Toepassingen van video in de jeugdopleiding Doelgroep: breedtehockey - VELD is bedoeld voor iedereen die als opleider, trainer en/of coach actief is in de hockeysport binnen tophockey, breedtehockey, Jongste Jeugd en/of technisch management. In iedere artikelenreeks worden visies gedeeld, kanttekeningen geplaatst, nieuwe ontwikkelingen gemeld en wetenschappelijke onderbouwing aangeboden. is een uitgave van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB), is onafhankelijk en wil alle kennis die beschikbaar is op het gebied van opleiden en coachen met liefhebbers delen. www.knhb.nl De KNHB Academie biedt hockeyverenigingen ondersteuning bij het ontwikkelen van het technisch beleid en technisch kader. Daarbij richt de KNHB Academie zich op drie pijlers: deskundigheidsbevordering, verenigingsadvies technisch beleid en opleidingen. Meer informatie over de KNHB Academie is te vinden op www.knhb.nl.
Toepassingen van video in de jeugdopleiding Waar vroeger video-analyse alleen behouden was voor topteams, is de drempel naar analyse steeds kleiner geworden. De beschikbaarheid van materialen is groter en de keuze aan software is flink gegroeid. Alleen al met een smartphone, vaak zelfs uitgerust met een betere camera dan veel camcorders, is uitstekend beeldmateriaal te maken voor de analyse van een team. Maar er is een verschil in gebruik tussen topteams en recreatieteams (jeugd). De verschillen in talent, ambitie, motivatie, ervaring en praktische mogelijkheden zijn groot. Het gebruik van video-analyse brengt ook een afbreukrisico mee, zij is glaseerlijk en glashard. Daarom in deze een praktische insteek van het toepassen van video in de opleiding van jeugdspelers. Door Roy van Lieshout en Ewout Schröder Wie is Roy van Lieshout? Roy van Lieshout is video-analist bij Kampong Heren 1 en bij de KNHB. Tevens is hij lid van de werkgroep Media van de Hockey Hoofdklasse CV en coördinator voor de uitwisselingsdienst voor alle video-opnamen in de Nederlandse Hoofdklasse bij zowel de dames als heren. In het dagelijks leven is hij redacteur en communicatieadviseur. Wie is Ewout Schröder? Ewout Schröder is directeur van HockeyXperts, een kennisintensieve dienstverlener op het gebied van sporttechnisch kader in de hockeysport. Hij is in het verleden als Hoofd Opleidingen bij Kampong Hockey verantwoordelijk geweest voor de opleiding en begeleiding van trainers en coaches. Tevens was hij trainer van Kampong Dames 1. Bewegingsanalyse versus teamtactiek Wanneer we over video-analyse spreken worden termen vaak door elkaar gehaald. Het is goed om eerst te weten wat je kunt analyseren met behulp van video en welke vormen het best geschikt zijn voor junioren. Heel kort door de bocht kun je bij video-analyse spreken over bewegingsanalyse en teamtactiek. Bewegingsanalyse is het meest interessant voor individuen en teamtactiek dat verklapt het woord eigenlijk al voor hele teams en de wijze waarop de individuen met elkaar presteren. Met bewegingsanalyse concentreer je je op het individu en staat het bespreken van de techniek centraal. Met name in individuele sporten is deze wijze van kijken het meest toegepast. Denk hierbij aan sporten als turnen, golfen en zwemmen. In het hockey komen we deze vorm eigenlijk zelden tegen en worden video-opnames over het algemeen alleen ingezet op tactiek en incidenteel op een technische keuze binnen de teamtactiek. Maar hóe die techniek vervolgens uitgevoerd dient worden, is nauwelijks op beeld waarneembaar. Is de bekende wedstrijdvideo vanaf de videotoren dan ongeschikt voor jeugdspelers? Zeker niet: ook tactische componenten en technische keuzes moeten gezien en herkend worden. Maar zonder techniek geen tactiek. Daarom een pleidooi voor individuele opnames met spelers om technische ontwikkeling te kunnen bespreken. 2
Plezier staat voorop en spelers worden dolenthousiast van eigen acties en doelpunten Visie In de topsport (senioren) is video onontbeerlijk: je hebt ballen, pylonen en video. Het team kijkt elke week terug op de eigen wedstrijd én kijkt vooruit met beelden van de komende tegenstander. Tussendoor krijgen spelers individueel ook beelden voorgeschoteld en gaan zelfs specifieke groepen (bijvoorbeeld strafcornergroep of verdediging) met hun thema s aan de slag. Topteams zien werkelijk alle beelden om net dat stapje voor te zijn op de tegen- stander. Maar in de jeugd ligt het doel van het spel nét even anders en staat plezier in alle gevallen voorop. Belet dat kritisch te zijn of een scherpe aanpak te hebben? Dat zeker niet, maar denk er goed over na en ontwikkel een visie die het team helpt om te genieten van hockey en te groeien als individu. Als coach heb je daar ook flink de hand in. Het plezier staat voorop en spelers worden dolenthousiast van eigen acties en doelpunten, niet van een mislukt kommetje of een scheve looplijn. Het tonen van beeld bij jeugd is misschien wel de kunst van het weglaten. Hockeyen vanuit je eigen kracht en het eigen spel zijn clichés die meer dan eens worden genoemd bij een voorbespreking. Niet zelden zijn er coaches die er vervolgens beelden bij pakken die dat credo onvoldoende ondersteunen. Als coach zie je namelijk zoveel verbeteringen in een video, dat de handen jeuken om ook al die andere problemen te benoemen. Dat is haast niet in tien minuten aan een team uit te leggen. Ontwikkel daarom een visie DIDACTIEK De KNHB Academie ontwikkelt een visie op Spel & Spelontwikkeling. In dit artikel nemen wij hun Visie op het leren hockeyen mee als vertrekpunt: Plezier en motivatie tot blijvende deelname aan het spel hockey staan voorop. Het spel hockey wordt zoveel mogelijk vanuit het spel hockey aangeboden (spelend leren hockey spelen). Spelers kunnen het beste leren hockeyen vanuit de context van het spel en spelsituaties. Techniek is een middel om de spelbedoeling te realiseren. Techniek wordt zoveel mogelijk met behulp van onbewuste leermethoden aangeleerd. Trainingen worden zo veel mogelijk opgezet vanuit de drie centrale teamfuncties van het hockeyspel: Balbezit, Niet-balbezit en Omschakelen. Tekening 1: TPACK-model. die past bij jeugd en pas de kunst van het weglaten ook toe bij jezelf: focus op één onderwerp en bespreek deze met de spelers. Zet bovendien spelers in hun kracht door te laten zien wat zij juist goed kunnen. Want dat is in de meeste gevallen ook de reden waarom een speler in jouw team op die positie speelt: omdat die speler daar volgens jou de kwaliteiten voor heeft. Digitalisering van het onderwijs Ook binnen het bewegingsonderwijs gaat de digitalisering niet aan de deur voorbij. Het gebruik van tablets, apps, videofeedback en (serious) games wordt steeds meer gemeengoed. In 2014 is het boek Van tikken naar taggen, digitalisering van bewegingsonderwijs en sport (Hilvoorde, I. van & Kleinpaste, J. (eds.) 2014) verschenen. Diverse ervaringsdeskundigen uit het bewegingsonderwijs en gaming gaan in op de voor- en nadelen van het gebruik van 3
Tekening 2: Model Digitale Interventies, ontwerpfase 1. technologische middelen. Met verhalen uit de praktijk en recent wetenschappelijk onderzoek wordt zo scherp mogelijk in beeld gebracht wat de relevante digitale ontwikkelingen zijn, wat er allemaal mogelijk is en wat voor de praktijk de meest relevante vragen zijn. Een echte aanrader voor elke coach om eens te lezen! Gebruik maken van het natuurlijk leren door afkijken is een zeer effectieve methode Maar het gebruik van nieuwe middelen vraagt technologische kennis van docenten en coaches. Voor onderwijs en technologie in het algemeen ontwikkelden Mishra en Koehler het TPACK-Content Knowledge (tekening 1). Vrij vertaald gaat het hier om de integratie van vakinhoudelijke, pedagogischdidactische en technologische kennis: hoe breng je dat samen om kinderen iets te leren? In antwoord op het pleidooi van Mishra en Koehler voor het samenbrengen van technologie, didactiek en inhoud, ontwierp een projectgroep het Model Digitale Interventies (tekening 2). Dit model omschrijft de fases van een leerproces. Deze fases zijn ontleend aan de wijze waarop niveaus worden omschreven in het basisdocument Bewegingsonderwijs voor primair (2005) en Voortgezet onderwijs (2007). De projectgroep koppelt aan de fases een taakopvatting van de leerling. 4 Daarna beschrijft het model de wijze waarop de docent daarmee om kan gaan. Tot slot geeft het technologische mogelijkheden weer om deze beïnvloedingsmogelijkheden van de docent te ondersteunen. Digitale interventie in de jeugdopleiding In dit artikel gaan wij verder met drie voorbeelden die verschillende wijzen van digitale interventie (veranderen, bevestigen, verrassen en verbeteren) in de praktijk uitwerken. Dit dient als voorbeeld om inzicht te geven in de verschillende mogelijkheden van videogebruik binnen de jeugdopleiding. De visie van de vereniging, de fase van het seizoen, het niveau van de spelers en de beschikbare middelen spelen een zeer bepalende rol bij het succesvol inzetten van video, maar dat laten we in dit artikel buiten beschouwing.
Tekening 3: De spelers oefenen het 1:1 duel. Tekening 4: De trainer stelt vragen. VOORBEELD 1 Meisjes E8E3: Dat wil ik ook proberen. Doel: verrassen; video daagt uit tot andere verdeling van bewegen. Nadere uitleg: Het gebruik van video bij 8-tallen moet informatie geven over mogelijke oplossingen van een spelprobleem met als doel de bewegingsuitvoering tijdens 1:1 duel te verbeteren (tekening 3). Concreet krijgt een speler voorbeelden te zien hoe zij een spelprobleem ( Hoe kom ik mijn man voorbij en hoe kom ik hierdoor in scoringspositie? ) kan oplossen. Gebruik maken van het natuurlijk leren door afkijken is een zeer effectieve methode om spelers zelf oplossingen te laten ervaren voor een uitdaging. Ideaal is het als je een voorbeeldvideo hebt van gelukte acties (wellicht senioren). Gebruik deze dan ook om gewenste bewegingen te laten zien. Foto 5: De spelers mogen afkijken. Hulpmiddelen: smartphone/tablet met internetverbinding en website met voorbeelden van techniek of alleen eigen verzameld materiaal. Wellicht ten overvloede: een laptop meenemen op het veld kan uiteraard ook, maar deze is kwetsbaarder en minder handzaam. Opstelling: 1 Trainer + maximaal 4 spelers op veld. Momentum: Voorafgaand aan oefening. Tijdsduur: Maximaal 2 minuten. Praktijkvoorbeeld: Aanleren van de jab. Oefening Je wilt het 1:1 duel verdedigend verbeteren en de spelers daarbij de forehand jab aanleren. De spelers starten de oefening met de volgende opdracht: Speler 1 kan een punt halen door de bal in het grote doel te pushen (in de cirkel). Speler 2 probeert dit te voorkomen en de bal af te pakken. Speler 2 behaalt twee punten door de bal af te pakken en door het poortje bij A te drijven. Na een aantal keren oefenen (op verschillende plekken op het veld, zie voorbeeld) wordt de groep bij elkaar gehaald (tekening 4). De trainer kan de volgende vragen stellen: Hoeveel punten heb je behaald? Hoe vaak heb je 2 punten behaald? Hoe kun je vaker 2 punten behalen? Vervolgens laat de trainer een paar fragmenten (foto 5) zien van een succesvolle verdedigende actie in het tophockey. Dit kan individueel of in een klein groepje. Het doel van deze video is het geven van informatie over een mogelijke wijze om meer punten te verdienen. De trainer kan de volgende vragen stellen: Wat valt jullie op aan de verdediger? Wat doet de verdediger om de bal af te pakken? Wie kan de actie van de verdediger eens voordoen? Tot slot: zullen we dit eens in het echt gaan proberen? VOORBEELD 2 Jongens C2: Dat was mijn beste beweging. Doel: bevestigen; video benadrukt tijdrichting of volgorde gegevens, gericht op herhaald lukken. Nadere uitleg: Het gebruik van video bij deze jongens kan effectief zijn bij het aanleren van nieuwe technieken. Lichamelijk gezien zijn alle lichaamsverhoudingen 5
Tekening 6: De training start met een 3:3 partijvorm aan de linkerkant. Tekening 7: Speler A passeert V (houtblok) door middel van een backhand drag. perfect, het coördinatievermogen is goed en het uithoudingsvermogen is groter. Dit betekent dat deze spelers langer motorische activiteiten vol kunnen houden, ook omdat ze sterker zijn. Het ervaren van succesmomenten is cruciaal voor deze jongens, daarom kiezen wij voor feedback tijdens de oefening. Benodigdheden: Smartphone met app X om vertraagd beelden af te spelen en te laten zien. Opstelling: 1 Trainer + 6 spelers op het veld. Momentum: Tijdens training na een aantal pogingen. Tijdsduur: 2 5 minuten. Praktijkvoorbeeld Oefening: Aanleren van de backhand lift. De training start met een 3:3 partijvorm aan de linkerkant (tekening 6) van het veld. Spelers kunnen recht van aanval halen door de bal in doeltje 2 te scoren. Daarna mogen zij aanvallen richting doeltje 1. Als de bal buiten het speelveld gaat (buiten cirkel of buiten lijnen), dan wordt de bal door de andere partij uitgenomen. De trainer legt het spel een aantal keren stil en kan dan de volgende vragen stellen: Hoe kan speler A het beste het doel bereiken? Hoe kun je toch een speler V over de forehand passeren? Hoe kun je de bal over een liggende stick krijgen? Oefening 1 Speler A passeert V (houtblok) door middel van een backhand drag (tekening 7). Daarna mag A op doel afronden. T maakt opnamen. Na iedere actie loopt A langs T en bekijkt zijn eigen actie terug. De trainer kan de volgende vragen stellen: Hoe ging jouw actie? Wat vond je goed/minder goed? Daarna een impliciete tip van de trainer (b.v. verbeeld je dat de balkjes een heel grote dinosaurus is waar je ruim omheen moet om niet gepakt te worden). Oefening 2 Speler A passt de bal op B, B moet V passeren door middel van een lift en daarna scoren (tekening 8). V moet dit voorkomen en scoren bij A. De overige spelers wachten buiten het veld. B stapt na zijn actie uit het veld en bekijkt bij T zijn uitvoering terug. De trainer kan de volgende vragen stellen: Hoe kun je voorkomen dat V de bal afpakt na je passeeractie? Hoe kun je voorkomen dat je in de hoek van het veld met de bal terechtkomt? lift en daarna scoren. Hoe zet je V op het verkeerde been en kun je binnendoor richting doel? Tip: Na de volgende training is het leuk om alle mooiste acties achter elkaar zetten en aan de spelers te laten zien, of ze per e-mail aan ze sturen. Dat motiveert! Na een training is het leuk om alle mooiste acties aan de spelers te laten zien Tekening 8: Speler A passt de bal op B, B moet V passeren door middel van een 6
Tekening 9: De trainer laat een fragment zien waar speler A een bal die is uitgegaan moet gaan uitnemen. Tekening 10: Na het stellen van vragen en bespreken van mogelijke oplossingen laat de trainer het fragment zien waar speler A de 2:1 succesvol uitspeelt door V over de backhand te passeren door middel van een pass op speler B. VOORBEELD 3 Meisjes B3: Wauw, deed ik dat? Doel: veranderen en verbeteren; videoinformatie biedt eenvoudiger activiteiten of uitvoeringswijze en/of verbeteren; video-informatie geeft aanwijzingen om taakopvatting te optimaliseren. Nadere uitleg: Het gebruik van video bij dit team moet informatie geven over spelspecifieke situaties en succesvolle oplossingen. De speelsters krijgen voorbeelden uit de wedstrijd. De trainer vraagt iedere keer aan de groep hoe Janneke dit probleem het beste kan oplossen, en vervolgens laat zien hoe zij dit heeft opgelost. In dit voorbeeld gebruiken we video vanuit teamtactisch oogpunt. Benodigdheden: 1 Trainer + 6 spelers in clubhuis. Opstelling: Tablet met app of laptop met software om eenvoudige wedstrijdbeelden terug te kijken. Momentum: Na wedstrijd, voor de training. Tijdsduur: 15 minuten. Praktijkvoorbeeld Oefening: 2:1 over de backhand van de verdediger. De spelers zitten samen met de trainer in het clubhuis aan tafel. De trainer laat een fragment zien waarin speler A een bal moet uitnemen die zojuist over de zijlijn is gegaan (tekening 9). De trainer stopt het beeld en kan de volgende vragen stellen: Als je de kans krijgt hier een bal te nemen, wat wil je dan? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we kunnen aanvallen vanuit deze situatie? Hoe kunnen we het beste vrijlopen? Hoe kunnen we sneller en slimmer een pass geven? Dan laat de trainer het beeld verder lopen en laat de oplossing van speler A zien. Nadat de bal over de zijlijn is gegaan, rent de speler naar de bal en neemt deze uit door middel van een selfpass richting de as van het veld. Hierdoor komt er ruimte over de zwakke backhand-kant van de verdediger, speler X speelt de bal over de backhand naar speler V. (tekening 10). Na afloop van het fragment stelt de trainer de volgende vragen aan speler A: Kun jij omschrijven wat jij daar deed? Waarom denk je dat ik dit moment gekozen heb? Wat valt je op aan jouw actie? Vervolgens vraagt de trainer aan de overige spelers of hen nog iets positiefs aan de actie van A opvalt. De analyse wordt afgesloten met de mededeling dat deze actie vandaag getraind gaat worden. Oefening De trainer (T) gooit een bal op een willekeurige plek over de zijlijn (tekening 11). Speler A moet deze bal pakken en proberen in doeltje 1 of 2 te scoren. Speler B moet deze daarbij helpen. V1 moet dit proberen te voorkomen en V2 aanspelen in doeltje 3. Tekening 11: De trainer (T) gooit een bal op een willekeurige plek over de zijlijn. Speler A moet deze bal pakken en proberen in doeltje 1 of 2 te scoren. 7
Zorg: Voor open vragen gericht op oplossen spelprobleem. Voor uitdagende en motiverende beelden (tophockey, succesmomenten). Voor een creatieve insteek om de boodschap over te brengen. Voorkom: Dat spelers langer dan 2 minuten op het veld stil staan. Onduidelijke/moeilijke beelden. Dat je als trainer zelf alle antwoorden op je eigen vragen geeft. Teveel verschillende beelden. Filmen en gefilmd worden We kennen het belang van video, de verschillen tussen individuele analyse (technisch-tactisch) en teamtactiek (tactisch-technisch) en we hebben voorbeelden behandeld waarbij video uitermate geschikt is in training met jeugdspelers. Enige wat rest is de juiste middelen om dit te doen: welke smartphones, tablets, laptops, camcorders, software en andere hulpmiddelen zijn er voorhanden? Een opsomming met voorbeelden van kosteneffectieve oplossingen. Want niet elke trainer of coach heeft een duur softwarepakket voorhanden. En voor wie daar toevalligerwijs wel over beschikt: ook daar hebben we aanvullende tips voor. Surf naar hockeyxperts.nl/video-analyse om deze aanvulling op het artikel te lezen. Stel als trainer open vragen, gericht op oplossen spelprobleem Differentiatie De startpositie van V1 en B worden aangepast (b.v. V1 in doeltje 2 of V1 en B in doeltje 2). De bal wordt harder en/of zachter gegooid (afhankelijk van niveau/ doel). De positie van A wordt aangepast. Na het inspelen van V2 mag deze met V1 aanvallen op doeltje 1 en 2. Accenten De trainer kiest tijdens het oefenen een aantal momenten om de groep vragen te stellen over hun keuze Wat wil je met de bal?, Wat weet je nog van de video? Bijlagen Consten, van Driel & Walinga, Digitalisering van het bewegingsonderwijs. Hilvoorde, I. van & Kleinpaste, J. (eds.) (2014) Van tikken naar taggen, digitalisering van bewegingsonderwijs en sport. Mishra & Koehler, (2006) TPACK- Content Knowledge. Website met voorbeelden technieken door tophockeyers, http:// www.stx.com/fieldhockey/videos. is een uitgave van de KNHB. 2014 KNHB, Nieuwegein. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Per kwartaal verschijnen 6 artikelen van. is verkrijgbaar via de webshop van de KNHB. Kosten per artikel bedragen 2,00 (excl. eenmalige transactiekosten à 0,85). Voor 35,00 kunt u een jaarabonnement aanschaffen. Hiervoor ontvangt u 24 artikelen van automatisch in uw mailbox. Redactieraad: Carel van der Staak, Lutger Brenninkmeijer, Ewout Schröder, Afke van de Wouw Coördinatie en teksten: KNHB Vormgeving: A.design Fotografie: KNHB / Frank Reelick, Koen Suyk Contact: academie@knhb.nl Deze tekst is vanuit praktisch oogpunt geschreven in de mannelijke vorm. Overal waar de term spelers staat vermeld, doelen we eveneens op speelsters. Dit geldt tevens voor andere gebruikte mannelijke vormen.