JEUGDBESCHERMING IN EVOLUTIE 1965-2015 Prof. Johan Put, gewoon hoogleraar KU Leuven Instituut voor Sociaal Recht & Leuvens Instituut voor Criminologie 1
JEUGDBESCHERMING IN EVOLUTIE Inleiding: 1965 = geboorte of doorstart? Evolutie in chronologie Evolutie in thema s Conclusie 2
JEUGDBESCHERMING IN EVOLUTIE 1965 3
1965 Geboorte? of Doorstart? 4
1912 1965 gewoon strafrecht kinderbescherming jeugdbescherming - 16 jaar 18 (16) jaar delinquentie delinquentie & delinquentie & predelinquentie kinderen in gevaar straffen & tbs controlemaatregelen pedagogische interventies strafrechter kinderrechter jeugdrechter jeugdbeschermingscomités
JEUGDBESCHERMING IN EVOLUTIE DE CHRONOLOGIE 6
1912 1965 - staatshervorming - nieuwe instituties en grotere scheiding vrijwillige/gerechtelijke jeugdbijstand - introductie POS-begrip - diversiteit maatregelen en voorzieningen gewoon strafrecht kinderbescherming jeugdbescherming 1990-94 1980-88 jeugdbijstand
1912 1965 gewoon strafrecht kinderbescherming jeugdbescherming - Kinderrechtenverdrag - belang van het kind als maatstaf 1989
- arrest Bouamar (1988) - introductie rechtswaarborgen (1994) - Everberg (2002) 1912 1965 1994 2002 gewoon strafrecht kinderbescherming jeugdbescherming 1988
1912 1965 2006 gewoon strafrecht kinderbescherming jeugdbescherming jeugdrecht - modernisering federale jeugdrecht - modellenmix - diversifiëring maatregelen - poging tot objectivering rechterlijke besluitvorming
1912 1965 - ontkokering & modulering jeugdhulp - vraag- en krachtgericht - introductie begrippen maatschappelijke noodzaak en verontrustende situatie - nieuwe instituties (toegangspoort en gemandateerde voorzieningen) gewoon strafrecht kinderbescherming jeugdbescherming 1999-2004-2014 integrale jeugdhulp
1912 1965 gewoon strafrecht kinderbescherming jeugdbescherming 2014 jeugd(sanctie)recht
Jeugdbescherming in evolutie Inleiding: 1965 = een doorstart? Evolutie in chronologie 1965-1980: de bescherming (voorbij?): positief, maar uitvoeringsniveau blijft achter en neveneffecten 1980-1990: de communautarisering 1990-2000: de rechtenbeweging: Bouamar en Kinderrechtenverdrag 2000-2010: de hervorming: Cornelis, Walgrave, Maes en Onkelinx 2010-2020: de (re-)integratie?: verdere staatshervorming en integrale jeugdhulp Evolutie in thema s 13
JEUGDBESCHERMING IN EVOLUTIE DE THEMA S 14
Jeugdbescherming in evolutie Inleiding: 1965 = een doorstart? Evolutie in chronologie Evolutie in thema s 1. Bevoegdheid 2. Doelgroepen 3. Maatregelen en aanbod 4. Actoren 5. Wetenschap 6. De cliënten 7. Het model 15
1. Bevoegdheid In etappes: 1980 1988 2014 Van 1 naar 2 x 3/4 sporen Jeugdhulp: VL FR D (+ GGC, enkel voor gerechtelijke) Jeugddelinquentie: VL FR D GGC Blijvende dwarsbalken Tot 2014: overlegverplichting Vanaf 2014: strafrechtelijk beleid Territoriale afbakening Grensoverschrijdende situaties Stimulans én remmende factor «Eigenheid in complexiteit» 16
2. Doelgroepen De eeuwige tweedeling youth at risk & youth as risk Problematische derde: jongeren met psychische problemen Van MOF, naar MOF, naar? Van jongeren in gevaar, naar POS, naar VOS Perspectiefverschuiving (persoon naar maatschappij)? Overlast GAS Verontrusting & maatschappelijke noodzaak Van klassenstrijd naar diversiteit? Doelgroepen en aard problematiek 17
3. Maatregelen en aanbod Eerst one size fits all rijksgestichten en weeshuizen Dan specialisatie, categorisering en desinstitutionalisering Dan MFC / EMK / organisaties = one size fits all bis, maar met interne differentiatie De evergreen: waar is mijn plaats? Permanente zoektocht naar aangepaste reacties alternatieve sancties herstelrecht 18
4. Actoren Professionalisering organisaties en hulpverleners (Bijna) jeugdadvocaten Gespecialiseerde opleiding jeugdmagistraten Toch nog ruimte voor verbetering? Specialisatie politiediensten Betere en voortgezette opleidingen Kennismaking met vreemde elementen Bv. voor juristen: jongerencultuur, diversiteit, spreken met, diagnose- en interventiemodellen Bv. voor hulpverleners: omgaan met recht, diversiteit Stimuleren zelf-kritische reflectie 19
5. Wetenschap Invloed op beleid en praktijk POS-begrip Herstelrecht Invloed mensen- en kinderrechten Evidence-based policy Conceptnota jeugd(sanctie)recht : mede op basis van nieuwe jeugdcriminologische inzichten Evidence-informed practice Practice-based evidence Soms nogal voluntaristich: enkel indien en in de mate dat het uitkomt 20
6. Cliënten Emancipatiebeweging Kinderrechten Hoorrecht Officiële betrokkenheid Balans kind/jongere ouders Echte impact/luisterbereidheid? DRM en participatie (Zorginspectie / Cachet) Horen luisteren 21
7. Het model Vooral m.b.t. aanpak jeugddelinquentie Beschermingsmodel Strafmodel Herstelmodel 22
MODELLEN CRITERIA Perceptie dader Verantwoord. mbt feiten Verantwoord. mbt gevolgen Centrale focus Doel (middel) Algemeen doel Beschermings Straf Herstel Sanctie Risicomanagement Onderliggende problemen Intentioneel, uit eigen belang, slecht mensbeeld Schade berokkent Goed, competent Norm overtreden Goed, competent Verontschuldigend Verantwoordelijk Verantwoordelijk Verantwoordelijk (NE volwassenen) Niet aangesproken Meewerken Persoon van dader, noden Behandeling, heropvoeding, hulp, bescherming van minderjarige Inspelen op individuele noden Voorkomen van criminaliteit Straf passief ondergaan Actief opnemen van verantw (ondersteund) Actief opnemen van verantw (ondersteund) Risicogroep Potentieel gevaarlijk Verantwoordelijk Nadruk op individuele verantw en plichten Daad Schade Daad Persoon van dader, noden itv risico s Vergelding Afkeuring Morele hervorming Afschrikking Herstel van verstoorde morele balans of rechtsorde Voorkomen van criminaliteit Herstel van schade (symbolisch herstel tav samenleving) Herstel van verstoorde sociale balans Pacificatie Voorkomen van criminaliteit Normstelling Morele hervorming Herstel van een verstoorde rechtsorde Voorkomen van criminaliteit Neutralisering, opsluiting, toezicht en controle Voorkomen van criminaliteit Openbare veiligheid (+ systeemdoel) Proportionaliteit In verhouding tot noden In verhouding tot feiten In verhouding tot aangerichte schade In verhouding tot feiten (persoon) In verhouding tot ingeschatte risico Duur Onbepaalde duur Bepaalde duur Overeen te komen Bepaalde duur Onbepaalde duur Proceswaarborgen Centrale actoren Van ondergeschikt belang Consulenten, opvoeders, psych. Bron: doctoraatsonderzoek Eef Goedseels Van groot belang Minimale formele controle Van groot belang Van ondergeschikt belang Advocaten Slachtoffers Jeugdadvocaten Gerechtelijke experten die aan risicotaxatie doen
Model van de Jeugdwet Voorafgaande Titel Opvoeding; verantwoordelijkheidszin; resocialisatie; bescherming maatschappij; diversie; rechtswaarborgen Beslissingsfactoren Persoonlijkheid & leefomgeving; feiten & schade; vroegere interventies; veiligheid Voorkeurregeling Herstel > eigen project > ambulant > plaatsing > gesloten plaatsing > uithandengeving Verstrengde motiveringsplicht igv plaatsing of combinatie 24
7. Het model Vooral m.b.t. aanpak jeugddelinquentie Beschermingsmodel Strafmodel Herstelmodel Maar ook: samenhang met jeugdhulpverlening Gelijkaardige interventies Samenplaatsing in gemeenschapsinstellingen (VL FR) En ook: systeem apart van volwassenen? Uithandengeving als achilleshiel Jeugdrecht was voorloper van humanisering strafrecht? 25
JEUGDBESCHERMING IN EVOLUTIE CONCLUSIE 26
«Niets is ooit, maar alles wordt» (Plato) Evolutie = temporeel en inhoudelijk Oude en nieuwe vragen Wisselende context Maatschappelijke evoluties Systeemevoluties Politieke evoluties Oude vragen hercontextualiseren en nieuwe vragen ontdekken Permanent, gezamenlijk en geïnspireerd antwoorden zoeken 27