VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL PEUTER-INN Locatie(s) :Peuterspeelzaal Peuter- Plaats :3135 PS Vlaardingen Reg.nr. :3187325 Onderzoeksnummer :15105 Datum onderzoek :25 8 2011 Datum vaststelling rapport :4 11 2011 VVE-rapport 15105 Onderzoeksdatum: 25-8-2011 Pagina 1 van 8
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen Peuter-: Er zijn in totaal 28 peuters, verdeeld over verschillende groepen, waarvan 13 doelgroeppeuters. De peutergroepen van Peuter- bevatten in totaal ongeveer 46% doelgroepkinderen. VVE-rapport 15105 Onderzoeksdatum: 25-8-2011 Pagina 2 van 8
2. HET TOTAALBEELD Op de peuterspeelzaal Peuter- heeft een onderzoek plaatsgevonden naar de stand van zaken van de kwaliteit van de voorschoolse educatie. De peuterspeelzaal heeft een behoorlijk aantal doelgroeppeuters en dit maakt het noodzakelijk om te werken met een goed VVE-programma. De afgelopen periode zijn er personeelswisselingen geweest, maar bij de start van het nieuwe schooljaar is een frisse start gemaakt met het werk voor de peuters. Het pedagogisch klimaat is voldoende ontwikkeld om met succes het VVE-programma uit te voeren. De leidsters hebben een positieve houding naar de kinderen. Het is daarnaast belangrijk voor de leidsters om duidelijke pedagogische grenzen te stellen en structuur te bieden in de groep, rekening houdend met het ontwikkelingsniveau van het kind. Dit gebeurt nog niet genoeg om het VVE-programma Startblokken in al zijn facetten goed uit te voeren. VVE is namelijk een samenspel van belangrijke componenten, die er gezamenlijk voor zorgen dat de kinderen optimaal gestimuleerd worden in hun ontwikkeling. In dit kader kan een belangrijke kwaliteitsslag gemaakt worden om de ontwikkeling gerichter te stimuleren en te ondersteunen. De peuters worden geobserveerd met het observatiesysteem KIJK!. De verkregen gegevens worden nog niet gebruikt om een ontwikkelingsachterstand gericht te stimuleren. De zorg en de begeleiding bij de peuters moet nog beter opgezet worden. Ook het maken van een weekplanning met een educatieve taakverdeling tussen de leidsters, zal zorgen voor een effectievere inzet van het educatief handelen. De oudercomponent is een belangrijke factor bij VVE en kan verder ontwikkeld en versterkt worden. De ouders worden nu te weinig als partner betrokken bij het stimuleren van de ontwikkeling van hun kinderen. VVE-rapport 15105 Onderzoeksdatum: 25-8-2011 Pagina 3 van 8
3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS Naam gemeente Vlaardingen A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 3 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst 3 A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Startblokken A1.2 Wat is de kwaliteit van het programma? 3 A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor Twee jaar oud VVE? A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het VVE-programma) 3 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 2 De Stichting SKV beschikt over een opleidingsplan VVE, maar dit is te algemeen en vrijblijvend opgesteld. Hierdoor is er onvoldoende garantie dat alle leidsters met enige regelmaat scholing krijgen om de kwaliteit van de educatie te verhogen en/of te borgen (A5.5). B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 2 B3 Intake 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 2 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voorschool 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 2 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 Binnen de voor- en vroegschoolse educatie is de oudercomponent van groot belang. Voor de peuterspeelzaal is het ouderbeleid nog niet voldoende concreet. De gemeente heeft via Stichting Aanzet het ouderbeleid bepaald. De peuterspeelzaal draait in haar activiteiten mee met dit beleid. De Stichting Aanzet stelt een jaarverslag op waarin onder andere aandacht is voor het ouderbeleid en het bereik. Specifieke locaties kunnen echter sterk wisselen in de samenstelling en de informatie- en/of ondersteuningsbehoeften van de ouders. De peuterpopulatie is zeer divers wat betreft haar achtergrond en thuissituatie. Dat betekent dat een gedifferentieerd ouderbeleid van groot belang is. De inspectie mist deze uitwerking voor de ouders van de specifieke locatie (B1). Eén ouder, die de inspectie heeft gesproken, geeft aan niet geïnformeerd te zijn over een gerichte VVE-aanpak met het gebruik van het programma Startblokken (B2). Een andere ouder merkt op, dat zij geen gebruik maakt van de aangeboden activiteiten door Stichting Aanzet om de thema s voor te bereiden. Ook maakt zij geen gebruik van de opvoedondersteuning en om uiteen lopende redenen slaat zij het aanbod af. Het is belangrijk dat de leidsters toch deze ouders bij het thema betrekken om de ontwikkelingsstimulering thuis voort te zetten bijvoorbeeld door aan de themabrief, tips voor activiteiten thuis te doen en VVE-rapport 15105 Onderzoeksdatum: 25-8-2011 Pagina 4 van 8
spelsuggesties te geven. Een terugkoppeling van de leidsters hoe de activiteiten thuis zijn uitgevoerd, kan goed plaats vinden bij de koffie of inloop van iedere dag. Door ouders ook actief te laten participeren in VVE-activiteiten in de peuterspeelzaal, kan het effect van VVE vele malen vergroot worden, waardoor de kans dat kinderen zonder achterstand aan groep 3 beginnen ook toeneemt (B4/B5). Afgelopen schooljaar zijn er geen gesprekken met de ouders gevoerd over de brede ontwikkeling van de peuters. Het is belangrijk om tijdens de peuterperiode met de ouders de voortgang in de ontwikkeling van hun kinderen te bespreken. Om ouders ook echt als partner te betrekken bij het stimuleren van de ontwikkeling, is het van belang om minstens twee keer per jaar vanaf 2 jaar een oudergesprek te organiseren, waarin de ontwikkeling van de peuter besproken wordt (B6). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 2 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 2 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters is respectvol 3 C2.2 De leidsters hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 2 C2.3 De leidsters stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke 2 competenties van de kinderen C2.4 De leidsters tonen respect voor de autonomie van het kind 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 3 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar 2 afgestemd C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling 3 uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 2 C3.4 De leidsters stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken 3 het spelen en werken C3.5 De leidsters bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij 2 de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters met de kinderen is responsief 2 C3.7 De leidsters stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van 2 de individuele kinderen Het aangeboden programma Er wordt op de peuterspeelzaal gewerkt vanuit een ontwikkelingsgerichte visie. De methodiek van het programma Startblokken sluit hier goed bij aan. Een nieuw thema kent momenteel slechts een gedeeltelijke voorbereiding. In het activiteitenoverzicht van de verschillende activiteiten voor het thema, zijn niet alle domeinen evenredig met activiteiten gevuld. Ook dient een koppeling van de inhoudelijke doelen aan de activiteiten nog voor de vier leerlijnen voor de peuters verder uitgewerkt te worden, zodat het thema voorziet in een breed en samenhangend aanbod voor taal, rekenen, motoriek en sociaal-emotionele ontwikkeling. Het activiteitenplan van het thema wordt nog niet vertaald naar een weekplanning. Het blijft daardoor onduidelijk wat men het kind beoogt te leren met het aanbieden van de betreffende activiteit. De specifieke uitwerking van het taalaanbod wordt gemist op de peuterspeelzaal (C1.2/C1.3). Daarnaast ontbreken de tutor-activiteiten voor zorgkinderen in de dag/weekplanning. Hierdoor kunnen deze werkzaamheden gemakkelijk vergeten worden. Ook is niet duidelijk hoe gedifferentieerd wordt naar leeftijd en ontwikkelingsniveau (C1.4). VVE-rapport 15105 Onderzoeksdatum: 25-8-2011 Pagina 5 van 8
Het pedagogisch klimaat Het pedagogisch klimaat is in de peuterspeelzaal voor een behoorlijk deel al voldoende ontwikkeld. Het handelen is respectvol, de zelfstandigheid van de peuter wordt goed gestimuleerd en de ruimtes zijn aantrekkelijk ingericht (C2.1/C2.2/C2.5). Goede afspraken maken over de te hanteren pedagogische gedragsgrenzen tussen de leidsters is belangrijk om eenduidig aan te geven welk gedrag verwacht wordt van het kind en dit duidelijk kenbaar maken aan het kind. De leidsters kunnen zich meer richten op het stimuleren van de sociale vaardigheden van de kinderen. Veel kinderen spelen naast elkaar en met de leidsters. De inspectie heeft nauwelijks gezien hoe de kinderen uitgenodigd of aangespoord worden om samen te spelen. Met het aanleren om kleine onderlinge conflicten samen met de peuters op te lossen en worden de competenties van de peuter vergroot. Nu droegen de leidsters de oplossing aan (C2.2/2.3). Het educatief handelen Er is nog geen vastgelegde taakverdeling tussen de leidsters in de groep om het handelen op elkaar af te stemmen. Wanneer de taken afgesproken zijn, behoeft niet tijdens het werk overleg plaats te vinden over wie wat doet. De planning en de doelen kunnen vooraf in overleg worden gemaakt en uitgevoerd. Bij hectische momenten, wanneer de leidsters beiden heel druk bezig zijn, is juist een taakverdeling onontbeerlijk om één leidster het groepsoverzicht te geven. Nu komt de aandacht voor andere peuters in het gedrang. Wanneer de hectiek is afgenomen, kan later op de morgen de planning eenvoudig weer worden opgepakt (C3.1). Het educatief handelen van de leidsters op de Peuter- kan nog een ontwikkelslag maken. Door het ontbreken van een goede uitwerking van het aanbod is niet zichtbaar hoe het handelen van de beide leidsters op elkaar is afgestemd en hoe de leidsters gericht werken aan de taalontwikkeling. De leidsters bieden een spelactiviteit aan, waar de peuters zeer bij betrokken zijn en zichtbaar plezier aan beleven. Dit is echter nog niet genoeg, want voor- en vroegschoolse educatie betekent ook het signaleren en benutten van kansrijke momenten tijdens het spel om de ontwikkeling van peuters actief te stimuleren en hier als leidster attent op te zijn door een luisterende houding aan te nemen. Ook is het belangrijk om te zorgen dat bij het stimuleren van de betrokkenheid van de peuters dit ook door de peuters wordt gehoord. Nu verdwijnt deze spelinterventie op Peuter- in de levendigheid van het spel van de peuters. Daarnaast verdient het gericht bevorderen en het stimuleren om met een andere peuter te gaan spelen aandacht en door dit te doen, stimuleer je hun denkvermogen en wordt de interactie met andere kinderen aangemoedigd. Veel van de activiteiten en oplossingen voor problemen in het spel of tussen de peuters worden nog door de leidsters zelf aangedragen of snel zelf gedaan. Het is belangrijk om te weten dat door het stellen van een gesloten vraag de peuter uit zijn spel wordt gehaald. De leidsters kunnen tijdens de spelactiviteit de handeling onder woorden brengen en samenvatten wat er door de peuter wordt gedaan. Dit stimuleert het aanpakgedrag van de peuter (C3.3/3.5/3.6/3.7). D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 2 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 2 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig 3 hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra 3 zorg bijhouden VVE-rapport 15105 Onderzoeksdatum: 25-8-2011 Pagina 6 van 8
Op Peuter- worden de peuters nog niet systematisch en op de afgesproken momenten geobserveerd. Ook wordt de 0-observatie aan de hand van KIJK! bij 2 jaar en 3 maanden op een later tijdstip uitgevoerd en met de ouders besproken. Om ouders goed bij de ontwikkelingsstimulering te betrekken is het juist van belang om hen daar direct vanaf de 0- observatie bij te betrekken. Doelgroepkinderen worden in de peuterperiode 4 keer geobserveerd. De observatiegegevens worden nog niet gebruikt voor de ontwikkelingsstimulering, zorg en begeleiding van de peuters. Uit het gesprek met de leidsters kwam naar voren dat het daar dit jaar nog niet van was gekomen. De inspectie merkt op, dat het de bedoeling is om nauwlettend te observeren en de observatielijst minutieus in te vullen. De vroegtijdige signalering is een belangrijke component van VVE om vervolgens bij een geconstateerde achterstand de ontwikkeling gericht te stimuleren. Op het niveau van SKV is het zorgbeleid echter wel uitgewerkt. Als een peuter achterblijft in zijn of haar ontwikkeling dan komt de peuter in aanmerking voor extra zorg. De signalering door leidsters vindt plaats aan de hand van de eigen observaties en via het systeem van KIJK!. Om deze zorg in te richten heeft SKV een formulier ontwikkeld waarop de leidsters de achtergrond van de achterstand, de doelstelling, de aanpak en de evaluatie van de zorg moeten opnemen. Binnen de aanpak van Brede Zorg heeft deze aanpak de naam Rakkertjes gekregen (D1.2/1.3/1.4). E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voorschool 3 E2 De voorschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 2 E3 De voorschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen 2 E4 De voorschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en 2 voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voorschool borgt de kwaliteit van haar educatie 2 De VVE-coördinatie wordt uitgevoerd door de manager van het KDV Roots (E1). Stichting Kinderopvang Vlaardingen heeft haar kwaliteitszorg ingericht volgens de richtlijnen van de Harmonisatie kwaliteitsbeoordeling in de zorgsector (HKZ). De taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van locatiemanagers en pedagogisch medewerksters zijn daarnaast vastgelegd in een vastgesteld document (2009). Om de algemene richtlijnen voor kwaliteit te vertalen naar praktische handreikingen heeft SKV diverse situatiekaarten opgesteld. Sommige kaarten zijn SKV-breed (bijvoorbeeld Startblokken) en anderen zijn locatiespecifiek opgesteld. Het is de bedoeling dat de situatiekaarten jaarlijks worden geëvalueerd door de locaties onder leiding van de locatiemanagers en dat op basis van de evaluatie eventuele verbeteractiviteiten worden opgestart. Ook kunnen verzoeken om scholing worden ingediend bij SKV. Daarnaast kan het zelfevaluatie instrument Werken aan welbevinden zicht geven op de kwaliteit van de sfeer in de groepen. De stand van zaken ten aanzien van de praktische uitvoering bij Peuter- is, dat er jaarlijks geen evaluatie over de verschillende VVE-componenten plaatsvindt en geen systematische planning voor verbetering van het VVE-kwaliteitsbeleid aanwezig is. Hierdoor zijn eventuele knelpunten in de uitvoering nog niet boven tafel gekomen en blijven gerichte verbeteractiviteiten uit. De borging staat hiermee ook onder druk (E2 t/m E5). F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 2 F2 Voldoende kinderen stromen door naar een vroegschool 2 F3 De voorschool zorgt voor een warme overdracht 3 F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd - F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en - vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op - elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op elkaar - afgestemd VVE-rapport 15105 Onderzoeksdatum: 25-8-2011 Pagina 7 van 8
De taak van VVE-coördinator tussen de voor- en een vroegschool is nog niet belegd. Door de wijkgerichte aanpak van de peuterspeelzalen is van structurele samenwerking en afstemming nog geen sprake met een basisschool. De wijkgerichte aanpak maakt dat peuterspeelzalen, kinderen aan verschillende scholen van verschillende besturen leveren en dat scholen kinderen uit verschillende peuterspeelzalen ontvangen. Afgelopen schooljaar zijn veertien doelgroepkinderen doorgestroomd, waarvan één doelgroeppeuter naar de VVE-basisschool De Klinker, twee naar VVE-basisschool Avonturijn en vier naar VVE-basisschool El Furkan (Schiedam). Deze peuters krijgen wel een volledige VVE-periode aangezien deze basisscholen ook met VVE-programma werken. De overige doelgroeppeuters zijn doorgestroomd naar de Jan Ligthart en t Spectrum. Deze basisscholen bieden geen VVEprogramma en een VVE-inspectiebezoek is niet gepland. Of doelgroeppeuters een volledige VVEperiode aangeboden krijgen, is een punt van aandacht (F1/F2). 4. VERVOLGAFSPRAKEN. Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 15105 Onderzoeksdatum: 25-8-2011 Pagina 8 van 8