Gelderse Bestuursscan Gemeente Aalten
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 Bijlage: Zelfanalyse 10 1
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
Aalten is een gemeente in het oostelijke deel van de provincie Gelderland, gelegen aan de Duitse grens. De gemeente telde op 1 januari 2014 27.013 inwoners en heeft een oppervlakte van 97,03 km² (waarvan 0,52 km² water). 12.783 inwoners wonen in de grootste kern, Aalten. Daarnaast zijn er diverse andere kernen (waarvan Dinxperlo naast Aalten de hoofdkern vormt) en buurtschappen. Aalten grenst aan de Gelderse gemeenten Winterswijk, Oost Gelre en Oude IJsselstreek. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode 2001 2014 afgenomen met 1%. Over de periode 2008-2014 is er sprake van een afname van 2%. De groene druk - de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen - bedraagt in de gemeente Aalten 41,5%. De grijze druk - de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar - is met 34,7% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente wel hoger dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare grootte. In de gemeente wonen relatief minder allochtonen (11,1%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (13,4%) en ook minder dan het gemiddelde van de provincie Gelderland (14,5%). 50,0% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: De omvang van de beroepsbevolking bedraagt in totaal 12.600. Momenteel zijn er 10.434 banen. Er zijn daarmee 524 banen per 1.000 inwoners, tegenover 611 in gemeenten met vergelijkbare omvang en 693 gemiddeld voor de provincie Gelderland. Sinds 2001 is het aantal banen met 1% afgenomen. In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente Aalten ook minder vestigingen van bedrijven: 102 vestigingen van bedrijven per 1.000 inwoners tegenover 116 in de referentiegroep. Sinds 2001 is het aantal vestigingen toegenomen met 23%, naar een totaal van 1.898. Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente Aalten 11.377. 74,2% van de woningvoorraad maakt onderdeel uit van de koopsector. Dit aandeel is groter dan de gemeenten uit dezelfde grootteklasse. 21,7% van de woningen in de gemeente bevindt zich in de sociale huursector en 4,1% in de particuliere huursector. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente toegenomen met 940 (+9%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met 210.000, lager dan het gemiddelde in Gelderland ( 237.000, ) en gemeenten van vergelijkbare omvang ( 239.000, ). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Winterswijk bedraagt de FMI: 44,4. Daarmee is de gemeente meer een woon- dan werkgemeente. Inkomen: Het gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (inclusief studenten) in de gemeente bedraagt 32.800, en is lager dan het gemiddeld besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( 35.700, ). Dit ligt ook onder het provinciaal gemiddelde van 34.500, in Gelderland. Er vallen in totaal 2.170 personen terug op een uitkering, relatief gaat het om 128 op de 1.000 personen in de leeftijd 15-65 jaar. Het aandeel personen dat gebruikmaakt van een uitkering is in Aalten kleiner dan in de groep gemeenten van vergelijkbare omvang. Gemeenteraad (totaal 21 zetels) CDA 7 zetels Gemeentebelangen 4 zetels Progressieve partij 3 zetels Henk Meerdink Volksvertegenwoordinging 2 zetels ChristenUnie 2 zetels PvdA 1 zetel College van Burgemeester en Wethouders Burgemeester Bert Berghoef (CDA) Wethouder Ted Kok (CDA) Wethouder Erik Luiten (CDA) Wethouder Henk Rijks (Gemeentebelangen) Wethouder Henk Wiltink (ChristenUnie) Gemeentesecretaris Jan Nobel Organisatiemodel Per 1 januari 2015 werkt Aalten volgens een nieuwe organisatiestructuur. De organisatie blijft wel ingedeeld op basis van afdelingen, in totaal 3: 1. Financiën, bedrijfsvoering en informatiebeheer. 2. Samenleving 3. Bestuur en openbare ruimte Elke afdeling heeft 4 teams en 2 programma s. Aan het hoofd van de organisatie staat de algemeen directeur/secretaris. Bestuurlijke stabiliteit: Na de verkiezingen van maart 2014 is er een coalitie van CDA, Gemeentebelangen en ChristenUnie gevormd. De coalitiepartijen hebben samen een meerderheid van 13 van de 21 zetels en werken op basis van het coalitieakkoord Iedereen!. Vergeleken met de vorige bestuursperiode (2010-2014) is de samenstelling van de coalitie op één partij gewijzigd: de VVD heeft plaatsgemaakt voor de ChristenUnie. De huidige burgemeester is in 2005 benoemd. In september/oktober 2014 is er een wethouderswissel geweest binnen de ChristenUnie, vanwege het vertrek om persoonlijke redenen van de oorspronkelijke wethouder. Organisatie op orde: In vervolg op de in 2012 doorgevoerde aanpassing van de organisatie is eind 2013 besloten over te gaan tot een nieuwe aanpassing van de organisatie per 1 januari 2015. Deze beperkte aanpassingen van de organisatiestructuur, die in de loop van 2014 gefaseerd zijn ingevoerd, borduren voort op de aanpassingen die in de afgelopen jaren zijn doorgevoerd, waarbij (o.a.) het aantal afdelingen in stappen is teruggebracht van 5 naar 3. Aalten beschouwt haar organisatie als zijnde in control, maar blijft continu bezig met verbeteren. Zo zijn er steeds meer processen vastgelegd op intranet, maar zijn ook de medewerkers zelf bezig met het vastleggen van werkinstructies. Naast de normale interne controles op de processen worden daarbij de opmerkingen van de accountant en de provincie verwerkt. Begin 2011 is voor het eerst een strategische personeelsplanning in de gemeente Aalten opgesteld. Tezamen met de in 2011 reeds gerealiseerde besparingen op de arbeidsvoorwaarden en op overige personeelskosten (in totaal oplopend tot 358.500, in 2014) is de taakstelling van 1 miljoen op het gebied van personeel en organisatie uit het coalitieprogramma op hoofdlijnen 2010-2014 Samen werken aan de toekomst in 2014 ruimschoots gehaald. De vaste formatie is afgestemd op het uitgangspunt van een regiegemeente en is lager dan het gemiddelde van alle gemeenten in dezelfde inwonerklasse (dit is overigens al sinds jaren het geval).
Financiële positie: Aalten staat onder repressief toezicht van de provincie Gelderland. De gemeente heeft zelf de risico s gekwantificeerd middels de Monte Carlo-methode. Ze maakt een onderscheid in diverse categorieën. Het beschikbare weerstandsvermogen is 13.346.640,. Het benodigde weerstandsvermogen 9.900.000,. De ratio is met 1,4 voldoende. Samenwerking: Uitgangspunt zoals geformuleerd in het coalitieakkoord: niet inzetten op gemeentelijke herindeling, maar op samenwerking. Dit samenwerken met mogelijk verschillende partners en zo min mogelijk via gemeenschappelijke regelingen. Aalten wil gemeenschappelijke regelingen afbouwen daar waar het kan. Samenwerking dient een meerwaarde op te leveren in continuïteit, kwaliteit en/of geld. In februari 2013 heeft Aalten op basis van het Regeerakkoord (brief Plasterk) een beleidsnota opgesteld. Conclusie: Samenwerking is op allerlei meer en minder ingrijpende manieren mogelijk. Het uitgangspunt van slimme samenwerking leidt er logischerwijs toe dat de vorm en reikwijdte van de samenwerking per taakveld kan verschillen. Zo nu en dan valt, als ultieme vorm van samenwerking, het woord (vrijwillige) herindeling. Naar de mening van Aalten komt de vrijwillige herindeling pas als reële optie in beeld als blijkt dat vergaande samenwerking op het overgrote deel van de taakvelden onvermijdelijk is. Aalten werkt samen in de Achterhoek met de andere Achterhoekse gemeenten via het uitvoeringsprogramma Achterhoek2020, het publiek-private samenwerkingsverband dat zich bezighoudt met samenwerking op het gebied van wonen, werken, duurzaamheid en bereikbaarheid op basis van de (demografische) uitdagingen waar de regio voor staat. Een voorbeeld van samenwerking op ICT-gebied: begin 2012 zijn de Helpdesk Aalten en Servicedesk Doetinchem samengevoegd. Hierbij zijn alle servers van de gemeente Aalten gaan draaien in het rekencentrum van de gemeente Oude IJsselstreek. Naast de verhuizing van de apparatuur naar de nieuwe samenwerkingsvorm zijn ook de betreffende medewerkers overgegaan naar de gemeente Doetinchem (in eerste instantie liep dit via een detacheringovereenkomst). Strategie en Leiderschap: Om optimaal invulling te geven aan de dienstverlening aan de inwoners, bezoekers, instellingen en bedrijven streeft men voortdurend naar verdere verbetering van de organisatiestructuur, de werkprocessen en de kwaliteit van de medewerkers. Men wil de taken uitvoeren met een slanke, efficiënte en doelgerichte organisatie. Het laatste MTO dateert van 2010. Enkele conclusies: de medewerkers van de gemeente Aalten zijn erg tevreden over hun baan. De medewerkers ervaren een flinke werkdruk en hebben soms meer werk dan ze aankunnen. De werksfeer wordt erg goed beoordeeld, ook is er nauwelijks sprake van ongewenste omgangsvormen. Over het geheel genomen scoort de gemeente Aalten op de meeste punten gemiddeld tot bovengemiddeld ten opzichte van de benchmark. Interactie met de samenleving: Interactie met de samenleving: De communicatie intern en extern moet open en transparant zijn. Aalten wil de inwoners blijven betrekken bij besluitvorming van de gemeente. De papieren berichtgeving houden ze voorlopig naast digitale berichtgeving. In 2013 is een Communicatiebeleidsplan opgesteld. Dit plan is geschreven vanuit een breed perspectief gericht op de in- en externe communicatie. Dit houdt onder meer in het communicatief bewuster maken van de organisatie en het verbeteren van de communicatie met inwoners. De nadruk ligt vooral op het verbeteren van de kwaliteit van de huidige communicatiemiddelen en de relevante werkprocessen. Openheid, transparantie en een uitstekende dienstverlening zijn kernwoorden die bij een gemeentelijke organisatie horen. Aalten stuurt aan op strategische communicatie. Geen mechanisch, technisch gebruik van communicatie als instrument, maar samen met inwoners, bedrijven en andere belanghebbenden werken aan een goed bestuur, goede besluitvorming, goed beleid en goede producten en diensten. Met andere woorden: tweerichtingsverkeer; niet alleen zenden, ook ontvangen; niet alleen voorlichten, ook luisteren. Dit communicatiebeleidsplan is primair intern gericht. De medewerkers vertalen dit door aan de inwoners, bedrijven en andere instellingen binnen en buiten de gemeente. Van de gemeente Aalten zijn geen (recente) resultaten bekend van de Burgerpeiling of het Klanttevredenheidsonderzoek (via waarstaatjegemeente ). Wel heeft Aalten een cliënttevredenheidsonderzoek Wmo (2011) uitgevoerd. Hierin scoorde de gemeente gemiddeld. Bezuinigingen: Aalten presenteert in de begroting 2014-2017 een sluitende begroting voor het jaar 2014. In meerjarenperspectief is in 2015 sprake van een structureel sluitende begroting en een structureel niet sluitende begroting in 2016 en 2017 ( 341.000, in 2016 en 562.000, in 2017). De onlangs vastgestelde kadernota geeft aan dat 2015 sluitend zal zijn, maar het meerjarenperspectief niet. De ingeboekte bezuinigingen (structureel 277.000, in 2017) zijn hard en realistisch. De nettoschuld per inwoner bedraagt 927, (Bron: VNG Schuldenmonitor 2012). Krimp: De gemeente heeft te maken met een negatief migratiesaldo. De gemeente heeft wel te maken met een natuurlijke bevolkingsaanwas. Richting 2040 zal het inwonersaantal dalen (tussen 0%-5%; prognose Planbureau voor de Leefomgeving). Er zijn regionale afspraken gemaakt om minder woningen te bouwen. In de Programmabegroting is een Krimpparaggraaf opgenomen, waarin aandacht besteed wordt aan de stand van zaken van de adviezen/acties uit de Demografische Effect Rapportage uit 2011 (DER), de bevolkingsontwikkeling, leefbaarheid en voorzieningen, de woningmarkt en de arbeidsmarkt. Grondproblematiek: Aalten hanteert een combinatie van actief en passief grondbeleid. Voor nieuwe projecten geldt een passief beleid, maar er zijn nog lopende (en daarmee actieve rol) projecten die moeten worden afgewikkeld. De projecten die een verwacht negatief eindresultaat kennen zijn afgedekt middels voorzieningen. Voor het risico voor de mogelijke negatieve effecten die met de krimp samenhangen is de reserve Stroppenpot ingesteld. Saldo stroppenpot in 2015 is 3.733.524,. In het kader van de begroting en jaarrekening wordt op basis van de geactualiseerde grondexploitatiebegrotingen van de (momenteel 9) lopende plannen van het grondbedrijf een risico inschatting gemaakt, die als basis dient voor de financiële vertaling naar de benodigde omvang verliesvoorzieningen. Totaal bedragen de totale verliesvoorzieningen 1,9 mln. De Achterhoek heeft te maken met krimp. In Aalten lopen projecten moeizaam. Veel looptijden zijn verlengd. Voor Kobus III, Kraaienboom en het industrieterrein worden de grootste verliezen verwacht.
Samenwerking 4 O s: Aalten neemt deel aan het Platform Onderwijs en Arbeidsmarkt Achterhoek waarin ondernemers, onderwijsinstellingen en gemeenten werken aan versterking van de arbeidsmarkt. M.b.t. de leefbaarheid in de kernen wordt samengewerkt met inwoners, verenigingen, woningcorporaties, onderwijs-, zorg- en welzijnsinstellingen en werkgevers via de Achterhoek 2020-agenda. Daarnaast werkt Aalten samen met ondernemers via o.a. de Industriekring Aalten en Dinxperlo, Federatie Aaltense Middenstand en Ondernemersvereniging Bredevoort. Aalten scoorde in MKB-monitor een 37 e plek op de ranglijst van 56 Gelderse gemeenten. Er is tevens een Wmo-raad die de gemeente gevraag en ongevraagd van advies voorziet. Er zijn 15 scholen voor basisonderwijs en 3 locaties voor voortgezet onderwijs. Decentralisaties sociaal domein: Jeugdzorg: Er is een akkoord bereikt met Bureau Jeugdzorg in Gelderland over de functies die het bureau in 2015 gaat uitvoeren. Ook zijn er afspraken gemaakt over het budget en is er in regioverband een gezamenlijke inkoopstrategie overeengekomen. In Gelderland is er voor gekozen de Advies en Meldpunten Huiselijk geweld en Kindermishandeling (AMHK) te organiseren op het niveau van de Veiligheidsregio s. De doorontwikkelde transitie en transformatie van de jeugdzorg naar de gemeenten. De afstemming met het (passend) onderwijs vindt ook zoveel mogelijk lokaal plaats. Lokaal heeft Aalten de Beleidsnota Jeugdhulp 2015-2018 en de Verordening Jeugdhulp 2015 vastgesteld. AWBZ/Wmo: Lokaal zijn de Beleidsnota Wmo 2015-2018 en Verordening Wmo 2015 vastgesteld. De beleidsnota is er op gericht dat cliënten zo lang mogelijk in de eigen leefomgeving kunnen blijven en dat cliënten die beschermd worden op opvang ontvangen, een veilige leefomgeving hebben en, indien mogelijk, weer in staat zijn zich op eigen kracht te handhaven in de samenleving. In de regio Achterhoek wordt samengewerkt als het gaat om specialistische zorg, inkoop, uitvoeringstaken, kwaliteit en vervoer. Met Oost Gelre en Winterswijk wordt subregionaal samengewerkt bij de uitvoering via Ondersteuningsteams (OT s). Participatiewet: Het beleidsplan is tot stand gekomen na afstemming met verschillende partners. Zo heeft Aalten de regionale werkgroep Participatiewet van de Achterhoekse Wmoraden erbij betrokken en hebben ze het plan getoetst bij werkgevers, het onderwijs, het Platform Arbeidsmarkt en Onderwijs, de Achterhoekse sociale werkvoorzieningen en het UWV. Ook met lokale partners heeft overleg plaatsgevonden. Zowel met het ISWI als met het Loopbaanplein Oost Achterhoek vindt samenwerking plaats met het UWV. Het Werkgeversservicepunt Achterhoek opereert vanuit het Werkplein in Doetinchem. Aalten heeft tevens een Verordening Tegenprestatie vastgesteld. Aalten kent een eigen werkervaringsplan waarbij het ISWI en de Anton Tijdinkschool samenwerken bij de re-integratie van bijstandsgerechtigden naar een baan in de metaalsector of mogelijk andere sectoren. Passend onderwijs: De samenwerkingsverbanden primair en voortgezet onderwijs dienen met de gemeenten Op Overeenstemming Gericht Overleg (OOGO) te voeren. Onderwerp van gesprek is onder andere de aansluiting met de jeugdzorg (zo ook leerplicht/verzuimprotocol, onderwijshuisvesting, leerlingenvervoer). Samenwerking vindt plaats via SWV Oost Achterhoek. Operationele samenwerking: ISWI zorgt voor uitvoering van wet- en regelgeving op het gebied van sociale zekerheid voor de gemeenten Aalten en Oude IJsselstreek. Hameland is het regionale SW-bedrijf en voert voor de gemeenten Winterswijk, Aalten, Oost Gelre, Berkelland en Haaksbergen de Wet sociale werkvoorziening uit. Via de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA) vindt uitvoering van milieuvergunningverlening en handhaving en de specialismen uit de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht plaats. De acht gemeenten uit de Regio Achterhoek en de gemeenten Zutphen en Lochem werken in de ODA samen. In de Achterhoek werken in 2015 alle gemeenten met gelijkluidende inkoopvoorwaarden (Algemene Inkoopvoorwaarden Achterhoekse Gemeenten) die eind 2014 door de diverse colleges van B & W zijn vastgesteld. Ook in 2015 wordt op inkoop- en aanbestedingsgebied zoveel mogelijk samenwerking gezocht binnen de Achterhoekse gemeenten. Op ICT-gebied werken Oude IJsselstreek, Doetinchem en Aalten nauw samen. Bestaande samenwerkingsverbanden: In de gemeentebegroting 2014 zijn de verbonden partijen (rechtspersonen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft) opgenomen. Het betreft onder andere de volgende samenwerkingen: - Regio Achterhoek (GR) - Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (VNOG; GR) - GGD Noord- en Oost-Gelderland (GR) - Omgevingsdienst Achterhoek (ODA; GR) - Intergemeentelijk Samenwerkingsverband Werken en Inkomen (ISWI; GR) - Hameland (Sociale werkvoorziening; GR) - Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers
Kansen- en ontwikkelanalyse Op 15 januari 2015 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland gesproken met het managementteam, het college van burgemeester en wethouders en de fractievoorzitters van de gemeenteraad. De Adviescommissie heeft gesproken met vertegenwoordigers van de gemeente die overtuigd zijn van het belang van een sterk bestuur. Zij zijn erin geslaagd om een stabiliteit te brengen in de gemeente na een onrustige periode. De onrustige periode was het gevolg van de gedwongen herindeling in 2005. Technisch was dat snel geregeld, maar de cultuurverschillen overbruggen kostte veel tijd. De Adviescommissie constateert dat de gemeente Aalten streeft naar behoud van de zelfstandigheid, samenwerkt met andere gemeenten en open staat voor uitbreiding van de samenwerking met andere gemeenten. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gesprekken aan waarin naar onze mening kansen liggen, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen/moeten worden. Algemeen beeld De herindeling uit 2005 is goed geweest voor de bestuurlijke daadkracht van de gemeente. De huidige omvang van de gemeente met ruim 27.000 inwoners is naar de mening van de gemeente de effectieve maat. De gemeente is van mening dat het een kwalitatief goed voorzieningenniveau heeft. Dat de gemeente Aalten goed scoort blijkt uit: o Lage lasten voor de burgers (landelijk op de 4e plaats!); o Top-3 in benchmark t.a.v. regionaal leefbaarheidsonderzoek (gem. cijfer 8,0) en veiligheid; o Diverse benchmarks geven Aalten een hoge klanttevredenheid binnen het sociaal domein; o Hoge medewerkertevredenheid. Kansen Organisatie De laatste reorganisatie is beperkt gebleven tot een verbetering van de wijze van werken. In de voorgaande jaren zijn er forsere aanpassingen geweest gericht op het versterken van de werkprocessen en het verminderen van de formatie. Met name de capaciteit voor management is sterk gereduceerd door het verminderen van het aantal afdelingen (van zes naar drie) en programma s (van acht naar zes). Als gevolg van deze structurele verandering kan nu met minder formatie toch eenzelfde takenpakket adequaat worden opgepakt. Kwetsbaarheid is dan ook geen item in de gemeente. Financiën De financiële positie van de gemeente is goed. Alle nog in te vullen bezuinigingen zijn in uitvoering. De gemeente heeft grip op de bedrijfsvoering en herkent, onderkent en beheerst de risico s Er zijn geen knelpunten in de grondexploitatie. Voor de effecten die samenhangen met krimp is een stroppenpot ingesteld met op dit moment een omvang van een kleine vier miljoen euro. 7
Intergemeentelijke samenwerking De 3D s zijn in gezamenlijkheid met alle Achterhoekse gemeenten voorbereid. Aalten is tevreden over het resultaat daarvan. Voor de dure voorzieningen wordt het solidariteitsprincipe gehanteerd. De Sociale Dienst Oost Achterhoek bestaat sinds 1 januari 2010 en heeft de gemeenten Aalten, Berkelland en Winterswijk als verzorgingsgebied. De samenwerking in de twee subregio s, te weten Oost Achterhoek en West Achterhoek verloopt prima. Die wat kleinere schaal is effectief. Een belangrijk wapenfeit van de Achterhoekse samenwerking is de wijze waarop de woningbouwprogrammering is aangepast van 14.000 naar 5.900 woningen. Er is nu nog wel een verder reductie nodig. Dat is in goed overleg gegaan. De realisatie van Breedband is een mooi voorbeeld van geslaagde regionale samenwerking De opvatting van de gemeente Aalten over samenwerking is dat alleen projecten starten in het geval er direct voordeel voor de gemeente in zit. Zo niet dan doet Aalten niet mee. Dat een dergelijke opvatting tot incongruente regio s leidt, wordt niet als een probleem ervaren. Ontwikkelpunten Krimp De krimp doet zich zeker voor in de Achterhoek, maar wordt niet als een groot probleem gezien, maar meer als een opgave. De werkelijkheid is dat de behoefte aan woningen nog groeit door de gezinsverdunning. Wel is er een forse teruggang in de omvang van de onderwijsvoorzieningen en ontstaat er leegstand in het winkelgebied van de kleine kernen. Dat heeft wel consequenties voor de sociale infrastructuur van de gemeente. De aanwezige raadsleden spreken hun zorg uit over de krimp. Vooral het feit dat de jeugd niet terugkeert (na bijvoorbeeld studie) naar de Achterhoek, geeft aan dat de problemen de komende decennia nog wel eens veel groter zouden kunnen worden. Ook omdat de werkgelegenheid zal kunnen gaan teruglopen. Het aanpassen van de woningbouwvolumes is weliswaar gezamenlijk gerealiseerd, maar de gemeente Montferland neemt daarin een uitzonderingspositie in. Zij conformeren zich niet aan de reductie en bouwen gewoon door. Bestuur De raad is weliswaar nadrukkelijk in beeld geweest bij de voorbereidingen van de transities in het sociaal domein, maar de echte invloed was door de aard van het proces en de tijdsdruk beperkt. Een feit is dat Aalten op veel indicatoren, zoals woningwaarde en inkomen, gemiddeld laag scoort ten opzichte van vergelijkbare gemeenten en omliggende gemeenten. Dat is uiteraard wel bekend bij de gemeente maar wordt meer als een cultuurhistorisch feit gezien dan als een oproep om naar verbetering te streven. De raadsdelegatie ziet dat ook zo, maar ziet hierin toch ook een strategische opgave voor de gemeente. De raadsleden zijn van mening dat de invloed op de gemeenschappelijke regelingen te beperkt is. 8
Intergemeentelijke samenwerking De regionale samenwerking met de acht Achterhoekse gemeenten loopt niet altijd effectief. De suggestie is dat acht gemeenten teveel is om effectief te kunnen samenwerken. De meningen over het visieverhaal Achterhoek 2020 lopen uiteen. Sommigen noemen het een voorbeeld van moeizame samenwerking. De wethouders hebben te weinig mandaat waardoor er niet voldoende daadkracht wordt ontwikkeld. Dit komt omdat in veel gemeenten de raad niet kan accepteren dat er prioriteiten worden gesteld. De beste samenwerking weet Aalten te realiseren met Winterswijk, Doetinchem en Oost Gelre. Met de gemeente Oude-IJsselstreek heeft Aalten minder aansluiting. De raadsleden storen zich aan het gebrek aan bestuurlijke daadkracht van de regio. Als gevolg daarvan zijn sommige projecten onuitvoerbaar. Een voorbeeld daarvan is de N18, waarover al 25 jaar wordt gedebatteerd. Enkele raadsleden merken op dat het leiderschap in de regio onvoldoende aanwezig is en men elkaar weinig gunt. Bovendien is er sprake van concurrentie tussen de gemeenten. De financiële solidariteit op de nieuwe sociaal domeintaken is nog slechts beperkt tot de duurdere voorzieningen voor jeugd. Provincie Het zou goed zijn als de provincie meer zou stimuleren en faciliteren met betrekking tot de euregionale samenwerking. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Jaap van Luijk 9
Bijlage: Zelfanalyse 10
Vragenlijst Sterk Bestuur in Gelderland Ter voorbereiding op het gesprek met de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft de gemeente een vragenlijst ingevuld. Het onderzoek voor het project is opgebouwd uit: deskresearch (inventarisatie feiten); vragenlijst (inventarisatie meningen); gesprek Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland met regio en gemeenten. De antwoorden op deze vragenlijst staan daarom niet op zichzelf maar dienen in de context van het totale onderzoek gezien te worden. Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 11
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Antwoord Helemaal mee eens Helemaal mee eens Helemaal mee eens Helemaal mee eens Mee oneens Niet eens en niet oneens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? 1. efficiënt; excellent HRM-beleid 2. positief kritisch; plat en doelmatig 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? 1. organisatie loopt goed. we zoeken voortdurend naar verbetering. Thans geen expliciete kritiekpunten. 2. ---- 1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijk klimaat van uw gemeente het best? Daadkrachtig Toekomstgericht Samenwerkingsgericht 12
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Helemaal mee eens Helemaal mee eens 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiële) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Helemaal mee oneens Helemaal mee oneens 13
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau 3.1. Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste strategische samenwerkingspartners? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Doetinchem Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk 3.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Antwoord 3.3 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Goed. 3.4 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk Doesburg Lochem Zutphen 3.5 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. 14
3.6 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Goed. 3.7 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk In de toekomst zal Aalten op operationeel niveau ook met Bocholt (D) samenwerken. 3.8 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. Helemaal mee eens 3.9 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Goed. 15
4. Bijdrage aan samenwerking De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 4.1 Strategische opgaven in de regio 16
4.2 Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio 17
4.3 Bedrijfsvoering en Dienstverlening Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). 18
5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz, jeugdzorg en participatiewet voor? Awbz Jeugdzorg Participatiewet Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk 19
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland