Het succes van rijst en vrouwelijk ondernemerschap Opzetten van een semi-moderne rijstverwerkingseenheid in Douna, Burkina Faso In Burkina Faso wordt consumptierijst op twee manieren geproduceerd: op artisanale wijze of op industriële wijze. Het zijn vooral vrouwen die de rijst op artisanale manier verwerken, en om een zo hoog mogelijk rendement te halen bij het verwerken van de paddyrijst stomen ze deze meestal voor ( riz étuvé ). Een 300-tal rijstverwerkende vrouwen van Douna, in het Zuidwesten van Burkina Faso, hebben zich verenigd in een departementale unie (UDERD) met als doel hun werkomstandigheden te verbeteren en een eigen inkomen te verwerven door de promotie van lokale, verwerkte rijst. Onder andere met de steun van Ondernemers voor Ondernemers hebben deze vrouwen in 2014 een infrastructuur voor de verwerking van rijst kunnen bouwen in Douna: magazijnen voor opslag van paddy rijst (die van het veld komt) en van voorgestoomde rijst (na verwerking), droogruimtes, aparte lokalen voor het voorstomen, het pellen en het sorteren en verpakken van de rijst, De energievoorzieningen voor het gebouw zijn milieuvriendelijk. Daarnaast werden ook een beheerster en een technicus aangeworven en voorziet een lokale bank in werkkapitaal. In 2015 zal het centrum dus volop operationeel zijn: het streefdoel is 420 ton riz étuvé te verkopen, in zakken van 50, 25, 5 of 1 kilo (totale marktwaarde ongeveer 250.000 euro). De beoogde klanten zijn de lokale markt in Douna, de officiële instellingen (ziekenhuizen, scholen, ) en de privésector (supermarkten, detailhandelaars, ) in de regio. Vredeseilanden ondersteunt UDERD op technisch vlak en bij de verdere ontwikkeling van haar onderneming. Thema: Landbouw en ondernemerschap Ngo : Vredeseilanden Locatie : Douna, Burkina Faso Projectduur: 2014 2016 Cofinanciering : DGD (80%) Gezocht budget via Ondernemers voor Ondernemers: 2014: 10 000 2015: 10 000 2016: 10 000 Aarzel niet en stort nu uw bijdrage voor deze ondernemende vrouwen in Douna op rekening van Ondernemers voor Ondernemers: BE50 4310 7565 5118 - BIC KREDBEBB BE12 2300 0606 0092 - BIC GEBABEBB Met vermelding: Rijst Burkina Faso Vredeseilanden Of contacteer snel anne-lise@ondernemersvoorondernemers.be of bel haar op het nr. 016 33 27 20. 5 kernwoorden Rijst Vrouwelijk ondernemerschap Samenwerking De steden voeden Milieu
1. CONTEXT 1 1.1. Situering business context De regio Cascades grenst aan Ivoorkust en Mali, en Douna zelf ligt dichtbij de industriële zone van Burkina Faso en de economische hoofdstad, Bobo Dioulasso. Momenteel gebeurt de commercialisatie van lokale rijst op de lokale markten waar vooral kleine handelaars van de buurlanden zich komen bevoorraden. De rijst wordt ook verkocht aan overheidsinstellingen, particulieren en in Banfora, de hoofdplaats van Cascades. In het kader van de nationale strategie rond ontwikkeling van de lokale rijstproductie zijn er ook in Cascades en Douna overheidsinvesteringen gebeurd, zoals bv. het asfalteren van de weg Banfora Syndou (op de grens met Ivoorkust), waarlangs Douna ligt, en het moderniseren van de marktplaatsen van Banfora, Syndou en Douna. Lokale autoriteiten en chefs de terres engageren zich onder meer om landbouwgrond meer toegankelijk te maken voor vrouwen. 1.2. Country profile Country profile LAND PROJECT België Grootte ( km²) 273.600 km² 30.528 km² Aantal inwoners 16.934.839 inwoners 11.195.138 inwoners Bevolkingsdichtheid 61.9/km² 362.3 personen/km² Aantal inwoners in de steden 28,2 % van de inwoners woont in de steden of stedelijke gebieden 97,6 % van de inwoners woont in de steden of stedelijke gebieden. Levensverwachting bij geboorte 56,3 jaar 80 jaar Human development index (2013) 181 ste plaats (op 187 landen) 21 ste plaats (op 187 landen) Inkomensniveau (2013) Low income level High income level Gemiddeld gezinsinkomen (2013) 45.210 USD per capita BBP per capita (2013) 1,527.86 USD per capita 45.387 USD per capita Werkzaamheidsgraad (2012) 80,8 % van de actieve bevolking werkt. 44.1 % van de grond is landbouwgrond. 49% van de actieve bevolking werkt. 21,7% is werkzaam in de industriële sector, 1,2% is werkzaam in de landbouw, 7,5% is werkloos. Gemiddelde jaarlijkse inflatievoet 0.5% 2.1% 2013 Armoedegraad (2007 2011) 44,6 % leeft met minder dan 1.25 4% leeft met minder dan 1.25$/dag $/dag Eerste en tweede taal Frans Nederlands en Frans (handelstaal) Nationale - Internationale handelsmunt FCFA Euro (EUR) 1.3. Projectlocatie Douna, Région des Cascades/Burkina Faso : De vlakte van Douna (een van de 7 grootste vlakten van Burkina) is heel belangrijk voor de ontwikkeling van de rijstteelt en dus ook voor de ontwikkeling van de streek. 1 http://www.worldbank.org/en/country/burkinafaso/overview#1
1.4. Probleemstelling Momenteel wordt er in West-Afrikaanse landen een groot deel rijst geïmporteerd uit Azië, wat deze landen afhankelijk maakt en kan leiden tot voedselcrisissen zoals bv. in 2008. Nochtans is het mogelijk om lokaal rijst te produceren die competitief is zowel op het vlak van kwantiteit, kwaliteit en prijs en die zo het inkomen van kleinschalige boeren kan verhogen. Voor dit project wordt ingezet op ge-etuveerde rijst: de rijst wordt geweekt en daarna tot aan het kookpunt gebracht dan laat het kaf los en kan er makkelijker gepeld worden. Ge-etuveerde rijst is rijker dan witte rijst omdat tijdens het proces een deel van de voedingsstoffen uit het kaf naar de korrel verhuizen en omdat die ook niet gepolierd wordt; hij ziet er dus een beetje bruiner uit. De korrels worden ook sterker en kennen minder breuk bij het pellen. In veel West Afrikaanse landen is er een uitgesproken voorkeur van de consumenten voor dit type rijst, zeker in Burkina Faso. De prijs voor geetuveerde rijst is dan ook dikwijls tot 2 keer hoger dan die voor niet-ge-etuveerde rijst. Het etuvage proces is in Afrika traditioneel in handen van de vrouwen en betekent een enorme troef in de verhoging van hun inkomsten waar ze zelf de controle over hebben. Maar in de vlakte van Douna is er nog geen semi-industriële rijstverwerkingseenheid zoals in de andere rijstproductiezones: de vrouwen etuveren rijst met onaangepast materiaal en laten ze pellen in traditionele molens die ook voor andere granen (maïs, gierst, ) worden gebruikt. Resultaat: een eindproduct van lamentabele kwaliteit, voor méér dan 50% gebroken. Ook op organisatievlak zijn er nog veel uitdagingen: UDERD, de lokale vereniging van étuveuses, staat nog in haar kinderschoenen en heeft geen duidelijke bedrijfsstrategie, geen efficiënte beheerssystemen, geen marketingplan. 2. DOELSTELLING We zetten met UDERD een modern en goed uitgerust etuvagecentrum op waar de vrouwen van Douna samenwerken om kwaliteitsvolle ge-etuveerde rijst te produceren. Het centrum zal een hogere productie en productiviteit en een goede kwaliteit garanderen, de werkomstandigheden voor de vrouwen verlichten, de negatieve impact op het leefmilieu terugschroeven. Het centrum dient als model en leerplatform om ook de individuele productie van de leden te verbeteren. Het centrum heeft een capaciteit om dagelijks 4 ton paddy te etuveren en 8 ton ge-etuveerde rijst te pellen en verpakken. We werken een contract uit met de rijstproducentenorganisatie UDPRD en gaan in relatie met bedrijven uit de regio om de verkoop van de ge-etuveerde rijst op grotere schaal en aan gunstiger voorwaarden te verzekeren. 3. EFFECT/IMPACT 3.1. Voorziene socio-economische en maatschappelijke impact Met dit project wil Vredeseilanden bijdragen aan de verbetering van de leefomstandigheden van boerenfamilies van Douna die op kleine schaal rijst telen of verwerken. Dit doen we door een verhoging van het marktaandeel van hun ge-etuveerde rijst op de lokale, regionale en nationale markt na te streven. We zetten in op kwaliteitsverbetering en op een sterke boerenorganisatie wat toelaat dat de vrouwen van UDERD een sterkere invloed zullen hebben binnen de commerciële relaties.
Concreet verwachten we de volgende impact: Economische impact (profit): verhoging van de inkomsten van de 290 leden van UDERD met 30% tegen 2016 (we verwachten een meerinkomst/jaar/étuveuse van 180 euro in 2015, 302 euro in 2016 tot 478 euro in 2018) een afzet verzekeren voor de paddy rijst van 2700 leden van de UDPRD consumenten hebben toegang tot lokale ge-etuveerde rijst van goede kwaliteit Sociale impact (people): versterking van de capaciteiten van de etuveuses op het vlak van organisatie- en bedrijfsbeheer versterking van de sociale positie van de vrouwen binnen hun rurale gemeenschap Ecologische impact (planet): terugschroeven in het verbruik van brandhout in het etuvageproces door de introductie van zonneboilers en het gebruik van het rijstkaf als brandstof in verbeterde kachels 3.2. Hefboomwerking van de ingezette middelen UNERIZ, de nationale unie van étuveuses van rijst, kapitaliseert de innovaties binnen deze en andere pilootketens in Burkina Faso; dit dient als bewijsvoering naar overheden en andere privé-actoren om gelijkaardige etuvage-centra te ondersteunen en met hen contractuele verbintenissen aan te gaan. 3.3. Duurzaamheidsaspect Het economische doel is dat UDERD in staat zal zijn om het verwerkingscentrum autonoom te runnen. Het belangrijkste deel van ons werk is dan ook het versterken van UDERD zowel op organisatorisch als bedrijfsmanagement vlak. Een eerste stap was het verkrijgen van een krediet opdat de étuveuses de paddy kunnen aankopen op het moment van de oogst, een werkkapitaal dus. Er ligt nu een overeenkomst met de lokale CORIS Bank op tafel. Op ecologisch vlak worden duurzame energiebronnen gebruikt voor alle stappen van het etuvageproces. 4. AANPAK 4.1. Financieringsbronnen en gezocht budget lokale partners (Budget in Euro) 2014 2015 2016 INVESTERINGEN Bouw verwerkingseenheid 121.214 0 0 Uitrusting verwerkingseenheid 44.788 5.000 0 Totaal 166.002 5.000 0 WERKKAPITAAL 76.223 - - TECHNISCHE ONDERSTEUNING Vormingen en activiteiten UDERD 18.485 19.570 18.745 Personeel UDERD 1.200 1.250 1.300
Opvolging en ondersteuning door VECO 17.163 17.447 16.003 36.848 38.267 36.048 TOTAAL 279.073 43.267 36.048 (Financieringsbronnen in Euro) 2014 2015 2016 DGD 28.079 33.267 26.048 Ondernemers voor Ondernemers 10.000 10.000 10.000 Anton Jurgens Fonds 109.948 OXFAM 11.450 TRIAS 33.463 UDERD 5.641 UNERIZ 4.269 Coris Banque (werkkapitaal) 76.223 TOTAAL 279.073 43.267 36.048 De investeringen voor het opzetten van de verwerkingseenheid zijn in 2014 gebeurd. Hiervoor werden diverse financiers gevonden. Voor financiering van het werkkapitaal werd er lokaal bij CORIS banque aangeklopt, en de kredietovereenkomst met UDERD werd begin 2015 getekend. De kosten voor de technische assistentie van dit project en de partnerorganisatie UDERD maken deel uit van het DGD-driejarenprogramma van Vredeseilanden in Burkina Faso. Ondernemers voor Ondernemers zou dus in 2015 en 2016 verder kunnen bijdragen aan de operationalisering, met name de ontwikkeling van de keten voor ge-etuveerde rijst van Douna. Het totaalbudget van het DGD-programma in Burkina Faso over drie jaar bedraagt 661.565. Een deel (80%) van dit bedrag wordt gedragen door het Directie-Generaal voor ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp (DGD), op voorwaarde dat Vredeseilanden zelf instaat voor het overige budget (20%). Dit betekent dat voor iedere euro die u geeft, de Belgische overheid er 4 euro bijdoet. Die zogeheten 'ngo-bijdrage' voor het volledige programma in Burkina Faso bedraagt 31.938 voor 2015 en 26.556 voor 2016. 4.2. Strategische partnerschappen met lokale partners De etuveuses van de grote geïrrigeerde rijst producerende vlaktes in Burkina hebben zich op nationaal vlak georganiseerd in UNERIZ, Union Nationale des Etuveuses de Riz. Een van hun leden is UDERD, Union Departementale des Etuveuses de Riz de Douna. Het is met UDERD dat Vredeseilanden deze innovatieve pilootketen opzet. Een belangrijke strategische partner in dit ketenontwikkelingsproject is ACRPB - Association des Commerçants de Riz du Pôle de Bobo-Dioulasso. Deze organisatie zal een brede distributie van de rijst van Douna bij haar leden mogelijk maken. Vredeseilanden verwacht dat ACRPB samen met Sonagess, een overheidsinstituut dat in staat voor het beheer van de nationale stocks in functie van voedselzekerheid, actief zal deelnemen aan overlegkaders om de rijstproducenten en verwerksters te sensibiliseren rond de markteisen wat betreft kwantiteit en kwaliteit van ge-etuveerde rijst.
4.3. Enkele concrete acties - Verdere opvolging van de afwerking van het centrum - Vormingen voor de vrouwen : o rond het gebruik en onderhoud van het nieuwe etuvage-materiaal o rond de nieuwe technische procedures en respect van hygiënische normen (principe HACCP 2 ) o rond kwaliteitssystemen en kwaliteitscontrole o rond bedrijfsbeheer - Nauwe opvolging van de operationaliteit en de performantie van het centrum - Werken naar inclusiviteit van de handelsrelatie met de private ondernemingen die de rijst zullen afnemen - Samen met Uneriz deze pilootervaring zorgvuldig documenteren en kapitaliseren Het zo goed als afgewerkte etuvagecentrum van Douna (uitgerust met: pelmachine, sorteermachine, lift, naaimachine (voor verpakkingen), weegschalen, vorkheftruck, bakken voor het weken, paletten, zeilen, vochtigheidsmeters, wanmolen) 2 Hazard Analysis and Critical Control Points
Gestockeerde paddyrijst, klaar om te etuveren De fiere étuveuses van Douna