3 VMBO - KGT HANDBOEK

geschiedenis voor de bovenbouw vmbo 3 VMBO - KGT HANDBOEK

Oriëntatie Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog 130

IJSLAND Moskou Berlijn Warschau 0 1000 km Grote kans dat je vader en moeder geboren zijn in de jaren van de Koude Oorlog. Ergens tussen 1945 en 1989. In die tijd stonden Oost en West lijnrecht tegenover elkaar. Oost was de Sovjet- Unie samen met Oost-Europese landen. Ze waren de vijand van de westerse landen onder leiding van de Verenigde Staten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten nog zij aan zij tegen Duitsland. Daarna kregen ze zelf ruzie. Meer dan veertig jaar werd Europa door een zwaar bewaakte grens verdeeld in een oostelijk en een westelijk deel. Een deel van dit IJzeren Gordijn liep dwars door Duitsland en Berlijn. Een stukje daarvan zie je op de foto. Veel mensen waren bang voor een derde wereldoorlog. Uit angst voor een atoomoorlog lieten regeringen en burgers zelfs speciale schuilkelders bouwen. Dit hoofdstuk gaat over de Koude Oorlog. Op de kaart zie je Europa tijdens de Koude Oorlog. De opdrachten bij de Oriëntatie vind je op blz. 121 in je werkboek. In je epack vind je een oriëntatiefilm met vragen. De vraag van dit hoofdstuk luidt: wat was de Koude Oorlog en wat waren de gevolgen van de Koude Oorlog voor Europa? 131

bro Basis 1 De Koude Oorlog begint In je epack vind je een gesproken versie van de leertekst. De opdrachten van deze paragraaf vind je op blz. 122 t/m 125 in je werkboek. In je epack vind je een oefentoets waarmee je kunt kijken of je de stof van de paragraaf beheerst. Intro In 1961 verspreidde de organisatie Bescherming Bevolking (BB) een folder. Daarin stonden tips voor het geval de bom zou vallen: Leg thuis een schuilplaats aan, liefst in de kelder of onder de trap. Is er geen schuilplaats, kruip dan onder een bureau. Vergeet niet om voldoende eten, drinken en een spelletje mee te nemen. De ouders van de kinderen op bron 2 hebben deze folder blijkbaar goed gelezen. De kinderen zitten in een schuilkelder en eten koekjes, alsof er niks kon gebeuren. Halverwege de jaren zestig werd ook een voorlichtingsfilm gemaakt. In die film gingen ze uit van een waterstofbom, die midden op de Dam in het centrum van Amsterdam terecht zou komen. Moet je je voorstellen dat je daar loopt met een vriend of je zit aan een patatje. In een straal van een paar kilometer zou dan al het leven verdwenen zijn. De waterstofbom was toen al duizend keer sterker dan de gewone atoombommen die op Hirosjima en Nagasaki gedropt waren. De film toont vijf effecten: eerst de verblindende lichtflits, dan de verzengende hitte, de drukgolf van de explosie, de paddenstoel die je op bron 1 ziet en natuurlijk de radioactieve straling. De straling is levensgevaarlijk en brengt jaren later nog verschrikkelijke gezondheidsproblemen teweeg. Allerlei ziektes, zoals leukemie en kanker, en steriliteit treden op. Was het echt zo of alleen maar bangmakerij, vroegen mensen zich af. Het antwoord kwam na de Koude Oorlog. In geheime documenten uit die tijd stond dat Poolse legereenheden Nederland moesten aanvallen. In deze paragraaf onderzoek je de volgende vragen: Welke afspraken maakten de geallieerden aan het einde van de Tweede Wereldoorlog? Hoe groot waren de verschillen tussen Oost en West? Welke machtsblokken ontstonden er? 132 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

n 1 bron 2 1.1 Samen tegen Hitler Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten waren tijdens de Tweede Wereldoorlog bondgenoten. Ze werkten samen om Duitsland, Italië en Japan te verslaan. Maar in de jaren vóór de Tweede Wereldoorlog waren de geallieerden helemaal geen vrienden. Tijdens de Russische revolutie in 1917 was de Sovjet-Unie communistisch geworden. Regeringen in West-Europese landen en de Verenigde Staten waren daar niet blij mee. Ze zagen het communisme als een groot gevaar. Op zijn beurt vertrouwde de Russische dictator Stalin het Westen ook niet. Hij sloot in 1939 een verdrag met Hitler om elkaar niet aan te vallen. Twee jaar later trokken miljoenen Duitse soldaten toch de Sovjet-Unie binnen. Toen Japan in 1941 de Sovjet-Unie vanaf de andere kant aanviel, ging ook Amerika meedoen aan de oorlog. Groot-Brittannië en de Verenigde Staten stuurden scheepsladingen wapens naar de Sovjet-Unie. Dat hielp het Rode (Russische) leger om hard terug te slaan tegen de Duitsers. Na de Duitse nederlaag bij Stalingrad in 1943 begon de Russische opmars. De Duitsers werden uit Oost- Europa verdreven. De westerse leiders vonden het maar niks dat de Oost-Europese landen zo onder Russische controle kwamen. Maar zij hadden de Sovjet-Unie nodig om de Duitsers te verslaan. Het werd tijd om eens goed met elkaar te praten hoe het verder moest als Duitsland verslagen was. In februari 1945 reisden Roosevelt en Churchill naar de Russische stad Jalta om met Stalin te overleggen. Op deze Conferentie van Jalta maakten ze afspraken over de invloedssferen in Europa. Grote delen van Oost-Europa kwamen onder controle van de Sovjet- Unie. Er werd ook afgesproken dat de geallieerden elk een deel van Duitsland en Berlijn zouden bezetten. Eind april 1945 pleegde Hitler zelfmoord. Begin mei gaf Duitsland zich over. In de zomer van 1945 kwamen de overwinnaars nog een keer bij elkaar. Daar hoorde Stalin van de nieuwe Amerikaanse president Truman dat de Verenigde Staten een nieuwe en ongewoon krachtige bom hadden. Begin augustus werd deze atoombom gebruikt tegen Japan. Japan moest zich overgeven, wat het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende. 1.2 Het einde van de samenwerking De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie kwamen als overwinnaars uit de oorlog. Zij hadden allebei een groot grondgebied met veel inwoners, een machtig 133

bron 3 De Grote Drie bijeen in Jalta. bron 4 Reclame. Basis leger en een sterke economie. Verder waren er weinig overeenkomsten. De Verenigde Staten hadden een democratie, een gekozen president en een gekozen volksvertegenwoordiging. Daarbij paste een vrijemarkteconomie, waarbij de overheid zich niet met het zakenleven bemoeit en bedrijven privébezit zijn. Dit kapitalisme bracht economische groei en welvaart in de Verenigde Staten. Wie succes had in zaken werd rijk en anders had je pech. Dan was je arm en daar deed de overheid niets aan. Dat de een het goed heeft en de ander in diepe armoede leeft, past niet bij het communisme. In de Sovjet-Unie was gelijkheid belangrijker dan vrijheid. Bedrijven waren van de staat en niet van de burgers. Het land was een eenpartijstaat, waarin de communistische partij uitmaakte wat er in de samenleving gebeurde. Er was ook geen democratie met inspraak voor de burgers. De Sovjet-Unie had een planeconomie. De arbeiders in de fabrieken en op de staatsboerderijen hadden te maken met vijfjarenplannen. Daarin stond precies wat er geproduceerd moest worden. Propaganda zorgde ervoor dat veel Russen geloofden dat er niets beter was dan het Sovjetsysteem. De staat gebruikte niet alleen radio en kranten, maar ook jeugdorganisaties en feestelijke optochten om de communistische boodschap te verspreiden. Om de uitbuiting door het kapitalisme te bestrijden, wilde de Sovjet-Unie het communisme overal verspreiden. Veel Amerikanen zagen hun samenleving juist als voorbeeld voor andere landen. Het ondemocratische communisme dat de burgers hun vrijheid afpakte, mocht zich niet verder verspreiden. 1.3 Oost tegenover West Tijdens de oorlog hadden de geallieerden afgesproken dat er een organisatie moest komen die ruzies tussen landen kon oplossen. In plaats van naar de wapens te grijpen, moesten conflicten voortaan door gesprekken opgelost worden. In april 1945 werden de Verenigde Naties (VN) opgericht. Veel landen sloten zich daarbij aan. Een onderdeel van de VN is de Veiligheidsraad. De permanente (vaste) leden van de Veiligheidsraad zijn de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië, Frankrijk en China. Deze landen kunnen troepen sturen naar een oorlogsgebied om de vrede te bewaren. Vaak lukt dat, maar niet altijd zoals bleek tijdens een burgeroorlog in Joegoslavië. Nederlandse VN-soldaten hadden de taak om mensen in Srebrenica te beschermen. 134 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 5 Oost en West in de jaren vijftig en zestig. CANADA Berlijn Moskou SOVJET-UNIE VERENIGDE STATEN New York Washington EUROPA Peking CHINA NOORD- KOREA ZUID- KOREA STILLE OCEAAN MEXICO CUBA ATLANTISCHE OCEAAN NOORD- VIETNAM ZUID- VIETNAM STILLE OCEAAN bron 6 Een raket van het Amerikaanse leger met een kernkop (atoombom) aan boord. De Verenigde Staten en de Sovjet- Unie hadden ongeveer evenveel van deze wapens. 0 3000 km west oost Deze VN-missie mislukte in 1995, waarna duizenden door Nederland te beschermen jongens en mannen zijn gedood. De invloed van de Amerikanen en de Russen op andere landen was erg groot. Op die manier ontstonden er twee machtsblokken: Stalin wilde een ring van bevriende landen om de Sovjet-Unie heen. De Sovjets wilden niet nog een keer te maken krijgen met een Duitse aanval. De gebieden die in 1945 bevrijd werden van de Duitsers, moesten communistisch worden. Zo ontstond het Oostblok. De Verenigde Staten wilden dat de volken in Europa in vrijheid leefden en dat er vrijhandel was. Dat was ook in het belang van de Amerikaanse handel. Zij steunden de landen die democratisch en kapitalistisch waren. Die landen vormden samen het Westblok. In West-Europa gingen de West-Duitsers en de Fransen samenwerken aan een nieuwe toekomst zonder oorlogen. Samen met enkele andere West-Europese landen waaronder Nederland, richtten ze in 1951 een Europese Gemeenschap op. Dat was het begin van wat nu de Europese Unie is. Door het bezit van kernwapens waren de Verenigde Staten in 1945 machtiger dan de Sovjet-Unie. Maar vanaf 1949 hadden de Russen ook een atoombom. Zo ontstond een bewapeningswedloop tussen beide landen. Raketten uitgerust met atoombommen konden steden in één klap wegvagen. Veel mensen leefden in grote angst dat er een einde aan de wereld zou komen. Die angst werd nog groter toen China, Noord-Korea, Noord-Vietnam en Cuba communistisch werden. West-Europese landen, de Verenigde Staten en Canada wilden zich tegen het communistische gevaar beschermen. Daarom richtten ze in 1949 een militair bondgenootschap op: de NAVO. In 1955 kwam er ook een militair bondgenootschap van de Oostbloklanden onder leiding van de Sovjet-Unie: het Warschaupact. 135

2 Examentrainer: Veranderingen Tijdens de Koude Oorlog waren er grote problemen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet- Unie. Soms volgde er militaire actie maar bij andere gebeurtenissen hielden de Verenigde Staten of de Sovjets zich rustig. In deze examentrainer kijk je naar de veranderingen in de houding van de twee grootmachten. Je oefent met het gebruik van bronnen. bron 2 bron 1 Amerikaanse troepen landden in Zuid- Korea in september 1950. Hun taak was om de aanvallers uit het communistische Noord-Korea tegen te houden. De communistische leiders van dat land wilden ook Zuid-Korea in hun macht krijgen. De Korea-oorlog duurde drie jaar, er vielen drie miljoen doden. In 1953 was de situatie weer hetzelfde als in 1950. De Hongaarse opstand In 1956 brak een opstand uit in Hongarije. De bevolking eiste vrije verkiezingen en het vertrek van Sovjettroepen. Demonstranten vernielden communistische vlaggen met de hamer en sikkel en standbeelden van Stalin gingen omver. De Russen sloegen keihard terug. Russische tanks rolden door de straten. Hongarije bleef een eenpartijstaat. bron 3 Een Amerikaans spionagevliegtuig maakte in 1962 deze foto en andere foto s van een (Russische) raketbasis op Cuba. Cuba was in 1959 communistisch geworden. De nieuwe Russische leider Chroesjtsjov mocht van Cuba atoomraketten neerzetten op het eiland dat vlak bij de Verenigde Staten lag. De Amerikaanse president Kennedy eiste dat de raketten weggingen. Na zes spannende dagen liet Chroesjtsjov de raketten terugbrengen naar Rusland. De gevaarlijke Cubacrisis was voorbij. 136 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 4 In augustus 1968 klommen Tsjechen op een Russische tank in de hoofdstad Praag. De nieuwe Tsjechische leider Dubcek wilde hervormingen. Hij wilde een communisme met meer persvrijheid en iets meer democratie. De Sovjet-Unie greep snel in. Russische tanks rolden Praag binnen. Dubcek werd afgezet en de hervormingen werden teruggedraaid. CHINA LAOS THAILAND Dien Bien Phu Hanoi Mekong NOORD- VIETNAM GOLF VAN TONKIN Demarcatielijn juli 1954 Hue bron 5 Vietnam werd in 1954 opgedeeld in een communistisch noorden en een zuidelijk deel dat door de Verenigde Staten werd gesteund. Met hulp van Noord-Vietnam probeerden communistische opstandelingen door te dringen in Zuid-Vietnam. De Verenigde Staten stuurden tussen 1965 en 1973 een half miljoen soldaten naar Vietnam om de communisten tegen te houden. In 1975 werd Zuid-Vietnam communistisch. CAMBODJA ZUID- VIETNAM 0 GOLF VAN THAILAND 125 250 km Mekong Delta Saigon ZUID-CHINESE ZEE 137

bron 1 Basis 3 Duitsland verdeeld In je epack vind je een gesproken versie van de leertekst. De opdrachten van deze paragraaf vind je op blz. 128 t/m 131 in je werkboek. In je epack vind je een oefentoets waarmee je kunt kijken of je de stof van de paragraaf beheerst. Intro In de nacht van zaterdag 12 op zondag 13 augustus 1961 begon de bouw van de Berlijnse muur. Tienduizenden metselaars uit heel Oost-Duitsland werden opgetrommeld en een leger soldaten en vopo s (volkspolitie) bewaakte de bouw. Het werd een even beroemde muur als de Chinese Muur. Maar er was niets moois aan deze slordig gemetselde muur. De Berlijnse Muur was een soort gevangenismuur. De negentienjarige Conrad Schumann was een Oost-Duitse soldaat met de taak tijdens de bouw erop toe te zien dat er geen mensen meer vluchtten. De leiders van het Warschaupact wilden de leegloop uit Oost-Duitsland stoppen. Er waren al miljoenen goed geschoolde jonge mensen gevlucht. Als je zorgde dat je niet te veel opviel, door met niet te grote koffers te vertrekken, kon je eerst nog gemakkelijk van Oost- naar West-Berlijn gaan. Het waren maar een paar stappen. Conrad Schumann begon plotseling te twijfelen. Het was nu of nooit. Kom dan, kom hier! riepen demonstranten aan de andere kant van het prikkeldraad. Ineens wierp Conrad zijn sigaret op de grond, rende naar het prikkeldraad, gooide zijn machinegeweer opzij en sprong Hij was een van de laatsten die nog via Berlijn naar het Westen konden ontsnappen. Zijn sprong naar de vrijheid is gefotografeerd en zie je op bron 1. Later vertelde hij: Pas na de val van de Muur (1989) voelde ik mijzelf echt vrij. Precies een jaar na Conrad probeerde de achttienjarige Peter Fechter hetzelfde. Zijn poging om over de Muur te ontsnappen mislukte; hij werd door Oost-Duitse grenswachten doodgeschoten. Op bron 2 zie je hoe ze zijn lichaam wegslepen. 138 In deze paragraaf onderzoek je de volgende vragen: Welke invloed hadden de geallieerden op de samenleving en economie in Duitsland? Waardoor werd Duitsland een verdeeld land en Berlijn een verdeelde stad? Hoe was het leven in West- en Oost-Duitsland en in Berlijn? Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 2 3.1 Duitsland in geallieerde handen Op 8 mei 1945 gaven de laatste resten van het Duitse leger zich over. Na twaalf bloedige jaren was de nazidictatuur voorbij. Er kwamen vier bezettingszones waar de geallieerden het bestuur regelden. De Sovjet-Unie, Frankrijk, Groot- Brittannië en de Verenigde Staten hadden elk een bezettingszone. Zo kon Duitsland in de gaten worden gehouden. De hoofdstad Berlijn werd ook verdeeld in bezettingszones, maar de stad zelf lag in de Oostzone, waar de Russen de baas waren. De overwinnaars wilden de nazi-ideeën uitroeien en de Duitse oorlogsmisdadigers berechten. De geallieerden waren het niet eens over de schadevergoeding die de Duitsers moesten betalen. De Sovjet-Unie wilde een hardere aanpak dan de Verenigde Staten, omdat de Duitsers in Rusland veel ellende hadden veroorzaakt. Op bevel van Stalin werd in de Sovjetzone het communisme ingevoerd, met staatsbedrijven en een planeconomie. Er gingen ook Duitse goederen als herstelbetaling naar de Sovjet-Unie. Dat had tot gevolg dat de economische groei in de Sovjetzone laag was. In de drie westelijke bezettingszones was de economie niet communistisch maar kapitalistisch. De verschillen tussen de economie in de Russische en de westelijke bezettingszones werden steeds groter. De westelijke geallieerden zagen het communisme als een groot gevaar. Zij wilden dat de Duitse economie ging groeien. Hoe groter de welvaart, hoe minder kans voor het communisme, was hun idee. Om de economie te helpen bedachten de Amerikanen in 1947 het Marshallplan. De Verenigde Staten gaven miljarden dollars aan West-Europese landen om de economie op gang te brengen. Dat was natuurlijk ook gunstig voor Amerikaanse bedrijven. Die konden dan weer goederen aan Europa verkopen. Ook de Duitse westzone kreeg Marshallhulp. Tegelijk werd de waardeloze oude mark afgeschaft. Er kwam een nieuwe Duitse mark als betaalmiddel in de westzone en in West-Berlijn. Mede dankzij de Marshallhulp groeide de West-Duitse economie wonderbaarlijk snel. Mensen in West-Duitsland profiteerden van dit Wirtschaftswunder (economisch wonder). De West-Duitsers konden een auto en een koelkast kopen. Zij hadden veel meer welvaart dan hun buren in het Oosten. 139

0 100 200 km ZWEDEN NOORDZEE bron 3 Duitsland tijdens de Koude Oorlog. DENEMARKEN BALTISCHE ZEE NEDERLAND Britse zone Berlijn (vier sectoren) POLEN bron 4 De luchtbrug naar Berlijn tijdens de Russische blokkade van 1948-1949. BELGIË Bonn OOST-DUITSLAND (Sovjetzone 1945-1949) LUXEMBURG Franse zone FRANKRIJK WEST-DUITSLAND VS-zone TSJECHOSLOWAKIJE ZWITSERLAND OOSTENRIJK (Viermachtenbezetting tot 1955) Internationale grenzen na 1949 Zonegrenzen in West-Duitsland 1945-1949 Basis De Duitse Oostzone mocht net als andere Oost-Europese landen van Stalin geen Amerikaanse steun aannemen. Daar groeide de economie bijna niet. 3.2 Twee Duitse landen Na 1945 raakte Europa steeds verder verdeeld. In Oost-Europa kwamen met hulp van de Sovjet-Unie communistische partijen aan de macht, andere politieke partijen werden verboden en kritiek op het communisme was strafbaar. West-Europa stond onder invloed van de Verenigde Staten. Er lag een IJzeren Gordijn tussen de landen in West- en Oost-Europa. Prikkeldraad, wachtposten en mijnenvelden vormden de grens tussen het communistische Oostblok en het democratische Westen. Het was vrijwel onmogelijk om die grens over te steken. Het IJzeren Gordijn liep dwars door Duitsland. Stalin was fel tegen de Amerikaanse hulp voor West- Duitsland. Toen de nieuwe mark werd ingevoerd, gaf Stalin opdracht om alle toegangswegen naar West-Berlijn te sluiten. Daarmee begon de blokkade van Berlijn. De Sovjet-Unie wilde de Westzone van Berlijn uithongeren, zodat de andere geallieerden de stad zouden verlaten. Dan kwam de stad helemaal in handen van de Sovjets. Maar het Westen wilde Berlijn niet opgeven en bevoorraadde de stad een jaar lang met vliegtuigen. Deze gevaarlijke situatie kon op oorlog tussen de Amerikanen en Russen uitdraaien. Uiteindelijk stopte Stalin in mei 1949 met de blokkade. West-Berlijn bleef bij de Westzone en kreeg ook Marshallhulp. West-Duitsland en West-Berlijn richtten zich helemaal op het Westen. Oost- Duitsland en Oost-Berlijn hoorden bij de Sovjet-Unie. Er waren voortaan twee aparte Duitse staten. West-Duitsland heette vanaf mei 1949 de Bondsrepubliek Duitsland (BRD). In oktober 1949 werd de Oostzone omgedoopt tot de Duitse Democratische Republiek (DDR). De blokkade van Berlijn leidde niet tot een derde wereldoorlog, maar de Koude Oorlog was nog lang niet voorbij. In het Westen groeide de angst voor de Russische atoombom en de verdere verspreiding van het communisme. 3.3 De Berlijnse Muur De DDR en de BRD werden totaal verschillende samenlevingen. De DDR was een communistische staat. Fabrieken, banken en het grootgrondbezit werden onteigend. De burgers moesten hun eigendommen 140 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

vluchtelingen x 100.000 bron 6 Vluchtelingen uit de DDR en Oost-Berlijn tot 1961. 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1949-1952: totaal 492.681 waarvan via West-Berlijn: 193.227 Totaal waarvan via West-Berlijn bron 5 Amerikaanse cartoon uit 1949. De hond stelt Duitsland voor. Links de Amerikaanse president en rechts de Russische leider. afstaan aan de staat. Net als in de Sovjet-Unie werd een planeconomie ingevoerd. De Sovjet-Unie bepaalde wat de staatsbedrijven moesten produceren. De Oost-Duitse economie was zwak. Dat had onder andere te maken met de herstelbetalingen aan de Sovjet-Unie. De leiding van de DDR bestond uit communisten die deden wat de Sovjet-Unie hun opdroeg. Officieel heette de DDR een democratie met verkiezingen en vrijheid van meningsuiting. In werkelijkheid viel er bijna niets te kiezen. Kritiek op het bewind leidde meestal tot opsluiting en marteling of zelfs de doodstraf. Stakingen en demonstraties werden met geweld neergeslagen. De Stasi of staatsveiligheidsdienst controleerde de samenleving. Met een systeem van verklikkers en spionage werd alle verzet onderdrukt. De Bondsrepubliek hoorde bij West-Europa en de Verenigde Staten. De BRD werd een democratisch land, met stemrecht en vrijheid van meningsuiting voor de bevolking. Deze rechten en vrijheden golden ook in West-Berlijn. Net als in West-Duitsland gebeurde er in West-Berlijn een economisch wonder. Je zag er steeds meer dure winkelstraten en grote auto s. Het grootste en mooiste warenhuis van Europa stond in West-Berlijn. Dit Kaufhaus des Westens was een voorbeeld van westers kapitalisme. De inwoners van het communistische Oost- Berlijn konden het winkelpaleis zien. Maar iets kopen konden ze er niet. Het Oostblok was door het IJzeren Gordijn afgegrendeld van het Westen. Alleen in de stad Berlijn zat nog een gaatje in de grens. Tussen 1945 en 1961 waren al miljoenen Oost-Duitsers naar de vrijheid gevlucht, soms wel duizend per dag. Dat waren meestal goed geschoolde jonge mensen, die hard nodig waren in de DDR. In de BRD werden ze met open armen ontvangen. In 1961 besloten de Oost-Duitse en Russische machthebbers om de laatste opening in het IJzeren Gordijn af te sluiten. De bouw van de Berlijnse Muur maakte een einde aan de grote uitstroom, al probeerden mensen nog steeds naar het vrije Westen te ontsnappen. 141

bron 1 Basis 4 Het einde van de Koude Oorlog In je epack vind je een gesproken versie van de leertekst. De opdrachten van deze paragraaf vind je op blz. 132 t/m 135 in je werkboek. In je epack vind je een oefentoets waarmee je kunt kijken of je de stof van de paragraaf beheerst. Intro Als je tegenwoordig in Berlijn komt, zie je geen Berlijnse Muur meer. Wat je wel ziet is de Trabant, het Oost-Duitse autootje dat de trots was van de DDR. Iedereen in Oost-Duitsland wilde er een, maar de wachttijd was zeventien jaar. Tegenwoordig kun je een Trabant huren, een ritje door het vroegere Oost-Berlijn maken en kijken waar tot 9 november 1989 de Muur stond. Bij toeristen is de Trabi-safari populair. En je hoeft niet bang te zijn voor autoschade. Volgens liefhebber Etienne Bussink is de Trabant oersterk. Trabantjes deuken niet. Je kunt zonder problemen met een elftal op het dak staan. Bussink heeft inmiddels dertig Trabantjes en verhuurt ze in Nederland. Een andere Nederlandse bewonderaar zegt dat er veel te negatief wordt gesproken over de producten uit de voormalige socialistische landen in Oost-Europa. De Trabant moet het volgens hem weer ontgelden. In 1974 besloot Nederland dat de Trabant niet meer mocht worden ingevoerd. Reden: milieu-onvriendelijk, een pruttelend en stinkend voertuig. Dit was volgens de Trabantfan een agressieve daad van Den Haag. Een koudeoorlogsstunt. Alsof het allemaal troep was. De Trabant was eenvoudig en daardoor betaalbaar. In 1989 was de Koude Oorlog voorbij en ging het IJzeren Gordijn open. Demonstranten hakten gaten in de Berlijnse Muur. De Oost-Duitse grenspolitie deed niks. Hun communistische bazen waren lamgeslagen en gaven geen bevelen meer. Op bron 2 zie je Oost-Duitse burgers in hun Trabantje naar West-Berlijn tuffen en gaan kijken naar de luxe in het Kaufhaus des Westens. Ze waren vrij!! In deze paragraaf onderzoek je de volgende vragen: Welke veranderingen zette Gorbatsjov in gang? Wat gebeurde er met de Berlijnse Muur? Wat betekenden de grote veranderingen in 1989 voor de Duitsers? 142 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 2 4.1 De Koude Oorlog wordt te duur Ook na de bouw van de Berlijnse Muur probeerden vluchtelingen uit Oost-Duitsland naar het vrije Westen te ontkomen. Sommige mensen groeven een tunnel onder de Muur. Anderen wisten met een luchtballon over het IJzeren Gordijn te ontsnappen. Op bevel van de Sovjet- Unie werd hard opgetreden tegen mensen die weg wilden. Bij protesten in Oostbloklanden greep de Sovjet-Unie hard in. In 1985 werd Gorbatsjov leider van de Sovjet-Unie. Hij zag in dat het niet goed ging met de planeconomie. De industrie was verouderd en in de bedrijven werd niet genoeg geproduceerd. De Sovjet-Unie en andere Oostblokstaten zaten diep in de rode cijfers. Daardoor was er te weinig geld om de wapenwedloop met de Amerikanen vol te houden. De Koude Oorlog werd te duur voor de Sovjet-Unie. Gorbatsjov besloot tot een perestrojka, oftewel een grote hervorming van het communisme. Burgers van de Sovjet-Unie mochten kleine bedrijven oprichten die met elkaar concurreerden. In het vervolg werden prijzen niet meer door de regering vastgesteld, maar gebaseerd op vraag en aanbod. Concurrentie was beter voor de economie want een echte ondernemer probeert de beste producten te maken. Bedrijven die goede en goedkope producten leveren, verkopen het meest. Bij de oude staatsbedrijven in de communistische landen waren veel producten van slechte kwaliteit. De ideeën van Gorbatsjov hadden ook gevolgen voor de andere Oostbloklanden. Net als in de Sovjet-Unie ging het niet goed met de economie van de communistische landen in Oost-Europa. De DDR was vergeleken met de Bondsrepubliek (West-Duitsland) en andere West- Europese landen straatarm. De industrie was verouderd en verkocht niet genoeg producten. De DDR kreeg steeds meer schulden en moest geld lenen in het Westen. Er was geen welvaart en de bevolking was ontevreden. Maar hervormingen leken ver weg, want de Oost-Duitse regering onder partijleider Honecker was tegen elke verandering. 4.2 Wij zijn één volk Ook op politiek en militair gebied zette Gorbatsjov veel veranderingen in gang: Er kwam openheid (in het Russisch: glasnost) waardoor mensen vrij hun mening mochten geven. Ook kranten, radio en televisie kregen meer vrijheid. Het bestuur werd democratischer. Burgers mochten 143

bron 4 Het communisme moet veranderen. bron 3 Besprekingen over ontwapening. Een verdrag over kernwapens In 1986 gingen de Sovjetleider Gorbatsjov en de Amerikaanse president Reagan naar IJsland om elkaar te spreken over een belangrijk onderwerp. Het ging over de vermindering van de grote massa kernwapens die beide landen hadden. In december 1987 werden Reagan en Gorbatsjov het eens. Ze besloten om allebei een deel van de kernwapens af te schaffen. Vrij naar: J.W. Mason, De Koude Oorlog. Perestrojka Gorbatsjov schreef over zijn ideeën in zijn boek Perestrojka. Dit woord betekent verbouwing. Hij vond dat iedereen beter en harder moest werken. Corruptie (omkoping), drankmisbruik en arbeidsverzuim moesten verdwijnen. De burgers moesten de vrijheid krijgen om hun eigen mening te laten horen. Dat zou leiden tot verbeteringen op het werk en in het bestuur van het land. Vrij naar: J.W. Bezemer, Een geschiedenis van Rusland. Basis zelf hun regering en president kiezen. Naast de communistische partij mochten ook andere partijen meedoen. Voor veel communisten was dat erg vreemd; zij waren het niet gewend dat er kritiek kwam. Gorbatsjov wilde meer samenwerking met West- Europese landen. Ook wilde hij beginnen aan ontwapening. De Sovjet-Unie sloot verdragen met de Verenigde Staten om het aantal kernwapens te verminderen. Dan gingen de militaire uitgaven ook omlaag. De Amerikaanse president Reagan drong aan op nog grotere veranderingen in het Oostblok. Haal die muur neer, mijnheer Gorbatsjov, riep hij toen hij in 1987 Berlijn bezocht. Maar het zag er niet naar uit dat de Muur en het IJzeren Gordijn snel zouden verdwijnen. De kans leek klein dat de BRD en de DDR ooit weer één Duitsland zouden worden. Toch kwam er steeds meer onrust in de Oostbloklanden. De Oost-Europese volken wilden ook verkiezingen. De communistische leiders werden zenuwachtig, want de Sovjet-Unie steunde hen niet meer. In mei 1989 opende Hongarije de grens met Oostenrijk. Veel Oost-Duitsers vluchtten nu via Hongarije naar het Westen. In de steden begonnen Oost-Duitsers massaal te demonstreren voor vrije verkiezingen. Tijdens de viering van het veertigjarig bestaan van de DDR bracht Gorbatsjov een bezoek aan Oost-Duitsland. Hij vertelde Honecker dat de Oost-Duitse regering geen steun meer kreeg van de Sovjet-Unie. Op 9 november 1989 ging de Oost-Duitse regering overstag. De doorgangen in de Berlijnse Muur gingen open en mensen begonnen de Muur af te breken. De Oost-Duitsers konden nu een kijkje nemen in West-Berlijn. Ze verbaasden zich over de prachtige winkels en luxeartikelen, die zij met hun Oost- Duitse salaris nooit konden kopen. Het was moeilijk om al die honderdduizenden Oost- Duitsers in West-Duitsland op te vangen. De West-Duitse leider Kohl wilde een Duitse eenwording. Oost- en West-Duitsland moesten weer één land worden. Voor het eerst kwamen er democratische verkiezingen in de DDR. De partij van Kohl, die ook meedeed, kreeg de meeste stemmen. Het Oost-Duitse parlement stemde in 1990 voor opheffing van de DDR. Veertig jaar lang waren er twee Duitslanden geweest. In oktober 1990 werden de twee Duitse staten, de DDR en de BRD, weer één land. In de andere Oostblokstaten kwamen na 1989 ook democratische regeringen en een vrijemarkteconomie. In 144 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 5 De maandagdemonstratie voor vrije verkiezingen in de Oost-Duitse stad Leipzig, in oktober 1989. Het IJzeren Gordijn SOVJET-UNIE valt uiteen december 1991 DDR november 1989 POLEN juni 1989 TSJECHOSLOWAKIJE november 1989 HONGARIJE september 1989 ROEMENIË december 1989 bron 6 1989. De landen achter het IJzeren Gordijn in een halfjaar op weg naar democratie. BULGARIJE november 1989 0 250 500 km 2004 mochten tien voormalige Oost-Europese landen zich zelfs aansluiten bij de Europese Unie. 4.3 Ossi s en wessi s De nieuwe Bondsrepubliek Duitsland groeide door de eenwording van 63 naar 79 miljoen inwoners. Voor veel Oost-Duitsers ging een droom in vervulling. Officieel waren de voormalige inwoners van de DDR vanaf 1990 inwoners van de Bondsrepubliek. Het was niet meer nodig om naar het Westen te vluchten. De Oost-Duitsers waren net als hun West-Duitse landgenoten vrij, mochten stemmen en hoorden bij een van de rijkste landen ter wereld. Het vroegere West-Duitsland had een sterke economie, daar profiteerde Oost-Duitsland van. Maar de omschakeling van communisme naar vrijemarkteconomie kostte veel geld. Alle Duitsers betaalden hieraan mee via een hogere belasting. Dat vond een deel van de wessi s (West-Duitsers) niet zo geslaagd, maar de meeste mensen accepteerden de extra belasting. Het hoorde bij het nieuwe Duitsland. waardoor honderdduizenden mensen werkloos werden. De autofabriek waar de Trabant werd gemaakt moest ook dicht. De bedrijven in de voormalige Oost-Europese landen konden niet op tegen de moderne economie in de westerse landen. Dat was voor veel ossi s (Oost-Duitsers) moeilijk te aanvaarden. In de vroegere communistische DDR had iedereen een baan. In landen met een kapitalistische economie is dat niet altijd het geval. Bedrijven die het niet goed doen, gaan over de kop en dan worden mensen werkloos. Een deel van de ossi s voelde zich tekortgedaan en achtergesteld bij de wessi s. In je epack vind je een simulatie over de ontwikkeling van de Koude Oorlog. De Oost-Duitsers kregen te maken met het kapitalisme. De prijzen stegen en er moesten veel fabrieken sluiten, 145

5 Examentrainer: Wat zeggen cartoons over de grote veranderingen? De komst van Gorbatsjov als leider van de Sovjet-Unie was het begin van grote veranderingen. In deze examentrainer kijk je naar die veranderingen door de bril van verschillende tekenaars. Je hebt daarbij ook de kennis nodig die je in de vorige paragrafen hebt opgedaan. Wat kom je te weten als je goed kijkt naar spotprenten over die periode tussen 1985-1990? bron 1 Slagerij Gorbatsjov: wel wapens in de verkoop maar geen worst. bron 2 De Oost-Duitse partijleider Honecker: Jongens, houdt in hemelsnaam die deur dicht! bron 3 Gorbatsjov duwt één dominosteen om en de rest volgt. 146 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 4 De eenzame beer Sovjet- Unie (USSR) wordt verlaten door de Oostblokstaten. bron 5 Op een T-shirt wordt Gorbatsjov bedankt voor de val van de Berlijnse Muur. 147

bron 1 Posters over de taptoe in Delft. Een taptoe is het signaal dat soldaten waarschuwt dat ze terug moeten gaan naar de kazerne. Het is ook een muziekuitvoering tijdens een militaire parade. bron 2 Reclame voor DAF in de jaren vijftig. DAF maakte gewone transportwagens maar ook veel militaire voertuigen. Verrijking 6 Amerikaanse invloed De opdrachten van deze paragraaf vind je op blz. 138 t/m 140 in je werkboek. In je epack vind je een oefentoets waarmee je kunt kijken of je de stof van de paragraaf beheerst. Intro In 1952 deed de Koninklijke Militaire Kapel samen met het Tamboerkorps der Grenadiers mee aan een grote militaire taptoe in Schotland. Ze kwamen terug in Nederland met het idee: dat kunnen wij ook. Er waren genoeg militaire orkesten en tamboerkorpsen in Nederland om een nationale taptoe te houden. De Nederlandse minister van Defensie werd enthousiast na een concert met parade van de Koninklijke Militaire Kapel. In 1954 organiseerde het Nederlandse leger de eerste nationale taptoe in Delft. Alle verschillende legeronderdelen hielden op de Grote Markt een parade op de muziek van militaire marsen. En dat gebeurde daarna elk jaar opnieuw. Het evenement trok telkens duizenden bezoekers. Toeristen uit binnen- en buitenland gingen voor de taptoe naar Delft. Maar in de jaren zestig kwam er kritiek. Linkse jongeren verstoorden steeds vaker de parade. Ze noemden het een NAVO-taptoe (poster links). Ze waren tegen het leger en al het militaire gedoe eromheen. Trap toe in Delft werd hun manier van protest. Op posters vergeleken ze de taptoe met een parade van Duitse nazi s (poster rechts). In 1974 werd de taptoe afgeschaft. Bronnen: www.netherlandstattoo.nl en www.taptoedelft.nl. In deze paragraaf onderzoek je de volgende vragen: Waarom was Nederland een trouwe bondgenoot van de Verenigde Staten? Waardoor werd Nederland een kritische bondgenoot? Welke invloed hadden de Verenigde Staten op Nederland na 1945? 148 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 3 Standpunten van Nederlandse politieke partijen bij de verkiezingen van 1971. 6.1 Amerikaanse dollars In 1945 lag Nederland behoorlijk in puin. Grote steden als Rotterdam, Arnhem en Nijmegen waren zwaar toegetakeld. Er was veel meer oorlogsschade dan in de meeste andere West-Europese landen. Fabrieken waren leeggeroofd, wegen en bruggen waren vernield. Ook veel woningen waren beschadigd. De wederopbouw kostte veel mankracht, tijd en geld. Hierdoor kwam het economische herstel moeizaam op gang. Nederland ontving net als andere West-Europese landen tussen 1948 en 1952 miljoenen dollars van de Verenigde Staten uit het Marshallplan. Dat geld werd gebruikt om grondstoffen te kopen. Die waren nodig om producten te maken voor de export. Zo kwam de handel weer op gang en herstelde de economie zich van de oorlog. Dat was niet alleen gunstig voor West-Europa, maar ook voor de Verenigde Staten. Met de Marshallhulp wilden de Verenigde Staten landen economisch welvarend maken en zo voorkomen dat ze communistisch werden. Dat tegengaan van het communisme had er ook mee te maken dat de Verenigde Staten in 1948 alweer dreigden om de Marshallhulp aan Nederland te beëindigen. De Amerikanen eisten dat Nederland zijn militaire (politionele) acties in Indonesië zou stoppen en het Indonesië van Soekarno onafhankelijkheid zou geven. Dit om te voorkomen dat er in Indonesië communisten aan de macht zouden komen. De Verenigde Staten garandeerden de veiligheid van West-Europa. Dat was geregeld bij de oprichting van de NAVO. De Verenigde Staten beloofden West-Europa, zo nodig met atoombommen, te verdedigen tegen een aanval vanuit het communistische Oostblok. Ook Nederland werd lid van de NAVO. Voor de Tweede Wereldoorlog was Nederland neutraal gebleven, maar Hitler trok zich daar niets van aan. Neutraliteit was dus geen garantie voor veiligheid. Vrijheid en democratie waren belangrijk in Nederland. In de jaren vijftig zagen vooral de confessionelen en liberalen de Verenigde Staten als verdediger van de vrije wereld. Toen in 1950 de Korea-oorlog uitbrak, vroegen de Amerikanen steun aan de bondgenoten om de communisten uit Zuid-Korea te verdrijven. Nederland hielp door vrijwilligers en marineschepen te sturen. 6.2 Een kritische bondgenoot De meeste politieke partijen vonden dat Nederland een trouwe bondgenoot van de Verenigde Staten moest zijn. Ook de Nederlandse socialisten steunden dat idee. Ze 149

bron 5 Een demonstratie uit het begin van de jaren tachtig. bron 4 Poster uit 1965. Verrijking waren wel voor de gelijkheid in het communisme, maar keurden het ontbreken van democratie en vrijheden in het Oostblok af. Alleen de Nederlandse communisten waren tegen een bondgenootschap met de Amerikanen en tegen het NAVO-lidmaatschap. De meningen in Nederland veranderden als gevolg van de bewapeningswedloop. Het werd steeds duidelijker hoe schadelijk atoomwapens waren voor mens en milieu. In de jaren zestig werd er steeds openlijker getwijfeld aan de Verenigde Staten als leider van de westerse wereld. In Nederland, Europa en zelfs de Verenigde Staten gingen duizenden mensen de straat op. Zij demonstreerden tegen het Amerikaanse optreden in Vietnam. Beelden van de Vietnamoorlog waren iedere avond op de televisie te zien. De Amerikanen wilden voorkomen dat Zuid- Vietnam communistisch werd. Ze bombardeerden vanaf 1965 steden en dorpen in Noord-Vietnam en gebruikten ontbladeringsmiddelen om de schuilplaatsen van de communistische strijders in de jungle te vinden. Bombardementen met napalm leidden tot zware verbrandingen bij de getroffen mensen. Een deel van de Nederlandse socialisten splitste zich af van de PvdA. Zij noemden zich pacifisten en waren voor ontwapening. Dat was de beste manier om de vijandschap tussen Oost en West te verkleinen. Pacifisten en groepen confessionelen liepen bij de demonstraties voorop. Zij zagen tot hun schrik wat moderne wapens in Vietnam aanrichtten. De Nederlandse communisten waren het met hen eens. Andere groepen, waaronder de liberalen waren voorzichtiger. Amerika vocht in Vietnam immers voor vrijheid en tegen het communisme. Eind jaren zestig, begin jaren zeventig werd Nederland een kritische bondgenoot die niet blindelings akkoord ging met alle plannen. Maar de meeste Nederlanders vonden het bondgenootschap met de Verenigde Staten en de NAVO nog steeds onmisbaar voor de vrijheid en democratie in West-Europa. Eind jaren zeventig ontwikkelde de Sovjet-Unie raketten die speciaal op West-Europa gericht waren. De Verenigde Staten wilden als antwoord ook een nieuw type raket in de NAVO-landen plaatsen. Nederland zou 48 van deze kruisraketten, geladen met kernwapens, op zijn grondgebied krijgen. Ondanks massale demonstraties tegen kruisraketten gingen de Nederlandse regering en het parlement in 1985 akkoord met de plaatsing. Uiteindelijk zijn de kruisraketten nooit geplaatst, omdat 150 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 6 Poster van het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV). Het IKV was een vereniging van christenen en kerken om samen te werken aan een betere wereld. bron 7 Amerikaanse megaster Madonna. Sovjetleider Gorbatsjov met ontwapeningsvoorstellen kwam. 6.3 Rock- n-roll en cola In de jaren zestig gingen de lonen omhoog en groeide de welvaart. De mensen hielden geld over voor de aanschaf van luxegoederen. De Amerikaanse consumptiemaatschappij was voor veel Nederlanders het grote voorbeeld. Steeds meer Nederlanders kochten televisies, wasmachines, stofzuigers en auto s. Ze haalden met de auto de boodschappen bij supermarkten. De etenswaren werden thuis in de koelkast bewaard. Amerikaanse producten, zoals Coca-Cola en kauwgum overspoelden de Nederlandse markt. In bioscopen draaiden meestal Amerikaanse films. Spannende westerns met cowboys die tegen indianen vochten en romantische zwijmelfilms werden erg populair. Via de radio denderde in de jaren vijftig rock- n-rollmuziek de huiskamers binnen. Veel jongens en meisjes raakten helemaal in de ban van de nieuwe rage. In navolging van sterren als Elvis Presley namen steeds meer jongens een vetkuif. Spijkerbroeken en T-shirts waren blijvertjes. Ouderen konden het niet waarderen. Voor hen waren nozems jongeren met wie het verkeerd zou aflopen. Sommige politici wilden films en optredens zelfs verbieden omdat ze slecht zouden zijn voor de jeugd. De Amerikaanse manier van leven werd nagevolgd, dit noem je amerikanisering. Tegenwoordig zijn internationale invloeden niet meer weg te denken. Even snel een pizza of een broodje shoarma naar binnen werken hoort er net zo bij als een hamburger bij McDonalds. De Amerikaanse invloed is ook volop merkbaar in reclames, videoclips en soaps op de televisie. Denk maar aan megasterren als Michael Jackson, Lady Gaga en Madonna. Nederlandse ondernemingen werken volgens het Amerikaanse voorbeeld. Winst maken komt op de eerste plaats. Maar als de Verenigde Staten lijden onder een economische crisis, voelt de rest van de wereld dat ook. In je epack vind je een adviestoets met vragen waarmee je kunt kijken of je de stof van het hoofdstuk beheerst. Maak eventueel de herhalingsles of ga verder met het proefexamen op havo-niveau. Als je klaar bent krijg je van je docent een eindtoets. 151

7 Proefexamen bron 1 De omslag van een Amerikaans boek. bron 2 Op de conferenties van Jalta en Potsdam kwamen de geallieerde leiders bijeen (1945). Zij namen besluiten over de toekomst van Europa na de Tweede Wereldoorlog. bron 3 De Japanse stad Hirosjima na de bom. Bijna niets bleef gespaard. 152 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog

bron 4 Cartoon over Stalins reactie op het Marshallplan. Het bijschrift luidt: Van de Amerikaanse oom mag je niets aannemen. bron 5 Iedere drie minuten landde een vliegtuig met goederen in West-Berlijn. bron 6 Gorbatsjov was voor veel mensen een held. 153

Afsluiting Wat moet je kennen en kunnen? Dit hoofdstuk ging over de Koude Oorlog. Nog een keer de vraag: wat was de Koude oorlog en wat waren de gevolgen van de Koude Oorlog voor Europa? Om deze vraag te beantwoorden moet je het volgende kunnen herkennen of beschrijven: wat de geallieerden met elkaar afspraken aan het eind van de Tweede Wereldoorlog; hoe de Koude Oorlog is ontstaan en daarbij uitleggen wat de belangrijkste verschillen tussen het kapitalistische deel en het communistische blok waren; hoe de Koude Oorlog verliep aan de hand van de gebeurtenissen in Duitsland. Daarbij speciaal ingaan op de situatie in Berlijn; welke problemen er in de Sovjet-Unie speelden in de jaren tachtig en hoe die bijdroegen aan het einde van de Koude Oorlog en aan de val van het IJzeren Gordijn; wat de val van het communisme betekende voor de Oostbloklanden. Uitleggen wat de gevolgen voor Duitsland waren, dat na jaren weer een eenheid werd; wat de de invloed van de Verenigde Staten was op de naoorlogse geschiedenis van Nederland en hoe de Nederlanders over de Verenigde Staten dachten en wat er veranderde in die houding vanaf de jaren zestig. welke verschillen er tussen de samenlevingen in Oost-Duitsland en West-Duitsland ontstonden; welke militaire bondgenootschappen er ontstonden; wat de veranderingen in Oost-Europa en in Duitsland betekenden voor de landen van de Europese Unie. Je moet kunnen aangeven wat er veranderde tijdens de Koude Oorlog en hoe belangrijk die veranderingen waren. Begrippen Amerikanisering De Amerikaanse manier van leven overnemen. Berlijnse Muur Muur die op 13 augustus 1961 werd gebouwd om Oost- en West-Berlijn van elkaar te scheiden en die in 1989 werd opengesteld en afgebroken. Blokkade van Berlijn Afsluiting van alle toegangswegen tot West-Berlijn door de Sovjet-Unie van juni 1948 tot mei 1949. Communisme Het streven naar een samenleving waarin grond, grondstoffen en fabrieken eigendom zijn van de staat. De regering bepaalt de productie, de hoogte van de lonen en prijzen. Conferentie van Jalta Bijeenkomst van Churchill (Groot-Brittannië), Roosevelt (Verenigde Staten) en Stalin (Sovjet-Unie) in februari 1945, waarbij ze afspraken maakten over de verdeling van Europa in invloedssferen. Duitse eenwording De vereniging van Oost- en West-Duitsland tot één land in 1990. Europese Unie Samenwerking van Europese landen, sinds 1993. 1950-1953 1956 1945 1940 1948-1947 1949 1949 1955 1961 Berlijnse Muur Marshallplan Berlijnse Muur VS gebruiken atoombom einde Tweede Wereldoorlog begin Koude Oorlog 154 Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog blokkade oorlog Berlijn Korea oprichting NAVO Hongaarse opstand oprichting Warschaupact

IJzeren Gordijn Grens dwars door Europa die van 1945 tot 1989 Europa scheidde in een Oostblok en een Westblok. Invloedssferen De invloed van een land in andere landen; hierover maakten de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie en Groot- Brittannië afspraken in 1945. Kapitalisme Economisch systeem waarbij grond, grondstoffen en fabrieken eigendom zijn van vrije ondernemers. De overheid bemoeit zich niet veel met de economie. Marshallplan Een plan van de Amerikaanse regering uit 1947 om economische steun te geven aan landen in Europa. NAVO Noord-Atlantische verdragsorganisatie, opgericht in 1949. Een militair bondgenootschap van de Verenigde Staten, Canada en West-Europese landen tegen het communisme. Ontwapening Het verminderen van het aantal (kern)wapens. Oostblok Oost-Europese landen, bevrijd door de Sovjet-Unie in 1944-1945, waar communisten de macht grepen. Perestrojka In het Russisch verandering of hervorming ; naam voor de grote veranderingen die Gorbatsjov in de Sovjet-Unie doorvoerde. Stasi Geheime staatspolitie die in de DDR burgers controleerde op gehoorzaamheid aan het communistische bewind. Verenigde Naties Internationale organisatie opgericht in 1945, waarin bijna alle landen vertegenwoordigd zijn. Belangrijkste taak is toezien op vrede en veiligheid in de wereld. Vietnamoorlog Oorlog tussen Noord- en Zuid-Vietnam, waarbij de Verenigde Staten het niet-communistische Zuiden steunden. Warschaupact Militaire verbond van de Sovjet-Unie en de Oostblokstaten, opgericht in 1955, tegenhanger van de NAVO. Westblok West-Europese landen die bevrijd waren door westerse geallieerden. Deze landen waren democratisch en hadden een kapitalistische economie. Tijdbalk 1945 1947 1948-1949 1949 1950-1953 1955 1956 1961 1965-1973 1968 1985 1989 1990 1990 Verenigde Staten gebruiken atoombom tegen Japan einde Tweede Wereldoorlog begin Koude Oorlog Marshallplan blokkade van Berlijn oprichting NAVO Sovjet-Unie heeft atoombom West-Duitsland wordt Bondsrepubliek Oost-Duitsland wordt Duitse Democratische Republiek China wordt communistisch oorlog in Korea oprichting Warschaupact Hongaarse opstand bouw van de Berlijnse Muur Vietnamoorlog Praagse Lente perestrojka in Sovjet-Unie hervormingen in het Oostblok val van de Muur einde Koude Oorlog Duitse hereniging 1985 1989 1965-1973 1968 2000 Vietnamoorlog perestrojka Duitse hereniging Praagse Lente val van de Muur einde Koude Oorlog 155