VO 4 JAARLIJKS ONDERZOEK MET TSK VMBOK Plaats : 's-gravenhage BRIN nummer : 20MM 06 VMBOK Onderzoeksnummer : 195670 Datum onderzoek : 18 april 2013 Datum vaststelling : 22 juli 2013
Pagina 2 van 13
INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs heeft op 18 april 2013 een onderzoek uitgevoerd op De Haagse, onderdeel van de Scholengroep Den Haag Zuid-West, afdeling vmbo kaderberoepsgerichte leerweg, naar de kwaliteit van het onderwijs en de naleving van de onderzochte wet- en regelgeving. Het doel van dit onderzoek is om een beeld te vormen van de kwaliteit van het onderwijs op deze afdeling. Daarmee geldt dit onderzoek ook als het bezoek dat de inspectie op alle scholen voor voortgezet onderwijs ten minste eens in de vier jaar aflegt. Daarnaast heeft het onderzoek tot doel informatie te verzamelen over de sociale kwaliteit van het onderwijs. Dit onderdeel is uitgevoerd als pilot en leidt niet tot oordelen over de kwaliteit van de school. Wel bevat het rapport een korte weergave van de voornaamste bevindingen. De bevindingen uit dit onderzoek worden gebruikt om te bezien of het bestaande basisarrangement kan worden gehandhaafd. Eventueel geconstateerde tekortkomingen worden betrokken bij de eerstvolgende risicoanalyse. Toezichthistorie De Haagse is een onderdeel van de Scholengroep Den Haag Zuid-West, een scholengroep op algemeen bijzondere grondslag. De scholengroep verzorgt op een vijftal scholen voortgezet onderwijs in het zuidwestelijke deel van Den Haag en in Wateringen. De Haagse is een kleine school voor de beroepsgerichte leerwegen al dan niet met leerweg ondersteund onderwijs. Zij biedt alleen beroepsgericht onderwijs in de sector Economie aan. In het verleden bood de school ook de theoretische leerweg aan, hetgeen bij gebrek aan leerlingen sinds twee jaar niet meer het geval is. De school is nu nog gehuisvest in de Beatrijsstraat, maar verhuist na de zomer van 2013 naar nieuw schoolgebouw in de Roemer Visscherstraat, waar zij zal samengaan met het Haags Vakcollege dat de sectoren techniek en horeca in huis heeft. In die zin is de school momenteel in de fase van afbouw. De inspectie heeft de school twee jaar geleden voor het laatst bezocht. Sindsdien heeft zij aan de beide beroepsgerichte leerwegen van de school het basisarrangement toegekend. De school heeft de laatste jaren te maken gehad met wisselingen in de locatie- en in de teamleiding. Onderzoeksopzet De inspectie heeft de indicatoren uit het kernkader onderzocht. Dit is het kader dat de inspectie bij haar kwaliteitsonderzoeken minimaal beoordeelt. Het onderzoek naar het kernkader bestond uit de volgende activiteiten: Pagina 3 van 13
Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die betrekking hebben op zelfevaluatieactiviteiten van de school en van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd en tijdens het schoolbezoek heeft overhandigd. Schoolbezoek, waarbij in een aantal lessen in de onderbouw is geobserveerd. Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de indicatoren gesprekken gevoerd met de schoolleiding. Op uw school is verder een gesprek gevoerd met leerlingen en docenten. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de bevindingen van het onderzoek besproken met de schoolleiding. Voor de pilot sociale kwaliteit zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Onderzoek en analyse van documenten, waaronder voor zover de school daarover beschikt documenten over de visie, doelen en het onderwijsaanbod rond sociale en maatschappelijke doelen en de resultaten van dat onderwijs, alsmede documenten gericht op de sociale veiligheid van leerlingen en personeel (inclusief pestprotocol, veiligheidsbeleid en gegevens over de veiligheidsbeleving van leerlingen en personeel). Onder de leerlingen van twee klassen in het eerste en tweede leerjaar is een vragenlijst afgenomen over aspecten van de sociale kwaliteit van het onderwijs. Tijdens het schoolbezoek is tijdens de lessen en op de school in het algemeen aandacht besteed aan de sociale kwaliteit van het onderwijs. Ook zijn lessen lichamelijke opvoeding en mens en maatschappij bezocht. Tijdens de gesprekken met leerlingen, personeel en directie is tevens aandacht besteed aan aspecten van de sociale kwaliteit van het onderwijs. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek gebaseerd op het Toezichtkader voortgezet onderwijs 2013. In het jaarwerkplan verantwoordt de inspectie welke wettelijke aspecten zijn onderzocht. Deze documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport Pagina 4 van 13
In hoofdstuk 2 staat de conclusie van het onderzoek en wordt het vigerende toezichtarrangement weergegeven. In hoofdstuk 3 zijn de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke voorschriften weergegeven. Dit wordt gevolgd door een paragraaf waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Pagina 5 van 13
CONCLUSIE EN TOEZICHTARRANGEMENT Kwaliteit De inspectie concludeert dat de kwaliteit van het onderwijs op De Haagse, afdeling vmbo kaderberoepsgerichte leerweg, te Den Haag op de onderzochte onderdelen grotendeels op orde is. Uit het onderzoek is gebleken dat de school op die gebieden nauwelijks tekortkomingen kent. Om die reden wordt het reeds aan de school toegekende basisarrangement gehandhaafd. De bevindingen zullen worden betrokken bij de eerstvolgende risicoanalyse. Naleving De inspectie concludeert tevens dat er geen tekortkomingen zijn in de naleving van de wettelijke voorschriften die zijn gecontroleerd. Pagina 6 van 13
BEVINDINGEN 3.1. Algemeen Beeld De kwaliteit van het onderwijs op De Haagse, afdeling vmbo kaderberoepsgerichte leerweg, is op de onderzochte onderdelen grotendeels van voldoende niveau. De school heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot een school voor voornamelijk allochtone leerlingen voor wie leren niet altijd gemakkelijk is. De school heeft daarom gekozen voor een strakke structuur in aanpak en regels, maar met een warm pedagogisch klimaat. Deze aanpak heeft in de vmbo kaderberoepsgerichte leerweg tot behoorlijke resultaten geleid. De gestructureerde didactische aanpak van de docenten leidt tot een hoge mate van betrokkenheid van de leerlingen bij de les. De school gebruikt al enkele jaren methodeonafhankelijke toetsinstrumenten in de onderbouw om meer greep te krijgen op de determinatie naar de bovenbouw. Zij heeft daarbij moeten constateren dat in het verleden het aannamebeleid wel eens te soepel is geweest. In haar kwaliteitszorg maakt de school geen gebruik van een systeem, maar met de ingezette evaluaties is de school redelijk in staat om een beeld te krijgen van de gestelde doelen en de tot dan bereikte voortgang met betrekking tot die doelen. Alleen ontbreekt het aan het borgen van de besproken aanpakken. Het bovenstaande algemene oordeel wordt hieronder toegelicht. In paragraaf 3.2 staat het kwaliteitsprofiel in de vorm van oordelen op onderzochte indicatoren. In paragraaf 3.3 staat een toelichting bij dat profiel. Daarbij komen achtereenvolgens de volgende aspecten aan bod: de opbrengsten, het onderwijs en de kwaliteitszorg. Het bovenstaande algemene oordeel wordt hieronder toegelicht. In paragraaf 3.2 staat het kwaliteitsprofiel in de vorm van oordelen op onderzochte indicatoren. In paragraaf 3.3 staat een toelichting bij dat profiel. Daarbij komen achtereenvolgens de volgende aspecten aan bod: de opbrengsten, het onderwijsproces, de kwaliteitszorg. 3.2. Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabel staan de indicatoren die dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader voortgezet onderwijs. De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Pagina 7 van 13
Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen De inspectie heeft daarnaast onderzocht of wordt voldaan aan de naleving van enkele wettelijke voorschriften. Of de school wel of niet voldoet aan deze wettelijke vereisten wordt tot uitdrukking gebracht met de score ja of nee. De opbrengsten liggen op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie verwacht mag worden 1 2 3 4 5 1.1 De leerlingen behalen in de onderbouw het opleidingsniveau dat mag worden verwacht. 1.2.2 De leerlingen lopen weinig vertraging op in de bovenbouw van de opleiding vmbo-k. 1.3.2 De leerlingen van de opleiding vmbo-k behalen voor het centraal examen de cijfers die mogen worden verwacht. 1.4.2 Bij de opleiding vmbo-k zijn de verschillen tussen het cijfer voor het schoolexamen en het cijfer voor het centraal examen van een aanvaardbaar niveau. De sociale opbrengsten zijn van voldoende niveau 1 2 3 4 5 2.1 De sociale opbrengsten zijn van voldoende niveau. Het schoolklimaat is ondersteunend en gericht op een brede vorming 1 2 3 4 5.5 De school kent een op ondersteuning en begeleiding gerichte cultuur. Het (vak)didactisch handelen van leraren stelt leerlingen in staat tot leren en ontwikkeling 1 2 3 4 7.1 De onderwijsactiviteit heeft een doelgerichte opbouw. 7.2 De leerlingen krijgen een begrijpelijke uitleg. 7.3 De leerlingen zijn actief betrokken. De school biedt effectief aanvullend onderwijs en ondersteuning aan leerlingen die dat nodig hebben. (basisondersteuning) (De school bestrijdt effectief achterstanden.) 1 2 3 4 9.1 De school volgt systematisch de vorderingen van de leerlingen aan de hand van genormeerde toetsen. Pagina 8 van 13
De school biedt effectief aanvullend onderwijs en ondersteuning aan leerlingen die dat nodig hebben. (basisondersteuning) (De school bestrijdt effectief achterstanden.) 1 2 3 4 9.2 De school bepaalt wat de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte is van individuele of groepen leerlingen. 9.4 De school voert de ondersteuning planmatig uit. De school bewaakt de kwaliteit van haar opbrengsten 1 2 3 4 12.1 De school evalueert systematisch de opbrengsten. 12.2 De school werkt doelgericht aan de kwaliteit van de opbrengsten. De school bewaakt de kwaliteit van het onderwijsproces 1 2 3 4 13.1 De school evalueert systematisch het onderwijsproces. 13.2 De school werkt doelgericht aan de verbetering van het onderwijsproces. 13.3 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsproces. Nalevingsindicatoren 2013 Onvoldoende Voldoende N1 N2 N4 Door of namens het bestuur is de vastgestelde schoolgids naar de inspectie gestuurd en deze schoolgids bevat de verplichte onderdelen (WVO, art. 24c en 24a). Door of namens het bestuur is het vastgestelde schoolplan naar de inspectie gestuurd en dit schoolplan bevat de verplichte onderdelen (art. 24c en 24 WVO). Door of namens het bestuur zijn het Examenreglement en het PTA naar de inspectie gestuurd en deze documenten bevatten de verplichte onderdelen (Eindexamenbesluit art. 31). Toelichting bij kwaliteitsprofiel Opbrengsten De opbrengstenkaarten van de afdeling vmbo kaderberoepsgerichte leerweg van De Haagse laten de laatste paar jaar een verbetering van de rendementen in onder- en bovenbouw zien. De schoolleiding relativeert deze resultaten: zij heeft nog steeds te maken met leerlingen die tussentijds de school (moeten) verlaten omdat zij niet voldoen aan de gestelde eisen. Als verklaring verwijst zij naar een te soepele toelating van leerlingen. Daarnaast zijn zeker ook de zwakkere Pagina 9 van 13
personele bezetting van enkele vakken en de weinig constante leiding van het onderbouwteam factoren geweest die invloed op de resultaten van de school hebben gehad. De examenresultaten van de school liggen op een gemiddeld niveau, hetgeen een knappe prestatie genoemd kan worden gezien de problematiek van sommige leerlingen. De examenresultaten van de afdeling vmbo-kader worden per vak geanalyseerd en in het bovenbouwteam besproken. Zij heeft aan deze analyse geen verdere prestatieafspraken met leraren of vakgroepen verbonden, terwijl dat bij een enkel vak wel voor de hand lag. De afdeling weet het verschil tussen het cijfer van het schoolexamen en het centraal examen zeer beperkt te houden. In de nabije toekomst krijgt de afdeling te maken met verhoogde eisen ten aanzien van het te bereiken niveau van taal en rekenen. Naar het oordeel van de schoolleiding is nog veel inzet nodig om dit beoogde niveau met een groot aantal leerlingen te bereiken. Zij ontwerpt hiertoe een nieuwe aanpak en heeft nieuw digitaal leerstofmateriaal aangeschaft. Het onderwijsproces De school heeft gekozen voor een strakke structuur in aanpak en regels. Bij overtreding van de regels maakt de school regelmatig gebruik van schorsingen of tijdelijke plaatsing op een reboundvoorziening. De strakke maar duidelijke aanpak leidt er mede toe dat leerlingen in groten getale zeggen zich veilig te voelen op school. Tijdens dit onderzoek heeft de inspectie met name de basisvaardigheden van de leraren beoordeeld, te weten: het doelgericht zijn van de les, het geven van begrijpelijke toelichting op de leerstof en het bewerkstelligen van voldoende betrokkenheid van de leerlingen. In het grootste deel van de bezochte lessen lagen deze vaardigheden op voldoende niveau. De betrokkenheid van de leerlingen bij de les was op een enkele uitzondering na groot. Er was voldoende rust en orde in de klas en de leerlingen kregen voldoende aandacht van de leraar. De inspectie beschouwt dit als een sterkte in de onderwijskwaliteit van de afdeling. De teamleden van onder- en bovenbouw proberen het pedagogisch-didactisch handelen steeds meer op elkaar af te stemmen teneinde een gestructureerde en eenduidige lesaanpak te creëren. Opzet is om de theorielessen in toenemende mate praktisch te maken en toepasbaar in praktijklessen en stages. Verdere gezamenlijke ontwikkeling hiervan is noodzakelijk. Volgens de leerlingen zijn er Pagina 10 van 13
nog te veel situaties, waarin de aanpak van schoolleiding, leraren en mentoren onderling verschilt. Mentoren tonen een grote betrokkenheid bij de leerlingen. De leerlingenbegeleiding heeft een integraal karakter: leraren zijn tegelijk mentor en zij signaleren de behoeften van de leerlingen. Moeilijk oplosbare problemen leggen zij aan de teamleiders voor. Ook worden zij geacht voortdurend gebruik te maken van het leerlingvolgsysteem, teneinde transparantie in de afspraken en de handelingsgerichte aanpak te bewerkstelligen. Bij veel problemen wordt ook de zorgcoördinator betrokken die over veel kennis van de leerlingen en over een groot netwerk beschikt. De mentor en zorgcoördinator stellen aan het begin van het schooljaar een groepshandelingsplan op, waarmee zij de overige leraren van een klas inzicht geven in de speciale leerbehoeften van de leerlingen. Tussentijds vinden zogenaamde effectieve leerlingenbesprekingen plaats om het resultaat van de gekozen aanpak(ken) te bespreken, maar deze besprekingen beperken zich steeds tot enkele leerlingen. Leerlingen die in mindere mate opvallen komen formeel alleen bij rapportbesprekingen ter sprake; informeel zijn zij vaker voorwerp van overleg. Het verdient echter aanbeveling de bewaking van handelingsgerichte afspraken op cognitief terrein, die overigens niet altijd even concreet zijn, verder aan te scherpen. Acties op sociaal-emotioneel gebied worden geëvalueerd in het intern zorgoverleg en/of het zorgadviesteam. Aan het begin van de schoolcarrière worden de gegevens van de basisschool geanalyseerd en tijdens leerjaar 1 worden ook verschillende testen afgenomen. Vanuit het interne zorgoverleg worden hier conclusies aan verbonden wat betreft extra ondersteuning. Deze ondersteuning heeft ook betrekking op taal en rekenen. De school is van oordeel dat de vakleraren voor Nederlands en Rekenen/wiskunde binnen hun lessen deze ondersteuning moeten zien te realiseren. De school betrekt in toenemende mate ouders bij verschillende vormen van ondersteuning: zo krijgen leerlingen voor taal en rekenen soms ook huiswerk mee. Controle op de resultaten is er via de voortgangstoetsen, die echter maar één keer per jaar worden afgenomen. De kwaliteitszorg De schoolleiding ziet in dat voor het bereiken van acceptabele resultaten in de nabije toekomst grondige analyses van de resultaten van de determinatie en de examens nodig zijn en maakt die ook in toenemende mate. Bepaalde trends worden onderkend. De kwaliteit van de toetsen en van het pta is inmiddels al verbeterd. Het is ook duidelijk dat verdere inzet nodig is op het verbeteren van Pagina 11 van 13
de taal- en rekenvaardigheid van de leerlingen. Zij heeft daartoe vanaf 2013-2014 gekozen voor dagelijks onderwijs in taal en/of rekenen. De school heeft coördinatoren benoemd die moeten bewaken dat taal en rekenen ook in de andere vakken expliciet een rol gaan spelen. De laatste jaren heeft de school zowel lesbezoek als tevredenheidpeilingen geïntroduceerd ter bewaking van de kwaliteit van de lessen. Op basis daarvan vinden ook functionerings- en beoordelingsgesprekken plaats. Toch is de inspectie van oordeel, dat de kwaliteitszorg op het gebied van de lesgeefkwaliteit verbeterd kan worden. Een deel van de leraren is nog te weinig kritisch over de eigen en andermans kwaliteit van de lessen. De inspectie beschouwt het als een positief gegeven dat binnen het lerarenteam hard gewerkt wordt aan de invulling van lessen met behulp van ipads die in het schooljaar 2013-2014 in de onderbouw worden geïntroduceerd. Meer gezamenlijkheid en samenwerking zal helpen om de kwaliteit van het lesgeven verder te verhogen. De sociale kwaliteit In het pilotonderzoek naar de sociale kwaliteit van het onderwijs is aandacht geschonken aan het onderwijsaanbod, het onderwijsproces en de resultaten van de school op dit terrein, en aan de wijze waarop de school zorgt draagt voor de kwaliteit van deze aspecten van het onderwijs. In haar schoolgids geeft de school duidelijk aan, dat de school ook andere dan de cognitieve kwaliteiten van haar leerlingen wil verhogen. Ook in de notitie VMBO in een nieuw perspectief wordt deze visie verwoord. De schoolgids spreekt van het nemen van verantwoordelijkheid voor het eigen handelen. De leerling kan alleen tot leren en ontwikkelen komen als hij of zij dat wil. De school brengt de leerlingen binnen en buiten het schoolgebouw in situaties waarin zij kunnen leren over zichzelf, over hoe om te gaan met anderen en over de mogelijkheden voor hun toekomst. De school heeft een aanbod gericht op de ontwikkeling van de sociale en maatschappelijke competenties van leerlingen. Dit aanbod omvat onder andere in elk leerjaar een stage (in elk jaar toenemend qua duur en doelstelling), dramalessen in leerjaar 1, en wordt van leerlingen gevraagd zelf keuzes te maken. Van de ontwikkeling van een leerling houdt men in het leerlingvolgsysteem een kwadrantmodel bij. Zo wordt bekeken wat het probleemoplossend vermogen (kunnen) van de leerling is, wat die in relatie Pagina 12 van 13
daarmee presteert (presteren), wat zijn gevoelens en motivatie zijn (willen) en welk zichtbaar gedrag de leerling laat zien (doen). Tijdens de stages vullen leerlingen en begeleiders een portfolio in, waarbij ontwikkellijnen worden gebruikt teneinde de algemene en beroepscompetenties van de leerling in beeld te brengen. Opvallende ontwikkelingen bij leerlingen op het vlak van houdingsaspecten worden ook vermeld op de rapporten. Van een systematische beoordeling van deze competenties is echter nog geen sprake. Het valt de inspectie op, dat veel leerlingen voorkomend zijn ten opzichte van gasten in de school. Bij veel leerlingen, met name in de bovenbouw, bestaat wrevel over de maatschappelijke houding ten opzichte van minderheden. Het valt de school niet in alle gevallen gemakkelijk om noties over maatschappelijke waarden en normen bespreekbaar te maken. De school beschikt verder niet over aparte documenten waarin de visie van de school met betrekking tot de sociale en maatschappelijke doelen die de school zich stelt, zijn beschreven. De visie is meer impliciet verwoord in de schoolgids en in de activiteiten die de school onderneemt. De inspectie constateert dat de school een aanbod heeft om bij te dragen aan het vergroten van de sociale en maatschappelijke competenties van leerlingen, maar dat zij zich hierop alleen ten aanzien van de stages planmatig heeft gericht. Het zou mooi zijn, als de school de toename van de vaardigheden in de toekomst nog specifieker kan tonen. De school verzamelt jaarlijks gegevens over het welbevinden en de veiligheidsbeleving van leerlingen, en deed dat voor het laatst in 2012. Het merendeel van de leerlingen geeft aan zich veilig te voelen op de school. Verder is de school attent op pestgedrag, houdt het personeel toezicht op gedrag tijdens pauzes, hebben mentoren en andere personeelsleden een voldoende luisterend oor voor leerlingen. Teamleiders vangen uit de les verwijderde leerlingen op. Via de kortgeleden opgerichte leerlingenraad krijgen leerlingen de gelegenheid om te oefenen in meepraten over de eigen situatie. Pagina 13 van 13