Evaluatie pilot Ondersteuning Thuis (pilot Borstlap) in de Achterhoek gemeente Doetinchem Februari 2016
Inhoud 1 INLEIDING 1.1 Achtergrond 2 KERN VAN DE PILOT 3 OPZET SPOOR DOETINCHEM 3 RESULTATEN DOETINCHEM 4 CONCLUSIE EN VERVOLG DOETINCHEM 4 CONCLUSIE EN VERVOLG BERKELLAND 3 3 3 4 4 6 7 2
1 Inleiding Op 21 april 2015 heeft het college ingestemd met het plan van aanpak pilots Ondersteuning Thuis (pilot Borstlap) in de Achterhoek. In dit document evalueren we de pilot in de gemeente Doetinchem. 1.1 Achtergrond In het Principe Achterhoekakkoord zijn op 7 november 2013 afspraken gemaakt over de huishoudelijke verzorging in 2014 en de werkgelegenheid van ontslagen Sensire-medewerkers in zeven gemeenten in de Achterhoek. In het akkoord verklaren alle betrokken partijen gezamenlijk actief deel te nemen aan een proeftuin in de Achterhoek om goed voorbereid de overgang te kunnen maken naar de nieuwe Wmo per 1 januari 2015. Het departement van VWS heeft zich bereid verklaard aan deze proeftuin actief mee te werken in zowel organisatorische zin als in financiële en/of personele zin. In het verslag aan de Tweede kamer Lessen uit de Achterhoek van 10 februari 2014 van de heer Borstlap worden 5 mogelijke ideeën voor proeftuinen uitgewerkt. In het akkoord maken de gemeenten zich hard om niet alleen begeleiding uit de AWBZ als extra taak te krijgen maar ook persoonlijke verzorging (PV). Dit past heel goed in het adagium een gezin een plan in de drie decentralisaties. Bovendien krijgen een groot deel van de cliënten met PV nu al via de gemeente hulp bij het huishouden. Het ministerie van VWS heeft pas eind 2014 personele inzet geleverd. In 2014 en begin 2015 hebben verschillende werksessies met aanbieders plaatsgevonden over de scope en uitgangspunten van de proeftuin. Naast de gemeente Doetinchem is ook gemeente Berkelland aangehaakt. 2 Kern van de pilot Ondersteuning thuis is erop gericht is om inwoners zolang mogelijk zelfstandig thuis (en in de samenleving) te laten functioneren. In een proeftuin willen we experimenteren met het ontwikkelen van een nieuwe invulling/werkwijze voor de laagcomplexe ondersteuning (voorheen Hulp bij het huishouden1/2, Persoonlijke verzorging en Individuele begeleiding) om de ondersteuning zo efficiënt mogelijk te organiseren. Hoe moet het er dan uitzien en welke eisen stelt dit aan: - De uitvoerende professional - De organisatorische randvoorwaarden - De toeleiding - Voorliggende voorzieningen - De regiefunctie - Financiële en administratieve afwikkeling En wat zijn de gevolgen voor de arbeidsmarkt? Vanuit het gezamenlijke vertrekpunt vinden er in 2015 twee sporen plaats: 1. Berkelland: Starten vanuit het gebied rond JW Andriessenhuis in Borculo met aanbieders werkzaam in het gebied in zorg en welzijn om vanuit de verbinding van de verschillende domeinen een gebiedsgericht ondersteuningsaanbod te ontwikkelen. 2. Doetinchem: Vanuit cliëntperspectief nadenken en formuleren: waar is behoefte aan als je langer thuis wil/ moet wonen bij ouderdom, ziekte of beperking? Daarbij niet vanuit huidige producten en doelgroepen denken. Dit doen we door werksessies te houden met aanbieders, medewerkers, gemeente (ambtelijk en bestuurlijk), belangenbehartigers, cliënten/omgeving/mantelzorgers, inwoners. 3
Het doel is om in juni de eerst resultaten te presenteren en deze te gaan verwerken tot een vervolg op het plan van aanpak: wat zijn de ervaringen in Borculo en welke aanknopingspunten biedt het verdiepen in het cliëntperspectief om te gaan experimenteren in (een deel van) de gemeente Doetinchem. 3 Opzet spoor Doetinchem In totaal hebben 5 brainstormsessie plaatsgevonden. Het aantal deelnemers per bijeenkomst verschilde en daarmee de uitvoering van het programma. - 8 juni zorgaanbieders - 42 deelnemers - 9 juni zorgmedewerkers 36 deelnemers - 10 juni inwoners 8 deelnemers - 11 juni ambtenaren 12 deelnemers - 22 juni bestuurders - 12 deelnemers Opzet van het programma was per sessie de deelnemers zicht te laten inleven in een casus, deze casussen laten bespreken en op 7 levensdomeinen (vanuit de cliënt gedacht ) te benoemen wat knelpunten/ problemen en kansen zijn (1e brainstormronde), daarna een verdiepingsslag te maken door uit de opbrengst van de 1e ronde de meest opvallende problemen te kiezen en daar oplossingen op te bedenken. In een slotronde zouden de vragen aan de orde komen waar de cliënt het meeste invloed op zou willen hebben: welke oplossing en hoe dit te organiseren. In Berkelland heeft de pilot doorgelopen tot en met het najaar van 2015, vandaar dat nu pas een evaluatie is gemaakt. 3 Resultaten Doetinchem Uitkomsten discussie zorgaanbieders: - Het is belangrijk om naar alle levensgebieden te kijken, de ZRM als instrument - Hoe krijg je de hulpvraag duidelijk, waar iemand zelf aan wil werken. - Hoe kan ik cliënten stimuleren/ emanciperen en het eigen netwerk in zetten. Hoe ga ik daarbij om met cultuurverschillen. - Het blijft van belang om het aantal hulpverleners waar kan te verminderen en in ieder geval te verbinden. Kijken of het bij veel aanbieders mogelijk is om samen te werken en diensten in arrangementen te zetten. - Het belang van centrale coördinatie 1 plan, 1 cliënt, 1 hulpverlener - Ook bij multiproblematiek samen met de cliënt keuzes maken - Maak gebruik van moderne technieken zoals beeldbellen. - Inzetten van wederkerigheid, wat kan de cliënt bieden in de eigen omgeving, wat terug doen voor de samenleving. - Blijf onderzoeken wat de cliënt zelf kan. - Mij zware problematiek: Waar en wanneer is de grens bereikt om thuis te kunnen blijven en komt intramuraal als beste oplossing. - Het belang van een structurele werkwijze met prioriteren, monitoren en evalueren. - Maak een risicoscan als er twijfel is over de veiligheid. Wie is dan verantwoordelijk. - Beoordeling van isolement is normatief (wat is echt nodig, wanneer is het een probleem) en kan ook leiden tot betutteling. Er voor zorgen dat je niet gaat overnemen. - Begeleiding op maat, afgestemd op interesses en mogelijkheden van de cliënt. - Altijd zoeken naar mogelijkheden van informele zorg naar professionele. - Het belang van zelf de regie houden als cliënt. Vraagt ook om goede afstemming met de familie en afwegingen op het gebied van veiligheid. - Zorg voor ondersteuning van de mantelzorgers. 4
Uitkomsten discussie zorgmedewerkers: - We kunnen alle mogelijke oplossingen bedenken maar wat wil de cliënt zelf. - Communicatie is belangrijk, wat kunnen we inzetten als dit een knelpunt is. Denk daarbij ook aan technische mogelijkheden. - Hoe kunnen we er voor zorgen dat mensen zolang mogelijk de regie over hun eigen leven kunnen houden. - Kijk naar de vraag achter de vraag van de cliënt. Bijvoorbeeld naar een verzorgingshuis willen kan een vraag zijn naar sociale contacten, hoe kan je dan zorgen voor netwerk in de eigen omgeving. - De rol van de mantelzorger is groot en kwetsbaar, zorg voor ondersteuning. - De aandoening van de cliënt kan zelfzorg in de weg staan, niet alles is op te lossen. - Heb oog voor levensinvulling van de cliënt. - De invulling van zelfzorg is normatief (waarden en normen) : hoe goed moet het zijn, wanneer is het verantwoord en veilig. - Samenwerking tussen formeel en informeel. - Evalueer - Regie over het eigen leven vinden we heel belangrijk maar de eigen keuze van cliënt kan geld kosten, dat is consequentie van zelfregie. - Bij ingewikkelde problematiek: grens aan eigen regie? Wie heeft dan mandaat? - Belangrijk om een vertrouwenspersoon/ maatje buiten het formele circuit te hebben. - Als aanbieders transparant werken. - Maak gebruik van moderne technologie - Meer gebruikmaken van elkaars expertise Uitkomsten discussie inwoners: - Het belang van een goede analyse aan de voorkant (keukentafel) dit vraagt om competenties van medewerkers die de gesprekken voeren, zij moeten deskundig zijn maar ook beschikken over communicatieve vaardigheden. - Wees duidelijk over regelgeving en beslisbevoegdheid - Financiering kan een probleem zijn om de vraag en keuze van cliënt uit te voeren. - Vrijwilligers inzetten gaat naast de inzet van professionals, niet in plaats van. - Het belang van preventief werken, zorgen dat cliënten niet verder afglijden of goed in de gaten houden wanneer iemand op alle domeinen achteruit gaat. - Altijd cliënt betrekken bij beslissingen, praten met niet over. - Activeren en blijven betrekken bij de samenleving is voor iedereen van groot belang. - Inwoners hebben behoefte aan succes verhalen. - Behoefte aan duidelijke informatie: waar kan ik hulpkrijgen en waar terecht gericht op mijn eigen mogelijkheden. - We willen geen etiketten plakken, maar etiketten kunnen ook een functie hebben. Wie bepaald de norm. Is de (keukentafel) professional deskundig genoeg om te weten wanneer op en af te schalen. Voldoende competenties om de juiste informatie naar voren te krijgen op basis waarvan beslissingen worden genomen. Weten wat je wel of niet kan vragen. - Ruimte voor aanpassingen en redelijkheid. - Inwoners/ cliënten: durf te vragen, vrijwillige inzet kan je organiseren. - Kanttekening: we moeten niet gaan idealiseren: niet voor alles en iedereen staat de buurt of vrijwilligers klaar. - Behoefte aan goede sociale kaart informatie: waar kan je elkaar vinden, waar kan je naar toe, waar kan je hulp halen. - We hebben ook te maken met zorgmijders. - We mogen niet sleutelen aan de basiszorg. 5
- Voor alle inwoners/ cliënten: zoek hulp, belangenbehartigers. - Burgerschap leren, bijvoorbeeld op school. Uitkomsten discussie ambtenaren: - Hebben we gelijke uitgangspunten bij ondersteuning thuis, wat is de norm. - Blijft maatwerk binnen wetgeving en lokaal beleid. - Het is een brede maatschappelijke discussie, hoe kan je daar inwoners bij betrekken. - Langer thuis wonen kent verschillende vraagstukken: wat mag het kosten, wat mag je van de buurt verwachten. - Delen van kennis in de regio: delen wat goed gaat, organiseren van reflectie en evaluatie, leren van elkaar, niet opnieuw het wiel uitvinden, ervaring sociale wijkteams uitwisselen op beleidsniveau. - We hebben te maken met verworven rechten: kan ik houden wat ik heb, het verschil tussen oud en nieuw. Durven daarover de discussie aan te gaan. - Invloed inwoner/ cliënt : meepraten = niet over maar met. - Zelfbepalen, regie: hangt af van hoe je in het leven staat, kan en wil je de regie voeren. Wat is de behoefte en deskundigheid. - Zelfregie en maatwerk: hoe ver moet je gaan, wat mag het kosten, link tussen ondersteuning thuis en WLZ. Wie bepaald de normen en daarmee de kaders/ beperkingen, doelen/ resultaten. - Verschillende vragen: bemoeizorg, korte en lichte inzet, multiproblematiek. - Het vraagstuk van samenwerken over de domeinen heen. - Belang van doorvragen: beeldvorming/ klopt het, wat is het probleem, niet direct denken in aanbod en oplossingen maar wat zijn eigen mogelijkheden. Wat is er werkelijk aan de hand. - Tijd en ruimte om te veranderen. - Voorlichting en communicatie van groot belang: wanneer, hoe wie en hoe kan je mensen verleiden. Wat zijn voorzieningen en mogelijkheden. - Hoe kunnen we zorgen voor de mantelzorger. - Aansluiten bij wat goed gaat. - Belang van preventie: bijvoorbeeld direct ingrijpen bij financiële problemen. Voorkomen van erger. We willen meer doen in preventie: voorlichting geven, signaleren in de wijk. - Proces van bewustwording: wat kan je zelf, in het keukentafelgesprek, i.s.m. mantelzorger. Uitkomsten discussie bestuurders: - Bij afnemende regie: wat is het ideaal, waar ligt het omslagpunt, tot wanneer en hoever is er een oplossing mogelijk in de thuissituatie. Daarom zou je regelmatige check moeten doen, door wie? - Hoeveel mag eigen regie kosten. - Zo min mogelijk professionals, belang van bundeling van diensten in 1 persoon. - Vraagt om vaardigheden om gesprek aan te gaan. - Belang van totaal plaatje op alle domeinen om een beeld te krijgen. - Blijven kijken en zoeken naar mogelijkheden van cliënten om nog te ontwikkelen, daar moeten dan wel voldoende middelen voor zijn. - Hoe kunnen we beschikken over de juiste informatie, wie heeft het overzicht. - Hoe ver gaat de verantwoordelijkheid van overheid en professionals. 4 Conclusie en vervolg Doetinchem We hadden verwacht in de brainstormsessies nieuwe ideeën (innovatie) op te halen voor mogelijke pilots en experimenten Ondersteuning Thuis. Het was een uitdaging voor alle deelnemers om te denken vanuit het perspectief van een ander. De opbrengst is daarmee vooral een reality check, een 6
beeld van wat de verschillende partijen denken over de huidige uitvoering met knelpunten en kansen voor verbetering. De belangrijkste conclusies zijn: Er zijn al zoveel veranderingen gaande, ga vooral door met het verfijnen en verbeteren van de ingezette vernieuwing. Houd voor ogen dat de cliënt centraal blijft staan, betrek de cliënt in beslissingen ( praten met in plaats van praten over ), iedereen heeft talenten, en uitgangspunten zijn respect en redelijkheid. Uit de discussies in de verschillende groepen zijn daarnaast thema s te halen waar we de komende tijd verder aan moeten werken en/of rekening mee moeten houden: - Het werkproces en de competenties die nodig zijn bij professionals om met een brede blik te kijken en waar en wanneer nodig specialisten te betrekken. - Cultuuromslag zowel bij professionals (en hun organisaties) als de burgers / cliënten. - Maak een onderscheid tussen bestaande cliënten, voor wie dus het meeste gaat veranderen en voor nieuwe aanvragen. - Verwachting (en nu al in de praktijk zichtbaar) van de verschuiving van hulpvragen naar een zwaardere multi-probleemgroep. De uitkomsten betrekken we concreet bij het (regionale) traject rondom Daginvulling en de integrale inkoop Wmo, jeugd, beschermd wonen voor 2017. Daarmee maken we een grote vereenvoudigingslag en gaan we van de huidige een systeemwereld terug naar het normale waarbij maatwerk en de cliënt centraal staan. Dit is een doorontwikkeling en verbreding van Ondersteuning thuis vanuit de Wmo naar jeugd en beschermd wonen. Tegelijkertijd werken we aan een verdere ontschotting van het sociaal domein en een verbetering van de lokale afstemming en werkwijzen. In Berkelland heeft de pilot een ander karakter gehad, waarbij op casusniveau is gekeken om de verbinding tussen de verschillende vormen van zorg en ondersteuning te koppelen. De term Ondersteuning thuis (OT) in Berkelland heeft daardoor een andere inhoud gekregen dan in Doetinchem, waar het al bestaande productnamen zijn sinds 1 januari 2015. Hieronder volgen de conclusies en aanbevelingen van het spoor Berkelland van de pilot Borstlap, waar we van kunnen leren maar waar we ook verschillen constateren vanwege de verschillen in werkwijzen en aanpak. 4 Conclusie en vervolg Berkelland We kunnen de algemene conclusie trekken dat het doel om mensen zolang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen en zelfstandig te laten functioneren in de beschreven casussen van deze pilot in meer of mindere mate is gehaald. Alle begin is moeilijk, maar door inzet en volharding hebben de betrokken medewerkers het begin van een nieuwe vorm gevonden voor het oplossen van vaak complexe situaties. Ook het voorkomen van ontregeling (en vervuiling) van het huishouden/gezin met als doel stabiliteit op alle levensdomeinen, overlast voorkomen en structuur bieden komt in meerdere casussen terug. Voor overige beschreven doelen (zinvolle en gewaardeerde bijdrage aan de maatschappij, participatie en deelname aan maatschappelijke activiteiten bevorderen, sociaal netwerk versterken en vereenzaming tegengaan, financiële stabiliteit met als doel schulden voorkomen) is het nog te vroeg om tot conclusies te komen. Daarvoor was deze pilot nog te beperkt. 7
Deze beperkte pilot maakt wat meer zichtbaar dat er op het punt van de kosten winst kan worden behaald. Maar de praktijk zal moeten uitwijzen in welke mate dit reëel haalbaar is en hoeverre de gemeente er ook voordeel mee behaalt. Aanbevelingen: Onderstaande aanbevelingen komen voort uit de pilot zelf, maar deels ook uit het overleg met 11 aanbieders over de bestuurlijke aanbesteding OT zoals deze in oktober van start is gegaan. Ga door met de pilot OT en experimenteer daarbij verder met criteria (niveaus) voor arrangementen om tot maatwerk te komen Gebruik die niveaus en arrangementen voor tariefstelling Maak afspraken over de snelheid waarmee tot een match dient te worden gekomen en zorg daartoe dat er binnen korte lijnen gewerkt kan worden Probeer er naar toe te werken dat er zo veel mogelijk met één aanbieder gewerkt kan worden Spreek een duidelijke taakafbakening af: bijvoorbeeld Voormekaar bepaalt het wat en de aanbieder bepaalt het hoe Maak duidelijke afspraken over het regisseur schap Onderzoek of de maatwerkarrangementen Ondersteuning Thuis binnen het gemeentelijk domein kunnen worden uitgebreid (o.a. Participatiewet) Onderzoek of de maatwerkarrangementen Ondersteuning Thuis kunnen worden uitgebreid met PV-taken die worden uitgevoerd op kosten van de zorgverzekeraars Onderzoek of het uitsparen van kosten binnen WLZ etc. (deels) kunnen worden gecompenseerd door dezorgkantoren/zorgverzekeraars Denk en handel vanuit de Borstlapgedachte : zonder elkaar kunnen we niks, alleen mét elkaar kunnen we deze ingrijpende transformatie tot stand brengen, Overleg regelmatig om zaken die spelen te benoemen en daarbij gezamenlijk tot oplossingen te komen, Spreek uit de ondersteuning en zorg voor de inwoners van de gemeente Berkelland dichtbij, eenvoudig, herkenbaar, op maat gemaakt, zo integraal, en efficiënt mogelijk en binnen de daarvoor beschikbare budgetten te willen organiseren en geef daar inhoud aan Spreek uit dat vóór er sprake is van professionele inzet er eerst gekeken wordt naar het eigen netwerk, vrijwilligerswerk en voorliggende voorzieningen en geef daar inhoud aan. Spreek uit dat het bij het verlenen van ondersteuning en zorg ten diepste moet gaan om het belang van de inwoner en geef daar inhoud aan. Zet adequate scholing in gang. 8