Docentenhandleiding Economisch bekeken voor vmbo bovenbouw, 7 e druk Inhoud Voorwoord 3 Onderdelen van Economisch bekeken 4. Pakketsamenstelling 4.2 Overzicht van de methode 4 2 Werken met de methode 5 2. Leerwerkboek b en k 5 2.2 Hand- en werkboek kgt 7 2.3 Het epack 8 2.4 Docentenondersteuning 9 3 Didactische opzet 20 4 School- en centraal examen 22 4. Examendomeinen 22 4.2 Inhoudelijke eindtermen examenprogramma 23 4.3 Overige eindtermen examenprogramma 28 4.4 Schoolexamen 29 4.5 Sectorwerkstuk 30 4.6 Plan van toetsing en afsluiting 3 5 Suggesties voor de lespraktijk b-editie (leerjaar 3) 34 5. Behoeften 34 5.2 Geldzaken 35 5.3 Geld over en te kort 36 5.4 Wikken en wegen 37 5.5 Werken voor de winst 38 5.6 Werken 39 5.7 Werkloos 40 5.8 Productie en technologie 40 6 Suggesties voor de lespraktijk k- en kgt-editie (leerjaar 3) 42 6. Wikken en wegen 42 6.2 Thuis in geldzaken 43 6.3 Geld over en te kort 44 6.4 Wonen 46 6.5 Werken voor de winst 47 6.6 Werken 48 6.7 Werkloos 50 6.8 Productie en technologie 5 7 Suggesties voor de lespraktijk b-editie (leerjaar 4) 42 7. Laat nog wat over 52 7.2 Werk voor de overheid 53 7.3 Geld voor de overheid 54 MALMBERG
7.4 Nederland en de rest van de wereld 55 7.5 Niet alleen op de wereld 56 8 Suggesties voor de lespraktijk k- en kgt-editie (leerjaar 4) 58 8. Laat nog wat over 58 8.2 Werk voor de overheid 59 8.3 Geld voor de overheid 6 8.4 Inkomen 62 8.5 Nederland en de rest van de wereld 64 8.6 Niet alleen op de wereld 65 Bijlagen 68 Bijlage Sectorwerkstuk 68 MALMBERG 2
Voorwoord Economisch bekeken voor vmbo bovenbouw bereidt de leerlingen in klas 3 en 4 voor op deelname aan het schoolexamen en het centraal schriftelijk examen voor de basisberoepsgerichte, de kaderberoepsgerichte, de gemengde en de theoretische leerweg. In deze handleiding vindt u alle informatie over de eindtermen van het examenprogramma economie vmbo bovenbouw en over de manier waarop aan deze eindtermen is voldaan in deze uitgave van Economisch bekeken. De methode Economisch bekeken is gebaseerd op een didactiek waarin oriëntatie en visualisering de hoofdrol spelen. In deze handleiding leest u de uitwerking en verantwoording van deze didactiek. De methode omvat, naast de boeken bij de verschillende niveaus, ook een uitgebreid ICT-aanbod via het epack. In het onderdeel Werken met de methode (hoofdstuk 2) vindt u de inhoud van deze onderdelen uitgebreid terug. De nadruk ligt bij Economisch bekeken op zelfstandig werken, maar er is ook aandacht voor didactische variatie. Zo zijn er de actieve opdracht, de thuiswerkopdracht en de vervangende paragraaf, kleine projecten die de stof van de paragraaf uit het boek vervangen. Daarnaast vindt u in Suggesties voor de lespraktijk (hoofdstuk 5 en 6) aanwijzingen die een bijdrage leveren aan variatie in de les. Verder wijzen we u op het docenten-epack waar een uitgebreid aanbod van toetsen, leervolgsysteem en inhoud leerlingen-epack zichtbaar zijn. De huidige eisen aan het onderwijs komen in de volgende belangrijke kenmerken van Economisch bekeken tot uitdrukking: De methode zorgt voor een goede oriëntatie van en voorbereiding op het vak economie na de onderbouw en maakt daardoor een soepele doorstroming mogelijk. De leerinhouden hebben de leefwereld van de leerlingen als uitgangspunt en bieden uitdagingen die zij aankunnen. De vragen en opdrachten zijn zodanig gesteld dat leerlingen deze zelfstandig kunnen maken, op school en/of thuis. De methode biedt de faciliteiten die nodig zijn bij individueel onderwijs en bij andere lesstijlen. De methode biedt leerlingen de faciliteiten die nodig zijn om zelfstandig te leren, rekening houdend met hun niveau. De methode biedt leerlingen de faciliteiten die nodig zijn om zich optimaal voor te bereiden op toetsen. De methode biedt de faciliteiten om computeronderwijs te integreren in de lessen. De methode Economisch bekeken is sinds jaar en dag de meest gebruikte methode in vmbo bovenbouw. Veel docenten/gebruikers hebben een bijdrage geleverd aan de vernieuwing ervan. Wij zijn hen veel dank verschuldigd voor hun inbreng en opbouwende kritiek. Wij hopen dat docenten en leerlingen Economisch bekeken met genoegen zullen gebruiken. De auteurs MALMBERG 3
Onderdelen van Economisch bekeken. Pakketsamenstelling Economisch bekeken is een economiemethode voor het vmbo met de volgende doelgroepen: basisberoeps, kaderberoeps, gemengd en theoretisch. De methode bestaat uit een papieren en een ICT-component. Hiermee is Economisch bekeken voor vmbo bovenbouw (7 e druk) een nieuwe generatie Malmberg-methode waarin ICT en folio volledig zijn geïntegreerd. De methode sluit volledig aan bij Economisch bekeken voor de onderbouw (7 e druk), die in het schooljaar 20-202 voor het eerst in gebruik is genomen. De vervolgdelen voor het vmbo bovenbouw kenmerken zich door edities voor de leerwegen b, k en kgt met voor leerjaar 3 en leerjaar 4 aparte uitgaven. De edities vmbo-b en vmbo-k bestaan uit een leerwerkboek voor leerjaar 3 en voor leerjaar 4, waarin theorie en opdrachten beide zijn verwerkt. De leerlingen kunnen de antwoorden opschrijven in dit boek. Voor de editie vmbo-kgt is gekozen voor een handboek met een bijbehorend werkboek, beide voor leerjaar 3 en voor leerjaar 4. In de boeken van alle edities vindt de leerling verwijzingen naar het epack. Dit is het digitale deel van de methode. Door een volledige integratie toe te passen in zowel de boeken als het epack, kan er op verschillende manieren met de methode worden gestart. Dat maakt de methode Economisch bekeken geschikt voor het gebruik in de traditionele klas, maar later ook voor de laptop- of ipad-klassen. Naast het leerlingenmateriaal is er bij de methode ook een docenten-epack. Hierin vindt u alle mogelijkheden om u te ondersteunen in de lespraktijk. Zo zijn er op dit epack: antwoordmodellen; toetsen in Word; digiboeken (voor presentaties op beamer of smartboard); handleiding..2 Overzicht van de methode B-editie K-editie Kgt-editie Leerjaar 3 Leerjaar 4 Leerjaar 3 Leerjaar 4 Leerjaar 3 Leerjaar 4 Leerwerkboek Leerwerkboek Leerwerkboek Leerwerkboek Handboek Handboek Werkboek Werkboek epack leerling epack leerling epack leerling epack leerling epack leerling epack leerling epack docenten (bkgt) MALMBERG 4
2 Werken met de methode Economisch bekeken bestaat voor het vmbo bovenbouw uit drie edities: b, k en kgt. Elke editie kent haar eigen op het niveau van de leerling aangepaste werkwijze. Hierna geven we voor elke editie apart aan hoe ermee moet worden gewerkt. 2. Leerwerkboek b en k Het leerwerkboek levert de leerling een belangrijke tijdsbesparing op. De leerling hoeft bijvoorbeeld geen tabellen, grafieken of schema s over te nemen en ander tijdrovend overschrijfwerk te doen. Het leerwerkboek maakt extra varianten in de vraagvormen mogelijk. Leerlingen antwoorden bijvoorbeeld door het afmaken van een diagram, het op de juiste manier inkleuren van een afbeelding of het maken van een puzzel. Een ander voordeel van het leerwerkboek is dat het de netheid van werken bevordert en het terugvinden van gemaakt werk gemakkelijker maakt. Het leerwerkboek biedt ook gebruiksgemak voor u als docent. Het geeft snel een indruk van de manier waarop een leerling werkt, en levert op elk moment een overzichtelijk totaalbeeld van geleverde prestaties. De controle op de voortgang van het werk, het inhalen van gemist werk en de correctie zijn bij het leerwerkboek eenvoudig uit te voeren. Hoofdstuk en paragraaf Het leerwerkboek bestaat per leerjaar uit een aantal hoofdstukken, die weer zijn onderverdeeld in paragrafen. Een bepaald aantal hoofdstukken vormt samen een examendomein (module). Elk hoofdstuk vormt een afgerond onderwerp binnen een domein. Er is gekozen vanuit economisch principe voor de opbouw van domeinen en hoofdstukken over de leerjaren 3 en 4, zoals in de volgende tabel weergegeven. Examendomein Leerjaar 3 Consumeren Arbeid en productie Leerjaar 4 Natuur en milieu Overheid en bestuur Internationale ontwikkelingen Examentraining CSE Hoofdstuk Behoeften 2 Geldzaken 3 Geld over en te kort 4 Wikken en wegen 5 Werken voor de winst 6 Werken 7 Werkloos 8 Productie en technologie Laat nog wat over 2 Werk voor de overheid 3 Geld voor de overheid 4 Nederland en de rest van de wereld 5 Niet alleen op de wereld 6 En nu naar het examen Deze indeling geldt voor de b-editie van het leerwerkboek. Voor de k-editie geldt de indeling zoals genoemd bij de kgt-editie (paragraaf 2.2). Elk hoofdstuk begint met een inhoudsopgave en een actieve opdracht. De actieve opdracht is bedoeld om de in de onderbouw opgedane kennis over het onderwerp op te frissen. Hiervoor maakt de leerling gebruik van de activiteit op het epack. De actieve opdracht is bijna altijd een activerende werkvorm. Een hoofdstuk sluit af met de Rekentrainer en Samenvatting en begrippen. MALMBERG 5
Een hoofdstuk bestaat uit een vast aantal paragrafen per editie. Elke paragraaf behandelt een economisch thema of een economisch probleem. De thema s en problemen zijn gekozen uit de leefwereld en interessesfeer van de leerlingen. In de b-editie zijn er per hoofdstuk vijf paragrafen. Een paragraaf biedt de leerstof aan in kleine elementen, waarbij de kennis van elk leerelement direct wordt bevraagd. Zo ontstaat een opbouw van kennis in kleine stapjes, passend bij het niveau van deze leerlingen. Elke paragraaf bestaat uit vier pagina s, opgebouwd uit twee kolommen per pagina. De paragraaf begint met het belangrijkste leerdoel van deze paragraaf. Daarna gaat de leerling in kleine stappen door de leerstof. De leerstof is verdeeld in zes kleine leerstofblokjes met bijbehorende toepassingsvragen. De leerling leest de tekst en maakt daarna de bijbehorende opgaven. De antwoorden van de opgaven schrijft hij in het leerwerkboek. Het leerwerkboek is rijk geïllustreerd. Bij elke leerstofstap vindt de leerling een illustratie die de leerstof en de opgaven ondersteunt. Opgaven, teksten en illustraties ondersteunen elkaar en verhogen het begrip bij de leerlingen. Een paragraaf sluit af met een Thuiswerkopdracht en een kolom voor Aantekeningen. In de k-editie zijn er per hoofdstuk zeven paragrafen. Elke paragraaf is opgebouwd uit een onderdeel Leren en een onderdeel Toepassen. Leren. De paragraaf begint met het belangrijkste leerdoel van de betreffende paragraaf en een korte introductie. Hierna gaat de leerling aan de slag met een aantal introductievragen. Deze vragen hebben als doel de leerling te laten nadenken over de stof en zelf te ontdekken wat hij over het onderwerp weet. De blauwe leerstofblokjes helpen hem bij het vinden van de juiste antwoorden. Op deze wijze koppelt de leerling vrijwel automatisch de te leren stof aan de dagelijkse, herkenbare praktijk. Per paragraaf zijn er vijf leerstofblokjes. Toepassen. Heeft de leerling het onderdeel Leren gedaan, dan gaat hij het geleerde toepassen aan de hand van opgaven en opdrachten met bijbehorende bronnen. Door het maken van deze opgaven toont de leerling aan dat hij de aangeboden leerstof uit het onderdeel Leren heeft begrepen. In beide edities wordt aan het eind van elke paragraaf verwezen naar de Rekentrainer aan het eind van het hoofdstuk. De Rekentrainer biedt naast een uitgewerkt voorbeeld, nog eens extra opgaven om de rekenvaardigheid te oefenen. Ook vindt de leerling aan het einde van de paragraaf een verwijzing naar de Samenvatting en begrippen van de paragraaf en een verwijzing naar het epack voor de digitale oefentoets bij de paragraaf. In elk hoofdstuk bestaat de mogelijkheid om de leerdoelen van één paragraaf op een andere wijze te behalen, de Vervangende paragraaf. Zo n paragraaf is gemarkeerd met een ster boven de eerste pagina van die paragraaf. Deze vervangende paragraaf vindt de leerling op het epack in de vorm van een kleinschalig project. Aan de hand van het project leert de leerling op een actieve manier dezelfde leerdoelen van de paragraaf uit het boek. In de edities b, k en kgt van Economisch bekeken voor vmbo bovenbouw zijn de paragrafen aangemerkt als vervangende paragraaf zoals weergegeven in de volgende tabel. B-editie K- en kgt-editie Leerjaar 3 Hoofdstuk, paragraaf 3 Hoofdstuk, paragraaf 4 Hoofdstuk 2, paragraaf 3 Hoofdstuk 2, paragraaf 5 Hoofdstuk 3, paragraaf 5 Hoofdstuk 3, paragraaf 4 Hoofdstuk 4, paragraaf 2 Hoofdstuk 4, paragraaf 3 Hoofdstuk 5, paragraaf Hoofdstuk 5, paragraaf Hoofdstuk 6, paragraaf 4 Hoofdstuk 6, paragraaf 5 Hoofdstuk 7, paragraaf 5 Hoofdstuk 7, paragraaf 4 Hoofdstuk 8, paragraaf Hoofdstuk 8, paragraaf MALMBERG 6
Leerjaar 4 Hoofdstuk, paragraaf 3 Hoofdstuk, paragraaf 4 Hoofdstuk 2, paragraaf 2 Hoofdstuk 2, paragraaf 2 Hoofdstuk 3, paragraaf 5 Hoofdstuk 3, paragraaf 3 Hoofdstuk 4, paragraaf 3 Hoofdstuk 4, paragraaf Hoofdstuk 5, paragraaf 4 Hoofdstuk 5, paragraaf 4 Hoofdstuk 6, paragraaf 6 Aan het eind van de laatste paragraaf van elk hoofdstuk wordt de leerling verwezen naar het epack voor het maken van de Adviestoets en de Eindtoets bij het hoofdstuk. De adviestoets is een digitale toets die de leerdoelen van het hoofdstuk toetst. De toets wordt automatisch nagekeken. Afhankelijk van de score worden er automatisch één of meer Herhalingslessen voor de leerling klaargezet. Scoort de leerling de adviestoets voldoende, dan kan hij verder met de Examentrainer bij het hoofdstuk op het epack. Het hoofdstuk wordt afgesloten met de eindtoets. Meer hierover leest u bij het onderdeel epack (paragraaf 2.3). 2.2 Hand- en werkboek kgt Voor de kgt-editie is gekozen voor het aanbieden van de leerstof in een handboek en de verwerking daarvan in een werkboek. De structuur van de aangeboden lesstof is anders van opbouw dan bij de b- editie, maar wel gelijk aan die van de k-editie. De leerstof is echter in het boek compacter weergegeven. We hebben hier immers te maken met een leerling die meer overzicht heeft en beter zelfstandig kan werken. Mocht er sprake zijn van een volledig gedifferentieerde klas, dan zijn de k- en kgt-edities prima naast elkaar te gebruiken. Zoals gezegd zijn in beide boeken dezelfde structuurelementen aanwezig, maar ook de hoofdstuk- en paragraafindeling is nagenoeg gelijk. Hoofdstuk en paragraaf Het handboek en werkboek zijn opgebouwd uit modulen (examendomeinen), die elk weer zijn onderverdeeld in hoofdstukken en paragrafen. Elk hoofdstuk vormt een afgerond onderwerp binnen een domein. Er is gekozen vanuit economisch principe voor de opbouw van domeinen en hoofdstukken over de leerjaren 3 en 4 voor de k- en kgt-editie, zoals in de volgende tabel. Examendomein Leerjaar 3 Consumeren Arbeid en productie Leerjaar 4 Natuur en milieu Overheid en bestuur Verrijking Internationale ontwikkelingen Hoofdstuk Wikken en wegen 2 Thuis in geldzaken 3 Geld over en te kort 4 Wonen 5 Werken voor de winst 6 Werken 7 Werkloos 8 Productie en technologie Laat nog wat over 2 Werk voor de overheid 3 Geld voor de overheid 4 Inkomen (niet voor k-editie) 5 Nederland en de rest van de wereld 6 Niet alleen op de wereld Elk hoofdstuk in het handboek begint met een inhoudsopgave en een actieve opdracht. De actieve opdracht is bedoeld om de in de onderbouw opgedane kennis over het onderwerp op te frissen. MALMBERG 7
Hiervoor maakt de leerling gebruik van de activiteit op het epack. De actieve opdracht is bijna altijd een activerende werkvorm. Een hoofdstuk sluit af met de Thuiswerkopdrachten. Dit zijn kleine extra actieve opdrachten die gerelateerd zijn aan de leerstof van een paragraaf. Een hoofdstuk in het handboek is ingedeeld in zeven paragrafen. Elke paragraaf opent met het belangrijkste leerdoel van die paragraaf. Vervolgens werkt de leerling door het beantwoorden van een aantal introductievragen aan de transfer van de leerstof. In het werkboek is ruimte voor de antwoorden op de introductievragen. In de paragraaf vindt de leerling de Leertekst die behulpzaam kan zijn bij het maken van de introductievragen en die tevens de te leren stof bevat. Vanuit deze leertekst wordt de leerling verwezen naar Toepassen in het werkboek. Hier vindt de leerling opgaven waarbij het geleerde moet worden toegepast. Aan het eind van elke paragraaf in het werkboek is er een verwijzing naar de Thuiswerkopdracht, de Samenvatting en begrippen, de Oefentoets op het epack en de Rekentrainer. De samenvatting en begrippen staan aan het eind van elk hoofdstuk in het werkboek. Op deze manier behoudt de leerling de samenvattingen en begrippen van de stof uit het derde jaar ook in het vierde jaar. De rekentrainer zorgt voor extra oefening bij rekenvaardigheden en de oefentoets op het epack biedt digitale oefenstof met feedback per paragraaf. Aan het eind van de laatste paragraaf van elk hoofdstuk in het werkboek wordt de leerling verwezen naar het epack voor het maken van de Adviestoets en de Eindtoets bij het hoofdstuk. De adviestoets is een digitale toets die de leerdoelen van het hoofdstuk toetst. De toets wordt automatisch nagekeken. Afhankelijk van de score worden er automatisch één of meer Herhalingslessen voor de leerling klaargezet. Scoort de leerling de adviestoets voldoende, dan kan hij verder met de Examentrainer bij het hoofdstuk op het epack. Het hoofdstuk wordt afgesloten met de eindtoets. Meer hierover leest u bij het onderdeel epack (paragraaf 2.3). 2.3 Het epack De methode Economisch bekeken voor vmbo bovenbouw bestaat, zoals gezegd, uit een integratie van folio- en ICT-component. Deze nieuwe generatie Malmberg-methode biedt daardoor de mogelijkheid om vanuit het epack te starten of vanuit het boek. Op beide manieren wordt de leerling verwezen naar de elementen die hij moet doen voor het verwerken van een hoofdstuk. Hiervoor is een leerroute aangemaakt in het epack. De leerroute is een schematisch overzicht van alle componenten van een hoofdstuk. De leerling klikt op de verschillende onderdelen en vindt zo de ICT- en folio-onderdelen bij de methode. De leerroute bestaat uit de volgende onderdelen: Paragrafen. Hier wordt aangegeven wat de leerling moet doen. Zo is er een boekles. Deze verwijzing betekent dat de leerling de paragraaf leest en maakt in het boek. Er is een oefentoets. Dit is een digitale toets over de leerstof van een paragraaf. Hier staat ook het werkblad bij de Thuiswerkopdracht. Voor de Vervangende paragraaf vindt de leerling hier het project of de computerles die de leerdoelen van deze paragraaf vervangt. Adviestoets. Heeft de leerling alle paragrafen doorgewerkt, dan maakt hij deze toets. De adviestoets gaat over de leerstof van het hele hoofdstuk. Door deze toets te maken, ontdekt de leerling of hij de leerstof van het hoofdstuk goed beheerst. De toets wordt automatisch nagekeken waarna de score volgt. Is de score voor de gehele toets of een deel van de toets onvoldoende, dan worden er voor de leerling Herhalingslessen klaargezet. Is de score voldoende, dan kan de leerling door naar de opdrachten van de Examentrainer. Herhalingslessen. Dit zijn kleine computerlessen waarmee de leerling de leerstof nog eens kan herhalen bij een onvoldoende score op de adviestoets. In totaal zijn er drie herhalingslessen bij het MALMBERG 8
hoofdstuk. Afhankelijk van de score op de adviestoets kan de leerling één tot drie herhalingslessen krijgen. Examentrainer. Dit zijn opdrachten die betrekking hebben op de leerstof van het hoofdstuk. Het geeft de leerling de mogelijkheid om te laten zien dat hij de leerstof ook op een hoger niveau kan toepassen. Hiermee wordt alvast een stap gedaan om de leerstof van het hoofdstuk te toetsen op examenniveau. Eindtoets. Ter afsluiting van het hoofdstuk maakt de leerling de eindtoets. Er is een digitale eindtoets die door de docent kan worden klaargezet in het systeem. De meerkeuzevragen worden automatisch door het systeem nagekeken, de open vragen moeten door de docent worden nagekeken. Er is ook een folioversie van deze toets. Dit is voor wat betreft de inhoud een andere toets en kan dan ook als B-toets worden gebruikt. Deze toets is te vinden op het docenten-epack. 2.4 Docentenondersteuning Het docentenmateriaal staat op het docenten-epack. Daar vindt u, naast het materiaal van het leerlingen-epack onder het tabblad Overzicht, de volgende onderdelen. Lesmateriaal Hier vindt u, naast een inhoudsopgave van het epack voor de leerlingen, ook toetsen behorend bij deze editie. Het geeft een overzicht van de digitale advies- en eindtoetsen. U vindt hier ook de B-versie van de eindtoetsen in een Word-document. Verder staat hier een overzicht van het eigen materiaal en de digiboeken. Deze laatste zijn de boeken in digitale vorm. Ook deze zijn verrijkt met filmpjes, bronnen en animaties. U kunt de digiboeken gebruiken als presentatie tijdens de uitleg van de leerstof. Overzicht verrijking digiboek leerjaar 3b Hoofdstuk Website Onderwerp/begrippen Webadres Hoofdstuk paragraaf 4 Ntr De 4 p s www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_marketingtactieken0 Schooltv paragraaf 5 Schooltv Vraag en aanbod www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2005064_ economie06 Hoofdstuk 2 paragraaf 3 Klokhuis Sociaal minimum http://player.omroep.nl/?aflid=045290 paragraaf 5 Manieren van betalen http://player.omroep.nl/?aflid=502777 Hoofdstuk 3 paragraaf Willem Wever Wat doet de bank met je geld? www.willemwever.nl/vraag_antwoord/de-maatschappij/wat-doetde-bank-met-mijn-geld paragraaf 4 Nibud Wat doet het Nibud? www.youtube.com/watch?v=qk_xfdp0ia YouTube Hoofdstuk 4 paragraaf 2 YouTube Consumentenbond www.youtube.com/watch?v=l8dyj0hazcw&list= PL2CE844A64FCE35&index= 3&feature=plpp_video paragraaf 2 YouTube Hoe test de consumentenbond een www.youtube.com/watch?v=sfcdevtnouk&list= PL7F54D0D4632728E&index= 4&feature=plpp_video dvd-recorder? paragraaf 3 Schooltv Max Havelaar www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050_ fairtrade0 Hoofdstuk 5 paragraaf 3 Schooltv Hoe word je ondernemer? Over de verschillende kosten www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20006_ondernemen0 MALMBERG 9
Hoofdstuk 6 paragraaf Beroepen Afbeelding a Beroep timmerman http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=73 Afbeelding b Beroep servicemonteur http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=238 Afbeelding 2 a beveiligingsmedewerker http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=2 Afbeelding 2 b verkoopmedewerker http://internettv.roc.nl/default.php?fr= vid§orgroepid=4 Afbeelding 3 a secretaresse http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=29 Afbeelding 3 b administrateur http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid= Afbeelding 4 a hovenier http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=266 Afbeelding 4 b boer http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=62 Afbeelding 5 a verpleegkundige http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=33 Afbeelding 5 b kraamverzorgster http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=67 Afbeelding 6 a serveerster http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=244 Afbeelding 6 b kok http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=26 paragraaf 3 Schooltv Over www.schooltv.nl/beeldbank/clip/200037_geschiedenisvakbond02 vakbonden paragraaf 5 Arbeidsmarkt www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_arbeidsmarkt0 Hoofdstuk 7 paragraaf 5 Schooltv UWV www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_jongerenloketuwv0 WERKbedrijf Hoofdstuk 8 paragraaf Massaproductie www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050725_transport0 paragraaf 5 Kippenhouder http://player.omroep.nl/?aflid=7223792 Rekenanimaties 3b Hoofdstuk Rekentrainer C: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer D: animatie Rekenen met procenten Hoofdstuk 2 Paragraaf 2 bij vraag 5, 2, 3, 4, 5: animatie Rekenen met procenten 2 bij vraag 20: animatie Van weken naar maanden Paragraaf 3 bij vraag 9: animatie Van weken naar maanden Rekentrainer 2A: animatie Van weken naar maanden Rekentrainer 2D: animatie Rekenen met grote getallen Hoofdstuk 3 Paragraaf bij vraag 8, 9, 25, 26, 27, 37, 40: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 2 bij vraag 5: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 3 bij afbeelding 9: animatie Van weken naar maanden Paragraaf 4 bij vraag 39: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer 3A: animatie Rekenen met procenten MALMBERG 0
Hoofdstuk 5 Paragraaf 2 bij vraag 2: animatie Rekenen met procenten bij vraag 8: animatie Afzet en omzet Paragraaf 4 bij vraag 26: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 5C: animatie Afzet en omzet Hoofdstuk 6 Paragraaf 3 bij vraag 2: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 6A: animatie Rekenen met procenten Hoofdstuk 7 Paragraaf 2 bij vraag 22, 23: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 5 bij vraag 2: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 7C: animatie Rekenen met grote getallen Rekentrainer 7D: animatie Rekenen in procenten 3 Rekentrainer 7E: animatie Rekenen met procenten Hoofdstuk 8 Rekentrainer 8C: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer 8E: animatie Brutowinst en nettowinst Overzicht verrijking digiboek leerjaar 3k en 3kgt Hoofdstuk Website Onderwerp/begrippen Webadres Hoofdstuk paragraaf 3 Ntr Schooltv De 4 p s www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_ marketingtactieken0 paragraaf 6 Ntr Schooltv Fairtrade Keurmerk Max Havelaar www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050_ fairtrade0 paragraaf 7 Ntr Schooltv Vraag en aanbod www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2005064_ economie06 Hoofdstuk 2 paragraaf Klokhuis Bankbiljetten maken http://player.omroep.nl/?aflid=0907238 paragraaf 2 Klokhuis Elektronisch betalen/chippen http://player.omroep.nl/?aflid=502777 paragraaf 6 Ntr Schooltv Schuldsanering www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_ schuldsanering0 Hoofdstuk 3 paragraaf 2 Klokhuis Sociaal minimum/ bijstand http://player.omroep.nl/?aflid=045290 paragraaf 5 Wat doet het Nibud? www.youtube.com/watch?v=qk_xfdp0ia Hoofdstuk 5 paragraaf 2 Klokhuis Grondstoffen (staal), kapitaalintensief http://player.omroep.nl/?aflid=587573 paragraaf 5 Schooltv Hoe word je ondernemer? Over de verschillende kosten www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20006_ ondernemen0 MALMBERG
Hoofdstuk 6 paragraaf Beroepen Film. beroep in de primaire sector http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=62 Film.2 beroep in de secundaire sector http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=68 Film.3 beroep in de tertiaire sector http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=288 Film.4 beroep in de kwartaire sector http://internettv.roc.nl/default.php?fr= details&videoid=33 paragraaf 5 Schooltv Over vakbonden www.schooltv.nl/beeldbank/clip/200037_ geschiedenisvakbond02 paragraaf 6 Arbeidsmarkt www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_ arbeidsmarkt0 Hoofdstuk 7 paragraaf Schooltv UWV www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_ jongerenloketuwv0 WERKbedrijf paragraaf 3 Schooltv Hoogconjunctuur www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2005064_ economie02 Hoofdstuk 8 paragraaf 2 Massaproductie www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050725_ transport0 paragraaf 7 Kippenhouder http://player.omroep.nl/?aflid=7223792 Rekenanimaties kgt Hoofdstuk 2 Paragraaf 3 bij vraag 2, 3: animatie Wisselkoers bij vraag 4: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 4 bij vraag 2, 5: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 5 bij vraag 5: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 6 bij vraag 2: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 4b: animatie Van weken naar maanden Hoofdstuk 3 Paragraaf bij vraag 3, 4: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 3 bij vraag : animatie Van weken naar maanden Paragraaf 4 bij vraag 2b, 3a: animatie Rekenen met procenten bij vraag 3b: animatie Van weken naar maanden Paragraaf 5 bij vraag 5a: animatie Rekenen met procenten Hoofdstuk 4 Paragraaf 3 bij vraag 3a: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 5 bij vraag 3a: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 6 bij vraag 4b: animatie Rekenen met procenten Hoofdstuk 5 Paragraaf 3 bij vraag 5: animatie Toegevoegde waarde Paragraaf 4 bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten bij afbeelding 6: animatie Afzet en omzet Paragraaf 5 bij afbeelding 2, vraag 4a, 5a en b: animatie Brutowinst en nettowinst Paragraaf 6 bij vraag 3b: animatie Rekenen met procenten 2 bij leertekst Berekening van de brutowinstmarge: animatie Rekenen met procenten 2 bij vraag 4a, 5a: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 7 bij vraag, 3, 5: animatie Rekenen met procenten MALMBERG 2
Hoofdstuk 6 Paragraaf 4 bij vraag 2: animatie Van weken naar maanden bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 6 bij vraag, 2, 5: animatie Rekenen met grote getallen Hoofdstuk 7 Paragraaf bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 6 bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten 2 Hoofdstuk 8 Paragraaf 5 bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten bij vraag 5b: animatie Rekenen met procenten 3 Rekenanimaties k Hoofdstuk 2 Paragraaf 3 bij vraag 2, 3 en afbeelding 2, 22: animatie Wisselkoersen Paragraaf 4 bij vraag 2, 5: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 5 bij vraag 5: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 6 bij vraag 2: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 4: animatie Van weken naar maanden Rekentrainer 2B: animatie Wisselkoersen Rekentrainer 2C: animatie Rekenen met procenten Hoofdstuk 3 Paragraaf bij vraag 4: animatie Van weken naar maanden Paragraaf 3 bij vraag : animatie Van weken naar maanden Paragraaf 4 bij vraag 2, 3b: animatie Rekenen met procenten bij vraag 3a: animatie Van weken naar maanden Paragraaf 5 bij vraag 5: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 3A: animatie Van weken naar maanden Hoofdstuk 4 Paragraaf 3 bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 5 bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 6 bij vraag 4: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 4A: animatie Rekenen met procenten 2 Rekentrainer 4B: animatie Rekenen met procenten 3 Hoofdstuk 5 Paragraaf 3 bij vraag 5: animatie Toegevoegde waarde Paragraaf 4 bij vraag 2: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 5 bij vraag 4, 5 en afbeelding 40: animatie Brutowinst en nettowinst Paragraaf 6 bij vraag 5a: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 7 bij vraag, 3, 5: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 5A: animatie Toegevoegde waarde Rekentrainer 5B: animatie Rekenen met procenten MALMBERG 3
Hoofdstuk 6 Paragraaf 4 bij vraag 2: animatie Van weken naar maanden bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 6 bij vraag, 2, 5: animatie Rekenen met grote getallen Hoofdstuk 7 Paragraaf 5 bij vraag 0 (afbeelding 44): animatie Rekenen met procenten Paragraaf 6 bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten 2 Rekentrainer 4C: animatie Rekenen met grote getallen Rekentrainer 7A: animatie Rekenen met procenten 2 Rekentrainer 7E: animatie Rekenen met procenten Hoofdstuk 8 Paragraaf 5 bij vraag 3: animatie Rekenen met procenten bij vraag 5: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer 8A: animatie Rekenen met procenten 2 Rekentrainer 8E: animatie Brutowinst en nettowinst Overzicht verrijking digiboek leerjaar 4b Hoofdstuk Website Onderwerp/begrippen Webadres Hoofdstuk Paragraaf 2 Klokhuis Windmolens IJmuiden Hoe wordt een windmolenpark gebouwd? http://player.omroep.nl/?aflid=9593050 Paragraaf 5 WillemWever Hoe wordt van www.willemwever.nl/televisie/aflevering/93- oudpapier nieuwpapier gemaakt? Hoofdstuk 2 Paragraaf 2 Schooltv Sociale zekerheid www.ntr.nl/player?id=nps_97777 Paragraaf 3 Schooltv Willem Wever www.willemwever.nl/televisie/aflevering/2540-2 Hoofdstuk 3 Paragraaf 2 Schooltv Miljoenennota en www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20060_rijksbegroting0 rijksbegroting Paragraaf 3 Schooltv Wat doet de www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_belastingdienst0 Belastingdienst? Hoofdstuk 4 Paragraaf 3 Schooltv EU-geschiedenis www.schooltv.nl/beeldbank/clip/200726_historieeu0 Paragraaf 4 Klokhuis Euro s maken www.hetklokhuis.nl/tv-uitzendingen/grid/0/0/euro Hoofdstuk 5 Paragraaf Schooltv Wereldhandel www.ntr.nl/player?id=036447 Paragraaf 3 Schooltv Niet genoeg drinkwater in Niger www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050_geenleven0 Rekenanimaties 4b Hoofdstuk Paragraaf bij vraag 9: animatie Rekenen met procenten 2 bij vraag 7: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 5 bij vraag 7: animatie Rekenen met procenten 3 MALMBERG 4
Rekentrainer B: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer D: animatie Van weken naar maanden Rekentrainer E: animatie Rekenen met procenten 2 Hoofdstuk 2 Paragraaf 2 bij vraag 25: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 3 bij vraag 29: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 3: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 5 bij vraag 26: animatie Rekenen met procenten 3 bij afbeelding 44: animatie Actieven en niet-actieven Rekentrainer 2A: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 2B: animatie Rekenen met procenten 2 Rekentrainer 2C: animatie Rekenen met grote getallen Hoofdstuk 3 Paragraaf bij vraag 7, 9, 25 en afbeelding 5 en 7: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 39: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 2 bij vraag 30: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 3 bij vraag 29: animatie Rekenen met procenten 2 bij vraag 35: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 5 bij vraag 7: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 35: animatie Reken met grote getallen Rekentrainer 3A en 3E: animatie Rekenen met procenten 3 Hoofdstuk 4 Paragraaf bij vraag 27 en 32: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 2 bij vraag 20, 2 en 26: animatie Rekenen met grote getallen bij vraag 25: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 3 bij vraag 22: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 5 bij vraag 32: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer 4A: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 4B en 4C: animatie Rekenen met procenten 3 Hoofdstuk 5 Paragraaf bij vraag 7: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 4 bij vraag 7 en 3: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 27: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 5 bij vraag 4: animatie Rekenen met grote getallen Rekentrainer 5B: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer 5D: animatie Rekenen met procenten 3 MALMBERG 5
Overzicht verrijking digiboek leerjaar 4k Hoofdstuk Website Onderwerp/begrippen Webadres Hoofdstuk Paragraaf 2 Klokhuis Windmolens IJmuiden Hoe wordt een windmolenpark gebouwd? http://player.omroep.nl/?aflid=9593050 Paragraaf 5 WillemWever Hoe wordt van oudpapier www.willemwever.nl/televisie/aflevering/93- nieuwpapier gemaakt? Hoofdstuk 2 Paragraaf 2 Schooltv Sociale zekerheid www.ntr.nl/player?id=nps_97777 Paragraaf 3 Schooltv Willem Wever www.willemwever.nl/televisie/aflevering/2540-2 Hoofdstuk 3 Paragraaf 5 Schooltv Miljoenennota en rijksbegroting www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20060_rijksbegroting0 Hoofdstuk 4 Paragraaf 4 Schooltv EU-geschiedenis www.schooltv.nl/beeldbank/clip/200726_historieeu0 Paragraaf 7 Klokhuis Euro s maken www.hetklokhuis.nl/tv-uitzendingen/grid/0/0/euro Hoofdstuk 5 Paragraaf Schooltv Wereldhandel www.ntr.nl/player?id=036447 Paragraaf 3 Schooltv Niet genoeg drinkwater in Niger www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050_geenleven0 Rekenanimaties 4k Hoofdstuk Paragraaf bij vraag b, 3a, 9a: animatie Rekenen met grote getallen bij vraag 2c, 3b: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 2 bij vraag 3a: animatie Rekenen met grote getallen bij vraag 3b: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 3 bij vraag a en b: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 4 bij vraag 7b: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 5 bij vraag 3b, c en d: animatie Rekenen met grote getallen bij vraag 9a: animatie Rekenen met procenten 2 Rekentrainer D: animatie Rekenen met procenten 2 Rekentrainer E: animatie Van weken naar maanden Hoofdstuk 2 Paragraaf bij vraag 7f: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 2 bij vraag 4b: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 0b: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 3 bij vraag c, 0a: animatie Rekenen met grote getallen bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 3b, 0b: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 4 bij vraag 2b, 7b: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 3a en b: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 6 bij leertekst: animatie Actieven en Niet-actieven Rekentrainer 2A: animatie Rekenen met procenten 2 Rekentrainer 2B: animatie Rekenen met grote getallen MALMBERG 6
Hoofdstuk 3 Paragraaf bij vraag c, 3b, 5a, 6c, 7d, 8a en d: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 3 bij vraag 3a en b, 6a, 7c: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 9c: animatie Rekenen met procenten 2. Paragraaf 4 animatie Loonbelasting bij vraag 3b, 6b, 8c: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 5 bij vraag a: animatie Rekenen met grote getallen bij vraag 2a en b: Rekenen met procenten 2 Rekentrainer 3A en 3E: animatie Rekenen met procenten 3 Hoofdstuk 4 Paragraaf bij vraag b: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 2 bij vraag c, 7d: animatie Rekenen met procenten 2 bij vraag 6d, 0a: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 3 bij vraag 3b, 4b: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 5b, 7c, 0c: animatie Rekenen met procenten 2 bij vraag 0b: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 4 bij vraag 3a, 6b: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 5 bij vraag 3a en b, 9c en d: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer 4A: animatie Rekenen met procenten Rekentrainer 4B: animatie Rekenen met indexcijfers Rekentrainer 4C: animatie Rekenen met procenten 3 Hoofdstuk 5 Paragraaf bij vraag 3b en c: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 2 bij vraag 4a en b: animatie Rekenen met procenten bij vraag 9a, b, c en e, 0a en b: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 4 bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 5 bij vraag 2a, 6a: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 6 bij vraag b, 8d: animatie Rekenen met procenten 3 Rekentrainer 5B en 5D: animatie Rekenen met procenten 3 Overzicht verrijking digiboek leerjaar 4kgt Hoofdstuk Website Onderwerp/begrippen Webadres Hoofdstuk Paragraaf 2 Schooltv Broeikaseffect www.schooltv.nl/beeldbank/clip/200803_nlenbroeikaseffect0 Paragraaf 5 Klokhuis Hoe wordt een windmolenpark http://player.omroep.nl/?aflid=9593050 gebouwd? Hoofdstuk 2 Paragraaf 3 Schooltv Rijksbegroting www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20060_rijksbegroting0 Paragraaf 5 Schooltv Sociale zekerheid www.ntr.nl/player?id=nps_97777 Hoofdstuk 3 Paragraaf 5 Schooltv Plussen en minnen www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060_belastingdienst0 Hoofdstuk 5 Paragraaf 3 Schooltv Geschiedenis EU www.schooltv.nl/beeldbank/clip/200726_historieeu0 paragraaf 4 Klokhuis Hoe worden euro s gemaakt? www.hetklokhuis.nl/tv-uitzendingen/grid/0/0/euro Hoofdstuk 6 Paragraaf Schooltv Leven in armoede www.ntr.nl/player?id=036447 paragraaf 5 Schooltv Schuldenproblematiek www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2004053_schulden0 MALMBERG 7
Rekenanimaties 4kgt Hoofdstuk Paragraaf bij vraag b, 3a: animatie Rekenen met grote getallen bij vraag 2b, 3b: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 2 bij vraag 3a: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 3 bij vraag b: animatie Rekenen met grote getallen Paragraaf 5 bij vraag 3b: animatie Rekenen met grote getallen Hoofdstuk 2 Paragraaf 2 bij vraag 4b: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 3 bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag c, 3b: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 4 bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 3a en b: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 6 bij leertekst: animatie Actieven en Niet-actieven Hoofdstuk 3 Paragraaf bij vraag c, 3b, 5a: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 3 bij vraag 3a en b: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 4 animatie Loonbelasting bij vraag 3b: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 5 bij vraag 2a, 3a, 4c: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 6 bij vraag a en b, 2b, 4a en b: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 7 bij vraag a: animatie Rekenen met grote getallen bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 2 Hoofdstuk 4 Paragraaf 2 bij vraag 3a en b, 5a: animatie Rekenen met procenten 2 bij vraag 4b en c: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 3 animatie Rekenen met indexcijfers bij vraag b: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 4 bij vraag 3a en b, 4a: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 5 bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 6 animatie Nominaal inkomen en reëel inkomen bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 2 Hoofdstuk 5 Paragraaf bij vraag 4b: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 2 bij vraag c: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 3 bij vraag 3b, 4b: animatie Rekenen met procenten 3 bij vraag 5b: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 4 bij vraag 3a: animatie Rekenen met procenten 3 Paragraaf 5 bij vraag 3a en b: animatie Rekenen met procenten 3 Hoofdstuk 6 Paragraaf 2 bij vraag 4a en b: animatie Rekenen met procenten Paragraaf 4 bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 5 bij vraag 2a: animatie Rekenen met procenten 2 Paragraaf 6 bij vraag c: animatie Rekenen met procenten 3 MALMBERG 8
Ondersteunend materiaal Hier vindt u een overzicht van de begrippen, de handleidingen bij de methode, naslag/studiehulp die de leerling kan gebruiken bij het maken van werkstukken en dergelijke, en documenten waar de antwoordmodellen van de (leer)werkboeken zijn opgeslagen. Resultaten en administratie Hier kunt u klassen aanmaken en de resultaten van de leerlingen volgen met betrekking tot de gemaakte opdrachten en toetsen. Los van de inhoud vindt u op het docenten-epack een uitgebreide handleiding van de verschillende onderdelen van en mogelijkheden over het werken met het epack. Er wordt bijvoorbeeld beschreven hoe u klassen aanmaakt en leerlingen toevoegt, toetsen aanpast, individuele leerroutes maakt en eindtoetsen klaarzet voor uw leerlingen. Natuurlijk is er ook een training voor het gebruik van het epack. U kunt daarvoor contact opnemen met onze afdeling Klantenservice voortgezet onderwijs (073-6288766). MALMBERG 9
3 Didactische opzet Goed onderwijs vraagt om een goede didactiek. Economisch bekeken is u hierbij behulpzaam. De methode ondersteunt u bij het motiveren van de leerlingen en biedt verschillende wegen aan waarlangs leerlingen zich de leerinhouden eigen kunnen maken. Sommige leerlingen onthouden of verwerken een tekst of een aanpak beter doordat ze deze met iets bekends in hun omgeving associëren. Anderen onthouden of verwerken de leerstof beter als ze zich er iets visueels bij kunnen voorstellen. Weer anderen leren beter door voortdurend te herhalen. Ook leren sommige leerlingen beter door nieuwe leerstof te koppelen aan een referentiekader, zoals een begrippenapparaat. De laatste leerstijl komt met name veel op havo/vwo-niveau voor. Leerlingen gebruiken verschillende van deze leerstijlen. Economisch bekeken stimuleert de leerlingen zich de vereiste kennis en vaardigheden eigen te maken door aan te sluiten bij de genoemde leerstijlen. U herkent dit in de volgende kenmerken van de methode. Aansluiting bij de leefwereld en interessesfeer De situering van de leerstof in de leefwereld en interessesfeer van de leerlingen, en de oriënterende opgaven in het handboek (kgt) en leerwerkboek (k), vergemakkelijken het associatief leren. De leerinhouden zijn gekoppeld aan een verhaal, gebeurtenis of situatie. De thematische opzet van de paragrafen komt tegemoet aan deze leerstijl. Visueel leren Veel opgaven en teksten zijn gekoppeld aan een illustratie. Visueel ingestelde leerlingen onthouden de leerstof beter door deze illustraties. Door heldere verwijzingen is steeds duidelijk welke illustratie welke leerstof ondersteunt. In het leerwerkboek b is elke opgave en/of leerblokje voorzien van een ondersteunend beeld. Oriënterend leren De introductieopgaven in het handboek (kgt) en leerwerkboek (k) zijn oriënterend van karakter: de leerlingen worden uitgenodigd om na te denken over de leerstof die is gekoppeld aan deze opgaven. Door de oriëntatie verdiepen de leerlingen zich in het onderwerp. Productieve aanwending Op de verwerving van de kennis en vaardigheden volgt de toepassing van deze nieuwverworven kennis en vaardigheden. De toepassing vindt plaats door het maken van de opgaven in het (leer)werkboek. In deze opgaven is sprake van productieve aanwending omdat de economische kennis en vaardigheden telkens in nieuwe situaties toegepast moeten worden. Didactische variatie Het epack van Economisch bekeken vormt een instrument voor variatie in de lessen. Per hoofdstuk is er een mogelijkheid om één paragraaf op een alternatieve manier te behandelen. Ook de thuiswerkopdrachten op paragraafniveau vormen samen met de werkbladen op het epack een mogelijkheid tot variatie van de lessen. Verder kunnen de Suggesties voor de lespraktijk (hoofdstuk 5 en 6) in deze docentenhandleiding voor dit doel worden ingezet. Voorbereiding op de toetsen Economisch bekeken biedt de leerlingen verschillende mogelijkheden om zich voor te bereiden op toetsen en schoolexamens. De adviestoets op het epack geeft de leerling richting in de verworven kennis en stuurt bij door middel van herhalingslessen wanneer er onvoldoende wordt gescoord. Aan het slot van elk hoofdstuk zijn de belangrijkste leerinhouden in een compacte vorm gegoten in de samenvatting en begrippen. Daarnaast vormen de oefentoetsen per paragraaf op het epack een veelgebruikte mogelijkheid voor leerlingen om zich voor te bereiden op toetsen. MALMBERG 20
Examengericht De leerlingen sluiten het vak economie af met het centraal schriftelijk eindexamen. Economisch bekeken biedt optimale kansen om zich voor te bereiden op het centraal examen. De examentrainers per hoofdstuk op het epack en de examenvoorbereiding als laatste onderdeel van het vierdejaars boek zijn daarvoor een passend instrument. De zorgvuldige afstemming van Economisch bekeken op het examenprogramma maakt eveneens een goede voorbereiding mogelijk. Taalgebruik In Economisch bekeken wordt een op de leerling toegesneden taalgebruik gehanteerd. De zorgvuldige verwijzingen, een heldere structuur van de leerinhouden en een zorgvuldige opbouw van het begrippenapparaat en de vaardigheden staan borg voor een minimum aan belemmeringen in het leerproces. Vermeden is dat leerlingen gedemotiveerd raken doordat ze bijvoorbeeld een opgave niet begrijpen of een bron niet kunnen vinden. Zelfstandig werken Leerlingen kunnen met Economisch bekeken strikt individueel in eigen tempo werken. Noodzakelijk is dat niet. De methode is inzetbaar bij uiteenlopende lesstijlen. Zelfstandig werken met Economisch bekeken wordt mogelijk gemaakt door: helder taalgebruik en heldere verwijzingen; praktijkopdrachten in het (leer)werkboek en extra opdrachten op het epack waarmee tempoverschillen opgevangen kunnen worden; aanwijzingen en oefeningen in het (leer)werkboek voor de rekenvaardigheden met voorbeelduitwerking; antwoordenboeken waarmee leerlingen de gemaakte opgaven van zichzelf en/of die van anderen kunnen nakijken. Differentiatie Economisch bekeken heeft aparte edities voor zowel de basisberoepsgerichte leerweg (b), de kaderberoepsgerichte leerweg (k) en de kader, gemengde en theoretische leerweg (kgt). De reden voor de samenvoeging van k en gt in de laatstgenoemde editie is dat het kerndeel van de examenprogramma s voor deze drie leerwegen gelijk is. Alleen het examenprogramma van de gemengde en theoretische leerweg is uitgebreid met het verrijkingsdeel. Juist doordat het kerndeel van het eindexamenprogramma gelijk is voor de drie leerwegen (k, g en t), zult u in de klas worden geconfronteerd met verschillen in tempo en niveau. U kunt deze verschillen opvangen door voor de kaderberoepsgerichte leerweg minder opgaven te laten maken. Deze leerlingen kunnen bij elke paragraaf de laatste (twee) opgave(n) uit de toepassing in het werkboek overslaan. Voor de kaderberoepsgerichte leerweg bestaat ook de mogelijkheid om met een specifieke k-editie te werken. Deze biedt de leerstof van het examenprogramma op een meer gestructureerde manier dan de kgt-editie. Tevens zijn hier en daar de opgaven vereenvoudigd en is meer rekening gehouden met zinsopbouw. De basisberoepsgerichte leerweg kent een sterk ingekort examenprogramma in vergelijking met dat van de andere drie leerwegen. Voor deze groep is het leerwerkboek Economisch bekeken vmbo-b de geschikte keuze. MALMBERG 2
4 School- en centraal examen 4. Examendomeinen Economisch bekeken voor vmbo bovenbouw is afgestemd op het examenprogramma economie voor de basisberoepsgerichte leerweg, de kaderberoepsgerichte leerweg, de gemengde leerweg en de theoretische leerweg van het vmbo. Het examenprogramma is opgedeeld in acht kerndelen en drie verrijkingsdelen. De verrijkingsdelen zijn alleen voor de gemengde leerweg en theoretische leerweg. In de schema s hierna is de verdeling van het examenprogramma over het centraal examen en het schoolexamen weergegeven, zowel voor basisberoeps, kaderberoeps als voor gemengd en theoretisch. De uitwerking van de eindtermen, voor zover deze in het centraal examen worden afgevraagd, staat in de volgende paragrafen deze docentenhandleiding. Elk jaar wordt het examenprogramma formeel vastgesteld door het CvE en gepubliceerd op www.examenblad.nl. Hier vindt u de syllabus waarin het actuele examenprogramma voor het volgend examenjaar wordt gepubliceerd. Programma basisberoepsgerichte leerweg Kerndelen B CE Moet op SE Mag op SE EC/K/ Oriëntatie op werken en leren X K EC/K/2 Basisvaardigheden X K EC/K/3 Leervaardigheden in het vak economie X K K EC/K/4A Consumptie X K K EC/K/4B Consumptie en consumentenorganisaties X K EC/K/5A Arbeid en productie X K K EC/K/5B Arbeid en bedrijfsleven X K EC/K/6 Overheid en bestuur X K EC/K/7 Internationale ontwikkelingen X K K EC/K/8 Natuur en milieu X K Programma kaderberoepsgerichte leerweg Kerndelen K CE Moet op SE Mag op SE EC/K/ Oriëntatie op werken en leren X K EC/K/2 Basisvaardigheden X K EC/K/3 Leervaardigheden in het vak economie X K K EC/K/4A Consumptie X K K EC/K/4B Consumptie en consumentenorganisaties X K EC/K/5A Arbeid en productie X K K EC/K/5B Arbeid en bedrijfsleven X K EC/K/6 Overheid en bestuur X K EC/K/7 Internationale ontwikkelingen X K K EC/K/8 Natuur en milieu X K MALMBERG 22
Programma gemengde leerweg en theoretische leerweg Kerndelen GT CE Moet op SE Mag op SE EC/K/ Oriëntatie op werken en leren X GT EC/K/2 Basisvaardigheden X GT EC/K/3 Leervaardigheden in het vak economie X GT GT EC/K/4A Consumptie X GT GT EC/K/4B Consumptie en consumentenorganisaties X GT EC/K/5A Arbeid en productie X GT GT EC/K/5B Arbeid en bedrijfsleven X GT EC/K/6 Overheid en bestuur X GT GT EC/K/7 Internationale ontwikkelingen X GT GT EC/K/8 Natuur en milieu X GT EC/V/ Verrijkingsstof X GT GT EC/V/2 Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie X GT EC/V/3 Vaardigheden in samenhang X GT GT Van de hiervoor vermelde kerndelen (K) en verrijkingsdelen (V) zijn er zes inhoudelijk van aard: EC/K/4 tot en met EC/K/8 en EC/V/. De overige kerndelen van het examenprogramma betreffen oriëntatiedoelen en vaardigheidseindtermen. Deze doelen en eindtermen worden in Economisch bekeken in samenhang met de inhoudelijke exameneindtermen en via de praktijkopdrachten aan de orde gesteld. Economisch bekeken heeft dezelfde inhoudelijke indeling als het examenprogramma. De kerndelen EC/K/4A en EC/K/4B zijn samengevoegd tot de module Consumptie. De kerndelen EC/K/5A en EC/K/5B zijn samengevoegd tot de module Arbeid en productie. Het kerndeel EC/K/6 (Overheid en bestuur) is in Economisch bekeken meer naar achteren geplaatst. De reden hiervoor is de nauwe inhoudelijke verwantschap met het Verrijkingsdeel en de afwijkende positie van dit kerndeel in het examenprogramma kb. (Bij kb is het kerndeel EC/K/6 een verplicht onderdeel van het schoolexamen en bij gt wordt dit kerndeel in het centraal examen afgevraagd.) Economisch bekeken kent dezelfde modules als het examenprogramma, namelijk: module Consumptie; module Arbeid en productie; module Natuur en milieu; module Overheid en bestuur; module Verrijkingsdeel; module Internationale ontwikkelingen. U kunt de volgorde van de modules in het handboek of leerwerkboek aanhouden. Dan kunnen, als de urenverdeling over klas 3 en 4 dit toelaat, in klas 3 de module Consumptie en Arbeid en productie aan de orde komen. In de vierde klas is dan voldoende tijd voor de overige modules, en voor de examenvoorbereiding. 4.2 Inhoudelijke eindtermen examenprogramma In het overzicht hierna is verantwoord in welke paragrafen van Economisch bekeken de inhoudelijke eindtermen uit het examenprogramma zijn behandeld. De interpretatie van het examenprogramma is ontleend aan de uitwerking van de kerndelen in een syllabus van de Cevo. Deze syllabus geldt alleen voor de onderdelen van het examenprogramma die op het centraal examen worden afgevraagd. U kunt de syllabus elk jaar downloaden van www.examenblad.nl. Voor de onderdelen die in het schoolexamen aan de orde moeten komen, geldt een grotere mate van vrijheid. In het overzicht hierna noteren we bij deze onderdelen SE. MALMBERG 23