Onderzoek naar topbeloningen 2010 De beloning van topbestuurders ten opzichte van medewerkers Utrecht, 1 juni 2011 Frank Hendriks Mariska Stuivenberg 1 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave... 2 1. Inleiding... 3 2. Uitgangspunten voor de Berekening... 3 3. Selectie van Ondernemingen... 6 4. Resultaten... 7 4.1. Financiële instellingen... 8 4.2. Bouwondernemingen...10 4.3. Diensten, handel en transport...12 4.4. Industrie...14 4.5. Metaal en elektrotechniek...16 5. Conclusies...18 BIJLAGE 1...19 BIJLAGE 2...20 BIJLAGE 3...21 2 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
1. INLEIDING Topbeloningen zijn in toenemende mate onderwerp van publieke discussie. Ook binnen vakbonden. De FNV-bonden hebben in een congresresolutie als beleidsuitgangspunt geformuleerd dat het hoogste salaris binnen een onderneming maximaal 20 maal zo hoog is als het laagste salaris in de onderneming. Dit uitgangspunt is bekend geworden onder de naam Factor 20. Factor 20: Vast salaris topbestuurder Vast salaris laagst betaalde medewerker is maximaal 20. De FNV Vakcentrale, FNV Bondgenoten en FNV Bouw hebben aan Basis & Beleid Organisatieadviseurs B.V. gevraagd te analyseren hoe de norm Factor 20 zich verhoudt tot de realiteit bij ondernemingen met een AEX- of AMX beursnotering, aangevuld met ondernemingen die voor het arbeidsvoorwaardenbeleid van de bonden van belang zijn. Dat is voor het eerst gebeurd over 2009. Recent zijn de gegevens van topbestuurders over 2010 beschikbaar. In dit rapport is de verhouding tussen het inkomen van de voorzitter Raad van Bestuur en het laagste binnen de onderneming over 2010 geanalyseerd en hoe deze zich heeft ontwikkeld ten opzichte van 2009. Voor dit onderzoek heeft Basis & Beleid gebruik kunnen maken van de databank van de Volkskrant over de beloning van de topbestuurders van AEX- en AMX-ondernemingen en de lijst van toegevoegde ondernemingen 1. 2. UITGANGSPUNTEN VOOR DE BEREKENING Uitgangspunten voor de berekening van Factor 20: Factor 20 heeft betrekking op de verhouding van het vaste loon van de voorzitter van de Raad van Bestuur. Onder vast loon van de voorzitter wordt verstaan het basissalaris van de voorzitter van de Raad van Bestuur. Een aantal bedrijven in de lijst vermeldt in de jaarrekening niet de individuele beloning van de voorzitter van de Raad van Bestuur. In dat geval is de beloning van de totale Raad van Bestuur gedeeld door het aantal leden van de Raad van Bestuur 2. In de weergave van de resultaten is steeds bij de voorzitter van de Raad van Bestuur tussen haakjes (gem.) vermeld. Er is binnen de FNV geen norm genoemd voor de totale beloning. FNV Bondgenoten heeft als uitgangspunt dat variabele beloning voor bestuurders aan de top van een onderneming niet meer moet zijn dan 50% van de vaste beloning. 1 Met uitzondering van de gegevens van Friesland Bank, Arcadis, en VolkerWessels die op dat moment in het databestand van de Volkskrant nog niet beschikbaar waren. 2 Daarbij gaat het om FrieslandCampina, Rabobank, Dura Vermeer, van Wijnen Holding, Strukton, TBI Holdings en VolkerWessels. 3 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
Onder variabele beloning wordt verstaan bonussen, aandelenwinsten en optiewinsten. Pensioenopbouw en overige inkomsten van de voorzitter van de Raad van Bestuur zijn niet meegeteld als variabele beloning. De peildatum in dit onderzoek is 31 december 2010. Dat wil zeggen dat gegevens over de beloning van de voorzitter van de Raad van Bestuur betrekking hebben op het jaar 2010. Deze zijn gerelateerd aan de CAO-lonen van medewerkers op 31 december 2010. Uitgangspunten voor het vaststellen van de vaste beloning voor medewerkers: In het onderzoek wordt uitgegaan van de beloning voor een vakvolwassen medewerker (meestal 23 jaar en ouder). De jeugdschalen die in veel CAO s voorkomen zijn niet gehanteerd. In het onderzoek is het maximum, de hoogste trede, van de loonschaal opgenomen. In veel CAO s is het namelijk gebruikelijk dat bij normaal functioneren de hoogste trede kan worden bereikt. Van de medewerkers is het CAO-loon verhoogd met vakantiegeld (genormeerd op 8% 3 ), en - indien van toepassing - andere vaste beloningselementen als eventuele vaste 13 e maand of (vaste) eindejaarsuitkering. Indien in de CAO een eenmalige uitkering is opgenomen voor 2009 of 2010 is dit bedrag - hoewel niet structureel - meegenomen als vast beloningselement. In het onderzoek is uitgegaan van de laagst toegepaste loonschaal in de CAO. Dit is niet altijd de laagste loonschaal in de loontabellen. Indien uit de CAO niet te herleiden is welke laagste schaal daadwerkelijk wordt toegepast, heeft Basis & Beleid bij de vakbondsbestuurders nagevraagd welke laagste schaal daadwerkelijk in gebruik is. In elf ondernemingen (ASML, ABN Amro, Ballast Nedam, BAM, Dura Vermeer, Heijmans, Heineken, ING, Friesland Campina, Martinair, NS, Océ, Philips, Smit Internationale, Strukton, TBI Holdings, Unilever en VolkerWessels) leidt dit tot het toepassen van een hogere schaal dan de laagste in de CAO. Van acht ondernemingen is de laagste schaal genomen, omdat (nog) niet bekend is welke laagste schaal daadwerkelijk wordt toegepast. Dit geldt voor de volgende ondernemingen: Aalberts Industries, Arcelor Mittal, Draka, Gasunie, KPN, Nutreco, Randstad en Ten Cate. Het komt regelmatig voor dat binnen een concern meerdere CAO s worden toegepast. Bijvoorbeeld een bedrijfstak-cao voor één deel van het concern en een ondernemings-cao voor een ander deel van het concern. Indien dit binnen een concern voorkomt is uitgezocht welke functie, conform CAO het laagst wordt beloond. Dit niveau is als uitgangspunt genomen voor het berekenen van de factor. Hoewel het aandeel variabel loon in het inkomen van werknemers veelal klein is, komt het wel voor. Variabel loon van de werknemer is echter in deze rapportage buiten beschouwing gelaten. Uitgangspunten voor de vaststelling van het vaste en variabele loon van topbestuurders: 3 In de meeste Cao s is een vakantietoeslag van 8% opgenomen, al komt soms een ander percentage voor (bijvoorbeeld 8,33%). 4 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
Van de voorzitter van het Raad van Bestuur zijn voor het vaststellen van het vaste loon de bonussen, optiewinsten, aandelenwinsten en overige inkomsten buiten beschouwing gebleven, evenals de pensioenvoorziening. De vergelijking spitst zich dus toe op de vaste elementen. De verschillen in totale beloning (vast en variabel) tussen de voorzitter en de medewerkers zijn vaak groter in vergelijking met de verschillen in de vaste beloning. In de beloning van de topbestuurders zijn namelijk veel variabele beloningselementen opgenomen. Uit de gegevens van de onderzochte bedrijven blijkt dat de totale beloning van de topbestuurders in 2010 slechts voor 39% bestaat uit vast salaris, en voor 47% uit bonus en aandelenwinsten. Overzicht beloningselementen topbestuurders Aandeel in inkomen 2010 8% 2% Basissalaris 4% 21% 39% Bonus Optiewinsten Aandelenwinsten Pensioen Overige inkomsten 26% Bij de bepaling van de omvang van aandelen en optiewinsten is in het onderzoek rekening gehouden met : De waardestijging in 2010 van aandelen die al voor 2010 zijn toegekend en bij aanvang 2010 nog niet zijn verkocht. Het verschil tussen de uitoefenprijs van opties en de marktwaarde (als opties in 2010) zijn uitgeoefend. Optiewinsten zijn vooral gerealiseerd door de CEO s van Fugro (2010: 3,5 miljoen) en KPN (2010: 1,5 miljoen). Winsten op aandelen zijn er in 2010 vooral voor de CEO s van Royal Dutch Shell en KPN (beiden meer dan 4 miljoen.) en voor de CEO s van Akzo Nobel, ASML, Randstad en Unilever (meer dan 1 miljoen.). Als gedurende het jaar een nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur wordt benoemd, heeft de Volkskrant het salaris en andere beloningscomponenten omgerekend naar een jaarsalaris. Voor de ondernemingen waarvan de gegevens rechtstreeks zijn ontleend aan de jaarverslagen is dezelfde systematiek toegepast. 5 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
3. SELECTIE VAN ONDERNEMINGEN De volgende uitgangspunten zijn gehanteerd voor het selecteren van ondernemingen: De onderneming heeft een AEX- of AMX-notering. Het jaarverslag geeft inzicht in de honorering van bestuurders. Binnen de onderneming geldt een CAO (ondernemings- of bedrijfstak-cao), die is afgesloten met FNV Bondgenoten of FNV Bouw. Een aantal ondernemingen met AEX- en AMX-notering in 2009 en 2010 is niet opgenomen in het onderzoek omdat: er onvoldoende gegevens beschikbaar zijn over het inkomen van de topbestuurder (of de Raad van Bestuur), bijvoorbeeld na overname door private equity-fondsen (bijv. Hema, Maxeda, en NXP (oud Philips Semiconductors) en C1000). ze zijn opgegaan in andere ondernemingen: bijv. Fortis (geïntegreerd in ABN AMRO), Smit Internationale (geïntegreerd in Boskalis) en Super de Boer (geïntegreerd in Jumbo). ze geen CAO afsluiten met AbvaKabo FNV, FNV Bondgenoten en FNV Bouw: bijvoorbeeld: ASMI, Crucell, Eurocommercial, Fugro, Imtech, Logica, Prologis, SBM Offshore, USG, Vastned Retail, Wereldhave, Wessanen, TomTom en Unibail/Rodamco. De lijst van AEX- en AMX-bedrijven is uitgebreid met de volgende ondernemingen die van belang zijn voor het arbeidsvoorwaardenbeleid van FNV Bondgenoten: ABN AMRO Air France/KLM De Nederlandsche Bank Delta Lloyd FrieslandCampina Gasunie Grontmij KPN Nedap NS Rabobank Bij KPN is de beloning aan de top vergeleken met het minimumloon, omdat de CAO voor postbezorgers op dat niveau betaalt. Deze CAO wordt door Abvakabo FNV afgesloten. In het domein van FNV Bouw zijn naast de BAM-groep (AEX-genoteerd) en Heijmans (AMX-genoteerd) de volgende ondernemingen toegevoegd aan het onderzoek: TBI Holdings Ballast Nedam. Strukton. Dura Vermeer. VolkerWessels. TBI Holdings is wel meegenomen, ook al vermeldt TBI in de jaarrekening 2010 nog slechts de totale beloning van de Raad van Bestuur zonder onderscheid naar inkomenscategorieën. In 2009 is het onderscheid tussen vast en variabel inkomen van de CEO nog wel te maken. Bij de bouwondernemingen in het onderzoek is de CAO Bouwnijverheid van toepassing voor medewerkers. De beloning van de topbestuurders van de verschillende ondernemingen is dus gerelateerd aan steeds hetzelfde salaris voor medewerkers. 6 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
4. RESULTATEN Voor de weergave van de resultaten zijn de ondernemingen ingedeeld in de volgende categorieën: Financiële instellingen Bouwondernemingen Sectoren Diensten, Handel & Transport Metaal en elektrotechniek Industrie. Per onderneming wordt getoond in een tabel: Het basissalaris van de voorzitter van de Raad van Bestuur (CEO) 4 Het totaalinkomen van de voorzitter van de Raad van Bestuur (CEO) 5 De opslag op het basissalaris die de CEO ontvangt in de vorm van bonus, aandelen en opties (=variabele beloning), pensioenopbouw en overige inkomsten 6 De verhouding tussen het variabele loon van de CEO en het vaste loon (basissalaris) van de CEO. Hiervoor hanteert FNV Bondgenoten de norm van 50% 7 De verhouding tussen het basissalaris van de CEO 8 en het vaste inkomen van de laagstbetaalde medewerker (waarvoor de norm geldt van Factor 20) In de grafieken wordt in de donkerblauwe kolom de Factor 20 van de desbetreffende onderneming in 2010 uitgedrukt, in lichtblauw de Factor 20 in 2009. De eerste grafiek bij de sectoren laat zien hoe het vaste loon van de voorzitter van de Raad van Bestuur zich verhoudt tot het laagste loon. De tweede grafiek toont de vergelijking van het variabel loon van de topbestuurders met hun vaste beloning. De rode stippellijn in deze grafiek geeft de norm van FNV Bondgenoten aan voor de verhouding tussen het variabel loon voor de topbestuurders en hun vaste beloning. Aan het einde is een overzicht opgenomen met de gehanteerde arbeidsvoorwaarden per onderneming. 4 Soms het gemiddelde salaris van de leden van de Raad van Bestuur. 5 Soms het gemiddelde van de totale beloning van alle leden van de Raad van Bestuur. 6 Of de gemiddelde totale beloning van de leden van de Raad van Bestuur 7 Of van de gemiddelden van de leden. 8 Of het gemiddelde van de leden van de Raad van Bestuur 7 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
4.1. Financiële instellingen In onderstaande tabel is - in volgorde van de berekende factor - te zien hoeveel de topbestuurders in de onderzochte financiële instellingen in 2010 hebben ontvangen aan basissalaris, variabele beloning en totaal inkomen. Bedrijf CEO Vast Variabel Pensioen en overig Totaal inkomen Variabel/Vast Vast loon CEO / laagste loon (Factor 20) ING J. Hommen 1.353.000 0-1.353.000 0% 48,8 Rabobank (gem.) P. Moerland 1.133.333 283.333 300.000 1.716.667 25% 34,9 Aegon A. Wynaendts 955.542 0 627.076 1.582.618 0% 31,5 SNS Reaal R. Latenstein 581.000 0 121.000 702.000 0% 24,7 Delta Lloyd N. Hoek 650.000 0 120.600 770.600 0% 24,2 ABN Amro G.Zalm 563.000 0 165.000 728.000 0% 22,9 Friesland Bank C. Beuving 434.182 0 9.000 443.182 0% 19,4 De Ned. Bank N. Wellink 406.650 0 10.662 417.312 0% 13,9 Verhouding tussen vaste beloning van topbestuurders en vast loon van medewerkers in de laagste (gebruikte) loonschaal binnen de onderneming in 2010 en 2009. Financiële instellingen Vast loon CEO / laagste loon 2010 Idem 2009 Norm vast 49 49 35 34 32 31 31 25 24 23 21 23 19 17 20 14 14 ING Rabobank (gem.) Aegon SNS Reaal Delta Lloyd ABN Amro Friesland Bank De Nederlandsche Bank 8 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
Verhouding tussen variabele en vaste beloning van topbestuurders in 2010 en 2009 Financiële instellingen 59% 50% 25% 27% 29% 4% ING Rabobank (gem.) Aegon SNS Reaal Delta Lloyd ABN Amro Friesland Bank De Nederlandsche Bank Variabel/Vast 2010 Variabel/Vast 2009 Norm Resultaten: Van de acht onderzochte financiële instellingen overschrijden zes instellingen de norm van Factor 20. Twee banken, de Nederlandsche Bank (2010: factor 14) en de Friesland Bank (2010: factor 19), blijven onder deze norm. De overschrijding bij ABN Amro (2010: factor 23) is in 2010 beperkt en is afgenomen ten opzichte van 2009. In 2009 was het verschil met de norm bij Delta Lloyd (2009: factor 21) en SNS Reaal (2009: factor 23) relatief beperkt, maar dat verschil is in 2010 toegenomen. Vooral Aegon (2010: factor 32), Rabobank (2010: factor 35) en ING (2010: factor 49) scoren veel hoger dan de norm van Factor 20. Voor de Friesland Bank is de factor voor het vaste loon binnen de norm. Bij de bank is halverwege 2010 (15 juli) een nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur aangetreden. Het salaris is omgerekend naar een jaarsalaris, overige inkomsten zijn er in 2010 nauwelijks geweest. Er is bij de financiële instellingen in 2010 weinig variabele beloning uitgekeerd. Alleen bij Rabobank is variabele beloning uitgekeerd, (gemiddeld) 25% van het gemiddelde vaste salaris van de leden van de Raad van Bestuur. Als Jan Hommen niet zijn aanvankelijk toegekende bonus (van 1,2 mln.) zou hebben teruggegeven, had ING ook in deze vergelijking de norm (50%) ruimschoots overtreden. 9 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
4.2. Bouwondernemingen In onderstaande tabel is - in volgorde van de berekende factor - te zien hoeveel de topbestuurders in de onderzochte bouwondernemingen in 2010 hebben ontvangen aan basissalaris, variabele beloning en totaal inkomen. Bedrijf CEO Vast Variabel Pensioen en overig Totaal inkomen Variabel/Vast Vast loon CEO / laagste loon (Factor 20) TBI Holdings (gem.) E. v.d. Assem 886.000 0-886.000 0% 30,8 Dura Vermeer (gem.) J. Dura 589.000 0-589.000 0% 20,5 BAM N. de Vries 554.000 89.000 93.000 736.000 16% 19,3 Ballast Nedam T. Bruijninckx 479.000 162.000 147.000 788.000 34% 16,7 Heijmans G. Witzel 456.052 256.529 177.372 889.953 56% 15,9 Strukton (gem.) Sanderink 408.439 0-408.439 0% 14,2 VolkerWessels (gem.) G. v.d. Aast 404.510 381.335 97.046 882.891 94% 14,1 Er wordt bij TBI, Strukton en Dura Vermeer geen onderscheid gemaakt tussen vaste en variabele inkomensbestanddelen. Het gemiddelde is in het onderzoek opgenomen als vast inkomen. Verhouding tussen vaste beloning van topbestuurders en vast loon van medewerkers in de laagste (gebruikte) loonschaal binnen de onderneming in 2010 en 2009. Bouwondernemingen Vast loon CEO / laagste loon 2010 Idem 2009 Norm vast 31 25 20 13 19 21 17 17 16 18 16 14 14 20 10 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
Verhouding tussen variabele en vaste beloning van topbestuurders in 2010 en 2009. Bouwondernemingen 94% 56% 50% 34% 22% 16% Variabel/Vast 2010 Variabel/Vast 2009 Norm Resultaten: In 2010 zit de vaste beloning van zes grote ondernemingen onder of vrijwel op de norm van Factor 20. In 2009 voldeden drie van de destijds onderzochte zeven ondernemingen niet aan de norm: BAM (2009: factor 21) zat bijna op de norm en TBI (2009: factor 31) en VolkerWessels (2009: factor 34) gingen er ruim overheen. Bij Heijmans (2010: 56%) en VolkerWessels (2010: 94%) is de variabele beloning meer dan 50% van het vaste loon. Ook bij Ballast Nedam is er een belangrijk verschil tussen totale beloning en vaste beloning, maar de hoogte van de variabele beloning ligt binnen de norm van 50%. 11 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
4.3. Diensten, handel en transport In onderstaande tabel is - in volgorde van de berekende factor - te zien hoeveel de topbestuurders in de onderzochte ondernemingen in de sectoren diensten, handel en transport in 2010 hebben ontvangen aan basissalaris, variabele beloning en totaal inkomen. Bedrijf CEO Vast Pensioen Variabel en overig Totaal inkomen Variabel/ Vast Vast loon CEO / laagste loon (Factor 20) TNT P. Bakker 918.000 679.326 243.832 1.841.158 74% 50,0 KPN A. Scheepbouwer 1.006.461 6.938.981-7.945.442 689% 44,8 Ahold J. Rishton 945.000 1.219.551 446.000 2.610.551 129% 42,8 Randstad B. Noteboom 823.000 2.060.274 245.000 3.128.274 250% 39,4 Air France/KLM P.-H. Gourgeon 750.000 15.000-765.000 2% 27,8 Grontmij S. Thijssen 418.000 167.000 75.000 660.000 40% 20,9 NS A. Meerstadt 473.391 0 10.489 483.880 0% 17,3 Arcadis H. Noy 438.000 486.000 111.000 1.035.000 111% 15,2 Nedap R. Wegman 321.000 102.000 26.000 449.000 32% 12,3 Verhouding tussen vaste beloning van topbestuurders en vast loon van medewerkers in de laagste (gebruikte) loonschaal binnen de onderneming in 2010 en 2009. Diensten, handel en transport Vast loon CEO / laagste loon 2010 Idem 2009 Norm vast 54 55 45 45 43 43 39 38 28 26 21 21 17 18 15 15 12 12 TNT KPN Ahold Supermarkten Randstad Air France/KLM Grondpers. Grontmij NS Arcadis Nedap 12 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
Verhouding tussen variabele en vaste beloning van topbestuurders in 2010 en 2009. Diensten, handel en transport 250% 129% 110% 111% 88% 97% 74% 70% 23% 44% 40% 15% 32% 32% 50% 689% 631% 2% TNT KPN Ahold Supermarkten Randstad Air France/KLM Grondpers. Grontmij NS Arcadis Nedap Variabel/Vast 2010 Variabel/Vast 2009 Norm Resultaten: Binnen de onderzochte onderneming binnen diensten, handel en transport is de topbeloning van zes van de negen topbestuurders hoger dan Factor 20. Hierin vallen vooral TNT (2010: factor 50), KPN (2010: factor 45), Ahold (2010: factor 43) op. De norm Factor 20 wordt met meer dan 100% overschreden. Ook bij Randstad (factor 39) wordt de factor bijna het dubbele van de norm. De hoge factor bij TNT heeft zowel te maken met het loon van de CEO als het loon van de postbezorger (ter hoogte van het minimumsalaris). De verschillen tussen variabele en vaste beloning zijn bij KPN (2010: 689%), Randstad (2010: 250%), Ahold (2010: 129%), Arcadis (2010: 111%) en TNT (2010: 74%) zeer groot. KPN spant de kroon met een variabel inkomen voor Ad Scheepbouwer dat bijna 7 keer zo hoog is als zijn vaste inkomen. In de jaarrekening van 2010 wordt als beloning voor Ad Scheepbouwer een lagere variabele beloning genoemd namelijk 2,4 miljoen in plaats van de bijna 7 miljoen die we in het onderzoek hebben opgenomen. Het verschil ontstaat omdat de Volkskrant rekening houdt met de gestegen marktwaarde van in vorige jaren voorwaardelijk toegekende aandelen die in 2011 kunnen worden verkocht en van opties die in 2010 zijn uitgeoefend. 13 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
4.4. Industrie In onderstaande tabel is - in volgorde van de berekende factor - te zien hoeveel de topbestuurders in de onderzochte ondernemingen in de industrie in 2010 hebben ontvangen aan basissalaris, variabele beloning en totaal inkomen. Bedrijf CEO Vast Pensioen Variabel en overig Totaal inkomen Variabel/ Vast Vast loon CEO / laagste loon (Factor 20) Royal Dutch Shell P. Voser 1.500.000 8.067.932 955.190 10.523.123 538% 56,9 Unilever P. Polman 1.072.000 2.723.354 88.000 3.883.354 254% 33,9 FrieslandCampina (ge C. 't Hart 980.000 260.000 160.000 1.400.000 27% 33,4 DSM F. Sijbesma 766.000 683.655 113.292 1.562.947 89% 32,1 Heineken J.-F. van Boxmeer 950.000 1.306.250 464.000 2.720.250 138% 29,6 Ten C ate L. de Vries 613.000 521.600 240.000 1.374.600 85% 26,9 Nutreco W. Dekker 632.303 453.145 139.287 1.224.735 72% 26,8 Akzo Coatings H. Wijers 765.700 3.475.920 726.900 4.968.520 454% 26,6 Draka F. Dorjee 550.000 740.000 133.000 1.423.000 135% 25,9 CSM G. Hoetmeer 594.000 525.944 231.000 1.350.944 89% 20,3 Wavin (Owase) H. ten Hove 359.333 50.163 114.657 524.153 14% 13,5 Gasunie P.C. van Gelder 260.001 29.467 12.062 301.530 11% 9,4 Verhouding tussen vaste beloning van topbestuurders en vast loon van medewerkers in de laagste (gebruikte) loonschaal binnen de onderneming in 2010 en 2009. Overig industrie Vast loon CEO / laagste loon 2010 Idem 2009 Norm vast 57 38 34 33 33 30 32 33 30 24 27 27 27 27 26 26 26 25 20 20 17 20 13 13 9 14 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
Verhouding tussen variabele en vaste beloning van topbestuurders in 2010 en 2009. Overig industrie 254% 208% 168% 147% 150% 138% 135% 538% 27% 27% 89% 33% 85% 48% 72% 68% 454% 60% 89% 81% 27% 14% 11% 11% 50% Variabel/Vast 2010 Variabel/Vast 2009 Norm Resultaten: De norm wordt in 2010 binnen de onderzochte ondernemingen in de overige dienstverlening in negen van de twaalf ondernemingen overschreden. Vooral Shell (2010: factor 57), Unilever (2010: factor 34), FrieslandCampina (2010: factor 33), DSM (2010: factor 32) en Heineken (factor 30) overschrijden deze norm. Alleen Gasunie, Wavin en CSM voldoen bij het vaste inkomen aan de norm. Bij de eerste twee is het verschil tussen vast en totaal inkomen veel kleiner dan bij de andere ondernemingen. Het verschil tussen de vaste beloning en variabele beloning is ook nog eens erg groot bij negen van de twaalf ondernemingen. Het totale inkomen is bij vijf ondernemingen zelfs ruimschoots meer dan het dubbele van de norm: Shell (2010: 538%), Akzo Nobel (2010: 454%), Unilever (2010: 254%), Heineken (2010: 138%) en Draka (2010: 135%). Bij ondernemingen als Unilever, Akzo en Royal Dutch Shell zijn de verschillen tussen de variabele beloning en vaste beloning voor de topbestuurder zeer groot; Shell (538%), Akzo Nobel (454%), en Unilever (254%). 15 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
4.5. Metaal en elektrotechniek In onderstaande tabel is - in volgorde van de berekende factor - te zien hoeveel de topbestuurders in de onderzochte ondernemingen in de metaal en elektrotechniek hebben ontvangen aan basissalaris, variabele beloning en totaal inkomen. Bedrijf CEO Vast Pensioen Variabel en overig Totaal inkomen Variabel/ Vast Vast loon CEO / laagste loon (Factor 20) Aalberts Industries J. Aalberts 518.000 389.000-907.000 75% 24,4 Océ R. van Iperen 674.736 325.895 181.164 1.181.795 48% 25,4 ASML E. Meurice 757.000 2.063.458 269.327 3.089.785 273% 26,0 Philips G. Kleisterlee 1.100.000 1.459.053 321.778 2.880.831 133% 46,3 Arcelor Mittal L. N. Mittal 1.233.010 516.804-1.749.813 42% 49,6 Verhouding tussen vaste beloning van topbestuurders en vast loon van medewerkers in de laagste (gebruikte) loonschaal binnen de onderneming in 2010 en 2009. Metaal en elektrotechniek Vast loon CEO / laagste loon 2010 Idem 2009 Norm vast 50 46 47 42 26 26 25 26 24 24 20 16 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
Verhouding tussen variabele en vaste beloning van topbestuurders in 2010 en 2009. Metaal- en elektrotechniek 305% 273% 142% 133% 75% 42% 60% 48% 41% 30% 50% Arcelor Mittal Philips ASML Océ Aalberts Industries Variabel/Vast 2010 Variabel/Vast 2009 Norm Resultaten: Alle ondernemingen overschrijden de norm voor het vaste inkomen van Factor 20. De overschrijding is zeer fors bij Arcelor Mital (2010: factor 50) en bij Philips (2010 factor: 46). Drie van de vijf onderzochte ondernemingen overschrijden ook de norm voor het variabele inkomen: 50% van het vaste inkomen. Vooral bij ASML (2010: 273%) en Philips (2010: 133%) is de variabele beloning hoog ten opzichte van het vaste inkomen. Ook Aalberts (2010: 75%) komt boven de bij norm uit. 17 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
5. CONCLUSIES Uit bijgaande grafieken voor de ondernemingen waarop de Factor 20 van toepassing is, kan het volgende worden vastgesteld: De norm Factor 20 (bijlage 1): Van de 50 onderzochte ondernemingen voldoen slechts 15 ondernemingen aan de norm Factor 20 die de FNV hanteert. Dat is 30% van de onderzochte ondernemingen. In bijna 70% van de ondernemingen valt de factor hoger uit dan de gehanteerde norm. Uitschieters, met een factor die zelfs hoger uitkomt dan 40 zijn: Royal Dutch Shell (2010: factor 57%), TNT (2010: factor 50), Arcelor Mittal (2010: factor 50), ING (2010: factor 49), Philips (2010: factor 46), KPN (2010: factor 45) en Ahold (2010: factor 43). Hoewel ook bij sommige financiële instellingen de norm overschreden wordt, vinden de uitschieters in overschrijdingen plaats in andere sectoren, namelijk grote industriële bedrijven en dienstverleners. Verhouding variabele en vaste beloning van topbestuurders (bijlage 2): In 21 van de 50 onderzochte ondernemingen is in 2010 geen variabele beloning toegekend aan de topbestuur van de onderneming. In 29 ondernemingen is aan de topbestuurder variabele beloning toegekend. De norm die FNV Bondgenoten hanteert als uitgangspunt voor variabele beloning van bestuurders - maximaal 50% van de vaste beloning wordt in 19 van de 50 bedrijven overschreden. Uitschieters zijn: o KPN: 689%. o Royal Dutch Shell: 538%. o Akzo Coatings: 454%. o ASML: 273%. o Unilever: 254% o Randstad: 250%. In 2010 bestond het inkomen van topbestuurders voor gemiddeld 41% uit een variabel inkomen (bonus, optiewinsten, aandelenwinsten). Dit aandeel is fors gestegen ten opzichte van 2009. In 2009 was het aandeel variabele beloningselementen 27% over een groep vergelijkbare ondernemingen. 18 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
BIJLAGE 1 Verhouding vaste beloning CEO/laagste loon; alle ondernemingen 60 54 57 50 43 45 46 49 50 40 30 20 10 9 12 12 13 14 14 14 15 16 17 17 19 19 20 20 21 23 24 24 25 25 26 26 27 27 27 28 30 32 32 33 34 35 39 0 Gasunie Nedap Nedap Wavin (Owase) De Nederlandsche Bank VolkerWessels (gem.) Strukton (gem.) Arcadis Heijmans Ballast Nedam NS BAM Friesland Bank CSM Dura Vermeer (gem.) Grontmij ABN Amro Delta Lloyd Aalberts Industries SNS Reaal Océ Draka ASML Akzo Nobel Nutreco Ten Cate Air France/KLM Grondpers. Heineken Aegon DSM FrieslandCampina (gem.) Unilever Rabobank (gem.) Randstad Ahold Supermarkten KPN Philips ING Arcelor Mittal TNT Royal Dutch Shell Vast loon CEO / laagste loon 2010 Idem 2009 Norm vast 19 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
BIJLAGE 2 800% Variabele beloning/vaste beloning CEO; alle ondernemingen 700% 689% 600% 538% 500% 454% 400% 300% 250% 254% 273% 200% 100% 50% 0% 11% 14% 16% 25% 27% 32% 34% 40% 42% 48% 56% 72% 74% 75% 85% 89% 89% 94% 111% 129% 133% 135% 138% Variabel inkomen CEO/Vast inkomen CEO 2010 Variabel inkomen CEO/Vast inkomen CEO 2009 Norm max 20 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011
BIJLAGE 3: OVERZICHT ARBEIDSVOORWAARDEN PER ONDERNEMING Bedrijf maximum laagste schaal 13e maand Max Jaarsalaris laagste trede EJU Hoogte EJU maximum laagste schaal na EJU ING 25.570 ja 27.700 nee 27.700 Rabobank (gem.) 30.012 ja 32.513 nee 32.513 Aegon 27.981 ja 30.312 P 30.312 SNS Reaal 21.748 ja 23.560 nee 23.560 Delta Lloyd 24.798 nee 24.798 P 8,3% 26.865 ABN Amro 22.661 ja 24.549 P 24.549 Friesland Bank 20.700 ja 22.425 nee 22.425 De Nederlandsche Bank 27.086 ja 29.344 nee 29.344 Bedrijf Dura Vermeer (gem.) 28.765 nee 28.765 nee 28.765 BAM 28.765 nee 28.765 nee 28.765 Ballast Nedam 28.765 nee 28.765 nee 28.765 Heijmans 28.765 nee 28.765 nee 28.765 Strukton (gem.) 28.765 nee 28.765 nee 28.765 VolkerWessels (gem.) 28.765 nee 28.765 nee 28.765 TBI Holdings (gem.) 28.765 nee 28.765 nee 28.765 Bedrijf TNT 18.351 nee 18.351 nee 18.351 KPN 22.447 nee 22.447 nee 22.447 Ahold Supermarkten 22.093 nee 22.093 nee 22.093 Randstad 20.904 nee 20.904 nee 20.904 Air France/KLM Grondpers. 25.987 nee 25.987 P 4,0% 27.027 Grontmij 20.023 nee 20.023 nee 20.023 NS 27.343 nee 27.343 nee 27.343 Arcadis 28.706 nee 28.706 P 0,6% 28.873 Nedap 26.011 nee 26.011 0 nee 26.011 Bedrijf Arcelor Mittal 24.354 nee 24.354 P 2,0% 24.841 Philips 23.756 nee 23.756 nee 23.756 ASML 26.905 ja 29.147 nee 29.147 Océ 24.533 ja 26.578 nee 26.578 Aalberts Industries 21.239 nee 21.239 nee 21.239 Bedrijf Royal Dutch Shell 26.351 nee 26.351 nee 26.351 Unilever 31.078 nee 31.078 P 1,8% 31.622 FrieslandCampina (gem.) 28.448 nee 28.448 p 3,0% 29.302 DSM 23.898 nee 23.898 nee 23.898 Heineken 31.933 nee 31.933 p 0,5% 32.093 Ten Cate 22.751 nee 22.751 nee 22.751 Nutreco 23.580 nee 23.580 nee 23.580 Akzo Coatings 28.836 nee 28.836 nee 28.836 Draka 21.239 nee 21.239 nee 21.239 CSM 27.035 nee 27.035 P 8,3% 29.287 Wavin (Owase) 26.711 nee 26.711 nee 26.711 Gasunie 25.647 ja 27.784 nee 27.784 21 10118/4/FNV BG/eindrapportage/01-06-2011