De doorgaande lijn van Goed gedaan sociaal-emotionele ontwikkeling Alle stapjes op een rij www.goedgedaan-malmberg.nl
De doorgaande lijn van Goed gedaan! Voor Goed gedaan! is een leerpad van acht jaar ontwikkeld met een doorgaande lijn waarin zorgvuldig gekozen sociaal-emotionele onderwerpen aan bod komen. Goed gedaan! werkt aan twaalf sociaal-emotionele competenties. Deze competenties zijn verdeeld in 47 praktische inzichten en vaardigheden. In elke les wordt een aantal concrete stapjes geoefend om deze inzichten en vaardigheden te verwerven. Leerpad Goed gedaan! Competenties Inzichten en vaardigheden Concrete stapjes Bijvoorbeeld Bewust keuzes maken Bijvoorbeeld Eigen verantwoordelijkheid Bijvoorbeeld Weten dat ook bij meeste stemmen gelden jijzelf verantwoordelijk blijft Dit overzicht geeft een duidelijk beeld van de doorgaande lijn. Hier kunt u precies zien aan welke competenties gewerkt wordt, welke inzichten en vaardigheden daarvoor nodig zijn, en welke concrete stapjes de kinderen leren zetten. Om te zorgen dat de kinderen zich bepaalde basisvaardigheden echt eigen maken, worden sommige stappen op het leerpad in de loop der jaren regelmatig herhaald (steeds met oefeningen en voorbeelden die bij de belevingswereld van die jaargroep aansluiten) en/of gekoppeld aan verschillende thema s. Sociaal-emotionele competenties Sommige competenties hebben vooral betrekking op het innerlijke leven en beleven van het kind zelf. Daarom staat bij deze competenties steeds het woord ik. IK Zelfkennis pag. 2 Relativeren pag. 4 Zelfvertrouwen pag. 5 Zelfbeheersing pag. 7 Bewust keuzes maken pag. 8 De competentie verplaatsen in anderen is gericht op de ander. Daarom staat daar het woord jij. JIJ Verplaatsen in anderen pag. 9 Daarnaast zijn er competenties die betrekking hebben op het samen leven, spelen en werken met anderen. Bij al deze competenties staat het woord wij. WIJ Omgaan met verschillen pag. 10 Rekening houden met anderen pag. 12 Weerbaarheid pag. 14 Samen spelen en werken pag. 15 Samen op internet pag. 17 Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn
Omdat kinderen vandaag de dag niet alleen informatie en voorbeeldgedrag krijgen van de mensen in hun directe omgeving maar via de media (televisie, internet, games) vanuit de gehele wereld, staat er bij de laatste van de in totaal twaalf competenties het woord zij. ZIJ Omgaan met media-informatie pag. 18 Inzichten en vaardigheden Sociaal-emotionele competenties zijn vaak nogal abstract en ontwikkelen zich een mensenleven lang. Goed gedaan! heeft de sociaal-emotionele competenties vertaald in praktische inzichten en vaardigheden en een leerpad ontwikkeld dat aansluit bij kinderen op de basisschool. Concrete stapjes in de les Aan het begin van elke les staat aangegeven welke inzichten en vaardigheden aan bod komen en wordt duidelijk beschreven welke concrete stapjes er die les geoefend worden om de kinderen weer een stapje verder te laten komen op het leerpad van de competentie. IK - Zelfkennis Competentie zelfkennis: Inzicht hebben in je eigen emoties, gedachten en gedrag en in de samenhang daartussen. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn voor zelfkennis: Eigen emoties herkennen Weten wat spanning geeft Weten wat helpt Eigen gedrag herkennen Samenhang denken en voelen IK - Zelfkennis - Eigen emoties herkennen Stapjes in les 8, gekoppeld aan het thema Wat voel ik? Basisemoties (blij, bang, boos, verdrietig) herkennen en benoemen Basisemoties en gradatie daarin (beetje/heel erg) herkennen en benoemen Weten dat emoties soms door elkaar lopen (boos en verdrietig tegelijk) groep 5, 6, 7, 8: Gradaties in emoties kunnen herkennen en benoemen Nadenken over hoe je je emoties uit/aan anderen laat zien Basisemoties (blij, bang, boos, verdrietig) herkennen en benoemen groep 1, 3, 5, 7: Nadenken over bij wie je je thuis en veilig voelt Nadenken over geheimpjes en jezelf vervelen Nadenken over eigen sterke en minder sterke sociaal-emotionele vaardigheden Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch
IK - Zelfkennis - Weten wat spanning geeft Stapjes in les 1, gekoppeld aan het thema Wennen Weten dat iets nieuws soms spannend voelt maar meestal vanzelf went Weten dat je aan nieuwe taken soms moet wennen maar dat je het wel leert groep 5, 6: Weten dat je aan veranderingen moet wennen en dat vooraf piekeren niet helpt groep 7: Weten dat je niet aan alles hoeft te wennen (rages, schelden) groep 8: Weten dat je ook moet wennen aan groot worden (en aan de vrijheid en eigen verantwoordelijkheid die dat geeft) Stapjes in les 7, gekoppeld aan het thema Druk, druk, druk groep 1, 2, 3: Weten wat druk zijn is: veel bewegen en veel praten veel plannen en gedachten in je hoofd Weten dat je druk kunt worden van heel veel doen en snel opschieten Weten dat je druk kunt worden van veel activiteiten en/of emoties groep 6: Weten dat je gespannen en druk kunt worden van veel activiteiten en/of emoties groep 8: Weten dat verwachtingen van anderen soms spanning kunnen geven IK - Zelfkennis - Weten wat helpt Stapjes in les 8, gekoppeld aan het thema Wat voel ik? Weten hoe papa en mama je troosten als je bang, boos of verdrietig bent groep 3, 4, 5, 7: Weten wat kan helpen als je bang, boos of verdrietig bent rustig vertellen wat er is iets doen waar je weer kalm of blij van wordt Weten waarom het vaak helpt om - rustig - te vertellen wat je dwars zit dat lucht op dan kunnen anderen je helpen/rekening met je houden Oefenen in het maken van plannen om eigen sociale zwakke kanten te verbeteren IK - Zelfkennis - Eigen gedrag herkennen Stapjes in les 4, gekoppeld aan het thema Opkomen voor jezelf groep 5, 6, 7: Stilstaan bij je eigen reactie als iemand iets doet wat je niet leuk vindt ( stil wegkruipen, boos tekeergaan of slim aanpakken ) Stapjes in les 7, gekoppeld aan het thema Druk, druk, druk Nadenken over hoe je zelf doet als je druk bent Stapjes in les 12, gekoppeld aan het thema Jezelf de baas groep 3: Nadenken of je soms moppert of zelfs ongehoorzaam bent omdat je alle afspraken en regels over wat gezond of gevaarlijk is niet leuk vindt Nadenken of je soms moppert of zelfs ongehoorzaam bent omdat je alle afspraken en regels over wat niet netjes of aardig is niet leuk vindt Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn
groep 5, 7: Nadenken of je soms moppert/niet luistert omdat je regels niet leuk vindt Nadenken of je soms dingen doet die eigenlijk niet zo verstandig zijn Nadenken over: Wat doe ik als ik me verveel? Hoe ga ik om met geheimen? Nadenken over je eigen sterke en minder sterke sociale vaardigheden groep 7: Nadenken over je eigen gedrag ten aanzien van leeftijdsgenoten en volwassenen IK - Zelfkennis - Samenhang denken en voelen Stapjes in les 10, gekoppeld aan het thema Wat denk ik? Leren en ervaren: Met je hoofd kun je denken. Denken doe je heel stil. Met woorden die alleen jij hoort. En met plaatjes die alleen jij ziet. Als je aan enge dingen denkt, voel je je bang Als je aan leuke dingen denkt, voel je je blij Weten en ervaren dat je jezelf fijner voelt wanneer je op de leuke dingen let groep 5, 6, 7, 8: Weten dat je minder je bang, boos of verdrietig voelt wanneer je jezelf moed inspreekt, positief denkt en oplossingen zoekt IK - Relativeren Competentie relativeren: minder leuke gebeurtenissen en informatie niet opblazen maar in de juiste verhouding kunnen zien. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om te relativeren: Altijd leuk én niet leuk Niet alles wat men zegt, is waar Ieder zijn smaak IK - Relativeren - Altijd leuk én niet-leuk Stapjes in les 16, gekoppeld aan het thema Wensen en dromen groep 5, 7: Weten dat leuke en minder leuke dingen elkaar altijd afwisselen Weten dat iedereen leuke én vervelende dingen meemaakt IK - Relativeren - Niet alles wat men zegt is waar Stapjes in les 13, gekoppeld aan het thema Echt waar? Weten dat mensen soms opscheppen of overdrijven over iets wat ze niet echt hebben/kunnen maar wel graag zouden willen soms jokken omdat ze zich schamen over wat ze gedaan hebben of omdat ze bang zijn voor straf 4 Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch
groep 5, 7: groep 8: Weten dat iedereen wel eens een smoesje bedenkt/een geheimpje heeft/iets stiekem doet, en dat niet erg is als het niet gemeen bedoeld is/je het niet vaak doet Weten dat mensen soms opscheppen of overdrijven om indruk te maken Weten dat de waarheid vaak afhangt van hoe je het bekijkt IK - Relativeren - Ieder zijn smaak Stapjes in les 5, gekoppeld aan het thema Blij met jezelf Weten dat iedereen andere dingen mooi, leuk of lekker vindt Weten dat smaken en meningen verschillen en je het dus nooit voor iedereen goed kunt doen (altijd wel iemand die het niet mooi/leuk/ goed vindt) IK - Zelfvertrouwen Competentie zelfvertrouwen: durven vertrouwen op je eigen kennis en vaardigheden om dagelijkse taken uit te voeren en kleine problemen op te lossen. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om zelfvertrouwen op te bouwen: Positief denken Oplossingen zoeken Emoties delen/steun vragen Haalbare doelen stellen Trots zijn op jezelf IK - Zelfvertrouwen - Positief denken Stapjes in les 1, gekoppeld aan het thema Wennen Stilstaan bij wat je eerst moeilijk vond en nu al zelf kan groep 5, 6: Stilstaan bij de leuke kanten en voordelen van iets nieuws/een verandering Stapjes in les 10, gekoppeld aan het thema Wat denk ik? Ervaren dat je je sterker voelt als je ervan uitgaat dat het goed komt Leren letten op de leuke kanten en momenten van een gebeurtenis groep 5: Weten dat het goed is om te geloven in je eigen mogelijkheden groep 6, 7, 8: Letten op de leuke kanten, en ervan uitgaan dat het wel goed komt IK - Zelfvertrouwen - Oplossingen zoeken Stapjes in les 10, gekoppeld aan het thema Wat denk ik? groep 3, 4, 5, 6, 7, 8: Leren je fantasie en verstand te gebruiken om een slim plan te bedenken om een lastige situatie te verbeteren of er het beste van te maken (zelf iets doen/hulp vragen/iets leuks als afleiding) Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn 5
Stapjes in les 16, gekoppeld aan het thema Wensen en dromen Leren om een slim plan te bedenken wanneer er iets misgaat, om het weer wat fijner te maken (het zelf oplossen/hulp vragen/iets leuks doen als afleiding) groep 3: Leren om een slim plan te bedenken om een droom/fantasie minder eng te maken Leren om plan te maken om een wens (een klein beetje) uit te laten komen Leren om een plan te maken om een bepaald doel te bereiken IK - Zelfvertrouwen - Emoties delen/steun vragen Stapjes in les 7, gekoppeld aan het thema Druk, druk, druk Weten dat het goed is om je spanningen en emoties tegen iemand te vertellen Stapjes in les 12, gekoppeld aan het thema Jezelf de baas Weten dat het goed is advies aan anderen te vragen als je er zelf niet uitkomt groep 1, 3, 5, 7: Nadenken over met wie je pret maakt en wie je om hulp vraagt als er iets is groep 2: Weten dat je je fijner voelt als je (tegen iemand die je kan troosten) vertelt dat je bang, boos of verdrietig bent groep 3, 5: Weten dat je samen feest viert omdat je sámen blij bent om iets Nadenken naar wie je toe zou gaan als je een akelig geheim of erg probleem hebt IK - Zelfvertrouwen - Haalbare doelen stellen Stapjes in les 5, gekoppeld aan het thema Blij met jezelf groep 5, 7: Weten dat je de lat niet te hoog of te laag voor jezelf moet leggen Stapjes in les 16, gekoppeld aan het thema Wensen en dromen Leren hoe je een droomwens kunt omzetten in een haalbaar doel IK - Zelfvertrouwen - Trots zijn op jezelf Stapjes in les 5, gekoppeld aan het thema Blij met jezelf Jezelf complimentjes geven groep 3, 5, 6, 7, 8: Stilstaan bij eigen prestaties/vooruitgang en weten dat je daar van mag genieten Stapjes in les 12, gekoppeld aan het thema Jezelf de baas Leren vertrouwen op je eigen mogelijkheden om verstandig na te denken Weten dat je niet afhankelijk bent van anderen om leuk bezig te zijn 6 Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch
IK - Zelfbeheersing Competentie zelfbeheersing: eigen emoties en impulsen in de hand kunnen houden. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om jezelf te kunnen beheersen: Jezelf stopzetten Jezelf ontspannen Jezelf toespreken Verbeeldingskracht IK - Zelfbeheersing - Jezelf stopzetten Stapjes in les 7, gekoppeld aan het thema Druk, druk, druk Ervaren dat je je armen, benen en mond zélf kunt stopzetten Ervaren dat je de baas over je spieren bent, en je lichaam dus zelf kunt stopzetten groep 5: Weten dat je, wanneer je heel druk bent, jezelf soms eerst moet stopzetten (stoppen met bewegen en praten) voordat je echt rustig kunt worden groep 7: Bewust worden van het feit dat je er voor kunnen kiezen niet (meer) naar een te spannend tv-programma te kijken/een te spannend computerspel te stoppen Stapjes in les 11, gekoppeld aan het thema Kiezen groep 3, 4, 5, 6, 7, 8: Weten dat je soms de tijd moet nemen om te bedenken wat de beste keuze is Stapjes in les 12, gekoppeld aan het thema Jezelf de baas groep 1: Oefenen om zélf te stoppen als iemand Stop! of Pas op! zegt groep 2: Oefenen om zélf even stil te zijn/stil te staan als je moet wachten IK - Zelfbeheersing - Jezelf ontspannen Stapjes in les 7, gekoppeld aan het thema Druk, druk, druk groep 1, 2, 3, 4: Ervaren hoe je rustig ademhaalt en je spieren losmaakt/je lichaam ontspant dat het in je hoofd rustiger wordt als je aan rustige dingen denkt groep 5, 6, 7, 8: Weten wat ontspanning kan geven rustig ademen, spieren los even met iemand praten iets fijns doen waar je rustig van wordt Stapjes in les 16, gekoppeld aan het thema Wensen en dromen Oefenen hoe je weer rustig kunt worden als er iets misgaat/als je te druk bent: rustig ademhalen, spieren los en aan iets fijns denken iets doen waar je rustig van wordt Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn 7
IK - Zelfbeheersing - Jezelf toespreken Stapjes in les 10, gekoppeld aan het thema Wat denk ik? Tegen jezelf leren zeggen: Rustig maar! en Bedenk maar iets leuks of fijns! groep 3, 4, 5, 6: Weten dat je Rustig! tegen jezelf moet zeggen als er iets misgaat groep 7, 8: Weten dat je jezelf rustiger en sterker kunt maken door jezelf toe te spreken Stapjes in les 12, gekoppeld aan het thema Jezelf de baas Jezelf waarschuwen en troosten met de woorden van mama groep 3: Tegen jezelf zeggen wat gevaarlijk of ongezond is Tegen jezelf zeggen wat niet netjes of aardig is Tegen jezelf de stapjes denk doe kijk na zeggen als je een opdracht krijgt groep 5, 6, 7, 8: Weten dat je, als je groter wordt, je steeds beter zélf verstandig na kunt denken en jezélf dus ook goed kunt aansturen (waardoor je dan meer vrijheid krijgt) IK - Zelfbeheersing - Verbeeldingskracht Stapjes in les 10, gekoppeld aan het thema Wat denk ik? Fijne gedachten verzinnen om enge/spannende gedachten weg te jagen Stapjes in les 16, gekoppeld aan het thema Wensen en dromen Je fantasie gebruiken om fijne gedachten op te roepen en oplossingen te verzinnen groep 3: Leren wat fantasie is en weten dat je je fantasieën zelf kunt sturen Je fantasie leren gebruiken om oplossingen te zoeken en plannen te maken groep 5, 6, 7, 8: Je fantasie gebruiken om voor je te zien wat anderen vertellen groep 5, 7: Akelige fantasieën proberen te verjagen met een leuke of grappige fantasie Je fantasie gebruiken om te voorspellen hoe iets waarschijnlijk zal gaan IK - Bewust keuzes maken Competentie bewust keuzes maken: weten dat je altijd keuzemogelijkheden hebt en dus ook zelf verantwoordelijkheid draagt voor de keuzes die je maakt. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om bewust keuzes te kunnen maken: Eerst denken dan doen Eigen verantwoordelijkheid In het schema op de volgende pagina ziet u in welke lessen de inzichten en 8 Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch
IK - Bewust keuzes maken - Eerst denken dan doen Stapjes in les 11, gekoppeld aan het thema Kiezen Eerst denken: Waar kan ik uit kiezen? Wat vind ik leuk, mooi, goed? Dan doen: Het beste kiezen. Alles fijn? Dan maakt het niet uit wat je kiest! groep 3, 4, 5, 6, 7, 8: Eerst denken: Wat kan ik allemaal kiezen/doen? Vooruitdenken: wat zal er dan gebeuren? Doen: Kiezen/doen wat je het beste lijkt IK - Bewust keuzes maken - Eigen verantwoordelijkheid Stapjes in les 1, gekoppeld aan het thema Wennen groep 8: Weten dat groot worden meer vrijheid maar ook meer verantwoordelijkheid geeft Stapjes in les 11, gekoppeld aan het thema Kiezen Even nadenken over wat jij wilt, zodat je geen spijt krijgt van je keus groep 5, 7: Weten dat je altijd meer keuzemogelijkheden hebt (dit/dat? wel/niet? nu/straks?) dat je vooraf moet stilstaan bij de gevolgen van je eigen keuze dat je raad moet vragen als je die gevolgen niet overziet Weten dat je altijd meer keuzemogelijkheden hebt (dit/dat? wel/niet? nu/straks?) dat je extra vooruit moet denken als het mis kan gaan (risico) dat je ook bij meeste stemmen gelden zélf moet blijven nadenken JIJ - Verplaatsen in anderen Competentie verplaatsen in anderen: je kunnen inleven in de situatie, positie en beleving van een ander. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om je te kunnen verplaatsen in anderen: Goed kijken en goed luisteren Het is maar hoe je het bekijkt Inlevingsvermogen JIJ - Verplaatsen in anderen - Goed kijken en goed luisteren Stapjes in les 2, gekoppeld aan het thema Samen één groep groep 1, 2, 3: Elkaar aankijken als je praat, om de beurt praten, en goed luisteren groep 5: Weten dat je om een ander te begrijpen ook goed naar zijn gezichtsuitdrukking en houding moet kijken en naar zijn stem moet luisteren Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn
Stapjes in les 9, gekoppeld aan het thema Allemaal anders Als je wilt weten wat een ander kind voelt, moet je: goed kijken: hoe ziet zijn gezicht er uit? (blij, bang, boos of verdrietig) goed luisteren: wat zegt hij? (wat leuk! help! hou op! of nee...) hoe klinkt zijn stem? (blij, bang, boos of verdrietig) groep 3, 4, 5, 6, 7, 8: Weten dat je om te ontdekken wat een ander voelt, denkt en wil: goed naar hem moet kijken en luisteren vragen kunt stellen om hem beter te begrijpen Oefenen hoe je kunt zien en/of horen wat een ander denkt, voelt, wil JIJ - Verplaatsen in anderen - Het is maar hoe je het bekijkt Stapjes in les 9, gekoppeld aan het thema Allemaal anders Leren dat alles verschillende kanten heeft (leuke én niet leuke) en dat de een daardoor iets leuk kan vinden wat de ander juist vervelend vindt groep 5, 6, 7, 8: Weten dat mensen dezelfde situatie verschillend kunnen ervaren JIJ - Verplaatsen in anderen - Inlevingsvermogen Stapjes in les 9, gekoppeld aan het thema Allemaal anders groep 1, 2, 3, 4: In spelvorm ( doen alsof je iemand anders bent ) oefenen in inleven in een ander groep 5, 6, 7, 8: Weten dat je om te ontdekken wat een ander wil, denkt en voelt, ook even moet nadenken over alles wat je al van die ander weet groep 4, 5, 7: Proberen te bedenken wat de ander denkt, voelt en wil (Wat wil hij meestal? Wat zou ik doen als ik hem was?) groep 6: Nadenken over hoe anderen jou zien. WIJ - Omgaan met verschillen Competentie omgaan met verschillen: onderlinge verschillen in doelen en talenten waarnemen en daar respectvol mee omgaan. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om respectvol om te gaan met onderlinge verschillen: Weten dat iedereen anders is Weten dat je anders mag zijn Verschil tussen groepen zien Leven en laten leven In het schema op de volgende pagina ziet u in welke lessen de inzichten en 10 Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch
WIJ - Omgaan met verschillen - Weten dat iedereen anders is Stapjes in les 2, gekoppeld aan het thema Samen één groep Stilstaan bij het feit dat de kinderen in de klas er verschillend uitzien en andere dingen leuk vinden Weten dat klasgenoten verschillen in uiterlijk én in wat zij graag willen en goed kunnen groep 5, 6, 7: Begrijpen dat klasgenoten verschillende keuzes maken/talenten hebben Stapjes in les 9, gekoppeld aan het thema Allemaal anders Leren dat elk kind in de klas andere dingen leuk, eng of vervelend kan vinden Weten dat iedereen andere dingen leuk, eng of vervelend kan vinden groep 3, 5: Weten dat je in verschillende soorten gezinnen kunt wonen en dat niet iedereen dezelfde feesten viert groep 8: Stilstaan bij verschillen tussen leeftijdsgenoten wat betreft smaak en keuzes (kleding, muziek, bezigheden) WIJ - Omgaan met verschillen - Weten dat je anders mag zijn Stapjes in les 2, gekoppeld aan het thema Samen één groep Leren dat het leuk is dat alle kinderen in de groep verschillend zijn Weten dat het saai en lastig zou zijn als iedereen precies hetzelfde was groep 5, 6, 7: Begrijpen dat mensen elkaar kunnen aanvullen door verschillende sterke kanten Stapjes in les 9, gekoppeld aan het thema Allemaal anders Weten dat het goed is dat alle kinderen in de klas andere dingen leuk, eng of vervelend vindt (kiest niet iedereen steeds hetzelfde, kun je elkaar helpen) Weten dat het goed is dat iedereen andere dingen leuk, eng of vervelend vindt (meer afwisseling, kunnen mensen elkaar helpen) Weten dat ook vrienden verschillen in wat zij denken, voelen en willen WIJ - Omgaan met verschillen - Verschil tussen groepen zien Stapjes in les 2, gekoppeld aan het thema Samen één groep groep 8: Weten dat iedereen bij verschillende groepen hoort (klas, gezin, club) gewoontes en afspraken per groep kunnen verschillen groep 7: Stilstaan bij verschil in omgangsvormen met leeftijdsgenoten en volwassenen Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn 11
WIJ - Omgaan met verschillen - Leven en laten leven Stapjes in les 2, gekoppeld aan het thema Samen één groep groep 7: Weten dat niet iedereen hoeft te zijn/denken zoals jij het goed is als je iedereen in zijn waarde laat groep 8: Weten dat je wanneer je anderen in hun waarde laat, zij jou meestal ook respecteren zoals je bent WIJ - Rekening houden met anderen Competentie rekening houden met anderen: jezelf zo gedragen dat anderen niet gehinderd of gekwetst worden door hetgeen jij doet of zegt. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om rekening te houden met anderen: Omgangsvormen Goed omgaan met humor Weten dat regels nodig zijn Goed omgaan met vertrouwen Emoties van anderen WIJ - Rekening houden met anderen - Omgangsvormen Stapjes in les 1, gekoppeld aan het thema Wennen In spelvorm oefenen hoe je jezelf voorstellen en anderen begroet groep 3, 5: Weten hoe en waarom je je netjes voorstelt groep 4, 6: Weten hoe en waarom je iemand begroet Stapjes in les 3, gekoppeld aan het thema Grapje, plagen, pesten Sorry leren zeggen, als je iemand verdriet of pijn hebt gedaan Stapjes in les 6, gekoppeld aan het thema Samen spelen en werken groep 1: In spelvorm oefenen in elkaar bedanken groep 3: Leren waarom het belangrijk is Sorry en Dank je wel te zeggen Weten waarom het handig en verstandig is om je voor te stellen, te bedanken, Sorry te zeggen en fatsoenlijke taal te gebruiken Stapjes in les 12, gekoppeld aan het thema Jezelf de baas groep 4, 5, 7: Weten dat sommige afspraken/regels nodig zijn om prettig met elkaar om te gaan WIJ - Rekening houden met anderen - Goed omgaan met humor Stapjes in les 3, gekoppeld aan het thema Grapje, plagen, pesten Leren dat niet iedereen dezelfde grapjes leuk vindt luisteren naar hou op! Verschil leren tussen leuk plagen, vervelend plagen en pesten Leren dat grapjes niet te lang moeten duren en dat je moet luisteren naar Hou op! groep 5, 6, 7, 8: Verschil weten tussen leuk plagen, vervelend plagen en pesten Weten hoe je zorgt dat grapjes en plagen voor iedereen leuk blijven 12 Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch
WIJ - Rekening houden met anderen - Weten dat regels nodig zijn Stapjes in les 2, gekoppeld aan het thema Samen één groep groep 4, 6: Weten dat afspraken en regels nodig zijn als je samen speelt of werkt groep 8: Verschil begrijpen tussen afspraken, regels en wetten Stapjes in les 12, gekoppeld aan het thema Jezelf de baas groep 1: Weten welke afspraken nodig zijn om te zorgen dat er niks gevaarlijks gebeurt groep 2: Weten welke afspraken nodig zijn om te zorgen dat iedereen aan de beurt komt groep 3, 5, 7: Weten welke regels/afspraken nodig zijn om veilig en gezond te leven Weten welke regels/afspraken nodig zijn zodat iedereen zich prettig voelt WIJ - Rekening houden met anderen - Goed omgaan met vertrouwen Stapjes in les 13, gekoppeld aan het thema Eerlijk waar? Leren hoe je eerlijk bent: niet jokken, maar eerlijk zeggen hoe het écht is niet stiekem doen, maar eerlijk laten zien wat je doet groep 1: Leren hoe je eerlijk deelt groep 2: Leren wat opscheppen is (zeggen dat je heel veel hebt of kunt) Weten dat je over belangrijke dingen eerlijk tegen elkaar moet zijn, zodat je elkaar kunt geloven en vertrouwen Het verschil tussen per ongeluk en expres leren groep 5, 7: Weten dat de meeste mensen bozer worden als je liegt dan wanneer je eerlijk vertelt dat je iets stouts of doms gedaan hebt gedaan groep 5, 6, 7, 8: Weten dat anderen je niet meer geloven en vertrouwen als je vaak niet eerlijk bent Weten dat je niet mag liegen maar soms de waarheid beter niet kunt zeggen wanneer je een ander daar mee kwetst WIJ - Rekening houden met anderen - Emoties van anderen Stapjes in les 8, gekoppeld aan het thema Wat voel ik? Leren dat het fijn is als je elkaar troost wanneer iemand verdrietig of bang is Weten dat je extra aardig moet zijn tegen iemand die verdrietig is je iemand die boos is even met rust moet laten je iemand die bang is, moet helpen Stapjes in les 9, gekoppeld aan het thema Allemaal anders groep 5, 6, 7, 8: Weten hoe je kunt reageren op emoties van klasgenoten extra aardig zijn tegen iemand die verdrietig is iemand die boos is even met rust laten (zodat hij kan afkoelen) iemand die bang is dat hij iets niet kan even helpen Weten hoe je kunt zien dat iemand verdriet of pijn heeft en weten hoe je een ander kunt troosten Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn 13
WIJ - Weerbaarheid Competentie weerbaarheid: duidelijk, maar tevens beheerst, opkomen voor je eigen belangen en die van een ander. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om weerbaar te worden: Goed reageren op plagen Opkomen voor jezelf Opkomen voor een ander WIJ - Weerbaarheid - Goed reageren op plagen Stapjes in les 3, gekoppeld aan het thema Grapje, plagen, pesten Leren hoe je stevig Hou op! zegt als je een grapje niet leuk vindt groep 3, 4, 5, 6, 7, 8: Weten hoe te reageren: glimlachen om een leuk grapje duidelijk Hou op zeggen bij vervelend plagen hulp vragen bij pesten WIJ - Weerbaarheid - Opkomen voor jezelf Stapjes in les 4, gekoppeld aan het thema Opkomen voor jezelf Leren hoe je stevig Nee! zegt als een ander kind iets doet waar je bang, boos of verdrietig van wordt Leren wat slim aanpakken is (rustig en duidelijk zeggen wat jij niet fijn vindt) en waarom dat meestal beter werkt dan stil wegkruipen of boos tekeergaan groep 5, 6, 7, 8: Weten hoe je slim aanpakt wat je kunt doen als ook dat niet helpt wie je hulp kunt vragen als er echt akelige dingen gebeuren groep 3, 5, 7: Weten hoe je tegen een vriend Nee kunt zeggen als je iets echt niet wilt wat je het beste kunt doen als je een keer niet mee mag spelen/doen WIJ - Weerbaarheid - Opkomen voor een ander Stapjes in les 3, gekoppeld aan het thema Grapje, plagen, pesten groep 4, 5, 6, 7, 8: Weten dat je ook Hou op! moet zeggen/hulp moet vragen voor een ander 14 Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch
WIJ - Samen spelen en werken Competentie samen spelen en werken: kunnen omgaan met verschillende belangen en meningen en weten hoe je dat sámen aanpakt. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om samen te spelen en te werken: Goed om aandacht vragen Duidelijk zijn Geven en nemen Onderhandelen Complimentjes geven en krijgen Kritiek geven en krijgen Omgaan met afwijzing Omgaan met winst en verlies Ruzie oplossen WIJ - Samen spelen en werken - Goed om aandacht vragen Stapjes in les 4, gekoppeld aan het thema Opkomen voor jezelf In spelvorm op een aardige manier vragen om aandacht leren vragen groep 3: Leren hoe je het beste kunt vragen of je mee mag doen Leren hoe je het beste een praatje kunt aanknopen/iets kunt vragen Weten hoe je op een goede manier om aandacht kunt vragen WIJ - Samen spelen en werken - Duidelijk zijn Stapjes in les 2, gekoppeld aan het thema Samen één groep Leren dat andere mensen je beter verstaan als je rustig en duidelijk praat groep 4, 6: Weten dat je duidelijke afspraken moet maken als je samen speelt of werkt Stapjes in les 4, gekoppeld aan het thema Opkomen voor jezelf groep 5: Weten dat het goed is om je eigen mening en wensen en duidelijk te vertellen Stapjes in les 6, gekoppeld aan het thema Samen spelen en werken groep 2, 4: Leren dat het beter is om duidelijk te zeggen wat je wél wilt, dan om alleen te mopperen over wat je niet wilt groep 5, 7: Weten dat een ander eerder begrijpt wat jij wilt wanneer je duidelijk zegt wat je wél wilt en waarom, dan wanneer je alleen vertelt wat je niet wilt WIJ - Samen spelen en werken - Geven en nemen Stapjes in les 6, gekoppeld aan het thema Samen spelen en werken Leren dat je, als je samen speelt, niet alleen je eigen zin kunt doen Weten wat geven en nemen is: soms jij je zin, soms de ander/soms jij de vervelende klusjes, soms de ander/soms jij de aandacht, soms de ander Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn 15
groep 5, 7: Weten dat je bij onderhandelen moet geven én nemen geven: de ander in iets zijn zin geven nemen: zorgen dat je zelf ook ergens je zin in krijgt Weten dat je bij ruzie oplossen moet geven én nemen geven: de ander in iets zijn zin geven nemen: zorgen dat je zelf ook ergens je zin in krijgt WIJ - Samen spelen en werken - Onderhandelen Stapjes in les 6, gekoppeld aan het thema Samen spelen en werken Leren hoe je samen afspreekt wat je gaat doen én wat je kunt doen als je allebei iets anders wilt spelen (om de beurt/iets anders/apart spelen) groep 4, 5, 7: Weten hoe je onderhandelt: allebei duidelijk vertellen wat je wilt en waarom en samen bedenken hoe het voor allebei leuk is (van alles wat? om de beurt? iets heel anders?) WIJ - Samen spelen en werken - Complimentjes geven en krijgen Stapjes in les 5, gekoppeld aan het thema Blij met jezelf In spelvorm tegen elkaar zeggen wat je lief, knap of leuk van elkaar vindt groep 3, 4, 6, 8: Weten dat iedereen het fijn vindt om een compliment te krijgen hoe je het beste kunt reageren op een compliment WIJ - Samen spelen en werken - Kritiek geven en krijgen Stapjes in les 5, gekoppeld aan het thema Blij met jezelf groep 1: Leren dat gemopper over één klein foutje gaat, niet over alles wat je bent en doet groep 4, 6, 8: Weten dat in kritiek vaak een goed advies zit, en dat je als je zelf kritiek geeft je altijd moet zeggen hoe het dan beter kan WIJ - Samen spelen en werken - Omgaan met afwijzing Stapjes in les 4, gekoppeld aan het thema Opkomen voor jezelf Leren dat het knap is als je met Jammer reageert op Nee! (niet zeuren of boos doen) groep 2, 3, 5, 7: Weten dat vrienden/klasgenoten ook met andere kinderen willen spelen wat je het beste kunt doen als je een keer niet mee mag spelen/doen ( Jammer! zeggen en zelf iets anders leuks gaan doen) 16 Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch
WIJ - Samen spelen en werken - Omgaan met winst en verlies Stapjes in les 5, gekoppeld aan het thema Blij met jezelf groep 2: Leren dat iedereen soms verliest en dat het knap is als je dan rustig Jammer zegt groep 3: Weten hoe je sportief wint (niet opscheppen) en verliest ( Jammer zeggen) groep 5, 7: Begrijpen dat je sportief moet winnen (niet opscheppen) en verliezen (kalm blijven) groep 1: Leren dat iedereen soms verliest en dat het knap is als je dan rustig Jammer zegt WIJ - Samen spelen en werken - Ruzie oplossen Stapjes in les 13, gekoppeld aan het thema Eerlijk waar? Weten dat je soms even boos bent op elkaar maar dat je het daarna weer snel goed moet maken door elkaar een hand te geven en Sorry te zeggen groep 3, 4, 5, 6, 7, 8: Weten dat ruzie vaak ontstaat omdat je beide iets anders denkt, voelt, wilt hoe je ruzie oplost: Rustig worden Goed naar elkaar luisteren Samen een oplossing bedenken WIJ - Samen op internet Competentie samen op internet: omdat onderlinge contacten tussen kinderen steeds vaker plaatsvinden via internet, is het van belang dat kinderen ook over sociaal-emotionele internetcompetenties beschikken. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om je sociaal te gedragen op internet: Omgangsvormen op internet Omgaan met pesten op internet WIJ - Samen op internet - Omgangsvormen op internet Stapjes in les 1, gekoppeld aan het thema Wennen groep 7: Stilstaan bij de anonimiteit op internet (is de ander wie/wat hij zegt te zijn?) Stapjes in les 6, gekoppeld aan het thema Samen spelen en werken Bewust zijn van het verschil in omgangsvormen op het net en in het echt Weten dat mensen zich op internet vaak anders voordoen dan ze in het echt zijn Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Doorgaande lijn 17
WIJ - Samen op internet - Omgaan met pesten op internet Stapjes in les 3, gekoppeld aan het thema Grapje, plagen, pesten Stilstaan bij je eigen gedrag op internet en hoe te reageren op pesten van anderen Stapjes in les 13, gekoppeld aan het thema Eerlijk waar? groep 7: Weten dat mensen op internet makkelijker schelden/gemeen doen/pesten dat je vervelende mensen op internet gemakkelijk kunt negeren (blokkeren/wissen/niet reageren ) ZIJ - Omgaan met media-informatie Competentie omgaan met media-informatie: kunnen omgaan met de enorme hoeveelheid informatie en het zeer verschillende voorbeeldgedrag wat je via de media krijgt. Inzichten en vaardigheden die nodig zijn om goed met media-informatie om te kunnen gaan: Zelfkennis (wat kijk/voel ik) Relativeren (niet alles echt/waar) ZIJ - Omgaan met media-informatie - Zelfkennis (wat kijk/ voel ik) Stapjes in les 7, gekoppeld aan het thema Druk, druk, druk groep 5, 7: Weten dat je van films/games/nieuws onrustig of ongerust kunt worden dat je zelf kunt kiezen waar je niet naar kijkt groep 2: Stilstaan bij welke filmpjes je blij maken en welke bang of verdrietig Stapjes in les 16, gekoppeld aan het thema Wensen en dromen groep 3: Stilstaan bij welke films/filmfiguren je te spannend of eng vindt groep 4, 5, 7: Stilstaan bij het effect dat reclame op je heeft ZIJ - Omgaan met media-informatie - Relativeren (niet alles echt/waar) Stapjes in les 8, gekoppeld aan het thema Wat voel ik? Weten dat emoties op tv vaak overdreven worden (soaps) of juist niet getoond worden (helden) Stapjes in les 13, gekoppeld aan het thema Eerlijk waar? Weten dat reclame vaak geen eerlijke informatie geeft om meer te verkopen groep 2: Stilstaan bij het feit dat niet alles wat je op tv ziet echt (waar) is Stapjes in les 16, gekoppeld aan het thema Wensen en dromen groep 3: Weten dat films verzonnen en gemaakt zijn door gewone mensen groep 4, 5, 7: Weten dat reclame vaak overdrijft om meer te verkopen 18 Goed gedaan! Doorgaande lijn Malmberg s-hertogenbosch