DOSSIER GRIP MAART 2013 Handiwatch focust op film. Een filmdossier over de beeldvorming op personen met een handicap.... GRIP vzw Koningsstraat 136 1000 Brussel T. 02/214.27.60 info@gripvzw.be www.gripvzw.be...
Inhoud: 1. Inleiding 2. Handicap, of mag het wat meer zijn? 3. Methode en opbouw 4. Criteria voor goede beeldvorming, een checklist 5. Filmbesprekingen 6. Onze filmlijst 2
1. Inleiding Reeds van bij het ontstaan van GRIP zijn we ervan overtuigd dat de manier waarop wij, mensen met een handicap, in beeld komen in de media een grote impact heeft op hoe er met ons wordt omgegaan in het dagelijks leven. Wij willen benaderd worden als volwaardige burgers. En, zo willen we ook in beeld gebracht worden. Handicap is slechts een deel van onze identiteit. Aanvankelijk richtten we onze pijlen volledig op televisieprogramma s. Met de start van www.handiwatch.be in 2008 verbreedden we onze kijk. Iedereen die zijn kritische blik wil laten schijnen op het beeld van mensen met een handicap in de media kan zijn ei kwijt op de website. Niet enkel televisie, maar ook radio, geschreven pers, theater, komen op de website aan bod. Onze tweede deelname aan het Disability Filmfestival in Leuven alsook recente films als Hasta La Vista en Intouchables inspireerde ons om te starten met een filmdossier. In dit dossier willen we een analyse brengen van films waarin mensen met een handicap aan bod komen. In eerste instantie focussen we op films waarin handicap een van de hoofdthema s is. Simpelweg omdat deze films het gemakkelijkst terug te vinden zijn. Op termijn hopen we ook films te kunnen bespreken waarin handicap géén hoofdthema is. Dit filmdossier zal dus steeds in evolutie zijn. Met het overzicht van (minder)goede praktijken willen we filmmakers informeren en sensibiliseren met betrekking tot de beeldvorming op personen met een handicap in de film. Onder het motto, er kan er nog altijd eentje bij zijn we altijd benieuwd naar films die we zelf nog niet ontdekten. We lanceren dan ook een oproep naar de filmliefhebber. Heb je een film gezien waarin een persoon met een handicap een rol speelt, laat het ons dan zeker weten. Nog beter, stuur ons jouw recensie. Wij nemen ze dan op in het dossier. Voor je bespreking kunnen je je baseren op de handige checklist die we opstelden. 2. Handicap, of mag het wat meer zijn? Mensen met een handicap willen geen medelijden. Dat zie je hen nu zelf zeggen in recente films (bijv. Intouchables, Sex & drugs & rock n roll ). Willen mensen met een handicap liever bewondering? Als je een sporter bent (als Marc Herremans) misschien wel, maar dit winnaarsmodel lijkt ook zijn beste tijd gehad te hebben. Zelfs films over rolmodellen zijn bij voorkeur geen hagiografieën, maar tonen de complexiteit van de persoon. Mensen met een handicap willen wel relaties, en liefde, en ja, ook seks! Dat wil toch iedereen? Dus daar kun je films over maken. Dit taboe begint nu langzaam aan af te brokkelen. Het wordt bespreekbaar en de dapperste filmmakers durven het zelfs al tonen! 3
Ook het bredere sociale netwerk krijgt meer aandacht. De beste en meest recente films tonen geen geïsoleerde individuen, maar personages die verweven zitten in een sociale en economische context. Humor, nog zo n gevoelig thema waar cineasten nu meer bij lef tonen. Nog zo n taboe dat afbrokkelt. Als je het goed aanpakt, is het dan ook een ideaal middel om een zwaar thema te verlichten. Herkenbare thema s die iedereen beroeren. Menselijke personages met iets meer complexiteit dan een stripfiguur. En een lach en een traan. Als je dat bij mekaar mixt is de kans groot op een goede film. Logisch eigenlijk dat zo n films ook veel publiek trekken en prijzen winnen. Men zou zelfs kunnen denken dat het publiek oprecht geïnteresseerd is in een ander perspectief en de meerwaarde ziet van een bijzonder gezichtspunt. En dan komt het belang van ervaringsdeskundigheid om de hoek kijken. Van bij het begin. Filmkijkers willen zich niet per se vergapen aan een freakshow want dat effect krijg je al snel als je afstandelijk naar de ander kijkt. Wie een beroep doet op ervaringsdeskundigheid, geeft een inkijk in het authentieke, bijzondere en andere standpunt van mensen die ook gewoon maar mensen zijn. Juist door die combinatie kan de kijker iets leren over zichzelf. 3. Methode en opbouw Onze eerste stappen met betrekking tot het bespreken van films zetten we met Hasta La Vista (2010) de film van Geoffrey Enthoven, die bekroond werd met verschillende prijzen in binnen- en buitenland. Samen met onze handiwatchers organiseerden we een filmnamiddag met aansluitend een bespreking. Op het Disability Filmfestival (Leuven) van 2012 stelden we onze analyse voor. Het smaakte naar meer. En, als bij toeval verschenen er in 2011 en 2012 opnieuw een aantal films die de moeite waard bleken om te bespreken vanuit het perspectief van de beeldvorming op personen met een handicap. Bovenaan ons verlanglijstje stonden Intouchables en De rouille et d os. Tegelijkertijd gingen we op zoek naar films uit het verleden die het thema die het thema handicap behandelen. We stelden een heuse filmlijst samen. Het is onze bedoeling om van alle films op deze lijst een bespreking toe te voegen aan dit dossier. Ook een recente film als Sessions verdient een plaats in dit document. 4
Op dit moment is handicap in de besproken films een hoofdthema. Dit is geen bewuste keuze. Want natuurlijk zijn we ook benieuwd naar films waar handicap in de marge aan bod komt. Deze laatsten zijn echter moeilijker op te sporen. Hoe gaan we nu tewerk om een film te bekijken vanuit het perspectief van de beeldvorming op personen met een handicap? We kunnen natuurlijk ons gevoel laten spreken, maar dit is weinig objectief. Om de films te kunnen toetsen aan de aan- of afwezigheid van de nieuwe visies op handicap stelden we een checklist op. Deze checklist willen we niet alleen zelf gebruiken. Het is ook een handig instrument voor het filmpubliek. Wie in de toekomst naar de film gaat, kan de checklist gebruiken om eens vanuit een ander perspectief te kijken. In bijlage van dit dossier voegen we de makkelijk in te vullen versie van de checklist toe. Hij werd voor het eerst uitgetest tijdens het Disability Filmfestival (2013) in Leuven. 4. Criteria voor goede beeldvorming, een checklist De manier waarop we films analyseren met betrekking tot hun beeldvorming op handicap is gebaseerd op de visie op handicap die we als organisatie nastreven. Wij, personen met een handicap zijn, volwaardige burgers die op alle domeinen van het leven (willen) participeren. Onze handicap is slechts een deel van onze identiteit. Wij zijn dus meer dan onze handicap. Dit willen we weerspiegeld zien in de film. Thema Mensen met een handicap nemen diverse rollen op en leven in een samenleving waar diverse relaties worden aangegaan. De film toont een divers beeld en gaat niet (alleen) over handicap. Er komen (ook) andere thema s aan bod. Niets over ons zonder ons Wie leeft met een handicap weet als geen ander wat dit betekent. Wij kunnen aangeven op welke manier we diverse rollen opnemen, wat we willen bereiken in het leven, welke drempels we tegenkomen, hoe we door de omgeving benaderd worden. Daarom is het belangrijk dat ervaringsdeskundigheid meegenomen wordt in de productie: als acteur, regisseur, schrijver, adviseur, Ervaringsdeskundige stem In de film wordt er niet over de hoofden heen van mensen met een handicap gesproken. Wij komen zelf aan het woord. Het publiek krijgt een inkijk in ons leven vanuit ons perspectief. 5
Het individu heeft geen symboolfunctie Iedereen is anders. De eigenheid van elk individu wordt bepaald door een samenspel van verschillende kwaliteiten, beperkingen, eigenheden, Ook elke persoon met een handicap is anders In de film is er aandacht voor de diversiteit onder mensen met een handicap (bijv. gender, leeftijd, kleur, karakter, variaties van zelfde handicap, ). Menselijk In de film is er aandacht voor de verschillende eigenschappen van de persoon met een handicap. Er wordt meer van de persoon getoond dan de handicap alleen. Geen stereotypen De personages met een handicap zijn een vat vol gevoelens. Naarmate de periode in hun leven en de situatie waarin ze zich bevinden, reageren de personages op een verschillende manier. Ze zijn geen meelijwekkende slachtoffers, angstaanjagende slechteriken noch bovenmenselijke helden die hun handicap overwinnen. Humor Ook mensen met een handicap houden van humor. Lachen met handicap of met situaties waarin mensen met een handicap terecht komen kan. Humor maakt taboes bespreekbaar en de zwaarheid van sommige thema s verteerbaar. Belangrijk is wel dat de humor niet kwetsend of clichébevestigend is. Humor in de film kan ook helemaal los van de handicap staan. Juiste feiten Tenzij het gaat om een medische documentaire over een specifieke handicap, is het belangrijk om in de film niet te overdrijven met medische achtergrondkennis of te veel te focussen op technische hulpmiddelen of ondersteuning. Wordt de beperking toch in beeld gebracht dan is dit met kennis van zaken. De feiten zijn juist en geloofwaardig. 5. Filmbesprekingen (beschikbaar vanaf 16/03) Hasta la vista Intouchables De rouille et d os 6
6. Onze filmlijst (beschikbaar vanaf 16/03) 7