Vijfde bijenkomst van de Suriname REDD+ Projectgroep

Vijfde bijeenkomst van de Suriname REDD+ Projectgroep Bespreking Indiening van de R- PP, Project evaluatie en de weg vooruit Vijfde bijenkomst van de Suriname REDD+ Projectgroep 26 April 2013 NIMOS

Inhoud Inleiding... 3 Agenda... 4 Presentie... 5 1. Presentatie REDD+ in Suriname... 6 2. Presentatie Indieningsproces... 10 3. Presentatie De resolutie van de Wereld Bank... 11 4. Presentatie Transitie periode... 13 5. Resultaten en discussie project evaluatie... 15 6. Slot... 17 2

Inleiding Op 26 April 2013 heeft het Bureau Nationale Veiligheid, met coördinatie door het Project Management Team van het R- PP project, de vijfde bijeenkomst van de Suriname REDD+ Projectgroep georganiseerd. De bijeenkomst werd gehouden in het NIMOS gebouw aan de J.Lachmonstraat 100; van 10.00-14.00. Het doel van deze bijeenkomst was het bespreken van de status van het project, de weg vooruit en een stuk evaluatie van het project. Er is een presentatie gegeven over wat REDD+ kan betekenen voor Suriname. Daarbij komt het neer op hoe men wil dat er om wordt gegaan met het bos en hoe dit eruit zal zien in 2050. Het indieningsproces, de goedkeuring en de resolutie met punten die opgelost moeten worden zijn toegelicht. Verder is er ook ingegaan op het transitie project dat zal plaatsvinden voorafgaand aan de implementatie van de R- PP. Als laatst heeft de Projectgroep de gelegenheid gekregen om het project te evalueren in werkgroepen. Dit was de laatste bijeenkomst van de Projectgroep in deze setting. 3

Agenda Programma voor Werksessie Suriname REDD+ projektgroep Vrijdag 26 April 2013 NIMOS gebouw Jaggernath Lachmonstraat 100 Paramaribo Tijd Programma Onderdeel Spreker 9.30 10.00 Inloop 10.00 10.15 10.15 11.15 11.15 11.30 11.30 12.30 12.30 13.00 Welkom Opening en Doelstelling REDD+ Suriname Terugblik indieningsproces Vooruitblik op de transitie periode Uitleg van de resolutie Break Project Evaluatie - werkgroepen Plenaire presentatie resultaten en discussie MC MC John Lisa Jerrel John PMT 13.00 13.50 Uitleg en Discussie: Weg vooruit Cedric 14.00 Lunch 4

Presentie Tabel 1. Presentielijst tweede werksessie van de Suriname REDD+ projectgroep 26 April 2013 Achternaam Naam Organisatie 1 Babel Hendrik Paamaka - deskundige 2 Bergstroom Robinson Aluku vertegenwoordiger van de Granman 3 Castillion-Elder Theresa Ministerie van ATM 4 Clemens Rudi Kwinti - deskundige 5 Forster Esme Paamaka - Apensa (organisatie) 6 Jacobi Ivy Matawai Secretaris van de Granman 7 Hausil Farzia Nationaal Instituut voor Milieu en Ontwikkeling 8 Pintoe Monique Vrouwenvereniging Uma Holi Taanga 9 Sallons Sukarni Meteorologische Dienst / Ministerie van OW 10 Sumter Mayra Ministerie van RO 11 Van Daal Brenda Uma Holi Taanga 12 Van Kanten Rudi Tropenbos International Suriname 13 Vrede Ifna Saamaka Marron Vrouwen Netwerk 5

1. Presentatie REDD+ in Suriname Bij REDD+ gaat het om de balans te zoeken tussen economische ontwikkeling en bescherming van de natuur. Zeker met de laatste ontwikkelingen in Suriname omtrent de gouddeals vragen mensen zich af of het niet tegenstrijdig is met REDD+. De gouddeals hebben maar betrekking tot een zeer klein deel van het bos in Suriname, brengen heel wat geld binnen waarmee scholen en ziekenhuizen gebouwd kunnen worden. Het is niet slecht en niet goed maar iets om over na te denken. Als er wordt gekeken naar de toekomstige economische en bevolkingsgroei in Suriname, dan is de vraag hoeveel bos er nog zal zijn en hoeveel ontbossing er is. Er moet dan gekeken gaan worden welke regelgeving aangepast moet worden en welke sectoren gestimuleerd zullen worden en op welke manier. In Costa Rica bijvoorbeeld is er in 40 jaar tijd de bosbedekking teruggevallen naar 30%. Suriname wil deze fout niet maken. Er moet gekeken worden naar hoeveel bos we willen hebben in 2050 en hoeveel ontbossing er mag plaatsen. Het gaat niet erom dat er niet meer gekapt mag worden, maar om een bewuste keuze die goed is voor de mensen in Suriname. Het Surinaamse REDD+ model zet REDD+ in als planningstool ten behoeve van verminderde groei in ontbossing als ondersteuning voor het behalen van economische en ontwikkelingsdoelstellingen in het algemeen en in het bijzonder in de volgende aspecten: GDP; Infrastructuur; Mijnbouw; Bosbouw; Landbouw. De planningselementen van REDD+ omvatten het ontwikkelen van 3 scenario s: - Economische groei met lage druk op het bos - Economische groei met matige druk op het bos - Economische groei met hoge druk op het bos Verder zal de monitoringscapaciteit ontwikkeld moeten worden en de opties voor alternatieve scenario s met RED+ als compensatie mechanisme zullen geanalyseerd moeten worden. Suriname praat over verminderde groei van Ontbossing. We zitten nu nog in de voorbereidingsfase. Het voorstel is op 21 Maart goedgekeurd en Suriname krijgt 3.8 miljoen USD toegewezen. Dit is de laatste keer dat de groep in deze setting bijeen komt. Vragen/opmerkingen vanuit de groep Theresa Elder: Gebruiken we de FAO definitie voor het berekenen van de bosbedekking? Want in de milieustatistieken wordt een ander percentage aangehouden. Rudi van Kanten: Is de werkelijke bosbedekking 94%? En is de jaarlijkse ontbossing 0.02%? Als we steeds erover gaan praten dan gaan we ervan uit dat het zo is. Dat is dan een verassing, want als je naar de bosbedekking vergelijkt met de mijnbouw, is het cijfer van 3000ha dan niet te laag? Antwoord vanuit het PMT Rene Somopawiro: Binnen een project van ACTO zijn er een aantal kaarten gemaakt van 200 en 2009, op basis van de FAO definitie. Puntsgewijs is er elke dag gewerkt aan digitalisering en is er geconcludeerd dat de jaarlijkse ontbossing 3,000 ha is. We hebben moderne en betrouwbare apparatuur gebruikt om tot dit resultaat te komen. 6

Het is moeilijk om de bosdegradatie te meten, daarom moeten we niet te licht erover nadenken. Wat wij doen als we deze cijfers gebruiken zeggen we dat we geweldig kunnen voetballen, terwijl we nooit voetballen. Ik wil voorkomen dat we nationaal een te mooi plaatje van onszelf schetsen. Je hebt gelijk, maar dit is een zeer simplistische benadering. Rene Somopawiro: Een van de key issues in de resolutie van Suriname heeft betrekking tot degradatie. De definitie van bosdegradatie is ook internationaal nog niet vastgesteld. We moeten voorkomen dat we het vroomste kind van de klas zijn. We moeten realistisch zijn. Deze cijfers staan niet helemaal vast. Maar op dit moment zijn wij het groenste land ter wereld gebaseerd op het aantal hectaren per capita. Ja we moeten dieper gaan, en ja we hebben problemen, want vervuiling zit niet in de REDD+ discussie. Robinson Bergstroom: Ik neem aan dat de cijfers een gemiddelde zijn. Want als je kijkt per regio is er in sommige gebieden zoals bij de Lawa zeker 40% ontbost terwijl in Kwamala er nog heel veel bos staat. Farzia Hausil: De 300 miljoen is de REDD+ funding, maar hoe verhoudt dit bedrag zich tegenover het geld dat je zou krijgen voor de ontbossing? Theresa Elder: Dit hangt allemaal af van of het REDD+ mechanisme geoperationaliseerd wordt. Mayra Sumter: Als ik me goed kan herinneren mogen we 1.4 miljoen m 3, duurzaam ontbossen maar nu is er 400.00, dus er is nog ruimte. Maar stel dat we in het scenario tegen het plafond van de 1.4 miljoen aan zitten. Hoe gaan we dan doen? U heeft gelijk, er zijn gebieden waar er heel veel ontbossing plaatsvindt. Binnen REDD+ wordt er naar landen als geheel gekeken. We moeten kijken welke activiteiten waar plaatsvinden, maar het gaat om de balans. We gaan zeker wel kijken naar waar de hotspots zijn, maar dit is de informatie die we nu hebben. Deze cijfers zijn nog niet de scenario s, dit is wat ik heb bedacht als voorbeeld om de methodiek te kunnen uitleggen. Dat weten we op dit moment nog niet. Analyses in de komende jaren zullen wijzen wat de opportunity costs zullen zijn. Met andere woorden hoeveel REDD+ geld er zou moeten komen om de afweging te kunnen maken. Dat hoeft niet perse, als een bilaterale deal maakt bijvoorbeeld moeten deze stappen ook doorlopen worden. Dat is wat alle landen met veel bos en een lage ontbossing moeten doen. We kunnen nu niet minder ontbossen, want we hebben al een ontwikkelingsachterstand hebben. Wij gaan proberen om ontwikkeling te brengen en nog steeds ons bos te behouden. We willen ervoor zorgen dat we niet komen in een situatie waar er geld komt maar dat er niks mee gebeurd. Als je je aan de regels houdt van je houtkap vergunning, heb je dan ontbossing als je exploiteert? Rene Somopawiro: 7

Theresa Elder: Dus er sprake van ontbossing bij clear-cutting. Robinson Bergstroom: Ik denk dat het te maken heeft met het feit dat de maatschappij verandert. Ook in het binnenland merken we veranderingen met de komst van nieuwe generaties. Farzia Hausil: Wat is de termijn voor het besteden van de 3.8 miljoen? Monique Pintoe: Welke bijdrage zal de Projectgroep in een volgende fase dan kunnen leveren? Mayra Sumter: De afgelopen periode heb ik geleerd dat REDD+ een onderwerp is dat al heel lang zoemt. Het krijgt steeds meer gestalte, maar concreet wat we gaan doen en hoe, dat moet nog vorm krijgen. Het mooiste vond ik wel, dat met de consultaties in het binnenland de mensen al weten waar het om gaat. Wij noemen het REDD+, maar het duurzaam behouden van het bos is iets wat al langer speelt. We zijn wel met minder mensen in Suriname, misschien is dat een reden waarom we zoveel bos hebben. Misschien moeten we dit ook in een curriculum bouwen op lagere scholen. Dat zijn de dingen die ik graag zou willen zien. Het heet REDD+, maar laten we het hapbaar maken. We praten over 2050, maar als we er dan niet meer zijn of heel oud, dan moeten we nu focussen op het overdragen aan de mensen. Daarbij hoeven we het wiel niet opnieuw te ontdekken want er zijn al initiatieven waar we aan mee kunnen liften. De 400.00m 3 is geen ontbossing. Dit is duurzame ontbossing. Er kan in de scenario s misschien zelfs sprake zijn van verrijking van het bos. We moeten gaan kijken wat dit betekent in 2050. Waarom onze voorgangers dit niet hebben gedaan is een vraag. Er is geen termijn, je zou het in feite al in 1 jaar kunnen uitbesteden. Er is geen tijd aan gebonden. In het voorstel staat hoe er een groep opgezet gaat worden bestaande uit verschillende vertegenwoordigers van de maatschappij. Daarbij zou de projectgroep ook een rol kunnen spelen. Maar belangrijk is nu om alle informatie te delen met uw mensen. Je hebt helemaal gelijk, en dit gedeelte zit zeker erin. Rudi Clemens: Met REDD+, wat Suriname betreft, is een kans. Als je kijkt naar gebieden, dan merk je dat er overal al dezelfde kleine ideeën zijn. Maar REDD+ is een zaak waarbij iedereen hun ideeën naar voren kan brengen zodat er een synchronisatie is van alle ideeën in Suriname. Dat vind ik een noodzaak. Rudi Van Kanten: Het hoofddoel is niet REDD+, maar het planning gedeelte om duurzaam met het bos om te gaan. Als REDD+ niet past, dan gaan we toch voor de 8

duurzame ontwikkeling. Met deze aanpak moet er ook getoond worden hoe het zou zijn als het heel slecht gaat. Ik mis die curve met die 4 situaties, veel bos, lage ontbossing, veel bos, hoge ontbossing, weinig bos lage ontbossing, weinig bos hoge ontbossing. Het kan op een gegeven moment gaan vrijvallen. We moeten erbij stilstaan wat er dan kan gebeuren, omdat je niet makkelijk uit de vrijval komt. Dus we moeten ook benadrukken hoe het mis kan gaan. Farzia Hausil De 3.8 miljoen is toegewezen, maar is er al nagedacht over andere financieringsmogelijkheden? John Goedschalk Er is absoluut al over nagedacht en er zijn ook ideeën erover. Cedric zal er straks ook wat over vertellen. 9

2. Presentatie Indieningsproces Aan de hand van de input en commentaren die zijn ontvangen gedurende de lokale en nationale dialogen en de project groep meetings, en aan de hand van technische informatie is de R- PP aangepast en ingediend op 23 Februari. Vervolgens is het gepresenteerd voor de Wereld Bank in Washington en verdedigd voor de lidlanden. Er is behalve vanuit het PMT ook een korte toespraak geweest van mw. Ifna Vrede die namens het Marron Vrouwen Netwerk heeft verteld hoe zij het proces tot nu toe heeft ervaren en wat REDD+ kan betekenen voor haar organisatie en voor het binnenland. Ook heeft de voorzitter van de VIDS een statement gegeven namens de inheemsen van Suriname. Na de presentaties werd de R- PP zowel plenair als in werkgroepen. De werkgroepen bestonden uit lidlanden zoals Duitsland en Amerika, maar ook uit vertegenwoordigers van NGO s, twee facilitators van de Wereld Bank, de Surinaamse delegatie en vertegenwoordigers van de VIDS en VSG. Tijdens de werkgroepen zijn er lange discussies gehouden over zaken waar men het niet over eens was. Het doel van de werkgroepen was om te komen tot een resolutie waarover alle lidlanden in plenair goedkeuring moeten geven. Uiteindelijk is men na twee dagen tot een overeenstemming gekomen met betrekking tot de resolutie, die op dat moment 7 punten telde. De bedoeling van de punten in de resolutie is dat ze binnen een paar maanden opgelost kunnen worden en niet dat het een jaar of langer zal duren. Deze 7 punten zullen later op de ochtend verder uitgelegd worden. Op 21 Maart 2013 is Suriname s REDD+ voorstel goedgekeurd. Omdat het huidige project eindigt in Juni is er een plan van aanpak opgesteld waarbij er: Een tweedaagse bijeenkomst zal plaatsvinden met vertegenwoordigers van het binnenland Kort onderzoek wordt gedaan naar een aantal technische thema s die aangepast moeten worden. Een Nationale Dialoog waarbij de stakeholders geupdate worden over de indiening en zullen een beter beeld krijgen van hoe de voorbereidingsfase te werk zal gaan. De aangepaste R- PP wordt op 24 Mei ingediend, waarna de Wereld Bank deze intern zal controleren en eventueel terugkoppelen met Suriname. Vervolgens zal het document gepubliceerd worden op de website en kunnen lidlanden en NGO s gedurende 14 dagen commentaar geven op de 7 punten die zijn opgelost. Indien er geen tegenspraak is het goedkeuringsproces compleet en zal er een zogeheten transitie periode zijn van Juli 2013 tot begin 2014; voorafgaand aan de implementatie van de R- PP. Over deze transitie periode zal er later op de ochtend ook gesproken worden. Gedurende deze periode zal er onder andere een beoordeling door de UNDP komen of alles wat er in het document staat overeenkomt met de werkelijkheid. Hierna kunnen de fondsen toegewezen worden. Dat wil zeggen dat er in het voorjaar van 2014 gestart zal worden met implementatie van de R- PP. Indien er wel tegenspraak komt gedurende de 14 dagen, zal er opnieuw verdedigd moeten worden en eventueel naar oplossingen gezocht worden. Dit zal zo door gaan tot er geen tegenspraak meer is. 10

3. Presentatie De resolutie van de Wereld Bank De resolutie is iets wat in plenair wordt geaccepteerd. De punten die erin staan moeten opgelost worden voordat het geld wordt toegewezen. Het is niet de bedoeling dat de punten die erin staan jarenlang gaan duren om op te lossen. Dat is een spelregel voor het opnemen van zaken in de resolutie. Punt 1 heeft te maken met bosverarming, namelijk welke simpele indicatoren gebruikt kunnen worden om dit te signaleren. De gedachten hierover moeten voorbereid worden, en zijn gebaseerd op literatuur en expertise over het bos. Punt 2 heeft te maken dat bureau VIDS, VSG en de FPP advocaat hebben gesteld dat de overheid niet weet hoe om te gaan met de binnenland bewoners. Dat er onvoldoende begrip en kennis is hiervoor. Er moet gedurende een tweedaagse bijeenkomst besproken worden welke stappen genomen moeten worden om dit punt op te lossen. Dit kan bijvoorbeeld te maken hebben met een inventarisatie of het wel zo is, en wat er dan moet gebeuren om dit op te lossen. Punt 3 is geopperd door de VIDS, VSG en de Forest Peoples Program. Zij waren het niet eens met de manier waarop het consultatie en participatie plan is geschreven. Dit is serieus opgevat, en zal gedurende een tweedaagse bijeenkomst besproken worden met vertegenwoordigers uit het binnenland. Er moet een stappenplan komen voor hoe het consultatie en participatie plan aangepast kan worden. Het plan moet dus aangevuld worden. Er moet een stappenplan uitgeschreven worden hoe we gaan komen tot een geschikt consultatie en participatie plan moet komen voor binnenland bewoners. Verder moet er ook een geschikte begroting voor capaciteitsopbouw van binnenland bewoners komen. Het is niet de bedoeling dat we maandag de oplossing bedenken, maar een aanzet maken om te komen tot de oplossing. Punt 4 heeft te maken met een aanpassing in het document met betrekking tot het Saramakka Vonnis. Namelijk dat het invloed zal hebben op de uitvoering van REDD+. De UNDP zal voordat de uitvoering van de R- PP start een grondige evaluatie doen van de gevolgen van het vonnis voor REDD+ en op basis daarvan een aantal aanbevelingen doen. Punt 5 heeft te maken met het bekijken van opties voor een bezwaren en beklag mechanisme. Punt 6 gaat om een tekstuele correctie. Punt 7 heeft te maken met het aanpassen van de R- PP met een discussie over anti- corruptie en bestaande wetgeving en maatregelen hiertegen. Vragen vanuit de groep Mayra Sumter: Hebben ze aangegeven welke punten specifiek niet goed waren? Er is vanuit de Project Groep gezegd dat het plan goed was. Maar wat moet je dan doen om tot zo n stappen plan te komen? Antwoord vanuit het PMT John: Het plan is algemeen afgekeurd; er is niks gezegd over wat er verkeerd is in het plan. Er is gediscussieerd in Washington met de VIDS en VSG en er is gesteld dat het plan wat er nu staat niet geschikt is voor hun. 11

Dat is de vraag die we maandag gaan stellen. Rudi van Kanten: Als je zegt binnenland bewoners, bedoel je inheemsen en marrons? Of ook plantage eigenaren. Robinson Bergstroom: Veel mensen die in stamverband wonen en leven, welke andere mensen leven nog meer in het binnenland? Het zijn alleen de inheemsen en bosnegers. Ik wil niet praten over marron, want ik weet niet hoe geschoolde mensen uit het binnenland de naam marron hebben gekregen. Het heeft betrekking tot een bepaalde groep in een bepaalde tijd. Ifna Vrede: Er zijn gesprekken vooraf geweest met de VIDS en VSG. Is er besproken of ze vooraf met hun voorstellen komen? Want ik weet niet of 2 dagen haalbaar zullen zijn. John: Het gaat specifiek om inheemsen en in stam verband levende volken. John: We hebben woensdag een gesprek gehad met de VIDS en VSG. Dit was niet zozeer over hun voorstellen, maar om ervoor te zorgen dat we het eens zijn over de uitkomsten van de twee dagen. Daarom is het belangrijk om te praten over het proces aankomende maandag en dinsdag. 12

4. Presentatie Transitie periode Het huidige project zal in Juni eindigen. Dit wil niet zeggen dat de resultaten die zijn bereikt ook dan eindigen. Maar er wordt dan gekeken hoe wij voorafgaand aan de implementatie van de R- PP wat zaken kunnen voorbereiden. Wanneer het team REDD+ presentaties geeft, denken we ook aan wat de zwakheden zijn in het land. Bij de communicatie in de komende tijd moeten we niet alleen de positieve zaken aanhalen maar ook de zwakheden van het systeem. Na Juni moet er wat gebeuren. Er is een traject afgelegd met resultaten en dat moet vastgehouden worden. Het NIMOS en het PMT hebben van gedachten gewisseld. Er is bedacht om de komende periode, (einde van het project en start van de R- PP implementatie) wel wat te gaan doen. Dit is het zogeheten transitie project. Het doel is het behouden of uitbouwen van het momentum van bewustzijn en de betrokkenheid/verbondenheid van diverse stakeholders. Het project zal bestaan uit vier componenten: Communicatie en bewustzijn veel meer gaan praten over REDD+ en wat het kan betekenen voor Suriname. De dialogen die zijn gestart zullen zeker ok continueren. Daarbij is ook gedacht om voor de implementatie van de R- PP een regionale REDD+ conferentie in de regio te organiseren met andere landen die met hetzelfde bijltje hakken. Het is ook relevant om vaker in de media te komen en jeugdigen te interesseren. Het systeem van de REDD+ assistenten willen we ook vasthouden. Verder is het de bedoeling dat de management arrangement zoals het in het document staat besproken zal worden zodat dit niet pas komt op het moment dat er gestart gaat worden. Capaciteitsnoden en versterking van capaciteit - Er gaat staff versterking komen bij het NIMOS van de financiële en administratieve afdeling. Maar ook het financiële proces zal besproken worden met donoren zodat er niet te veel obstakels zijn bij het uitvoeren van activiteiten. Formulering van het project document Dit is onderdeel van het due diligence proces van de UNDP. Er is ervaring geweest met buitenlandse consultants, maar dit is niet de bedoeling voor dit project document. Er zal gekeken worden naar een team van lokale consultants. Fundraising Dit is van belang om het resterende gat in de begroting te dekken. Er wordt met verschillende potentiele donoren. De komende tijd zal de modus operandi van het NIMOS vooral zijn om in contact te blijven met verschillende instanties en groepen om op de hoogte te zijn van wat er al gebeurd. De tentatieve formele overdracht van de R- PP uitvoering naar het NIMOS zal in Juli 2013 zijn. Vragen vanuit de groep Theresa Elder: Dat van het local consultant team, wordt het een open oproep of moeten het deskundigen zijn? Deze Projectgroep, was dacht ik opgezet voor de Antwoord vanuit het PMT Cedric Nelom: Voor een dergelijk team zullen er zeker terms of Reference opgesteld moeten worden. Maar dit zal ook in de dagbladen te vinden zijn. 13

goedkeuring van de R- PP. Nu is het goedgekeurd maar er zijn nog een aantal knelpunten. Maar wat is de feitelijke levensduur van de R- PP Projectgroep? Farzia Hausil: Vooral in het transitie project kan ik me voorstellen dat de opgebouwde capaciteit benut wordt. En dat pas bij de implementatie de RSC opgezet zal worden bestaande uit mensen die op de een of andere manier bij het project betrokken zijn geweest. John: Dit is de laatste formele bijeenkomst van de PG zelfstandig. Maar we hebben nog wel uw ondersteuning gevraagd maandag en dinsdag. En verder nodigen we u ook nog uit bij de laatste bijeenkomst van het gehele project op de Nationale Dialoog. Het project loopt formeel af in Juni. Daarna zal er nog contact gehouden worden onderling en mogelijk hier en daar om ondersteuning gevraagd worden. Het laatste contact met de PG zal schriftelijk gebeuren in Juni. Ik weet nog niet hoe het opzetten van de RSC precies zal gebeuren, maar de capaciteit die is opgebouwd moet benut blijven worden. 14

5. Resultaten en discussie project evaluatie 1. Faciliterend, visie helpen ontwikkelen, de gemeenschap betrekken bij het REDD+ gebeuren, overdragen van de informatie aan de stamgenoten en doelgroepen, mee helpen denken en uitvoeren van het project. Het was een verassing dat we in een PG kwamen te zitten. De uitnodiging gaf dit niet aan. Daarna verwachtten wij dat we actief konden deelnemen aan het inhoudelijk gedeelte van REDD+. 2. Voor een deel hebben we maar echt kunnen participeren, vanwege het feit dat tijdsbestek soms te kort was om documenten te bestuderen en de informatie heel veel was, je doelgroep soms moeilijk bereikbaar was. Binnen de projectgroep kwam er wel een Resource groep, deze heeft wel kunnen bijdragen aan het schrijven van de R- PP. Andere actieve deelname was in het ondersteunen van de communicatie met het binnenland. Inhoudelijk betrokken bij het document was niet iedereen, maar er waren wel mensen in de PG wat actiever hierbij betrokken zouden willen worden. De Resource groep zat met het vergaren van informatie en de tijdsdruk. 3. Er was heel veel informatie, voldoende workshops en meetings zijn georganiseerd. Ja. Er was op een gegeven moment ook heel veel contact. 4. Heel veel informatie is ontvangen gedurende het project, soms wel heel technisch en dat kost meer tijd. Ook was het voorstel in het Engels en dat kost tijd. Er was ruim voldoende tijd. 5. Ja, zowel digitaal als in hard copy werden we voorzien van informatie. Soms werd je nog nagebeld. 6. Het was tijdens de meetings heel duidelijk, er werd ruimte geboden aan de mensen om door te vragen, soms ging men in het Surinaams verder. Maar de technische aspecten, vooral voor de assistenten waren af en toe niet direct te bevatten. Er was af en toe veel herhaling van basisinformatie. Tijdens de nationale dialogen werden soms groepen gevraagd die al een achtergrond kennis hadden. Dan hoef je niet helemaal bij 0 te beginnen. Soms was dit wel goed, maar soms kwam het een beetje storend over. Dan gaat men niet naar de volgende meeting omdat ze toch weer gaan vertellen wat we al hebben gehoord. Informatie overdracht in het binnenland was wel moeilijk. Er werd in het NL en in het SR gesproken, maar soms kwam je ook andere talen tegen. In het binnenland was dit niet erg, maar in de stad was er misschien de vraag van welke taal ga je nu spreken op de bijeenkomst. De achterliggende gedachte van REDD+ is al bekend bij de binnenland bewoners, maar de concepten van REDD+ en MRV maken het moeilijk te begrijpen. 7. Ja, de bereikbaarheid e.d. waren goed. T.a.v. van voeding, was de voeding in Kwamalasamutu weinig was, en de drank ook. Misschien was het geld naar de vliegtuigkosten. De voeding was in Cottica was wat magertjes, er was allen cake met brood. Het is ook goed om van te voren te informeren in het binnenland of er al activiteiten gaande zijn. 8. De samenwerking was goed. Het was een kleine, resultaatgerichte PMT. 15

Er was constant overleg en uitwisseling van informatie. Er waren korte lijnen. 9. Zo door gaan en beter worden. Misschien dat we in het vervolg op dezelfde voet door kunnen gaan. 10. Duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen, in het bijzonder bosgebruik. Op een duurzame manier omgaan met het bos; duurzaam bosbeheer, natuurbeheer en meer planten van bomen. 11. Vanuit Kabinet van de President is er een hele positieve bijdrage geleverd, maar dit is nog niet de overheid, maar een deel van het geheel. Zij zien het als een ontwikkelingsplanning mechanisme voor duurzaam gebruik van hulpbronnen. Als een planningstool, het is leuk dat er nagedacht word tover REDD+, maar in principe zou het een beleidsplan moeten zijn dat door alle thema s loopt. 12. Ja er is voldoende ruimte gegeven voor input. Alle stammen zijn betrokken geweest. Iedereen kon op zijn eigen manier zijn input te geven. Ja, bv. toen de vraag kwam van hoe we REDD+ gaan vertalen. Was er door mw. Vrede een Surinaamse vertaling gekomen. Dit zagen we uiteindelijk ook terug op een flyer die is gebruikt bij de lokale dialogen. 13. Full- time en liefst tegen vergoeding; niet eens benzine kosten zijn gedekt. In het volgende traject graag daarmee rekening houden. En fulltime als uitgeleende kracht, het was niet mogelijk om te combineren. Vooral ministeries die zich niet als zodanig betrokken voelen bij REDD+ gaan nadenken over deze zaken. Wij kunnen dus als ambassadeurs in onze eigen omgeving een platform creëren om deze dingen bespreekbaar te maken. Vragen vanuit de groep Robinson Bergstroom: Vandaag is de laatste meeting, en ik heb gemerkt dat de VIDS en VSG er niet bij zijn, maar daarmee heb ik wel contact. Antwoord vanuit het PMT Jerrel: Voor vandaag zijn we uitgegaan van de lijst van 33 personen. We gaan stapsgewijs; nu gaan we ook over op de uitnodiging van organisaties. Ook bijvoorbeeld Apensa Organisatie. 16

6. Slot Dit is de laatste keer dat we alleen met de PG zitten, maar de samenwerking is nog niet afgesloten. De projectgroep wordt bedankt voor de vele ervaringen die jullie hebben gedeeld en de ondersteuning, ondanks alle moeite die zij hiervoor hebben moeten doen. 17