Voedselprijzen sectorupdate februari 2 Economisch Bureau Sector Research Stijging voedselprijzen een zeepbel? De prijzen van veel agrarische grondstoffen zoals tarwe, maïs, suiker, soja, koffie en cacao zijn in de afgelopen maanden op de wereldmarkt sterk gestegen. Eén van de gevolgen van deze prijsstijgingen is dat de voedselprijzen ook aan een opwaartse trend bezig zijn. Dit vormt een groot probleem voor bevolkingsgroepen die bijna hun gehele, of het grootste deel van hun besteedbare inkomen aan voedingsmiddelen uitgeven. In een aantal landen is dan ook politieke onrust uitgebroken, zoals in Tunesië, Egypte, Algerije en Jemen. In deze notitie geven we een overzicht van de belangrijkste fundamentele factoren die invloed hebben op de prijsschommelingen van agrarische grondstoffen. Daarnaast worden de huidige prijsstijgingen aan een nader onderzoek onderworpen. 25 2 15 5 1/199 1/1994 1/1998 1/22 1/26 1/2 FAO Food Price Index 45 4 FAO Food Price Index naar een recordniveau Een meetlat voor de prijsstijging van agrarische grondstoffen is de FAO Food Price Index (FFPI). Deze index geeft het gemiddelde weer van een mandje met de prijsindexcijfers van vijf groepen soft commodities (vlees, zuivel, granen, oliehoudende zaden en suiker) en wordt op maandbasis samengesteld. In de FFPI zijn 55 noteringen van verschillende soft commodities verwerkt. In januari 2 is de FFPI tot het recordniveau van 23,7 punten gestegen. Dit ligt boven het niveau van juni 28 (224,1), het hoogtepunt van de vorige voedselcrisis. Als referentie wordt voor deze index het gemiddelde aandeel in de wereldexport in de periode 22-24 genomen (=). Op de lange termijn laat de FFPI een redelijk vlak verloop zien. In 28 en in 2 vertoont de index echter enkele forse uitschieters. Aan de stijging van januari 2 hebben vooral suiker, oliehoudende zaden en granen bijgedragen. De bijdrage van vlees en zuivel is minder groot geweest. 35 3 25 2 15 5 1/199 1/1994 1/1998 1/22 1/26 1/2 Cereals Price Index Oils Price Index Sugar Price Index Prijsschommelingen van agrarische grondstoffen worden door een groot aantal factoren veroorzaakt. De belangrijkste factoren kunnen in de volgende vijf subgroepen worden onderverdeeld waarop we nader zullen ingaan: - Productie - Consumptie - Voorraadontwikkeling - Handelsbelemmeringen - Handel op termijnmarkten Ontwikkeling van de productie van groot belang De wereldproductie kan jaarlijks sterke schommelingen laten zien. De weersomstandigheden in de productiegebieden en gevolgschades van het weer kunnen een grote invloed op de productie hebben. Andere factoren die de productie beïnvloeden zijn de ontwikkeling van het areaal en de ontwikkeling van de productiviteit.
2 Voedselprijzen februari 2 Wereldareaal neemt nauwelijks toe Het areaal landbouwgronden op de aardbol neemt in een traag tempo toe. In de periode tussen 197 en 2 groeide het areaal met gemiddeld,3% per jaar. De meest productieve gronden zijn al in gebruik genomen, maar er zijn nog braakliggende gronden die in productie genomen kunnen worden. Deze gronden liggen in gebieden in Oost-Europa, Zuid-Amerika en in Afrika. Daarnaast neemt het bruikbare areaal landbouwgronden toe doordat meer land wordt geïrrigeerd. Het probleem hierbij is wel dat plaatselijk de beschikbaarheid van zoetwater beperkt is. Naast deze nieuwe gronden worden er ook gronden aan het areaal onttrokken. De belangrijkste bestemmingen voor deze gronden zijn de aanleg van infrastructuur, stedelijke gebieden en van industrieterreinen. Op de korte termijn kunnen er verschuivingen in het areaal tussen verschillende gewassen plaatsvinden. Bij hoge graanprijzen bestaat er onder akkerbouwers meer belangstelling om granen te telen. Dit gaat ten koste van een ander gewas, waardoor er verschuivingen in het areaal optreden. in kg/ha 12 8 6 4 2 1975 1985 1995 22 24 26 28 Gemiddelde opbrengst wintertarwe, Nederland Productiviteit neemt afgelopen decennia toe Gedurende de afgelopen decennia is de opbrengst per oppervlakte-eenheid in de agrarische sector gestegen door R&D inspanningen. De ontwikkeling van nieuwe rassen met een grotere productiviteit, het gebruik van meer meststoffen, het efficiëntere gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, de toepassing van genetisch gemodificeerde (GMO) gewassen en cultuurtechnische investeringen (mechanisering, irrigatie) leveren hieraan een bijdrage. Tevens kan een productiviteitsstijging worden bewerkstelligd door de landbouw op een intensievere methode te beoefenen. In Nederland waar een intensieve vorm van landbouw wordt bedreven, is bijvoorbeeld de graanopbrengst per hectare groter dan in de Verenigde Staten met een extensieve vorm van landbouw (Nederland: 9,9 ton/ha, VS: 4,8 ton/ha). Weersomstandigheden en gevolgschades Weersomstandigheden kunnen de productie in de agrarische sector op korte termijn zeer sterk beïnvloeden. Hierbij moet niet alleen gedacht worden aan droogte, maar ook aan hevige regenval. In 2/ treedt er wereldwijd een weersfenomeen (La Niña) op met veel gevolgen. Op het Zuidelijk Halfrond komen de afgelopen maanden veel overstromingen (Australië), tyfoons (Australië) en droogte (Argentinië) voor. In 27/8 kelderde de tarweproductie in Australië van 25 miljoen ton naar 8 miljoen ton door de extreme droogte. Extreme weersomstandigheden kunnen ook tot gevolgschades leiden. Hierbij moet aan overstromingen (Pakistan, 2, katoenoogst) en aan bosbranden (Rusland, 2, graanoogst) worden gedacht. Deze effecten werken op korte termijn in de productie door. Als de weersomstandigheden het volgende jaar weer normaliseren, zal de productie zich ook weer snel herstellen. Consumptie laat een gestage groei zien De consumptie van voedingsmiddelen laat een gestage groei zien. Belangrijke invloedsfactoren hierbij zijn de groei van de wereldbevolking en macro economische ontwikkelingen, waarbij de bevolkingsgroei in de afgelopen 5 jaar de belangrijkste drijfveer is geweest. Daarnaast is het afgelopen decennium de alternatieve aanwending van agrarische grondstoffen voor biobrandstoffen van groter belang geworden. Groei van de wereldbevolking Met de groei van de wereldbevolking neemt ook de vraag naar voedingsmiddelen toe. Gedurende de afgelopen 5 jaar is de wereldbevolking met gemiddeld 1,75% per jaar gestegen tot 6,8 miljard personen in 2.
3 Voedselprijzen februari 2 Macro economische ontwikkelingen In de loop der jaren is het besteedbare inkomen van de bevolking toegenomen. Hierdoor zijn andere voedingsmiddelen binnen het bereik van een grotere groep consumenten gekomen. Met het toenemen van de welvaart vindt er een verschuiving in het consumptiepatroon plaats van traditionele voedingsmiddelen zoals knollen of gierst naar vlees. Macro economische ontwikkelingen hebben de afgelopen jaren vooral in landen in Azië, zoals China en India, geleid tot een verschuiving van de consumptiepatronen. Wijzigingen in valutakoersen kunnen op korte termijn een effect hebben op de afzet van voedingsmiddelen. Een hogere eurokoers kan tot een afname van de export uit de eurozone leiden doordat goederen op exportmarkten door de consument als duur worden ervaren. De hoge eurokoers in 29 vormde een belemmering voor de export vanuit de eurozone naar het Verenigd Koninkrijk, Rusland en Polen. Agrarische grondstoffen voor de productie van biobrandstoffen Voor de productie van biobrandstoffen worden agrarische grondstoffen gebruikt. De meest gebruikte biobrandstoffen zijn bio-ethanol en biodiesel. Bio-ethanol wordt voornamelijk geproduceerd uit suiker en granen, terwijl plantaardige oliën de belangrijkste grondstof voor biodiesel zijn. Het gebruik van biobrandstoffen neemt wereldwijd toe. In de EU krijgt de consumptie een impuls door overheidsregelingen in de vorm van verplichte bijmenging bij diesel en benzine. Daarnaast worden biobrandstoffen meer competitief bij relatief hoge olieprijzen. Vooral in de Verenigde Staten neemt de vraag naar bio-ethanol toe. De grotere vraag naar biobrandstoffen geeft een extra impuls aan de afzet van agrarische grondstoffen. Ongeveer een derde deel van de productie van maïs in de Verenigde Staten wordt verwerkt tot biobrandstoffen. Door de huidige hoge suikerprijzen wordt suiker als grondstof voor de productie van bio-ethanol minder aantrekkelijk en wordt er meer maïs tot bio-ethanol verwerkt. De productie van biobrandstoffen heeft invloed op het prijsverloop van voornamelijk maïs en suiker. Voorraadontwikkeling Wereldvoorraden spelen een belangrijke rol bij de voedselvoorziening, doordat onevenwichtigheden tussen productie en consumptie kunnen worden opgevangen door voorraadmutaties. Hierbij is het van belang waar de voorraden liggen opgeslagen. Als de voorraden in landen met exportrestricties liggen, zijn de grondstoffen niet vrij beschikbaar op de wereldvoedselmarkt. Tenslotte kunnen overheden een rol spelen bij de ontwikkeling van de wereldvoorraden doordat strategische voorraden worden aangehouden. Voorraadmutaties Doordat de productie van agrarische grondstoffen in de wereld niet gelijkmatig over het jaar plaatsvindt, worden er voorraden aangehouden. Deze voorraden vervullen ook een functie om onevenwichtigheden in een bepaald jaar tussen productie en consumptie op te vangen. In 2/ is de wereldproductie van granen kleiner dan de wereldconsumptie waardoor de wereldvoorraden omlaag gaan. In een periode met lage wereldvoorraden kunnen kleinere oogsten erg verstorend werken in de prijsvorming. Waar liggen de voorraden? In sommige gevallen zijn er grote voorraden van bepaalde agrarische grondstoffen beschikbaar, maar liggen deze voorraden opgeslagen in landen waar niet iedereen vrij toegang tot deze voorraden heeft. India houdt van sommige grondstoffen strategische voorraden aan, die bestemd zijn voor de binnenlandse consumptie als er op de wereldmarkt tekorten van deze grondstoffen ontstaan. Veel landen hanteren dit beleid
4 Voedselprijzen februari 2 als wapen om onrust onder de bevolking door voedseltekorten te voorkomen. Recent hebben Saoedi-Arabië, Egypte en enkele andere landen uit het Midden Oosten en Noord Afrika grote hoeveelheden graan op de wereldmarkt gekocht. De graanvoorraden in China liggen zelfs op het hoogste niveau gedurende de afgelopen negen jaar. Landbouwbeleid met interventievoorraden afgebouwd Een belangrijke peiler onder het EU-landbouwbeleid waren vroeger de interventievoorraden. Dit beleid was ingesteld op voedselzekerheid, waarbij zogenaamde marktordeningen (gegarandeerde prijzen, invoerheffingen en exportrestituties) werden ingesteld. Dit beleid leidde tot interventievoorraden van de EU. In de jaren na 199 vonden diverse hervormingen van dit beleid plaats, waardoor er een verschuiving optrad in de richting van inkomenssteun voor agrariërs. Deze hervormingen hebben bijgedragen aan het afbouwen van de EU-voorraden en aan een sterke vermindering van de handelsverstorende steun. Handelsbelemmeringen In een periode waarin de prijzen op de wereldmarkt oplopen, hebben veel landen de neiging om de beschikbare hoeveelheid agrarische grondstoffen voor de binnenlandse consumptie zeker te stellen. Sommige landen stellen exportrestricties in om producten beschikbaar te houden voor de binnenlandse markt en niet op de wereldmarkt af te zetten. De exportrestricties kunnen tot onevenwichtigheden op de wereldmarkt leiden. Er zijn minder goederen op de wereldmarkt beschikbaar wat een prijsopdrijvend effect heeft. Rusland en de Oekraïne hebben in de zomer van 2 de export van granen aan banden gelegd, terwijl India recent de export van uien heeft verboden wegens misoogsten. Politieke ontwikkelingen en burgeroorlogen in landen kunnen de productie en het transport van grondstoffen belemmeren. Ouattara, de tot president verkozen oppositieleider in Ivoorkust, heeft in januari 2 opgeroepen tot een exportban van cacao uit het grootste cacaoproducerende land ter wereld, Ivoorkust. Dit legt een belemmering op de internationale handel wat een prijsopdrijvend effect heeft. Handel op termijnmarkten Agrarische grondstoffen worden veel verhandeld op de CBOT in Chicago en op de LIFFE in Londen. Dit vindt niet alleen plaats door bedrijven die handelen in de grondstoffen of de grondstoffen verder verwerken, maar ook door beleggers/speculanten. De eerste groep bedrijven kunnen zich op de termijnmarkt indekken tegen sterke prijsschommelingen van agrarische grondstoffen. Voor deze bedrijven speelt de grondstof een belangrijke rol in het productieproces. Institutionele beleggers hebben ook belangstelling om in agrarische grondstoffen te beleggen. Als de volatiliteit van de prijsvorming van een grondstof toeneemt, wordt de belangstelling om in grondstoffen te beleggen groter. Voor sommige grondstoffen kunnen de prijsfluctuaties door beleggers worden versterkt, doordat de markten relatief klein zijn. Armajaro heeft in de zomer van 2 circa 15% van de wereldvoorraden cacao opgekocht. Het beleggen in agrarische grondstoffen is de afgelopen jaren ook meer in het gezichtsveld bij particuliere beleggers gekomen, doordat er verschillende beleggingsfondsen zijn opgericht (Commodity Exchange Trading Funds). Uit extern onderzoek blijkt dat het beleggen op grondstoffenmarkten een versterkend effect op de prijsvorming heeft. Het is echter onduidelijk hoe groot de rol van speculatie op de prijsvorming is.
5 Voedselprijzen februari 2 Voedselcrisis in 2 en 2 Tarwe In 2 en in het begin van 2 zijn de prijzen van veel agrarische grondstoffen sterk opgelopen. Voor een belangrijk deel kunnen deze prijsstijgingen worden verklaard USc$/BU 15 5 5 6 7 8 9 door de uitzonderlijke weersomstandigheden (La Niña) in de productiegebieden. Het droge, warme weer in de zomer van 2 veroorzaakte misoogsten van granen in Rusland en de Oekraïne. Daarnaast hebben de vroeg ingetreden winter op het noordelijk halfrond, overstromingen en tyfoons in Australië en de droogte in Argentinië de productie van veel agrarische grondstoffen nadelig beïnvloed. De consumptie heeft in 2 daarentegen een groei laten zien, waarbij de consumptie een extra impuls heeft gekregen door het economische herstel in veel landen, met name in Azië. De goede vraag en de tegenvallende productie leggen een druk op de wereldvoorraden. Voor de meeste agrarische grondstoffen lagen de wereldvoorraden bij het begin van de huidige voedselcrisis op een hoog niveau, maar deze voorraden zijn inmiddels geslonken. Toch zijn de voorraden voldoende groot om in de productietekorten te Maïs voorzien. Als reactie op de tegenvallende productie hebben enkele exporterende landen handelsbelemmeringen ingesteld, wat een extra impuls aan de prijsniveaus USc$/BU 8, 6, 4, 2, heeft gegeven. Door deze fundamentele factoren is de volatiliteit van de prijzen van agrarische grondstoffen groter geworden. Dit trekt ook beleggers op grondstoffenmarkten aan. Het is onduidelijk hoe groot de rol van speculatie in de prijsvorming is., 5 6 7 8 9 Is er op korte termijn sprake van een zeepbel? De komende maanden worden veel gewassen ingezaaid, waarna de oogsten in de tweede helft van 2 plaats zullen vinden. In deze periode ontstaat in het krachtenveld van vraag en aanbod weer een geheel nieuwe situatie. Als de oogsten in de belangrijkste productiegebieden wederom tegenvallen, zullen de prijsniveaus tot grote hoogte stijgen doordat de wereldvoorraden van een aantal agrarische grondstoffen sterk zullen dalen. Bij normale weersomstandigheden zullen de oogsten Suiker echter voldoende groot zijn om de wereldvoorraden weer aan te vullen. De prijzen zullen in deze situatie een daling laten zien. Toch mag niet worden verwacht dat de USc$/lb,4,3,2,, 5 6 7 8 9 prijsniveaus op korte termijn weer naar de dieptepunten van voor de voedselcrisis zullen dalen, doordat eerst de voorraden aangevuld moeten worden. Op fundamentele gronden kan de conclusie worden getrokken dat bij de meeste agrarische grondstoffen geen sprake is van een zeepbel in de prijsontwikkeling. Bij enkele grondstoffen is de prijs ver doorgeschoten door het sentiment in de markt en is een neerwaartse aanpassing gerechtvaardigd. Veel zal echter afhangen van de weersontwikkelingen gedurende de komende maanden. Voedselvoorziening op lange termijn Palmolie De bevolkingsgroei op aarde stelt de samenleving in de toekomst voor grote uitdagingen. Over 4 jaar zal de wereldbevolking met eenderde deel zijn gegroeid van 1.5 6,8 miljard tot 9,1 miljard mensen. Hoe moeten we de wereld voeden, terwijl er ook bedreigingen zoals klimaatveranderingen op ons af komen? US$/ton 1. 5 Door de bevolkingsgroei zal de consumptie stijgen. Daarnaast geeft de stijging van de welvaart alsmede het grotere gebruik van agrarische grondstoffen voor de productie van biobrandstoffen een positieve impuls aan de afzet van agrarische grondstoffen. Er is veel onderzoek nodig om tot nieuwe generaties biobrandstoffen te komen, waardoor 5 6 7 8 9 de druk op de voedselmarkt kan afnemen. Hoewel er nauwelijks mogelijkheden zijn om het wereldareaal substantieel te laten groeien, zal de productietoename vooral gezocht moeten worden in een grotere productiviteit. De stijging van de productiviteit is zeker mogelijk door de landbouw in veel gebieden op een intensievere en meer efficiënte wijze te beoefenen. Hierbij kan gedacht worden aan een doelmatiger gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen, het verder ontwikkelen van nieuwe
6 Voedselprijzen februari 2 rassen met een grotere productiviteit, de toepassing van GMO-gewassen en aan efficiëntere logistieke processen. Investeringen in R&D spelen hierbij in de komende decennia een cruciale rol. Als de huidige trend naar een gewenste productie ter grootte van een verwachte consumptie doorzet en er geen grote wereldvoorraden worden opgebouwd, zullen op de kortere termijn weersinvloeden een belangrijke invloedsfactor in de voedselvoorziening blijven spelen. Onevenwichtigheden tussen vraag en aanbod op korte termijn kunnen minder gemakkelijk worden opgevangen als er geen grote wereldvoorraden zijn. Samenvattend kan worden gesteld dat er voldoende mogelijkheden zijn voor productieuitbreidingen om in de vraag naar agrarische grondstoffen te voldoen, maar dat productiefluctuaties door weersinvloeden van grote(re) invloed op de prijsvorming zullen zijn.
7 Voedselprijzen februari 2 Economisch Bureau Sector Research Thijs Pons tel: +31 2 628 64 37 thijs.pons@nl.abnamro.com Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Teksten zijn afgesloten op februari 2. ABN AMRO, februari 2 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO.