Nota van toelichting Nummer.: 11TI006 Kerkrade, 16 februari 2011 Onderwerp Accorderen stadsdeelvisie Kerkrade-West en voteren gelden aan uitvoeringsprogramma Kerkrade-West Behorend bij ontwerpbesluit nummer 11 Rb007 Aanleiding van het besluit 1. Opzet stadsdeelvisie Kerkrade-West: Thans ligt voor de stadsdeelvisie voor Kerkrade-West, waarin de gewenste ruimtelijke en sociaaleconomische ontwikkeling voor dit stadsdeel wordt aangegeven. Deze visie vormt daarmee de eerste uitwerking van de lokale structuurvisie 2010-2020. De visie is opgesteld in een nauwe samenwerking tussen gemeente, Hestiagroep, Provincie Limburg en regio Parkstad Limburg. De betrokkenheid van de Provincie en regio houdt verband met het feit dat Kerkrade-West is aangewezen als een van de geselecteerde wijken binnen het kader van spoor 1 van de Limburgse wijkenaanpak. Middels deze wijkenaanpak wil de Provincie bijdragen aan een versnelling van de uitvoering van de totale herstructureringsopgave in de regio, gericht op een aantal wijken met een majeure fysieke en sociale verbeteropgave. Op basis hiervan kan Kerkrade-West rekenen op een bijdrage vanuit onder meer het regionale Transformatiefonds, waaraan Rijk (vanuit de zg. Van der Laan-gelden), Provincie en Parkstad Limburg een belangrijke financiële impuls leveren. Naast Kerkrade dienen Heerlen (voor Hoensbroek en Vrieheide), Brunssum en Landgraaf business cases aan te leveren. Kerkrade heeft in deze als eerste haar business case voor Kerkrade-West gereed. In deze visie wordt een strategie aangeduid om leefbaarheidsproblemen daadwerkelijk aan te kunnen pakken, die reeds zijn ontstaan en verder zullen worden versterkt als gevolg van de krimpproblematiek. Door de krimp ontstaat een overschot aan woningen en een druk op de voorzieningen. Dit resulteert in een waardedaling van vastgoed waardoor een negatieve spiraal dreigt te ontstaan. Alleen door een integrale aanpak en gerichte investeringen kan deze ontwikkeling worden voorkomen. Centraal in de stadsdeelvisie staat de herstructureringsopgave, die op grond van de regionale opgave voor Kerkrade-West is gesteld op een netto-onttrekking van 527 woningen tot en met 2020 en een transformatie van 888 woningen. Deze transformatie-opgave zal niet alleen door Hestiagroep gedragen dienen te worden. Er zal ook verworven en gesloopt dienen te worden in particulier bezit. Hiermee zal de ruimtelijke structuur van Kerkrade-West het komende decennium drastisch veranderen. Het biedt echter tevens kansen om de kwaliteiten verder uit te bouwen, zodat een nieuwe identiteit kan ontstaan. Van belang is daarbij een gebiedsgerichte benadering. Het verleden heeft laten zien dat herstructurering van woningen alleen niet leidt tot een verbetering van de leefbaarheid. Sloop van woningen vereist tevens tegelijkertijd aandacht voor sociale problematieken, voor herinrichting van de beschikbare ruimte en afstemming met benodigde voorzieningen. Dit vereist een nauwe samenwerking tussen partijen en een integrale aanpak op het gebied van wonen, veiligheid, voorzieningen, participatie, integratie en duurzaamheid. In deze visie zal deze integraliteit duidelijk centraal staan.
Bijgaand document bestaat uit een aantal deel prod ukten: 1. Een analyse van de vertreksituatie. 2. Een visie op de gewenste situatie, die wordt doorvertaald in een meerjaren-uitvoeringsprogramma en uitvoeringsstrategie op sociaal, fysiek en economisch vlak. 3. De ruimtelijke vertaling van het programma in een stedenbouwkundig Masterplan op hoofdlijnen, dat dient als kader voor uitwerkingsplannen. Onderstaand wordt een samenvatting gegeven van de doelstellingen en het bijbehorend uitvoeringsprogramma op korte termijn: Voor Kerkrade-West staat als ambitie centraal "de re-creatie van Kerkrade-West door met minder meer creëren". Deze waardecreatie dient op meerdere fronten plaats te vinden (zie ook pagina 48 en 49 van de stadsdeelvisie): Sociaal recreëren: Subdoelstelling: Kwalitatieve en kwantitatieve aanpassing woningvoorraad door: sloop van woningen en beperkte nieuwbouw in Hei lust; beperkte sloop en nieuwbouw in het gebied Akerstraat-Klein Graverstraat; renovatie en beperkte sloop en nieuwbouw in de "Bestaande wijk van Morgen"; het opstellen van een woonwensenonderzoek in het kader van het realiseren van een woonmilieu voor goed opgeleide nieuwkomers, gezien de nabijheid van het economisch centrum in Aken; heronderhandelen met marktpartijen; nader te onderzoeken in hoeverre het bestaande aanbod van zorgwoningen voldoet aan de concrete behoefte. Subdoelstelling: Behalen van een maatschappelijke stijging van diverse doelgroepen in Kerkrade-West: Ten aanzien van de jeugd door: in de nieuwe MFA jongerenactiviteiten te integreren; het gebruik van de Campus te optimaliseren; de voetbalverenigingen maatschappelijk te verbinden aan de wijk; leerwerkstages binnen bedrijven. Ten aanzien van de probleemgroep oudere jongeren door: het opstellen van een plan van aanpak om de overlast te verminderen via maatwerk. Subdoelstelling: Verhogen van het gevoel van veiligheid door: Via het keurmerk veilig wonen in de fase van planontwikkeling bij de ingrepen in de woningvoorraad alsook in het openbaar gebied de fysieke veiligheid te verbeteren; Het vergroten van de deelname aan de maatschappij middels de inzet van langdurig werklozen bij concrete activiteiten voor het verbeteren van de veiligheid; Het verbeteren van de buitenpresentatie in het kernwinkelgebied en tijdelijke inrichting van etalages van leegstaande winkels; Uitvoering te geven aan het Keurmerk Veilig Ondernemen Akerstraat/Carboonplein; Het opstellen van een gerichte aanpak van verpauperde panden. Economisch recreëren: Subdoelstelling: Compactere en sterke opzet van het winkelgebied Akerstraat door: nader bepalen van de omvang en situering van het kernwinkelgebied en te bezien of via bestemmingsplanaanpassing een sterfhuisconstructie voor het niet-kernwinkelgebied kan worden gerealiseerd; Verbeteren buitenpresentatie van de winkels en gevelherstel; Versterking ondernemersvereniging Akerstraat-Carboonplein;
Gemectiie Kerkrade Herbestemming en actieve stimulering leegstaande panden buiten het kernwinkelgebied; Het opstellen van een projectplan voor de herontwikkeling van de hoek Carboonplein, Klein Graverstraat en omgeving kerk, gevolgd door een tenderprocedure voor de selectie van een marktpartij. Subdoelstelling: Handhaven buurtwinkelvoorzieningen in Terwinselen door: Voor leegstaande panden andere voorzieningen dan retail te zoeken. Subdoelstelling: Stimulans ondernemerschap door: Intensivering en wijkgericht maken van regelingen, waardoor startende ondernemers advies kunnen krijgen, gesubsidieerde werkloze mensen in dienst kunnen nemen of toegang krijgen tot microkrediet; In contact brengen van potentiële startende ondernemers met stoppende ondernemers zonder opvolging. Natuurlijk recreëren: Subdoelstelling: Beter toegankelijk maken van gebieden met grote landschappelijke en natuurlijke kwaliteiten door: Opstellen van een routeplan en vinden van partners om routestructuur te ontwikkelen; Realisatie groene loper in de Heilust. Subdoelstelling: Kerkrade-West energieneutraal in 2040 door: Het uitvoeren van een onderzoek naar de wijze waarop de doelstelling Kerkrade-West energieneutraal in 2040 kan worden behaald; Duurzame sloop Heilust; Duurzame herinrichting openbare ruimte Heilust en Bestaande wijk van Morgen; Aanpassing woningen in Bestaande wijk van Morgen volgens het passief-huis concept incl. toepassing van herbruikbare en hernieuwbare materialen; Communicatie initiatief dat particuliere eigenaren kunnen meeliften op Bestaande wijk van Morgen. Door tegen projectkosten hun eigen woning naar energielabel B te brengen; Realiseren nieuwbouw volgens passief huis-concept en GPR-score 8; Onderzoek naar haalbaarheid lokale energiemaatschappij. Re-creatie pluspunt: Subdoelstelling: Verbeteren ruimtelijke structuur en infrastructuur zodat er oriëntatie en duidelijke routes ontstaan door: Nadere planontwerp transferium in samenhang met ontwerp van lightrailhalte en doortrekking Akerstraat, gevolgd door opstellen plan van aanpak; Opzetten website als digitaal portaal waarin alle activiteiten en wetenswaardigheden van Kerkrade-West en de toeristisch-recreatieve attracties digitaal worden ontsloten. Samenwerkingsovereenkomst: De stadsdeelvisie dient als basis voor gerichte investeringsbeslissingen, prioritering en aanpak van deellocaties en deelprojecten binnen het stadsdeel. Zoals bovenstaand is aangeduid zijn in het uitvoeringsprogramma daartoe tal van projecten opgenomen op het gebied van wonen, duurzaamheid, integratie, participatie, veiligheid, identiteit en voorzieningen. Hiermee kan integraal worden bijgedragen aan het behalen van de verschillende doelstellingen binnen de stadsdeelvisie. Om de leefbaarheid daadwerkelijk te verbeteren, is het van belang om dat binnen deelgebieden van Kerkrade-West in onderlinge samenhang op alle leefbaarheidsterreinen wordt ingezet.
In dit kader is het uitvoeringsprogramma nader uitgesplitst in een aantal deelgebieden: Heilust Transferium Bestaande wijk van morgen Industriestraat-Akerstraat Internationaal woonmilieu Gracht Lokaal energiebedrijf. Gemeente, Hestia groep, Provincie en regio Parkstad Limburg zullen een samenwerkingsovereenkomst sluiten waarin de voorwaarden worden aangeduid op grond waarvan het uitvoeringsprogramma zal worden gerealiseerd en daarmee de projectdoelen kunnen worden behaald. Voor ieder deelgebied wordt een uitvoeringsovereenkomst met deelexploitatie opgesteld. Partijen zullen zich daarbij inspannen om subsidies en andere inkomsten te verwerven. 2. Deelgebied Heilust: Op dit moment wordt een uitvoeringsovereenkomst gereed gemaakt voor het deelgebied Heilust. Hestia groep heeft reeds diverse complexen rondom de Gladiolenstraat gesloopt. Door de sloop van de witte flats ontstaat ruimte voor het realiseren van een park met voet-en fietspaden, speelvoorzieningen en de inpassing van voorzieningen voor waterinfiltratie- en berging. Er zal slechts beperkte nieuwbouw worden gerealiseerd, zodat ruimte ontstaat voor de realisatie van een groene loper. Om de integratie te bevorderen wordt een MFA en een speeltuin gerealiseerd. De verbetering van de leefbaarheid is alleen mogelijk indien ook wordt gewerkt aan het terugdringen van maatschappelijke problemen en het vergroten van de veiligheidsgevoelens in de wijk. Daartoe wordt het opbouwwerk en het project Achter de voordeur geïntensiveerd, zodat bij de herhuisvesting van de huidige huurders van de witte flats een vangnet van sociale hulpverlening kan worden ingebouwd. Op deze wijze kan worden voorkomen dat probleemsituaties simpelweg worden verplaatst. In het verlengde daarvan zal een plan van aanpak worden opgesteld voor de probleemgroep oudere jongeren. Deze doelgroep is langdurig werkloos en veroorzaakt grote overlast. Ook wordt een project buurtbemiddeling opgestart, waarin buurtbemiddelaars worden getraind om conflicten op te lossen. Verder dienen langdurig werklozen te worden ingezet voor diverse "herstructureringsklussen" zoals onderhoud van groen, sloopwerkzaamheden, toezichthouders en de bouw van de MFA. Tot slot dienen projecten te worden uitgevoerd vanuit de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de voetbalverenigingen om zich sterker met de wijk te verbinden. Op deze wijze kan integraal worden bijgedragen aan de kwalitatieve en kwantitatieve aanpassing van de woningvoorraad alsook het behalen van een maatschappelijke stijging van diverse doelgroepen in de Heilust. Tegelijkertijd wordt het gevoel van veiligheid verhoogd. Ook wordt hiermee ingespeeld op het beter toegankelijk maken van gebieden met grote landschappelijke en natuurlijke kwaliteiten. Doelstelling: Met de stadsdeelvisie wordt beoogd om integraal bij te dragen aan het aanpakken van de leefbaarheidsproblemen die zijn ontstaan als gevolg van de bevolkingskrimp en wordt een strategie aangeduid om ervoor te zorgen dat de waardedaling van vastgoed positief kan worden gekeerd. Financiële consequenties Voor het deelgebied Heilust is een gebiedsexploitatie opgesteld, waarbij alle investeringen op sociaal, fysiek en economisch vlak inzichtelijk zijn gemaakt. Voor de afdekking van de investeringen is ten dele sprake van een expliciete verantwoordelijkheid van gemeente en Hestia groep. De gemeente heeft haar primaire taken op het gebied van de aanleg en het beheer van de openbare ruimte (wegen, riool, groen) alsook ten aanzien van de voorzieningen (sport, gemeenschapshuizen etc). Hestia is daarentegen primair verantwoordelijk voor de sloop van de woningen, het renoveren en ten dele nieuw bouwen van woningen. Op sociaal vlak hebben gemeente en Hestia groep een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De gemeente dient zorg te dragen voor reïntegratietrajecten. Anderzijds dienen er voldoende zorgvoorzieningen voorhanden te zijn, waarin gemeente en Hestia gezamenlijk participeren.
Als gevolg van de krimpproblematiek worden partijen echter geconfronteerd met meerkosten. Traditionele vormen van locatie-ontwikkeling vinden niet meer plaats, aangezien de beperkte realisatie van woonmilieus alleen binnen het kader van de totale visie kunnen worden aangewezen. De beschikbaarheid van grondposities is daarbij maar een ondergeschikt criterium. Partijen dienen gezamenlijk ervoor te zorgen dat de beperkte nieuwbouw daar wordt gerealiseerd waar dit het meeste bijdraagt aan het vergroten van de mate van leefbaarheid. Hierdoor zullen gronden die vrijkomen als gevolg van de sloop slechts beperkt bebouwd kunnen worden. Deze gronden dienen voorts te worden heringericht als openbaar groen. Deze kosten werden in het verleden bij traditionele grondexploitaties afgedekt, waarna de grond om niet kon worden overgedragen aan de gemeente. Dit zal echter in een krimpsituatie niet mogelijk zijn. Krimpgerelateerd zijn daarmee de herinrichtingskosten van de gronden tot park. Daarnaast dient een nieuwe MFA midden het hart van dit stadsdeel te realiseren. Hiermee wordt reeds ingespeeld op de noodzaak tot schaalvergroting als gevolg van de krimpproblematiek. De gemeente heeft in deze haar eigen verantwoordelijkheid voor wat betreft de nieuwbouw en de exploitatie van dit gedeelte van het gebouw. De MFA wordt echter breder opgezet. Door de clustering en een meervoudig gebruik van voorzieningen wordt "ontmoeting' tussen verschillende doelgroepen gestimuleerd. Deze ontwikkeling vormt daarmee een katalysator van een vitale leefomgeving. Dit betekent dat de gemeente met meerkosten geconfronteerd wordt in de nieuwbouw als gevolg van de huisvesting van het sociale wijkteam in de MFA, alsook de bibliotheek, wijkbeheer en mogelijk andere additionele voorzieningen. De verbetering van de leefbaarheid is alleen mogelijk indien ook wordt gewerkt aan het terugdringen van maatschappelijke problemen en het vergroten van de veiligheidsgevoelens in de wijk. Gemeente en Hestia stellen hiervoor capaciteit beschikbaar. Er dient echter een forse intensivering van inzet plaats te vinden, om te voorkomen dat bij de herhuisvesting van huurders problemen simpelweg worden verplaatst. Dit is eveneens duidelijk krimpgerelateerd. Het totale tekort bedraagt 19 min. Daarin zijn reeds opgenomen reguliere gelden die wij in onze begroting hebben opgenomen voor een totaal bedrag ä 2.868.000. Partijen zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de afdekking van de meerkosten, zoals bovenstaand aangeduid. In dit verband zal een beroep worden gedaan op Provincie en Parkstad om additionele gelden beschikbaar te stellen. Kerkrade-West zal in deze de eerste business case zijn die een beroep doet op het Transformatiefonds. In dit verband is het wenselijk alsook noodzakelijk om als gemeente additionele gelden te reserveren om op deze wijze bij te dragen aan het verlagen van het tekort in de gebiedsexploitatie, voor zover het betrekking heeft op de primaire taakstellingen van de gemeente. n dit verband wordt voorgesteld om een gedeelte van de 2,2 min. welke is gereserveerd voor de herstructurering te labellen aan Kerkrade-West, specifiek het deelgebied Heilust, alsook een gedeelte van de 5,0 min. voor de gemeenschapshuizen Oost en West. Concreet wordt het volgende voorgesteld:
Beschikbaar te stellen Ten behoeve van herinrichting openbare ruimte Ten behoeve van nieuwbouw MFA Ten behoeve van speeltuin Ten behoeve van sociale agenda: * Achter de voordeur * Intensivering opbouwwerk * Probleemaanpak oudere jongeren * Buurtbemiddeling * Leerwerkstages * RodaJC maatschappelijk verbinden aan wijk * Veilig wonen Reeds gevoteerd 708.000 1.900.000 0 0 40.000 75.000 20.000 2.843.000 Nog te voteren 1.200.000 650.000 300.000 100.000 0 62.500 2.412.500 Uit: Budget gemeenschapshuizen Budget jeugd Totaal uit budget herstructurering Totaal uit budget gemeenschapshuizen Totaal uit budget jeugd 1.462.500 650.000 300.000 Op grond van deze besluitvorming kan de business case Kerkrade-West aanspraak doen op het transformatiefonds, waarin Rijk, Provincie en regio participeren. Op dit moment wordt bepaald onder welke voorwaarden een beroep op het transformatiefonds kan worden gedaan. Dit fonds zal een omvang van circa 25 tot 30 min. bedragen. Aangezien deze gebiedsontwikkeling een langjarig proces is, is het van belang dat de Raad middels een halfjaarlijkse rapportage wordt geïnformeerd over de voortgang in het kader van de integrale gebiedsontwikkeling van de verschillende deelgebieden. Bij significante wijzigingen zal behandeling hiervan in de commissies plaatsvinden. Adviesorganen/inspraak De stadsdeelvisie is via een interactief proces tot stand gekomen. Op meerdere momenten hebben workshops plaatsvinden, waartoe mensen via de reguliere informatiekanalen zijn uitgenodigd. Opgemerkt wordt voorts nog dat de nieuwe ruimtelijke invulling voor de ontwikkelingszones Heilust en Akerstraat-lndustriestraat in een bestemmingsplan dient te worden geformaliseerd binnen een termijn van 3 jaar na de vestiging van de Wet voorkeursrecht gemeenten en dat in dit kader de wettelijke inspraakprocedures gelden. Informatie/Communicatie Zoals hierboven aangeduid is het opstellen van de stadsdeelvisie via een interactief proces verlopen. Voor de vervolgfase van planontwikkeling en -uitwerking vormt de stadsdeelvisie de basis om een nieuwe identiteit voor Kerkrade-West uit te dragen. Dit vereist verdere bewonersbetrokkenheid en betrokkenheid van maatschappelijke en economische organisaties. Er wordt op dit moment een communicatieplan opgesteld op grond waarvan de gebiedscommunicatie en procescommunicatie nader worden geconcretiseerd.
Motivering van het besluit (afwegingen) Gegeven het belang van het aanpakken van de leefbaarheidsproblemen en de waardedaling van vastgoed als gevolg van de krimpproblematiek dient een gebiedsgerichte en integrale aanpak op diverse beleidsterreinen plaats te vinden. Een zuiver sectorale benadering is niet afdoende. Middels bijgaande stadsdeelvisie en uitvoeringsprogramma wordt voor Kerkrade-West als eerste wijk binnen Parkstad Limburg deze strategie nader geconcretiseerd. Deze stadsdeelvisie vormt tevens de eerste doorvertaling van de structuurvisie Kerkrade 2010-2020. In het Collegeprogramma wordt hiermee de herstructureringsopgave middels sloop, nieuwbouw en verbouw van woningen en herinrichting van openbare ruimte nader geconcretiseerd. Voor Kerkrade-West is op basis van de ruimtelijke principes, zoals opgenomen in de regionale herstructureringsvisie en de lokale structuurvisie, de herstructureringsopgave nader uitgewerkt uitgaande van een netto-onttrekking van 527 woningen tot en met 2020 en een transformatie van 888 woningen. In de herstructureringsvisie zijn in dit verband verdunningsgebieden aangewezen waar de herstructureringsopgave dient te landen. In deze fase is het niet mogelijk noch wenselijk om voor de gehele herstructureringsopgave voor de komende 10 jaar aan te geven waar sloop dient plaats te vinden. In geval sprake is van sloop van de sociale woningvoorraad dient in het belang van een adequate bescherming van de huurders een sociaal statuut te worden gevolgd. Dit is voor een aantal complexen opgestart. De huurders hiervan zijn adequaat geïnformeerd en voor passende herhuisvesting wordt gezorgd. Voor andere mogelijke complexen is dit nog niet gebeurd. Voor de mogelijke aankoop en sloop van particuliere woningen dient een voorkeursrecht te worden gevestigd. Tevens dient binnen een grondexploitatie te worden aangegeven hoe deze percelen bij de gebiedsontwikkeling worden betrokken. Voor de Heilust en Akerstraat wordt in een separate nota voorgesteld om een voorkeursrecht te vestigen. Voor deze percelen zal een actieve grondpolitiek worden gevoerd. Voor andere delen binnen Kerkrade-West kan dit eerst worden geconcretiseerd indien ook daarvoor een voorkeursrecht wordt gevestigd. In het kader van de financiële haalbaarheid is dit op dit moment niet mogelijk. Samenvattend kan derhalve worden gesteld dat slechts de herstructureringsopgave op korte termijn voor de Heilust en Akerstraat transparant is. De financiële haalbaarheid van deze integrale gebiedsontwikkeling is dermate complex dat gemeente, Hestia groep, regio Parkstad Limburg en Provincie zich gezamenlijk verantwoordelijk voelen voor de totale gebiedsexploitatie. Kerkrade-West zal derhalve als eerste stadsdeel een beroep doen op het regionale Transformatiefonds. Om het totale tekort te kunnen afdekken zal echter van gemeentezijde eveneens een additionele financiële bijdrage worden gevraagd, te weten: 1.462.500 uit het budget herstructurering 650.000 uit het budget gemeenschapshuizen West en Oost 300.000 uit het budget jeugd. Op grond hiervan zal eveneens een beroep worden gedaan op Provincie en Parkstad om additionele gelden beschikbaar te stellen. Kerkrade-West zal in deze de eerste business case zijn die een beroep doet op het Transformatiefonds.