RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN Van assimilatie tot segregatie: De Nederlandse kolonie in Sint-Petersburg, 1856-1917 Proefschrift Jelena Sergejevna van Wijngaarden-Xiounina
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN Van assimilatie tot segregatie: De Nederlandse kolonie in Sint-Petersburg, 1856-1917 Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus, dr. F. Zwarts, in het openbaar te verdedigen op 28 juni 2007 om 14.45 uur door Jelena Sergejevna Van Wijngaarden-Xiounina geboren op 6 augustus 1970 te Tsjechov, Rusland
Promotores Copromotor : Prof. dr. J.J. van Baak Prof. dr. M.G.J. Duijvendak : Dr. J.S.A.M. van Koningsbrugge Beoordelingscommissie : Prof. dr. P. Kooij Prof. dr. E.Waegemans Prof. dr. L.H.M. Wessels
Inhoudsopgave Woord Vooraf 6 Inleiding Situatieschets 7 Vraagstelling 8 Definitie van integratie en onderdelen van de definitie 10 De onderzochte groepering 12 Methodiek 14 Bronnen 15 Rechtvaardiging 15 Hoofdstukindeling 16 Deel I. De economische aanwezigheid van de Nederlanders in Sint-Petersburg Hoofdstuk 1. De Vriezenveense kooplieden De opkomst van de Vriezenveners 17 Ontwikkelingen aan het begin van de 19 e eeuw 20 De Gostinyj Dvor en andere locaties 23 De Vriezenveners van hun hoogtepunt naar het einde 29 Hollandse sporen in Sint-Petersburg 32 Hollands linnen 32 Hollandse haring 32 Hollandse kaas 33 Hollandse tabak 34 Hollandse cacao 36 Overige Vriezenveners in de Russische hoofdstad 38 De eerste groep 39 De tweede groep 40 Conclusie 41 Hoofdstuk 2. De Nederlandse ondernemingen en hun werknemers De rol van het buitenlandse kapitaal in de modernisering van de Russische economie 43 De houthandelsbedrijven 47 De houthandel William Pont 47 De houthandel Meihuzen & Zoon 51 De scheepvaart- en bouwbedrijven 54 Het cargadoors- en rederijbedrijf Vinke & Co. 55 De werf Gusto 56
Het cargadoors-, expeditie en rederijbedrijf Wm.H. Muller & Co. 58 De Kromhout Motoren Fabriek 59 Thomsen s havenbedrijf 59 Het bank- en verzekeringswezen 60 De Hollandsch-Russische Bank (de HolRus) 60 De Nederlandsche bank voor Russische handel (de NedRus) 63 De Algemene maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente 65 De handelsbedrijven 71 Het warenhuis Esders & Scheefhals 71 Het handelshuis en atelier Paul Carlson 77 De Wijnhandel Jalta 78 R.S. Stokvis &Zonen Ltd. 79 Twee grondleggers van het Nederlandse bedrijfsleven in Sint-Petersburg 82 N.V. Anton Jurgens Vereenigde Fabrieken 82 N.V. Philips Gloeilampenfabrieken 88 De overige Nederlandse ondernemers in Sint-Petersburg 93 Conclusie 93 Deel II. De culturele oriëntaties van de Petersburgse Nederlanders Hoofdstuk 1. Het religieuze leven van de Nederlandse kolonie Het Protestantisme en de Russische ambivalentie 95 De Nederlands-hervormde gemeente in Sint-Petersburg: tussen oorspronkelijkheid en actualiteit 98 De religieuze voorwaarden van de gemengde huwelijken 113 Conclusie 116 Hoofdstuk 2. Nederlander zijn en voelen: sociale en culturele elementen van integratieprocessenonder de Nederlanders Informele sociale contacten buiten en binnen de eigen groep 117 De samenstelling van de kennissen- en vriendenkring 117 De beheersing van de Russische taal 119 De organisatie van de Nederlandse nationale vereniging 120 Contacten met het vaderland 125 Het vasthouden aan de moedertaal 126 De verandering van de culturele oriëntaties 134 De overname van materiële cultuuruitingen: voedsel, voedselbereiding, kleding, huisvesting enz. 134 De overname van immateriële cultuurelementen: waarden, normen en houdingen 136
De zelfidentificatie van de Petersburgse Nederlanders 140 Conclusie 143 Deel III. Case-studies Muziek als religie. Karel van Ark, professor aan het conservatorium van Sint-Petersburg 144 Hendrik van Gilse van der Pals: het succesverhaal van een Rotterdammer in Sint-Petersburg 150 Sophia ter Hegen. Van het Koudegat naar het Aleksandrovskij park 158 De predikant Hendrik Gillot 169 De Vriezenveense koopmansfamilie Smelt 179 Conclusie 184 Slotconclusies 186 Bijlagen 189 Zusammenfassung 200 Bronnen en literatuur 205 Personenregister 211