Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2007 (economische effectberekening, cijfers 2006)

Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2007 (economische effectberekening, cijfers 2006) Juni 2007 Projectnummer T13.6.010 ZKA Consultants & Planners Provincie Flevoland Postbus 4833 Afdeling Economische Zaken 4803 EV Breda Postbus 55, 8200 AB Lelystad tel: 076-5658877 tel: 0320-265265 fax: 076-5656489 fax: 0320-265260 e-mail: info@zka.nl e-mail: info@flevoland.nl www.zka.nl www.flevoland.nl

Inhoudsopgave SAMENVATTING 1 1. INLEIDING 3 1.1. Doel 3 1.2. Leeswijzer 3 1.3. Verrichte werkzaamheden 3 2. AANBOD 4 2.1. Inleiding 4 2.2. Verblijfstoerisme 4 2.3. Dagtoerisme 7 3. OVERNACHTINGEN EN BEZOEKERSAANTALLEN 2006 11 3.1. Inleiding 11 3.2. Verblijfstoerisme 11 3.3. Dagtoerisme 13 3.4. Résumé 15 4. ECONOMISCHE BETEKENIS TOERISME EN RECREATIE 2006 17 4.1. Inleiding 17 4.2. Economische betekenis toerisme en recreatie Flevoland 2006 17 4.3. Economische betekenis naar gemeente 19 5. ONTWIKKELING 2000-2006 21 5.1. Inleiding 21 5.2. Ontwikkeling overnachtingen 2000-2006 21 5.3. Ontwikkeling dagtoeristisch bezoek 2000-2006 24 5.4. Ontwikkeling economische betekenis 2000-2006 25 6. TOELICHTING GEBRUIK REKENMODEL 27 6.1. Starten model 27 6.2. Invullen model 28 6.3. Resultaten model 29 Bijlagen 1. Rekenmodel (= monitor) en de werking ervan 2. Categorieën monitor (toelichting) 3. Gegevens database (toelichting) 4. Economische betekenis per gemeente 5. Participerende organisaties 6. Categorieën grafieken (toelichting) ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

SAMENVATTING Inleiding De Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland geeft inzicht in de economische betekenis van de sector recreatie en toerisme in Flevoland en de ontwikkeling daarvan. Deze periodieke meting wordt uitgevoerd in opdracht van de provincie Flevoland. Door gegevens ter beschikking te stellen wordt door vele betrokkenen aan deze meting meegewerkt. Voorliggende monitor de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2007 is de vijfde meting en betreft het jaar 2006. Toerisme en recreatie genereert bijna 336 miljoen bestedingen In 2006 werd aan verblijfs- en dagtoerisme in Flevoland bijna 336 miljoen besteed, waarvan het grootste deel (53%) afkomstig is van de verblijfstoeristen in de bungalowparken (m.n. Center Parcs De Eemhof) en de bezoekers van Walibi World en het Factory Outlet Center Bataviastad. en levert werkgelegenheid voor bijna 3.800 FTE Het toerisme levert in totaal 3.870 FTE aan werkgelegenheid op, waarvan 2.825 direct en 1.045 indirect. Ruim 1,8 miljoen overnachtingen en bijna 6,4 miljoen dagbezoeken in 2006 In 2006 hebben een ongeveer 1,8 miljoen toeristische overnachtingen plaatsgevonden in Flevoland. De categorie bungalows is goed voor bijna 59% van de overnachtingen, de kampeersector voor ruim een kwart (26%). Het aantal dagrecreatieve bezoeken in Flevoland bedroeg bijna 6,4 miljoen in 2006. Ruim een kwart (26%) hiervan betreft het bezoek aan attracties, musea en bezienswaardigheden. Het Factory Outlet Center Bataviastad is met circa 1,6 miljoen bezoeken (25% van het dagbezoek) de grootste publiekstrekker van Flevoland. Groei overnachtingen met 4% in zes jaar tijd bovengemiddeld Het aantal overnachtingen in Flevoland is tussen 2000 en 2006 met circa 4% toegenomen. Zowel in de bungalowsector, de kampeersector, de watersportsector als bij de groepsaccommodaties is het aantal overnachtingen gestegen. Alleen het aantal hotelovernachtingen is licht gedaald. Landelijk gezien is het aantal overnachtingen over deze zes jaar met 2,2% gestegen. Geconstateerd kan worden dat de provincie Flevoland het in het algemeen dus goed heeft gedaan op verblijfstoeristisch gebied met een groei van 4% over zes jaar. Hiermee behoort Flevoland tot de beter presterende provincies. Dagbezoek met 43% gegroeid in zes jaar tijd Het aantal dagtoeristische bezoeken in Flevoland is tussen 2000 en 2006 met ongeveer 43,1% gestegen. Deze groei kan voor een groot deel op het conto worden geschreven van het Factory Outlet Center Bataviastad dat in 2001 is geopend. Zonder Bataviastad is sprake van een toename van het dagtoerisme met 7,2%. Met name op gebied van kleine en middelgrote attracties (o.a. Aviodrome) en rondvaarten (Hanzestad Compagnie) is een relatief hoge groei gerealiseerd. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 1

Reële groei economische betekenis toerisme en recreatie De verblijfsgasten en dagbezoekers in Flevoland hebben in 2006 gezamenlijk ongeveer 335,8 miljoen uitgegeven. Dit is bijna 70% meer dan de kleine 200 miljoen bestedingen anno 2000. De werkgelegenheid die met de bestedingen gepaard gaat bedraagt circa 3.900 FTE, een groei van ongeveer 43% ten opzichte van 2000. Deze groei is sterker dan de gemiddelde groei van de werkgelegenheid in Flevoland in zes jaar tijd. Die bedroeg circa 27%. Groei bestedingen betreft met name bestedingseffect De groei van de bestedingen is grotendeels het gevolg van een bestedingseffect (hogere bestedingen per persoon mede door hogere prijzen). Het bestedingseffect verklaart de extra bestedingen voor ongeveer 59%. De overige 41% kan worden verklaard uit de hogere bezoekersaantallen en overnachtingen (volumeeffect). Met name de realisatie van Bataviastad heeft hierbij een grote rol gespeeld. 2 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

1. INLEIDING 1.1. Doel De Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland geeft inzicht in de economische betekenis van de sector recreatie en toerisme in Flevoland en de ontwikkeling daarvan. De monitor is het resultaat van samenwerking van de provincie Flevoland en alle betrokken partijen: 6 gemeenten, 3 brancheorganisaties, de stichting WIJ, de Kamer van Koophandel en Toerisme Flevoland (zie bijlage 5). De monitor is voor het eerst opgesteld in 2001/2002 met een nulmeting. Voor deze nulmeting, zijn gebruikscijfers bezoekersaantallen en overnachtingen van 1999/2000 gebruikt. Om de ontwikkeling te kunnen volgen, is de monitor in 2004 geactualiseerd op basis van gegevens over 2002, in 2005 met gegevens over 2004 en in 2006 met cijfers over 2005. Voorliggende monitor de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2007 is de vijfde meting en betreft het jaar 2006. Deze monitor is wederom uitgevoerd door ZKA Consultants & Planners in opdracht van de provincie Flevoland. In de monitor zijn 22 verblijfstoeristische en dagrecreatieve categorieën opgenomen. De resultaten worden weergegeven in dit rapport. U kunt aan de hand van het model op de bijgeleverde CD-ROM zelf berekeningen maken voor verschillende sectoren of per gemeente en desgewenst gegevens overbrengen naar uw eigen documenten. De werking van dit rekenmodel staat beschreven in hoofdstuk 6. 1.2. Leeswijzer Deze rapportage is als volgt opgebouwd: Een schets van de structuur van het toeristisch-recreatief aanbod in Flevoland: hoofdstuk 2; Het gebruik van het aanbod in 2006: hoofdstuk 3; De economische betekenis van toerisme en recreatie uitgedrukt in bestedingen en werkgelegenheid in Flevoland en de verschillende gemeenten in 2006: hoofdstuk 4; De ontwikkeling van de vraag alsmede de ontwikkeling van de economische betekenis in de periode 2000-2006: hoofdstuk 5; Een toelichting op het gebruik van het rekenmodel: hoofdstuk 6. 1.3. Verrichte werkzaamheden Ten behoeve van deze studie zijn de volgende werkzaamheden verricht: Deskresearch (data gemeenten, stichting WIJ, VVV, etc.); Telefonische interviews toeristisch-recreatieve bedrijven; Actualisering databasebestand en model; Modelmatige doorrekening economische betekenis toerisme en recreatie in Flevoland en de zes gemeenten in 2006; Analyse ontwikkeling 2000-2006; Rapportage; Presentatie. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 3

2. AANBOD 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt de structuur van het toeristisch-recreatief aanbod in Flevoland geschetst. Hierbij wordt eerst aandacht besteed aan het verblijfstoeristisch aanbod (2.2.) en vervolgens aan het dagrecreatieve aanbod (2.3.). Deze inventarisatie is gebaseerd op deskresearch (gegevens van de exploitanten zelf, gemeenten etc.), aangevuld met telefonische interviews. 2.2. Verblijfstoerisme Binnen het verblijfstoerisme worden de volgende hoofdcategorieën onderscheiden: 1. Hotels, pensions en bed & breakfast (2.2.1.); 2. Campings (2.2.2.); 3. Groepsaccommodaties (2.2.3.); 4. Bungalows (2.2.4.); 5. Jachthavens (2.2.5.). 2.2.1. Hotels, pensions en bed- en breakfast Onderstaande tabel (tabel 2.1.) geeft een overzicht van het hotelaanbod (uitgedrukt in aantal hotels 1 en aantal bedden) in Flevoland per gemeente. Tabel 2.1. Hotelaanbod Flevoland (2006) Gemeente Aantal hotels 1 Aantal bedden Almere 9 253 Dronten 10 240 Lelystad 15 194 Noordoostpolder 13 331 Urk 7 59 Zeewolde 11 54 Totaal 65 1.131 Flevoland telde in 2006 in totaal 65 hotels, pensions en bed & breakfast accommodaties met in totaal ruim 1.100 bedden. Het hotelaanbod in Flevoland is met name gesitueerd in Almere, Dronten, Lelystad en Noordoostpolder met elk ongeveer 200-330 bedden. Met gemiddeld 66 bedden per hotel/pension (exclusief de bed & breakfast accommodaties) komt de schaalgrootte van de hotels redelijk overeen met het landelijke gemiddelde (72 bedden in 2006). Ten opzichte van 2005 is het aantal accommodaties gestegen van 52 tot 65. Deze toename is met name te verklaren door een stijging van het aantal bed & breakfast accommodaties. Het aantal bedden is daarentegen gedaald van 1.170 tot 1.131. Deze daling van de slaapplaatscapaciteit is met name in Lelystad terug te vinden en kan worden verklaard door de sluiting van De Lange Jammer in het kader van een verbouwing. 1 Inclusief pensions en bed & breakfasts. 4 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

Binnen de hoofdcategorie hotels wordt in de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland onderscheid gemaakt tussen 2 : Hotels/pensions standaard; Hotels middenklasse en luxe. Onder de categorie hotels/pensions standaard worden hotels en pensions met 0 t/m 2 sterren verstaan. Bed & breakfast accommodaties worden ook tot deze categorie gerekend. Tot de categorie hotels middenklasse en luxe worden hotels vanaf 3 sterren gerekend. Tabel 2.2. Hotelaanbod Flevoland (2006) naar niveau Gemeente Hotels/pensions standaard (incl. B&B) Hotels middenklasse en luxe Accommodaties Bedden Accommodaties Bedden Almere 7 26 2 227 Dronten 8 118 2 122 Lelystad 13 46 2 148 Noordoostpolder 10 40 3 291 Urk 7 59 - - Zeewolde 10 38 1 16 Totaal 55 327 10 804 In tabel 2.2. is het hotelaanbod weergegeven per categorie per gemeente. Hieruit kan worden afgeleid, dat ruim 70% van de ruim 1.100 bedden in de hotelsector in Flevoland behoort tot de categorie hotels middenklasse en luxe. Met name Almere, Lelystad en Noordoostpolder hebben aanbod in deze categorie. In Dronten is de verhouding eenvoudig - middenklasse/luxe gelijkmatiger, terwijl het aanbod in Urk en Zeewolde te typeren is als eenvoudig. Het eenvoudigere aanbod is relatief kleinschalig (gemiddeld 6 bedden per accommodatie), terwijl deze schaal bij de luxere accommodaties groter is (80 bedden per accommodatie). 2.2.2. Campings Bij het kamperen kan onderscheid worden gemaakt tussen toeristisch en vast kamperen 3 op reguliere campings en op minicampings (ook wel kamperen bij de boer genoemd). Deze laatste categorie heeft (grotendeels) een toeristisch karakter. In onderstaande tabel is het kampeeraanbod per gemeente in Flevoland weergegeven. Tabel 2.3. Campingaanbod Flevoland (2006) Gemeente Regulier campings Minicampings Bedrijven Vaste plaatsen Toeristische pl. Bedrijven Plaatsen Almere 6 151 553 - - Dronten 8 1.530 1.474 5 80 Lelystad 2 20 120 1 15 Noordoostpolder 7 255 252 11 163 Urk 1 220 76 - - Zeewolde 13 1.403 1.650 - - Totaal 37 3.579 4.125 17 258 2 3 Reden voor deze onderverdeling in deze categorieën is de uiteenlopende bestedingsomvang (gasten in een luxe hotel kennen een aanzienlijk hoger bestedingspatroon dan gasten in een eenvoudig pension of in een bed & breakfast accommodatie). Onder vast kamperen wordt zowel het kamperen op vaste plaatsen, jaarplaatsen als seizoensplaatsen gerekend. Tot toeristisch kamperen wordt gerekend het kamperen op toeristische plaatsen, voor- of naseizoenplaatsen, in trekkershutten en verhuurcaravans. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 5

In totaal heeft Flevoland 54 campings, waarvan 17 minicampings. De reguliere campings hebben in totaal 7.704 standplaatsen, de minicampings 258. Het kamperen bij de boer heeft dan ook een veel kleinschaliger karakter (doorgaans circa 15 standplaatsen per bedrijf) dan het regulier kampeeraanbod (gemiddeld bijna 210 standplaatsen per bedrijf). Uit tabel 2.3. blijkt verder dat het reguliere kampeeraanbod m.n. is geconcentreerd aan de Randmeren. In de gemeenten Dronten en Zeewolde is 79% van het totale reguliere aanbod gevestigd. Het kamperen bij de boer vindt met name in de gemeente Noordoostpolder plaats. Ten opzichte van 2005 zijn er 70 plaatsen bijgekomen op minicampings en 43 plaatsen verdwenen op reguliere campings. Daarnaast is bij de reguliere campings sprake van een verschuiving van toeristisch naar vast kamperen. In 2005 was nog ongeveer 60% van de totale (reguliere) capaciteit toeristisch, in 2006 was dit 54% (maar dit is nog altijd beduidend meer dan het landelijk gemiddelde van circa 40%). 2.2.3. Groepsaccommodaties Flevoland heeft in totaal 9 groepsaccommodaties met in totaal circa 394 bedden (zie tabel 2.4.). Ten opzichte van 2005 is het aantal slaapplaatsen met ongeveer 65 bedden gedaald. Dit is met name veroorzaakt door de (wellicht tijdelijke) sluiting in 2006 van het Trappershonk (112 bedden) in Dronten. De nieuwe accommodaties in Zeewolde en Noordoostpolder waren onvoldoende groot om dit te compenseren. Tabel 2.4. Aanbod groepsaccommodaties Flevoland (2006) Gemeente Aantal accommodaties Aantal bedden Almere 1 60 Dronten - - Lelystad 1 48 Noordoostpolder 4 152 Urk 1 70 Zeewolde 2 64 Totaal 9 394 2.2.4. Bungalows In de categorie bungalows worden naast bungalows (en andere verblijfseenheden, bijv. chalets, stacaravans) op bungalowparken ook appartementen en vakantiewoningen meegenomen. Tabel 2.5. geeft een overzicht van het bungalowaanbod uitgedrukt in aantal accommodaties en het aantal eenheden (bijv. bungalows, appartementen) en aantal bedden. Tabel 2.5. Aanbod bungalows Flevoland (2006) Gemeente Aantal accommodaties Aantal eenheden Aantal bedden Almere - - - Dronten 4 212 1.087 Lelystad - - - Noordoostpolder 3 38 214 Urk 2 3 12 Zeewolde 6 807 3.986 Totaal 15 1.060 5.299 6 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

Uit tabel 2.5. kan worden afgelezen, dat Flevoland over circa 1.060 bungalows beschikt met in totaal circa 5.300 bedden. Het merendeel (75%) hiervan is gesitueerd in Zeewolde. Dit wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van Center Parcs De Eemhof (701 eenheden, 3.500 bedden, 66% van het totale bungalowaanbod in Flevoland). 2.2.5. Jachthavens (vaste ligplaatsen en passantenplaatsen) Flevoland heeft volgens onze inventarisatie 4 in totaal 35 jachthavens met ruim 10.000 ligplaatsen waarvan 9.468 vaste ligplaatsen (93%) en ongeveer 710 passantenplaatsen (7%). Tabel 2.6. geeft een overzicht van het jachthavenaanbod in Flevoland volgens onze inventarisatie. Tabel 2.6. Aanbod jachthavens Flevoland (2006) Gemeente Aantal jachthavens Aantal vaste ligplaatsen Aantal passantenplaatsen Totaal aantal ligplaatsen Almere 5 2.701 105 2.806 Dronten 10 1.880 275 2.155 Lelystad 6 2.557 20 2.577 Noordoostpolder 5 400 60 460 Urk 2 220 100 320 Zeewolde 7 1.677 130 1.727 Totaal 35 9.435 690 10.125 2.3. Dagtoerisme Binnen het dagtoerisme worden de volgende hoofdcategorieën onderscheiden: Attracties en bezienswaardigheden (2.3.1.); Evenementen (2.3.2.); Oeverrecreatie en kleine watersport (2.3.3.); Natuurgerichte openluchtrecreatie (2.3.4.); Rondvaarten (2.3.5.); Golf (2.3.6.); Outdoor/adventure (2.3.7.); Factory Outlet Center (2.3.8.). 2.3.1. Attracties en bezienswaardigheden De hoofdcategorie attracties en bezienswaardigheden kan worden onderverdeeld in drie subcategorieën: Grote attracties (> 500.000 bezoekers per jaar); Kleine en middelgrote attracties (< 500.000 bezoekers per jaar); Musea en bezienswaardigheden (musea, monumenten, bezoekerscentra, tuinen, rondleidingen, etc). De grootste attractie in Flevoland, Walibi World in de gemeente Dronten, wordt tot de grote attracties gerekend. De categorie kleine en middelgrote attracties bestaat uit zes bedrijven 5. De categorie musea en bezienswaardigheden telt 23 aanbieders. In tabel 2.7. is het aantal aanbieders per gemeente weergegeven. Hieruit kan geconstateerd worden dat (met name) de musea en bezienswaardigheden geconcentreerd zijn in Noordoostpolder, Lelystad en Almere. 4 5 Volgens de Stichting Waterrecreatie IJsselmeer en Randmeren telt Flevoland 34 jachthavens met in totaal 10.088 ligplaatsen (waarvan 9.498 vaste ligplaatsen). Dit zijn Aviodrome, twee parken van Ballorig, Speel- en Doepark de Voorst, de Orchideeënhoeve en de Bataviawerf. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 7

Tabel 2.7. Aanbod attracties en bezienswaardigheden Flevoland (2006) Gemeente Aantal grote attracties Aantal kleine en middelgrote attracties Aantal musea en bezienswaardigheden Almere - 1 8 Dronten 1-1 Lelystad - 3 5 Noordoostpolder - 2 7 Urk - - 2 Zeewolde - - - Totaal 1 6 23 2.3.2. Evenementen Binnen Flevoland worden jaarlijks vele evenementen georganiseerd. In deze Monitor zijn 58 evenementen met een toeristische en/of bovenlokale aantrekkingskracht meegenomen. De evenementen zijn onderverdeeld in twee categorieën ( evenementen laag/middel en evenementen hoog ) vanwege de grote verschillen in bestedingen per persoon per dag bij enerzijds Lowlands en de Libelle Zomerweek (getypeerd als evenementen hoog ) en anderzijds bij de overige evenementen. In tabel 2.8. is aangegeven hoeveel evenementen per gemeente zijn meegenomen. Tabel 2.8. Aanbod evenementen Flevoland (2006) Gemeente Aantal evenementen laag/middel Aantal evenementen hoog Totaal aantal evenementen Almere 24 1 25 Dronten 5 1 6 Lelystad 8 8 Noordoostpolder 8 8 Urk 5 5 Zeewolde 6 6 Totaal 56 2 58 Ten opzichte van 2005 zijn per saldo 4 evenementen meer meegenomen in het onderzoek 6. Deels schuilt dit in een betere gegevensverzameling, maar deels ook in evenementen die in 2006 voor het eerst in Flevoland zijn georganiseerd. 2.3.3. Oeverrecreatie en kleine watersport In Flevoland zijn talrijke mogelijkheden voor oeverrecreatie (zonnen, zwemmen, picknicken, en dergelijke op stranden aan meren of plassen en vissen) en kleine watersport (surfen, kanoën, roeien, etc) zoals het Almeerderstrand, het Zilverstrand, het Bovenwater, het Erkemederstrand, het Vollenhovenmeer, etc. Aangezien geen bezoekersaantallen bekend zijn van waterrecreatie zijn de bezoekersaantallen in deze categorie overgenomen uit het CVTO (Continu VrijetijdsOnderzoek 2005) van het NIPO. 6 Voor deze Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2007 is met alle gemeenten en promotieorganisaties in Flevoland contact opgenomen om het overzicht van de toeristisch relevante evenementen te completeren. 8 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

2.3.4. Natuurgerichte openluchtrecreatie Tot natuurgerichte openluchtrecreatie wordt gerekend wandelen, fietsen, paardrijden, skeeleren, etc. in natuurgebieden met een bovenregionale aantrekkingskracht. Tot deze gebieden worden gerekend: Oostvaardersplassen, Natuurpark Lelystad, stadslandgoed de Kemphaan (Almere) en het Kuinderbos. 2.3.5. Rondvaarten In Flevoland zijn zes bedrijven gevestigd die toeristische rondvaarten verzorgen; rederij Tisset in Almere (rondvaarten naar Pampus), Rondvaarten Veluwemeer in Dronten, rederij de Dageraad in Noordoostpolder, rondvaartbedrijf Energie in Urk en van Wijk in Enkhuizen (rondvaarten vanaf Urk) en de Hanzestad Compagnie in Lelystad. 2.3.6. Golf Flevoland telt 7 reguliere golfbanen. Drie golfbanen bestaan uit een 27-holes baan plus een 9-holes oefenbaan. Daarnaast zijn er nog drie 18-holes banen (waarvan één ook een 9-holes oefenbaan heeft) en één 9-holes baan. De gemeenten Almere en Lelystad hebben allemaal één golfbaan. In de gemeenten Dronten, Noordoostpolder en Zeewolde zijn twee golfbanen gevestigd. Naast deze 7 reguliere golfbanen is ook de 18-holes korte golfbaan Golfpark Rutten tot deze categorie gerekend 7. 2.3.7. Outdoor/adventure Een type dagrecreatie dat relatief veel voorkomt in Flevoland is outdoor/ adventure. Er zijn verschillende bedrijven die actieve, avontuurlijke buitenactiviteiten aanbieden zoals survivals, paintbal, parachutespringen, etc. Hierin worden twee categorieën onderscheiden: Outdoor/adventure laag met relatief lage bestedingen per persoon. Vaak zijn dit activiteiten die in groepsverband worden ondernomen zoals, survival, paintbal, etc. Deze categorie telt tien aanbieders (zie ook tabel 2.9.); Outdoor/adventure hoog met hoge gemiddelde bestedingen per persoon. Doorgaans zijn dit activiteiten met een meer individueel karakter zoals autoincentives, vliegles (recreatief), tandem parachutesprong, etc. Deze categorie telt zeven aanbieders, waarvan er zes in de gemeente Lelystad zijn gevestigd. Tabel 2.9. Aanbod outdoor/adventure Flevoland (2006) Gemeente Aantal aanbieders outdoor/adventure laag Aantal aanbieders outdoor/adventure hoog Totaal aantal aanbieders outdoor/adventure Almere 4 1 5 Dronten 3-3 Lelystad 1 6 7 Noordoostpolder 1-1 Urk - - - Zeewolde 1-1 Totaal 10 7 17 7 Deze golfbaan heeft anders dan de andere golfbanen geen leden maar ontvangt alleen losse bezoekers. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 9

2.3.8. Factory Outlet Center Een belangrijke dagtoeristische trekker in Flevoland is Factory Outlet Center Bataviastad in Lelystad. Dit winkeldorp met ruim 60 winkels en verschillende horeca-eenheden is in de zomer van 2001 geopend. Van dit type attractie zijn er slechts enkele in Nederland. Naast Bataviastad in Lelystad (dat zal worden uitgebreid in 2007, waardoor het oppervlakte bijna zal verdubbelen) is in Roermond sinds 2002 ook een Factory Outlet Center gevestigd (Designer Outlet Roermond). Sinds november 2006 kent Roosendaal het derde Factory Outlet Center in Nederland, Rosada genaamd. 10 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

3. OVERNACHTINGEN EN BEZOEKERSAANTALLEN 2006 3.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt het gebruik in 2006 uitgedrukt in overnachtingen en bezoekersaantallen van het in hoofdstuk 2 weergegeven toeristisch-recreatieve aanbod beschreven. Hierbij is eerst aandacht besteed aan het verblijfstoerisme (3.2.). Vervolgens wordt ingegaan op het dagtoerisme (3.3.). Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een résumé (3.4.). Waarborg vertrouwelijkheid Voor zover mogelijk wordt het gebruik van het toeristisch-recreatief aanbod per categorie (logiesvorm / type dagattractie) weergegeven per gemeente. Om de vertrouwelijkheid van de gegevens van de individuele bedrijven te waarborgen, worden alleen uitspraken gedaan op een aggregatieniveau van minimaal 3 bedrijven per cel. Indien er wel overnachtingen of bezoekersaantallen in een bepaalde gemeente voorkomen, maar deze vanwege het waarborgen van de vertrouwelijkheid niet kunnen worden weergegeven, wordt dit aangegeven door de aanduiding g.g. 3.2. Verblijfstoerisme Op basis van telefonische interviews onder verblijfstoeristische bedrijven is het gebruik van het verblijfstoeristisch aanbod in Flevoland in 2006 geïnventariseerd. Ontbrekende waarnemingen zijn gecompleteerd door uit te gaan van de gemiddelde bezettingsgraden voor de desbetreffende categorie. 3.2.1. Hotels In hotels t/m 2 sterren, pensions en bed & breakfast accommodaties vonden in 2006 ongeveer 10.400 overnachtingen plaats. In middenklasse en luxe hotels werd in dat jaar bijna 95.000 maal overnacht. Het aantal overnachtingen in hotels c.a. in Flevoland in 2006 bedroeg daarmee in totaal ruim 105.000. In tabel 3.1. is weergegeven hoe de hotelovernachtingen zijn verdeeld over de verschillende Flevolandse gemeenten. De meeste overnachtingen vonden plaats in de gemeenten Noordoostpolder, Lelystad en Almere (met circa 87% van alle hotelovernachtingen in Flevoland in 2006). Dit hangt samen met de concentratie van het middenklasse en luxe aanbod met een hogere bezetting dan hotels/pensions standaard in deze gemeenten. Tabel 3.1. Hotelovernachtingen Flevoland (2006) naar niveau Gemeente Hotels/pensions standaard Hotels middenklasse en luxe Totaal Almere 561 16.995 17.556 Dronten 3.170 g.g. 9.370 Lelystad 3.130 30.274 33.404 Noordoostpolder 691 39.458 40.149 Urk 2.043-2.043 Zeewolde 797 g.g. 2.667 Totaal 10.392 94.797 105.189 Ten opzichte van 2005 is het aantal hotelovernachtingen in Flevoland met ongeveer 5,5% gestegen. Deze stijging is volledig gerealiseerd door de middenklasse en luxe hotels (waar de bezetting is gestegen). Bij de pensions en bed & breakfast accommodaties zijn de overnachtingen gedaald. Met name in Almere is het aantal overnachtingen behoorlijk gestegen (+18,5%). ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 11

3.2.2. Campings In 2006 vonden in totaal een kleine 463.000 toeristische overnachtingen plaats op reguliere campings én minicampings in Flevoland. In onderstaande tabel is het gebruik van het toeristisch kampeeraanbod per gemeente in Flevoland weergegeven. Conform het aanbod zijn de toeristische overnachtingen sterk geconcentreerd in Dronten en Zeewolde. Tabel 3.2. Toeristische kampeerovernachtingen Flevoland (2006) Gemeente Reguliere campings Minicampings Totaal Almere 21.938-21.938 Dronten 237.092 8.581 245.673 Lelystad g.g. g.g. g.g. Noordoostpolder 24.838 15.407 40.245 Urk g.g. - g.g. Zeewolde 128.765-128.765 Totaal 437.187 25.468 462.655 Ten opzichte van 2005 is het aantal kampeerovernachtingen nauwelijks veranderd. Het aantal overnachtingen op minicampings is fors toegenomen (+34,5%), door meer capaciteit in combinatie met een iets lagere bezettingsgraad. De toeristische overnachtingen op reguliere campings zijn iets gedaald (-2,2%). Dit is met name veroorzaakt door de substitutie van toeristische plaatsen door vaste plaatsen; de bezettingsgraad is vorig jaar wel gestegen. Het vast kamperen wordt in de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland meegenomen door het aantal vaste plaatsen te vermenigvuldigen met de gemiddelde bestedingen per plaats per jaar. 3.2.3. Groepsaccommodaties Bij de 9 groepsaccommodaties in Flevoland vonden in 2006 in totaal een kleine 30.200 overnachtingen plaats. Dit betekent een lichte stijging (+2,3%) ten opzichte van 2005. In combinatie met het gedaalde aantal slaapplaatsen bij de groepsaccommodaties impliceert dit dat de gemiddelde bezettingsgraad is gestegen. 3.2.4. Bungalows In de categorie bungalows vonden in 2006 circa 1.056.000 overnachtingen plaats (zie tabel 3.3.), een stijging van bijna 7% ten opzichte van 2005. Tabel 3.3. Bungalowovernachtingen Flevoland (2006) Gemeente Overnachtingen Almere - Dronten 110.944 Lelystad - Noordoostpolder 11.442 Urk g.g. Zeewolde 933.196 Totaal 1.055.792 12 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

3.2.5. Jachthavens In 2005 vonden volgens opgaaf van de Stichting WIJ ongeveer 40.680 bootovernachtingen plaats van passanten in de jachthavens in Flevoland. Dit kwam overeen met ongeveer 155.000 persoonsovernachtingen 8. De verdeling van de passantenovernachtingen over de verschillende gemeenten is niet (exact) bekend. Voor 2006 zijn nog geen gegevens beschikbaar. Op basis van de interviews ten behoeve van dit onderzoek, blijkt het aantal overnachtingen van passanten met ongeveer 4% te zijn gedaald. Hiervan uitgaande is het aantal passantenovernachtingen in Flevoland in 2006 ingeschat op ongeveer 149.600. De bezette vaste ligplaatsen in jachthavens (8.637) worden in de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland meegenomen door de capaciteit te vermenigvuldigen met de gemiddelde bestedingen per ligplaats per jaar. 3.3. Dagtoerisme Het gebruik van het dagtoeristisch aanbod in Flevoland is geïnventariseerd op basis van telefonische interviews onder dagtoeristische bedrijven aangevuld met deskresearch (gegevens van gemeenten, evenementenorganisatoren, etc). 3.3.1. Attracties en bezienswaardigheden Walibi World trok in 2006 ongeveer 766.000 bezoekers 9. De zeven kleine en middelgrote attracties in Flevoland trokken dat jaar ongeveer 524.300 bezoekers. De musea en bezienswaardigheden werden in totaal ruim 390.000 maal bezocht. In totaal kwam het bezoek aan attracties, musea en bezienswaardigheden hiermee uit op een kleine 1,7 miljoen bezoeken (zie tabel 3.4.). Tabel 3.4. Bezoek attracties en bezienswaardigheden Flevoland (2006) Gemeente Bezoek aan attracties, musea en bezienswaardigheden Almere 60.860 Dronten 766.200 Lelystad 385.750 Noordoostpolder 216.266 Urk 252.000 Zeewolde - Totaal 1.681.076 Het bezoek aan attracties en bezienswaardigheden in Flevoland is met ongeveer 9% gedaald ten opzichte van 2005. Deze daling komt geheel op het conto van het gedaalde bezoek aan Walibi World. Het bezoek aan de kleine en middelgrote attracties en aan de musea en bezienswaardigheden is vorig jaar in totaal wel gestegen. 8 9 Stichting WIJ heeft eind 2006 informatie over het aantal bootovernachtingen verstrekt (destijds 43.500 doorgegeven). De gemiddelde bootbezetting (circa 3 personen) en de gemiddelde verblijfsduur van passanten (1,2 nachten) zijn verkregen op basis van de interviews met de jachthavens. Bron: Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 13

3.3.2. Evenementen De meegenomen evenementen in de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland trokken in 2006 bijna 1,1 miljoen bezoeken (zie tabel 3.5.). Hierbij ligt het accent op Almere met ruim 455.000 bezoeken. Ook Dronten doet het goed qua evenementenbezoek met ruim 270.000 bezoeken in 2006. Tabel 3.5. Bezoek evenementen Flevoland (2006) Gemeente Totaal aantal evenementen Aantal bezoekers Almere 25 455.743 Dronten 6 269.300 10 Lelystad 8 105.750 Noordoostpolder 8 153.100 Urk 5 62.000 Zeewolde 6 10.800 Totaal 58 1.056.693 Ten opzichte van de Monitor 2006 (over 2005) is het aantal bezoeken aan evenementen met circa 4% gestegen. Deels is dit veroorzaakt door nieuwe evenementen of evenementen die in 2005 niet hebben plaatsgevonden, zoals de visserijdagen in Urk (even jaren). Daarnaast kan een deel van de groei verklaard worden uit de verbeterde gegevensverzameling. Deze is per saldo groter geweest dan de daling door de evenementen die in 2006 niet meer in Flevoland hebben plaatsgevonden (bijvoorbeeld Sailwolde dat in de oneven jaren wordt georganiseerd en de ANWB Kampeer-/Vakantiedagen die zijn verhuisd van Almere naar Spaarnwoude). De organisatoren van de evenementen die zowel in deze als de vorige Monitor zijn meegenomen hebben het bezoek per saldo licht zien stijgen. 3.3.3. Oeverrecreatie en kleine watersport Aangezien het aanbod voor oeverrecreatie en kleine watersport relatief kleinschalig is en regelmatig een niet bedrijfsmatige exploitatie of een nevenexploitatie betreft, is het lastig om bezoekersaantallen van de verschillende locaties/aanbieders te verkrijgen. Daarom zijn de bezoekersaantallen in deze categorieën afkomstig uit het CVTO (ContinuVrijeTijdsOnderzoek 2005, NIPO). Uit het CVTO resulteert dat er jaarlijks ongeveer 454.000 activiteiten 11 in Flevoland kunnen worden getypeerd als oeverrecreatie (zonnen, zwemmen, picknicken, etc. op stranden aan meren of plassen). Binnen de categorie kleine watersport (kanoën, zeilen, etc.) vonden in 2005 ongeveer 243.000 activiteiten plaats in Flevoland. Eén activiteit kan worden gezien als één bezoeker. Tabel 3.6. Bezoek oeverrecreatie en kleine watersport Flevoland (2005) Gemeente Oeverrecreatie Kleine watersport Almere 215.764 115.518 Dronten 47.695 25.535 Lelystad 87.668 46.937 Noordoostpolder 57.688 30.886 Urk 21.349 11.430 Zeewolde 24.075 12.889 Totaal 454.240 243.195 10 11 Voor Lowlands is het aantal bezoekdagen (aantal bezoekers x duur evenement (= 55.000 bezoekers x 3 dagen)) gerekend. Activiteiten met een minimale duur van 2 uur. 14 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

3.3.4. Natuurgerichte openluchtrecreatie De vier gebieden die zijn afgebakend als de voornaamste gebieden in Flevoland voor natuurgerichte openluchtrecreatie de Oostvaardersplassen, Natuurpark Lelystad, stadslandgoed de Kemphaan en het Kuinderbos trokken in 2006 in totaal ruim 690.000 bezoekers. 3.3.5. Rondvaarten In 2006 trokken de rondvaarten in Flevoland ongeveer 179.000 passagiers 12. Dit is een aanzienlijke stijging ten opzichte van het jaar daarvoor. De groei is met name veroorzaakt door de forse groei van het bezoek bij de Hanzestad Compagnie (bruine vloot). 3.3.6. Golf In 2006 noteerden de acht golfbanen in Flevoland ruim 266.000 bezoeken. Dit betreft zowel bezoeken van leden als greenfees. 3.3.7. Outdoor/adventure Op gebied van outdoor/adventure, vonden er in 2006 ruim 206.500 dagtochten plaats in Flevoland. Hiervan hebben een kleine 180.000 dagtochten betrekking op outdoor/adventure met relatief lage bestedingen per persoon, zoals survivals, etc. De overige circa 27.400 bezoekers hebben deelgenomen aan activiteiten die kunnen worden getypeerd als outdoor/adventure hoog. 3.3.8. Factory Outlet Center In 2006 trok het Factory Outlet Center Bataviastad ongeveer 1,6 miljoen bezoekers. Dit is een daling van ongeveer 11% ten opzichte van 2005. Bataviastad lijkt momenteel in de neergangsfase van de productlevenscyclus te zijn beland. Als het goed is zal de uitbreiding dit jaar (2007) in combinatie met de andere toeristische ontwikkelingen in het gebied voor een nieuwe impuls zorgen. 3.4. Résumé Toeristisch bezoek 2006 Het gebruik van het verblijfs- en dagtoeristisch aanbod in Flevoland, vormt de input voor de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland. Tabel 3.7. op de volgende pagina geeft een overzicht van de inputcijfers overnachtingen, (bezette) vaste plaatsen en bezoekersaantallen voor de berekening van de economische betekenis van toerisme en recreatie in Flevoland in 2006. 12 Dit betreft uitsluitend het toeristische gebruik. Regulier gebruik van veerponten (overzetveren) blijft buiten beschouwing. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 15

Tabel 3.7. Invoer Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2007 (cijfers 2006) Categorieën Input Eenheid Verblijfsrecreatie 1. Hotels/pensions standaard 10.392 Overnachtingen 2. Hotels middenklasse en luxe 94.797 Overnachtingen 3. Campings toeristisch 437.187 Overnachtingen 4. Campings vast 3.579 Aantal bezette vaste plaatsen 5. Minicampings 25.468 Overnachtingen 6. Groepsaccommodaties 30.166 Overnachtingen 7. Bungalows 1.055.792 Overnachtingen 8. Watersport passanten 149.586 Overnachtingen 9. Watersport vast 8.637 Aantal bezette vaste plaatsen Totaal aantal overnachtingen 1.803.388 Dagrecreatie 10. Grote attractie 766.000 Bezoekersaantal 11. Kleine en middelgrote attracties 524.300 Bezoekersaantal 12. Musea en bezienswaardigheden 390.776 Bezoekersaantal 13. Evenementen laag/middel 816.693 Bezoekersaantal 14. Evenementen hoog 240.000 Bezoekdagen 15. Oeverrecreatie 454.240 Bezoekersaantal 16. Kleine watersport 243.195 Bezoekersaantal 17. Natuurgerichte openluchtrecreatie 692.083 Bezoekersaantal 18. Rondvaarten 179.000 Bezoekersaantal 19. Golf 266.215 Bezoekersaantal 20. Outdoor/adventure laag 179.171 Bezoekersaantal 21. Outdoor/adventure hoog 27.400 Bezoekersaantal 22. FOC 1.600.000 Bezoekersaantal Totaal aantal dagrecreatieve bezoeken 6.379.073 Verblijfstoerisme: 1,8 miljoen overnachtingen Uit bovenstaande tabel kan worden afgelezen dat in 2006 ongeveer 1,8 miljoen toeristische overnachtingen hebben plaatsgevonden in Flevoland (exclusief overnachtingen op vaste standplaatsen op campings en op vaste ligplaatsen, maar inclusief (semi-)zakelijke overnachtingen in hotels). In deze overnachtingen heeft de categorie bungalows een groot aandeel (circa 58,5%), wat veroorzaakt wordt door het grote aantal overnachtingen op De Eemhof. Naast de bungalowsector levert de kampeersector een belangrijke bijdrage (circa 26%) in het aantal toeristische overnachtingen. Dagrecreatie: bijna 6,4 miljoen bezoeken In 2006 vonden in Flevoland bijna 6,4 miljoen dagtochten plaats. Ruim een kwart (26%) ongeveer 1,7 miljoen bezoeken hiervan betreft bezoeken aan attracties, musea en bezienswaardigheden. Het Factory Outlet Center Bataviastad" is met ongeveer 1,6 miljoen bezoeken goed voor circa 25% van alle dagtoeristische bezoeken. Daarnaast is recreatie in de buitenlucht een zeer belangrijk element in Flevoland (circa 29% van het bezoek heeft betrekking op natuurgerichte openluchtrecreatie, oeverrecreatie, kleine watersport, golf en outdoor/adventure). 16 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

4. ECONOMISCHE BETEKENIS TOERISME EN RECREATIE 2006 4.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt de economische betekenis van toerisme en recreatie uitgedrukt in bestedingen en werkgelegenheid in 2006 behandeld. Hierbij wordt eerst aandacht besteed aan de resultaten voor heel Flevoland (4.2.). Vervolgens wordt aangegeven hoe de economische betekenis van toerisme en recreatie in Flevoland is verdeeld over de verschillende gemeenten (4.3.). 4.2. Economische betekenis toerisme en recreatie Flevoland 2006 Met behulp van de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland is de economische betekenis van het geïnventariseerde gebruik van het toeristisch-recreatief aanbod in 2006 bepaald. Onderstaand is ingegaan op de uitkomsten van deze berekening voor de gehele provincie. 4.2.1. Bestedingen en werkgelegenheid per sector Toerisme en recreatie goed voor 336 miljoen bestedingen en 3.870 FTE De toeristische en recreatieve activiteiten in Flevoland genereerden in 2006 in totaal ongeveer 335,8 miljoen aan bestedingen (zie tabel 4.1.). De meeste bestedingen komen terecht in de detailhandel ( 87,8 miljoen), de horeca ( 74,9 miljoen), entree ( 70,2 miljoen) en logies ( 52,8 miljoen). De werkgelegenheid die met deze bestedingen gepaard gaat komt uit op bijna 3.900 FTE. Hiervan heeft ongeveer 2.825 FTE betrekking op directe werkgelegenheid en circa 1.050 FTE op indirecte werkgelegenheid. Tabel 4.1. Bestedingen en werkgelegenheid naar sectoren, 2006 Sectoren Bestedingen (in euro) Werkgelegenheid (in FTE) Logies 52.802.000 580 Horeca 74.876.275 565 Detailhandel 87.839.550 564 Entree 70.203.725 491 Vervoer 50.085.950 133 Overig 13 490 Directe werkgelegenheid 2.825 Indirecte werkgelegenheid 1.045 Totaal 335.807.525 3.870 4.2.2. Bestedingen en werkgelegenheid per categorie Tabel 4.2. laat zien hoe de bestedingen en directe werkgelegenheid (FTE) over de verschillende toeristisch-recreatieve categorieën verdeeld zijn. In grafiek 4.1. zijn deze uitkomsten (bestedingen in ) grafisch weergegeven. Van de bestedingen wordt 42% gegenereerd door het verblijfstoerisme (ruim 140 miljoen) en 58% door dagrecreatie (circa 195 miljoen). 13 De sector overig is opgenomen vanwege de correctie voor de inkoopcomponent. Het aandeel inkoop van de verschillende sectoren levert immers geen werkgelegenheid op in de desbetreffende sector, maar genereert voornamelijk werkgelegenheid bij de groot- en tussenhandel en producenten van levensmiddelen en non-food. Deze werkgelegenheid is opgenomen als overig. Zie ook bijlage 1. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 17

De bungalowsector is de belangrijkste verblijfstoeristische categorie en levert na het Factory Outlet Center Bataviastad de grootste bijdrage in de economische betekenis van toerisme en recreatie in Flevoland; de categorie bungalows genereert bijna 60 miljoen (bijna 18% van de totale bestedingen en 42,5% van de bestedingen aan verblijfstoerisme) en levert ongeveer 575 FTE aan directe werkgelegenheid op (circa 20% van het totaal). De bestedingen van gasten met een vaste ligplaats in een jachthaven vormen 22% van de bestedingen binnen verblijfstoerisme; voor vast campinggasten is dit ruim 12%. Tabel 4.2. Bestedingen en directe werkgelegenheid naar categorie, 2006 Categorieën Bestedingen () Werkgelegenheid (FTE, direct) Hotels/pensions standaard 836.561 7 Hotels middenklasse en luxe 12.309.339 112 Campings toeristisch 12.918.875 112 Campings vast 17.517.773 157 Minicampings 527.194 4 Groepsaccommodaties 740.566 7 Bungalows 59.757.827 575 Watersport passanten 5.587.037 49 Watersport vast 30.458.045 282 Totaal verblijfstoerisme 140.653.218 1.305 Grote attracties 31.214.500 219 Kleine en middelgrote attracties 8.624.735 62 Musea en bezienswaardigheden 3.849.144 27 Evenementen laag/middel 10.249.497 75 Evenementen hoog 19.956.000 161 Oeverrecreatie 3.020.696 22 Kleine watersport 2.772.423 21 Natuurgerichte openluchtrecreatie 4.636.956 35 Rondvaarten 6.282.900 43 Golf 16.811.477 134 Outdoor/adventure laag 14.414.307 106 Outdoor/adventure hoog 5.641.660 40 Factory Outlet Center 67.680.000 576 Totaal dagtoerisme 195.154.295 1.519 Totaal 335.807.513 2.825 Binnen de dagrecreatie is het Factory Outlet Center de belangrijkste categorie die met circa 67,7 miljoen zorg draagt voor ongeveer 20% van alle toeristischrecreatieve bestedingen in Flevoland. Andere belangrijke dagrecreatieve categorieën wat betreft economische betekenis zijn grote attracties, evenementen, golf en outdoor/ adventure. Figuur 4.1. Opbouw bestedingen naar categorie Bestedingen Hotels Kamperen Groepsaccommodaties Bungalow s Watersport Attracties en beziensw aardigheden Evenementen Oeverrecreatie en kleine w atersport Natuurgerichte openluchtrecreatie Rondvaarten Golf Outdoor/adventure Factory Outlet Center 0 10.000.000 20.000.000 30.000.000 40.000.000 50.000.000 60.000.000 70.000.000 80.000.000 18 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

4.3. Economische betekenis naar gemeente In tabel 4.3. is de economische betekenis van toerisme en recreatie weergegeven voor de zes gemeenten binnen de provincie Flevoland. Hierbij is de categorie watersport passanten apart benoemd, omdat het op basis van het voorliggende materiaal niet mogelijk is om de omvang van de bestedingen binnen deze categorie exact uit te splitsen per gemeente. Tabel 4.3. Economische betekenis Flevoland 2006 naar gemeente 14 Gemeente Bestedingen Werkgelegenheid (FTE) Almere 34.528.475 389 Dronten 93.008.825 1.005 Lelystad 102.563.775 1.168 Noordoostpolder 19.395.625 219 Urk 6.191.250 66 Zeewolde 74.532.525 955 Watersport passanten 5.587.025 67 Totaal 335.807.525 3.870 Zoals uit tabel 4.3. en figuur 4.2. kan worden afgeleid, zijn Lelystad, Dronten en Zeewolde de belangrijkste gemeenten in Flevoland voor wat betreft de bijdrage aan de totale economische betekenis van toerisme en recreatie in 2006. Samen zijn deze gemeenten goed voor ongeveer 82% van de bestedingen en de werkgelegenheid die voortvloeit uit toerisme en recreatie (excl. watersport passanten). Het grote economische belang van deze drie gemeenten kan voor een groot deel worden verklaard door de aanwezigheid van één of enkele grote toonaangevende toeristische trekkers in deze gemeenten, te weten Bataviastad, Walibi World, Lowlands en Center Parcs de Eemhof. Figuur 4.2. Verdeling bestedingen naar gemeente 10% 23% 2% 6% 28% Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde 31% In bijlage 4 is per gemeente de economische betekenis van toerisme en recreatie weergegeven per sector en per categorie. Op de volgende pagina is kort ingegaan op de belangrijkste bevindingen per gemeente. 14 De bedragen in de tabel zijn afgerond op veelvouden van 25. Hierdoor kunnen kleine afrondingsverschillen in de tabel ontstaan. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 19

Belangrijkste bevindingen per gemeente: Almere is met circa 34,5 miljoen bestedingen de vierde gemeente qua economisch belang van toerisme en recreatie. Deze relatief lage betekenis wordt veroorzaakt doordat Almere geen grote trekker heeft op verblijfstoeristisch of dagrecreatief gebied. Qua opbouw van deze betekenis valt met name het grote belang van het evenementenbezoek op (typisch voor een stedelijke omgeving). Daarnaast zijn er relatief veel luxe hotelovernachtingen en vaste ligplaatsen in jachthavens; Dronten levert met ongeveer 93 miljoen bestedingen de op één na grootste bijdrage aan de toeristische impact in Flevoland. Hierbij valt met name het grote belang van de sector entree op, hetgeen m.n. wordt veroorzaakt door de bestedingen in Walbi World en de bestedingen tijdens Lowlands. Andere belangrijke categorieën in Dronten zijn met name toeristisch kamperen en outdoor/adventure; Lelystad is met bijna een derde van de bestedingen (ruim 102,5 miljoen) economische gezien de belangrijkste gemeente. In Lelystad komt relatief weinig impact uit het verblijfstoerisme (12% versus 42% voor heel Flevoland). Het grote belang van (het dagtoerisme in) Lelystad kan voor een zeer groot deel worden verklaard door de aanwezigheid van Bataviastad. Hierdoor ligt het accent in Lelystad ook sterk op de sector detailhandel; Noordoostpolder is met ruim 19 miljoen bestedingen de vijfde gemeente van de provincie. Hier komt relatief veel verblijfstoerisme voor (50%), o.a. op gebied van kamperen (ook op minicampings) en luxe hotelovernachtingen. Het dagtoerisme wordt hoofdzakelijk gekenmerkt door een extensief karakter (veel natuurgerichte openluchtrecreatie); Urk levert met circa 6,2 miljoen bestedingen de kleinste bijdrage. Categorieën die op Urk belangrijk zijn, zijn kamperen, evenementen en bezoek aan musea en bezienswaardigheden; Zeewolde vormt met circa 74,5 miljoen bestedingen de derde toeristische gemeente van Flevoland. Opvallend is het zeer grote belang van het verblijfstoerisme (93% versus 42% gemiddeld in Flevoland) en de sector logies, wat met name kan worden verklaard door de aanwezigheid van Center Parcs de Eemhof, maar ook doordat er relatief veel gekampeerd wordt in Zeewolde. In totaal is iets meer dan de helft van alle bestedingen aan verblijfstoerisme in Flevoland afkomstig van gasten die verblijven in Zeewolde. 20 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

5. ONTWIKKELING 2000-2006 5.1. Inleiding Dit hoofdstuk behandelt de ontwikkeling van toerisme en recreatie in Flevoland in de periode 2000-2006. Hierbij wordt eerst ingegaan op de ontwikkeling van het aantal overnachtingen, ook in vergelijking met de ontwikkeling elders in Nederland (5.2.). Daarna wordt gekeken naar de ontwikkeling van het aantal dagtoeristische bezoeken (5.3.). Tot slot van dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst van de ontwikkeling van de economische betekenis van toerisme en recreatie in Flevoland in deze periode (5.4.). 5.2. Ontwikkeling overnachtingen 2000-2006 In deze paragraaf is een beeld geschetst van de ontwikkeling van de overnachtingen in Flevoland. Hierbij is eerst ingegaan op de ontwikkeling in Flevoland in de periode 2000-2006 (5.2.1.). Vervolgens is deze ontwikkeling vergeleken met de groei van de overnachtingen elders in Nederland (5.2.2.). 5.2.1. Ontwikkeling overnachtingen Flevoland In tabel 5.1. is de ontwikkeling van het aantal overnachtingen in Flevoland in de periode 1999/2000-2006 weergegeven. Tabel 5.1. Ontwikkeling overnachtingen Flevoland 1999/2000-2006 Categorieën 1999/2000 15 2005 2006 Ontwikkeling 1999/2000-2006 Verblijfsrecreatie: overnachtingen 1. Hotels/pensions standaard 26.757 21.564 10.392-61,2% 2. Hotels middenklasse en luxe 79.037 78.093 94.797 + 19,9% 3. Campings toeristisch 561.191 446.944 437.187-22,1% 5. Minicampings 13.009 18.935 25.468 + 95,8% 6. Groepsaccommodaties 28.357 29.493 30.166 + 6,4% 7. Bungalows 1.328.035 988.374 1.055.792-20,5% 8. Watersport passanten 108.500 155.604 149.586 + 37,9% Totaal aantal overnachtingen 2.144.886 1.750.133 1.803.388-15,9% Zoals uit deze tabel kan worden afgelezen is het aantal overnachtingen tussen 1999/2000 en 2006 met ongeveer 16% gedaald. Overigens zijn er grote verschillen per categorie. Met name het aantal kampeerovernachtingen en overnachtingen in bungalows 16 zijn gedaald. De daling bij de standaard hotels is vrijwel geheel gecompenseerd door de middenklasse en luxe hotels, waardoor bij de hotels min of meer sprake is van een status quo. De groepsaccommodaties, minicampings en jachthavens (passantenovernachtingen) hebben allemaal een groei doorgemaakt. Overigens is het aantal verblijfstoeristische overnachtingen vorig jaar met ongeveer 3% gestegen ten opzichte van 2005. Deze groei is voor een groot deel gerealiseerd dankzij een herstel van de overnachtingen op De Eemhof. In de volgende paragraaf is de ontwikkeling van het verblijfstoerisme afgezet tegen de ontwikkeling in andere provincies en in totaal in Nederland. 15 16 Deze gegevens hebben deels betrekking op 1999. Deze daling is vrijwel volledig veroorzaakt door een daling van de overnachtingen bij Center Parcs de Eemhof. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 21

5.2.2. Benchmark ontwikkeling verblijfstoerisme met andere provincies Onderstaand wordt een vergelijking gemaakt tussen de ontwikkeling van het verblijfstoerisme in Flevoland en dezelfde ontwikkeling in de overige provincies. De gegevens met betrekking tot de provincie Flevoland zijn, waar mogelijk, afkomstig uit de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland; de gegevens aangaande de overige provincies en Nederland zijn afkomstig van het CBS 17. De ontwikkeling wordt vergeleken voor overnachtingen in hotels, bungalows, campings en groepsaccommodaties (conform de indeling van het CBS) 18. Hotels De hotelovernachtingen in Flevoland zijn tussen 2000 en 2006 redelijk stabiel gebleven. Hiermee is de groei redelijk vergelijkbaar met belangrijke toeristische provincies als Gelderland, Zeeland en Zuid-Holland (zie tabel 5.2.). De ontwikkeling blijft wel duidelijk achter bij de landelijke groei (+8,3%). Tabel 5.2. Ontwikkeling aantal hotelovernachtingen per provincie Provincie 2000 2005 2006 Groei 2000-2006 Groningen 428.700 441.900 594.200 + 38,6% Friesland 1.448.100 1.330.500 1.534.700 + 6,0% Drenthe 601.600 671.800 827.100 + 37,5% Overijssel 1.278.900 1.269.800 1.141.700-10,7% Flevoland 105.794 99.657 105.189-0,6% Gelderland 2.472.600 2.318.900 2.436.000-1,5% Utrecht 1.168.800 1.228.600 1.371.900 + 17,4% Noord-Holland 11.533.000 11.845.300 12.841.900 + 11,3% Zuid-Holland 4.720.400 4.344.000 4.587.800-2,8% Zeeland 1.338.000 1.287.900 1.358.300 + 1,5% Noord-Brabant 1.747.200 2.161.100 2.257.700 + 29,2% Limburg 2.869.600 2.523.000 3.145.400 + 9,6% Nederland 29.722.300 29.518.500 32.194.500 + 8,3% Bungalows Tussen 2000 en 2006 is het aantal overnachtingen in bungalows in Nederland met bijna 5% gedaald. De helft van de provincies waaronder Flevoland heeft echter een groei van de overnachtingen laten zien (zie tabel 5.3.). Tabel 5.3. Ontwikkeling aantal bungalowovernachtingen per provincie Provincie 2000 2005 2006 Groei 2000-2006 Groningen 427.900 270.300 473.800 + 10,7% Friesland 1.176.400 980.400 1.196.300 + 1,7% Drenthe 2.927.100 2.270.100 2.701.300-7,7% Overijssel 1.978.400 1.625.300 1.407.500-28,9% Flevoland 19 1.009.500 987.300 1.062.500 + 5,3% Gelderland 4.018.700 3.465.300 3.632.700-9,6% Utrecht 323.300 295.100 293.300-9,3% Noord-Holland 2.903.100 2.570.900 2.976.600 + 2,5% Zuid-Holland 1.769.200 1.758.500 1.957.000 + 10,6% Zeeland 2.650.000 2.431.600 2.852.300 + 7,6% Noord-Brabant 3.217.600 2.889.100 2.887.100-10,3% Limburg 5.802.800 4.924.200 5.373.000-7,4% Nederland 28.204.100 24.468.100 26.813.300-4,9% 17 18 19 Toerisme in Nederland; het gebruik van logiesaccommodaties, CBS. Voor passantenovernachtingen zijn geen gegevens beschikbaar voor Nederland of de andere provincies. Omdat de cijfers in de eerste Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland deels betrekking hebben op 1999, zijn voor de vergelijkbaarheid de cijfers van het CBS gehanteerd. 22 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

Voor alle provincies geldt overigens dat de overnachtingen tussen 2000 en 2005 zijn gedaald. In bijna alle provincies (met uitzondering van met name Overijssel) zijn de overnachtingen vorig jaar (2006) gestegen ten opzichte van 2005. Deze stijging was echter niet overal voldoende om het aantal overnachtingen in 2000 te evenaren of overtreffen. Campings Waar bij de bungalows (vrijwel) eenduidig sprake was van een daling van de overnachtingen tussen 2000 en 2005 en een herstel in 2006, geeft de kampeermarkt een gemengd beeld. Landelijk gezien is het aantal overnachtingen tussen 2000 en 2005 gestegen, waarna de overnachtingen in 2006 weer iets daalden. Per saldo is het aantal overnachtingen tussen 2000 en 2006 met 1,5% gestegen. In Flevoland was het aantal overnachtingen in 2005 juist lager dan in 2000, maar het herstel in 2006 was dusdanig dat het aantal overnachtingen dat jaar toch 1,8% hoger uitkwamen dan in 2000. Per saldo is de groei dus redelijk marktconform geweest. Tabel 5.4 Ontwikkeling aantal kampeerovernachtingen per provincie Provincie 2000 2005 2006 Groei 2000-2006 Groningen 277.400 373.100 240.400-13,3% Friesland 1.591.700 1.497.000 1.229.800-22,7% Drenthe 1.646.000 1.546.200 1.724.100 + 4,7% Overijssel 1.703.100 2.130.000 2.095.300 + 23,0% Flevoland 20 445.700 441.500 453.800 + 1,8% Gelderland 3.016.700 3.278.000 2.786.300-7,6% Utrecht 345.000 624.500 592.300 + 71,7% Noord-Holland 2.666.500 3.052.000 3.111.400 + 16,7% Zuid-Holland 1.400.700 1.176.900 1.283.100-8,4% Zeeland 3.671.500 3.668.000 3.805.700 + 3,7% Noord-Brabant 2.263.300 2.301.700 2.205.400-2,6% Limburg 1.906.200 2.028.000 1.723.200-9,6% Nederland 20.933.800 22.116.900 21.250.700 + 1,5% Groepsaccommodaties De ontwikkeling van het verblijfstoerisme wat betreft groepsaccommodaties laat per provincie en per jaar een sterk wisselend beeld zien. Per saldo zijn de overnachtingen in groepsaccommodaties tussen 2000 en 2006 in Nederland en de meeste provincies gestegen (zie tabel 5.5.). In Flevoland zijn de overnachtingen eveneens gestegen. Tabel 5.5. Ontwikkeling aantal overnachtingen in groepsacc. per provincie Provincie 2000 2005 2006 Groei 2000-2006 Groningen 43.700 63.500 93.600 + 114,2% Friesland 688.300 748.500 664.200-3,5% Drenthe 319.300 299.600 413.600 + 29,5% Overijssel 301.100 379.700 416.500 + 38,3% Flevoland 28.357 29.493 30.166 + 6,4% Gelderland 533.300 599.700 584.900 + 9,7% Utrecht 147.000 172.300 149.000 + 1,4% Noord-Holland 260.500 186.200 266.900 + 2,5% Zuid-Holland 126.000 144.300 114.100-9,4% Zeeland 129.100 189.900 166.400 + 28,9% Noord-Brabant 894.300 877.600 866.900-3,1% Limburg 233.900 339.400 329.200 + 40,7% Nederland 3.711.100 4.057.200 4.120.100 + 11,0% 20 Omdat de cijfers in de eerste Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland deels betrekking hebben op 1999, zijn voor de vergelijkbaarheid de cijfers van het CBS gehanteerd. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 23

Totaal In totaliteit nam het aantal overnachtingen in de genoemde accommodaties in Nederland tussen 2000 en 2006 licht toe. Ook in Flevoland is een toename te zien, namelijk van 4%. Voor Flevoland geldt net als voor de meeste andere provincies dat het aantal overnachtingen tussen 2000 en 2005 is gedaald waarna in 2006 herstel is gerealiseerd. Tabel 5.6 Ontwikkeling totaal aantal overnachtingen per provincie 21 Provincie 2000 2005 2006 Groei 2000-2006 Groningen 1.177.700 1.148.800 1.401.900 + 19,0% Friesland 4.904.500 4.556.400 4.625.000-5,7% Drenthe 5.494.000 4.787.700 5.666.100 + 3,1% Overijssel 5.261.500 5.404.900 5.060.900-3,8% Flevoland 22 1.605.500 1.580.900 1.669.000 + 4,0% Gelderland 10.041.300 9.661.800 9.439.900-6,0% Utrecht 1.984.200 2.320.500 2.406.500 + 21,3% Noord-Holland 17.363.100 17.654.500 19.196.800 + 10,6% Zuid-Holland 8.016.300 7.423.900 7.942.000-0,9% Zeeland 7.788.600 8.577.400 8.182.700 + 5,1% Noord-Brabant 8.122.400 8.229.500 8.217.200 + 1,2% Limburg 10.812.600 9.814.600 10.570.700-2,2% Totaal 82.571.400 80.160.700 84.378.700 + 2,2% 5.3. Ontwikkeling dagtoeristisch bezoek 2000-2006 In tabel 5.7. is de ontwikkeling van het aantal dagbezoeken in Flevoland in de periode 2000-2006 weergegeven. Tabel 5.7. Ontwikkeling dagtoeristisch bezoek Flevoland 2000-2006 Categorieën 2000 2005 2006 Ontwikkeling 2000-2006 10. Grote attractie 1.475.000 1.000.000 766.000-48,1% 11. Kleine en middelgrote attracties 362.500 510.800 524.300 + 44,6% 12. Musea en bezienswaardigheden 353.683 339.920 390.776 + 10,5% 13. Evenementen laag/middel 461.000 780.850 816.693 + 77,2% 14. Evenementen hoog 242.500 235.000 240.000-1,0% 15. Oeverrecreatie 158.610 454.240 454.240 + 243,8% 16. Kleine watersport 253.765 243.195 243.195-4,2% 17. Natuurgerichte openluchtrecreatie 650.000 679.632 692.083 + 6,5% 18. Rondvaarten 23.000 73.000 179.000 + 678,3% 19. Golf 310.500 218.250 266.215-14,3% 20. Outdoor/adventure laag 155.600 170.171 179.171 + 15,1% 21. Outdoor/adventure hoog 12.500 26.400 27.400 + 119,2% 22. FOC - 1.796.461 1.600.000 Totaal aantal dagbezoeken 4.458.658 6.527.919 6.379.073 + 43,1% Dagbezoek met 43% gegroeid in zes jaar tijd Zoals uit bovenstaande tabel kan worden afgelezen, is het aantal dagtoeristische bezoeken in Flevoland tussen 2000 en 2006 met ongeveer 43,1% gestegen. Deze groei kan voor een groot deel op het conto worden geschreven van het Factory Outlet Center Bataviastad dat in 2001 is geopend. Zonder Bataviastad is sprake van een toename van het dagtoerisme met 7,2%. 21 22 In de genoemde vormen van accommodaties, te weten: hotels, campings, bungalows en groepsaccommodaties. Bron: CBS. 24 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

Verdere opvallende stijgers zijn: Kleine en middelgrote attracties: deze groei is voor een belangrijk deel tot stand gekomen door de opening van het Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome op 26 november 2003; Evenementen: deze stijging betreft voornamelijk een verbetering van de dataverzameling (in 2000 nog op basis van cijfers FBT); Oeverrecreatie: deze stijging is veroorzaakt door een trendbreuk in de gehanteerde bron. Voor 2000 is gebruik gemaakt van CBS Dagrecreatie. Omdat deze bron gedateerd is, is voor 2005 en 2006 gebruik gemaakt van het Continu VrijeTijds Onderzoek (CVTO) 2005; Rondvaarten: deze groei is voor een belangrijk deel gerealiseerd doordat Lelystad sinds april 2003 de (grootste) thuishaven is van de Bruine Vloot van de Hanzestad Compagnie. Bij de grote attracties lijkt sprake te zijn van een sterke daling van het bezoek. Hierbij moet echter een kantekening worden geplaatst. 2000 was een topjaar 23 na de omvorming van Walibi Flevo tot Six Flags Holland. Vóór de omvorming trok Walibi Flevo jaarlijks circa 500.000 bezoekers. In 2005 is Six Flags omgevormd tot Walibi World. Doordat voor 2005 is gewerkt met een geschat bezoekersaantal 24, is de getoonde daling van het bezoek tussen 2005 en 2006 groter dan de daadwerkelijke daling (13%). Tussen 1999 en 2006 is het bezoek van Walibi dus wel degelijk gestegen (namelijk met ruim 50%). 5.4. Ontwikkeling economische betekenis 2000-2006 In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van de economische betekenis van toerisme in Flevoland tussen 2000 25 en 2006 nader geanalyseerd. Tabel 5.8. Ontwikkeling economische betekenis toerisme 2000-2006 Jaar Bestedingen Werkgelegenheid 26 (FTE) 2000 198,4 miljoen 2.709 2002 297,4 miljoen 3.735 2004 332,4 miljoen 4.058 2005 336,9 miljoen 3.913 2006 335,8 miljoen 3.870 Ontwikkeling + 69,2% + 42,9% Reële groei toeristische sector Flevoland De toeristische bestedingen in de provincie Flevoland bedroegen in 2006 bijna 336 miljoen. Dit is bijna 70% meer dan de kleine 200 miljoen bestedingen anno 2000. Omdat deze groei de inflatie in de afgelopen zes jaar (14,4%) heeft overtroffen, is zowel sprake van een nominale als een reële groei van de sector. Deze (reële) groei blijkt ook uit de werkgelegenheid van bijna 3.900 FTE, die ten opzichte van 2000 is gestegen met bijna 43% (zie tabel 5.8.). Deze groei is sterker dan de gemiddelde groei van de werkgelegenheid in Flevoland van 27,2% tussen eind 1999 en eind 2005 (bron CBS). Geconcludeerd kan worden dat het belang van toerisme en recreatie in Flevoland de afgelopen zes jaar is toegenomen. 23 24 25 26 Mede dankzij talloze consumentenacties. Het daadwerkelijke bezoekersaantal bedroeg circa 878.000 in 2005. Zoals eerder aangegeven hebben de cijfers voor 2000 deels betrekking op 1999. De werkgelegenheidscijfers in deze tabel kunnen iets afwijken van de cijfers zoals gepubliceerd in de eerdere monitors. Dit hangt samen met een correctie voor de arbeidscoëfficiënten. In de diverse monitors zijn de arbeidscoëfficiënten namelijk gebaseerd op de meest actuele beschikbare cijfers van het CBS, hetgeen soms voorlopige cijfers betrof. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 25

Groei bestedingen betreft met name bestedingseffect Indien de groei van de bestedingen nader geanalyseerd wordt, kan worden geconstateerd dat de groei grotendeels het gevolg is van een bestedingseffect (hogere bestedingen p.p.p.d. mede door hogere prijzen). Het bestedingseffect is goed voor ongeveer 59% van de extra bestedingen. De rest (circa 41%) kan worden verklaard uit hogere bezoekersaantallen en overnachtingen ( volumeeffect ). Hierbij speelt met name de realisatie van Factory Outlet Center Bataviastad een grote rol. 26 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

6. TOELICHTING GEBRUIK REKENMODEL 6.1. Starten model Eerste keer starten model Om te starten stopt u eerst de cd-rom in de desbetreffende drive. Het model staat op de cd-rom onder de naam Rekenmodel. Ga naar de Windows Verkenner en creëer een nieuwe map (Bestand/nieuw/ map) bijv. op uw harde schijf voor het model (bijv. Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland). Kopieer vervolgens de bestanden van de cd-rom naar de nieuwe map. Open het model door te dubbelklikken op het bestand Rekenmodel.exe. Het model start met het opstartscherm (zie figuur 6.1.) waarop de logo s van alle partijen die hebben geparticipeerd bij het opstellen van deze monitor staan vermeld. In bijlage 5 is een overzicht opgenomen van de participerende organisaties. Figuur 6.1. Opstartscherm Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland Uiteraard is het ook mogelijk om telkens rechtstreeks vanaf de cd-rom met het model te werken. Regulier starten model Ga via de verkenner naar de directory waar het Rekenmodel staat opgeslagen en open het model door te dubbelklikken op bestand Rekenmodel.exe. Het model start met het opstartscherm. Uiteraard kunt u indien gewenst ook een snelkoppeling naar het rekenmodel op uw bureaublad zetten. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 27

6.2. Invullen model Het opstartscherm verdwijnt na enkele seconden automatisch, waarna het invoerscherm (zie figuur 6.2.) verschijnt. U kunt het opstartscherm ook zelf sluiten door éénmaal met uw linker muisknop te klikken op de button Scherm sluiten die rechtsonder op het opstartscherm staat. Figuur 6.2. Invoerscherm Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland Invoergegevens U vult bij de categorieën het aantal overnachtingen, vaste plaatsen respectievelijk aantal bezoekers in (zie voor de gewenste invoereenheid tabel 1 in bijlage 1) voor de gehele provincie Flevoland of een gedeelte hiervan, bijvoorbeeld één of meerdere gemeenten. De gegevens dienen in gehele getallen te worden ingevoerd. Het model plaatst zelf punten tussen de duizendtallen. U kunt de verschillende invoervelden doorlopen door gebruik te maken van de Tabfunctie of uw muis. Op het invoerscherm treft u een aantal functies (buttons) aan: Openen: om opgeslagen invoerbestanden te openen 27 ; Nieuw: om de ingevoerde input te verwijderen en het scherm te legen ; Bewaren: om de ingevoerde input te bewaren. De invoergegevens worden door het model opgeslagen als Rekenmodel bestand (.rmd); Rekenen: om de betekenis van de input te berekenen; Stoppen: om het rekenmodel af te sluiten / deze applicatie te sluiten (dit is ook mogelijk door op het kruisje te klikken in de rechter bovenhoek). 27 Om reeds opgeslagen bestanden te kunnen openen in het rekenmodel, moeten deze bestanden in dezelfde directory staan als het rekenmodel.exe bestand. Op de bijgeleverde cd-rom staat reeds een bestand impactmeting 2006 Flevoland. In dit bestand staan de invoergegevens van de meting zoals deze door ons bureau verricht is in het kader van dit onderzoek. 28 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland

6.3. Resultaten model Als u het invoerscherm van het model heeft ingevuld, klikt u op de keuzemogelijkheid 'Rekenen'. Het model berekent dan de economische betekenis (bestedingen en werkgelegenheid) van de ingevoerde gegevens. Er bestaan twee verschillende outputschermen: Outputscherm met uitsplitsing naar sectoren (bijv. logies, horeca, etc); Outputscherm met uitsplitsing naar categorieën. Outputscherm sectoren Na de opdracht Rekenen verschijnt het outputscherm met de bestedingen en werkgelegenheid uitgesplitst naar de verschillende sectoren (zie figuur 6.3.). Deze bestedingen zijn de totale bestedingen (inclusief BTW/accijns en inkoop). De werkgelegenheid is uitgesplitst in directe werkgelegenheid en indirecte werkgelegenheid en is uitgedrukt in Full Time Equivalents (FTE). Figuur 6.3. Outputscherm sectoren De directe werkgelegenheid heeft betrekking op banen die gegenereerd worden door bestedingen in detailhandel, horeca, entree, vervoer en aan logieskosten. De bovengenoemde inkoopwaarde van de bestedingen levert de werkgelegenheid op in de categorie Overig (m.n. levensmiddelenindustrie en groothandel). De indirecte werkgelegenheid is het gevolg van m.n. toeleveranties om de afzet te kunnen produceren (m.n. productiemiddelen) en de bestedingen van ondernemers in sectoren als banken/verzekeringsmij./bouwnijverheid. Door te klikken op de pijl terug (Invoer) gaat u terug naar het invoerscherm. Door te klikken op de pijl vooruit (Categorie) gaat u naar het outputblad met de verdeling van de bestedingen en directe werkgelegenheid naar de verschillende toeristisch-recreatieve categorieën. ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland 29

Outputscherm categorieën Dit outputscherm (zie figuur 6.4.) geeft de verdeling van de totale bestedingen (absoluut en als percentage) en de directe werkgelegenheid over de 22 toeristisch-recreatieve (input)categorieën. Voor alle categorieën gezamenlijk wordt ook de indirecte werkgelegenheid en de totale werkgelegenheid aangegeven. Figuur 6.4. Outputscherm categorieën Door te klikken op de pijl terug (Sectoren) gaat u terug naar het outputscherm met de output naar sectoren. Excel Door te klikken op de button Excel worden de data van het rekenmodel weggeschreven naar Excel en wordt automatisch een Excel spreadsheet geopend. Deze spreadsheet bestaat uit 5 tabbladen: Invoer: hierin staat per toeristisch-recreatieve categorie de gehanteerde invoer weergegeven; Uitkomsten per sector: hierin staat de output van het outputscherm naar sectoren; Uitkomsten per categorie: hierin staat de output van het outputscherm naar categorieën; Grafiek bestedingen: hierin staat een staafgrafiek van de bestedingen. Onder de grafiek staan de gehanteerde brongegevens; Grafiek werkgelegenheid: hierin staat een staafgrafiek van de werkgelegenheid. Onder de grafiek staan de gehanteerde brongegevens. In de standaardgrafieken zijn een aantal toeristisch-recreatieve categorieën uit het rekenmodel samengevoegd. Ter illustratie van de standaardgrafieken is in figuur 6.5 de grafiek van de uitkomsten van de werkgelegenheid van de economische effectmeting van 2006 weergegeven. 30 ZKA Consultants & Planners / Provincie Flevoland