INHOUD 1Inleiding 11 Deel 1. Algemeen kader van handhaving op lokaal niveau 1 Belang van handhaving voor lokale besturen 15 1. Voor het welzijn van de burger zelf 17 2. Voor de geloofwaardigheid van de overheid zelf 19 2 Wat is handhaving? 21 1. Het doen naleven van regels 23 2. Handhaven is meer dan repressie 24 3. Handhaving = regelgeving + toezicht + sanctionering 25 4. Verschillende vormen van handhaving 28 4.1. Privaatrechtelijke handhaving 29 4.2. Strafrechtelijke handhaving 30 4.3. Bestuurlijke handhaving 31 4.4. Fiscale handhaving 34 3 Is er een handhavingstekort? 35 4 Waarom is er gebrekkige handhaving? 41 1. Arbiter zonder fluitje 43 2. Schrik voor de rechter 44 3. Gereedschapskistje voldoet niet 46 4. Laksheid 50 5. Eeuwige schaarste 52 6. Pingpong 56 7. Luister naar mijn woorden, maar kijk niet naar mijn daden 58 INHOUD 3
5 Lokale handhaving op verschillende gemeentelijke 59 domeinen 6 Gedogen of handhaven? Zacht waar het kan, hard waar het moet 1. Wat is gedogen? 63 65 2. Is handhaven verplicht? 65 3. Is gedogen dan even goed? 68 4. Wanneer eindigt gedogen? 69 5. Kan gedogen getoetst worden? 69 7 Rol van de burger bij handhaving 71 8 Handhaving op de gemeentelijke politieke agenda 75 9 Juridisch kader van lokale handhaving 79 1. Gedecentraliseerde en gedeconcentreerde bevoegdheden 81 2. Onderscheid algemene bestuurlijke politie bijzondere bestuurlijke politie 82 2.1. Algemene bestuurlijke politie 82 2.2. Bijzondere bestuurlijke politie 83 2.3. Onderscheid niet zonder belang 84 10 Hoe kan je als gemeente een lokaal handhavingsbeleid 87 voeren? 1. Zorg voor goede regelgeving 89 2. Betrek burgers en doelgroep bij handhaving 89 3. Maak een probleemanalyse 89 4. Van toevaltreffers naar planmatige handhaving 90 5. Probeer helder te handhaven 91 11 Nederland: programmatisch handhaven 95 4 INHOUD
Deel 2. Concrete toepassingen en praktijken uit verschillende gemeentelijke beleidsdomeinen 1 Gemeentelijke administratieve sancties als handhavingsinstrument 1. Wat zijn gemeentelijke administratieve sancties? 103 105 2. Wat is overlast wel en niet? 106 3. Hoe verloopt de procedure? 107 4. Eerst bemiddelen, dan pas een boete 108 5. Voor welke inbreuken leggen gemeenten boetes op? 109 6. Tien misverstanden over GAS 111 7. Capita selecta lokale overlast 116 7.1. Lawaaihinder 117 7.2. Vuurwerk 118 7.3. Afvaloverlast 120 7.4. Hondenoverlast 121 7.5. Gelaatsverhullende kledij 122 7.6. Verkeersoverlast 122 7.6.1. Van verkeer naar overlast? 122 7.6.2. Is verkeer wel overlast? 123 7.6.3. Draaiende motors en boomcars 123 7.6.4. Quads 124 7.6.5. Lage Emissie Zone 124 7.7. Drones en andere luchtactiviteiten 125 2 Brandveiligheid: blussen alleen is geen oplossing (meer) 127 1. Handhaving en preventie wint aan belang 129 2. Welke normen? 130 2.1. Reglementering op drie niveaus 130 2.1.1. Federale overheid 131 2.1.2. Vlaamse overheid 132 2.1.3. Gemeentelijke overheid 132 2.2. Bijzondere wetgeving 134 2.2.1. Ziekenhuizen 136 2.2.2. Jeugdlokalen 137 INHOUD 5
2.2.3. Woonzorgcentra 138 3. Rol lokaal bestuur 142 3.1. Burgemeester 142 3.1.1. Nieuwe gemeentewet 142 3.1.2. Wet van 30 juli 1979 en basisnormen 146 3.1.3. Specifieke normen 148 3.2. Hulpverleningszones 149 4. Aandachtspunten 153 4.1. Meer controles, maar nog niet systematisch 153 4.2. De deur op slot? 156 4.3. Gemeentelijke administratieve sancties 158 4.4. Een brandverzekering: nice to have or need to have? 159 4.5. Community Fire Safety Brandveilig Samenleven 162 4.6. Versnipperde bevoegdheden 164 3 Het milieu handhaven op lokaal niveau 167 1. Beschrijving van de te handhaven regelgeving 169 2. Welke regelgeving is van toepassing? 169 3. Wat is de rol van het lokale bestuur? 169 3.1. Milieutoezicht op gemeentelijk vlak 169 3.2. Bevoegdheidsverdeling 170 3.3. Wie ontvangt een vaststelling van een milieuovertreding? 171 3.4. Wat gebeurt er verder met een pv? 171 3.5. Kan de toezichthouder zelf iets doen? 172 4. Aandachtspunten 172 4.1. Personeelsinzet 172 4.1.1. Personeelsnorm 172 4.1.2. Wanneer is een gemeentelijk milieuambtenaar of een lokaal politieambtenaar ook milieutoezichtsambtenaar? 174 4.2. Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) 175 5. Goede praktijken 177 5.1. Afspraken tussen administratie en parket: prioriteitennota vervolgingsbeleid 177 6 INHOUD
5.2. Afspraken tussen gemeente en politie: modelprotocol VVSG 178 5.3. Gemeentelijke inspectieronde in Klein-Brabant 178 4 Het lokaal woonbeleid handhaven 179 1. Verwaarloosde woningen en gebouwen inventariseren 181 2. Ongeschikte en/of onbewoonbare woningen inventariseren 181 2.1. Vlaamse Wooncode 182 2.2. Nieuwe gemeentewet 183 2.3. Gerechtelijke procedure 184 3. Leegstaande panden in kaart brengen 185 4. Verkrotte en leegstaande woningen en gebouwen bestrijden 187 4.1. Verkrottingsheffing 187 4.2. Herhuisvesting 188 4.3. Leegstandsheffing 189 4.4. Sociaal beheer en voorkooprecht 189 5. Voorkom verkrotte en leegstaande woningen en gebouwen 190 5.1. Sensibiliseren en informeren 190 5.2. Stimuleren 191 5.3. Voorkomen door het conformiteitsattest 192 5 De ruimtelijke ordening op lokaal niveau handhaven 1. Handhaving en ruimtelijke ordening: wijzigende regelgeving 193 195 2. Onder wiens bevoegdheid vallen stedenbouwkundige overtredingen? 196 3. Voorkomen beter dan genezen: preventie als effectieve manier om te handhaven 197 4. Handhavingsplan bepaalt wijze van samenwerking en prioriteiten 200 5. Wat als preventie niet baat? 201 6. De bestuurlijke geldboetes en bestuurlijke herstelmaatregelen 203 6.1. Bestuurlijke geldboetes 203 6.2. Bestuurlijke herstelmaatregelen 204 INHOUD 7
6 Het lokaal mobiliteitsbeleid handhaven 205 1. Parkeren 207 1.1. Het belang van een gemeentelijk parkeerbeleid 207 1.2. De GAS-wet van 2013 biedt nieuwe mogelijkheden 207 1.3. Gedepenaliseerde parkeerinbreuken 208 1.4. Inbreuken op stilstaan en parkeren 208 1.4.1. Welke inbreuken kunnen gesanctioneerd worden met GAS? 208 1.4.2. Wie kan deze inbreuken vaststellen? 209 2. Trage wegen 210 2.1. Polyvalent 210 2.2. Beter een goede buur 210 2.3. Kort op de bal 210 2.4. Heropleving van de trage wegen 211 3. Taxi s 211 3.1. Geregeld 211 3.2. Of niet geregeld 212 4. Innames openbaar domein 213 4.1. Oh zo verleidelijk 213 4.2. Vergunning vereist 213 7 Het lokaal afvalbeleid handhaven 215 1. Beschrijving van handhaving in afvalbeleid 217 2. Welke regelgeving is van toepassing? 218 2.1. Algemeen 218 2.2. Specifiek 218 3. Wat is de rol van het lokale bestuur? 218 4. De zorgplicht van de gemeente voor het beheer van het huishoudelijk afval 219 5. Aandachtspunten 221 5.1. Illegale afvalinzameling 221 5.2. Zwerfvuil en sluikstorten 222 6. Goede praktijken 223 6.1. Stad Ieper maakt gebruik van camera in strijd tegen sluikstorten 223 8 INHOUD
6.2. De sluikstortprocedure van de stad Lokeren en de afvalintercommunale IDM 223 8 Het lokaal waterbeleid handhaven 1. Afkoppelen van niet-verontreinigd regenwater van de riool en aansluiten van afvalwater op de riool 225 227 1.1. Situering 227 1.2. Keuring 228 1.3. Afkoppelen van regenwater in bestaande woonwijken hoe handhaven? 228 2. Vrije doorgang langs waterlopen 230 9 Het lokaal economisch beleid handhaven 233 1. Beschrijving van handhaving 235 2. Wat is de rol van het lokale bestuur? 236 2.1. De gemeente kan optreden op basis van bijzondere wetgeving 236 2.2. De gemeente kan optreden op basis van de Nieuwe Gemeentewet 238 3. Aandachtspunten 239 3.1. Pingpongspel 239 3.2. Onvoldoende capaciteit bij inspecties 239 4. Goede praktijken 240 4.1. Ieper 240 4.2. Politiezone Erpe-Mere/Lede leert winkeliers dieven herkennen en aanpakken 240 10 Krijtlijnen voor het handhaven van sociale fraude door 243 OCMW s 1. Fraude is asociaal 245 2. Sociale fraude is een complex fenomeen 245 3. Ook een rol voor de federale en Vlaamse overheid 246 4. Als iedereen voor zijn eigen stoep veegt, blijft de straat schoon 246 INHOUD 9
5. Handhaving staat niet los van de opdracht van de OCMW s 247 6. Het belang van preventie 248 7. Rol van databanken 249 8. Handhaving en beroepsgeheim 249 9. Handhaving en gedeeld beroepsgeheim 251 10. Handhaving en interne controle 253 11 Preventief handhaven door het opzoeken en delen van 255 relevante informatie 1. Inleiding 257 2. Selectie van informatiebronnen 259 2.1. Het strafregister 259 2.2. Politionele databanken 260 2.3. Gemeentelijke databanken 262 3. Delen van bestuurlijke informatie in een overlegplatform. 263 3.1. Zonaal veiligheidsoverleg 263 3.2. Lokale Integrale Veiligheidscel (LIVC) 264 3.3. Raad voor Bestuurlijke Handhaving 264 10 INHOUD
INLEIDING In de huidige samenleving zijn er voor alles regels en voorschriften. In feite veel te veel, vooral als je deze talloze regels ook consequent wil handhaven. Toch is handhaving het sluitstuk van elk beleid: wie regels maakt, moet ze uiteindelijk ook laten naleven. Gemeenten krijgen veel bevoegdheden toegespeeld om lokaal te handhaven. In een aantal gevallen kan het bestuur of de burgemeester optreden op basis van de algemene bestuurlijke politiebevoegdheid. De mogelijkheid voor gemeenten om zelfstandig voorwaarden op te leggen voor horecazaken, nachtwinkels, evenementen en het instellen van politieverordeningen en aanvullende verkeersreglementen nopen ertoe om ook consequent te handhaven, zoals bij het bestuurlijke sluiten van een café. Er is veel bijzondere wet- en regelgeving die het optreden van gemeenten mogelijk maakt of zelfs verplicht oplegt: milieuhandhaving, afval, ruimtelijke ordening, stedenbouw, markten en kermissen, begraafplaatsen, alcoholverbod minderjarigen, automatenshops, brandpreventie, parkeerbeleid of voedselveiligheid. Voor talloze overlastfenomenen zoals sluikstorten of wildplassen bestaan er de gemeentelijke administratieve sancties. Handhaving is en blijft een kernopdracht voor gemeentelijke overheden. Het vergt politieke moed om dit consequent toe te passen, maar het is essentieel. Wie nalaat regels te laten naleven, straft in feite die medeburger die consequent de regels volgt. Zo krijg je als burger het gevoel dat de overheid haar opdracht niet nakomt en dat tast het bestuurlijke gezag aan. Een overheid die niet reageert op overtredingen van reglementeringen en op lokale probleemsituaties van overlast, zorgt niet voor een verdraagzamere samenleving, integendeel. De overdreven hoeveelheid aan regels in combinatie met de roep om een consequente en striktere handhaving brengen de gemeenten in een INLEIDING 11