Anti-ongevalsystemen voor vrachtauto s Resultaten van een grootschalige praktijkproef met het oog op vermindering ongevallen, meer veiligheid en betere doorstroming
Verkeersveiligheid en voertuigtechniek Vrachtverkeer is zonder twijfel noodzakelijk voor de economie en welvaart in Nederland. Het beslaat zo n 15% van het wegverkeer in Nederland: een percentage dat tot 2020 nog sterk zal stijgen. Het is daarom belangrijk dat het vrachtverkeer zo veilig mogelijk is en niet leidt tot oponthoud. Het is een uitdaging voor het ministerie van Verkeer en Waterstaat en voor de transportbranche om het wegverkeer in goede banen te leiden. De doorstroming moet worden bevorderd, maar ook de verkeersveiligheid is een belangrijk aandachtspunt. Bij 15% van de dodelijke ongevallen zijn vrachtauto s betrokken. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat richt zich daarom op twee zaken: het stimuleren van zo efficiënt mogelijk vervoer en het beperken van het aantal en de ernst van ongevallen waar vrachtauto s bij betrokken zijn. Het gebruik van geavanceerde technologie, zoals rijtaakondersteunende systemen, kan hieraan bijdragen. Wát deze systemen precies kunnen bijdragen, is tot nu toe nauwelijks in kaart gebracht. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat, Connekt/ITS Netherlands, TNO en Buck Consultants International hebben daarom als onderdeel van het Programma FileProof een breed opgezette proef onder de projectnaam Anti-ongevalsystemen voor vrachtauto s uitgevoerd. In de proef zijn vijf afzonderlijke systemen getest die ongevallen met vrachtauto s kunnen voorkomen. Ook is een registratiesysteem getest dat het gedrag van de bestuurder vastlegt.
Grootschalige praktijkproef Op basis van een vooronderzoek hebben het ministerie De geteste systemen De vijf systemen die getoetst zijn, hebben als doel om berekent het de afstand en het snelheidsverschil. Zo nodig, past het systeem de snelheid van het voertuig aan Aanleiding Ongelukken met vrachtauto s leiden vaak tot lange, van Verkeer en Waterstaat, Connekt/ITS Netherlands, ongevallen te beperken. Daarnaast is er een apart om voldoende volgafstand te bewaren. onverwachte files. Het is daarom zinvol om na te gaan TNO en Buck Consultants International samen een breed registratiesysteem getest. Dit is een af fabriek systeem en kan niet achteraf worden hoe het aantal ongevallen met vrachtauto s teruggebracht opgezette proef uitgevoerd. Gedurende acht maanden zijn ingebouwd. kan worden. Er zijn verschillende systemen in de markt die 2.400 vrachtauto s met verschillende systemen gevolgd Headway Monitoring & Warning (HMW) en Forward de veiligheid van vrachtauto s verhogen en daarmee de en met behulp van een registratiesysteem zijn alle data Collision Warning (FCW Directional Control (DC) kans op ongevallen verlagen. vastgelegd. Deze systemen detecteren automatisch voorliggers, Het DC-systeem kan over- en onderstuurproblemen wegmarkeringen of andere obstakels. Zij waarschuwen corrigeren. Het systeem stuurt de remmen aan wanneer In het goederenvervoer worden deze systemen echter Na een literatuurstudie begin 2008 zijn de geselecteerde de bestuurder om een botsing te voorkomen. Op het de stuurbeweging teveel afwijkt van de voertuigrichting. nog niet veel toegepast. Dat komt onder andere door de anti-ongevalsystemen functioneel getest op de testbaan en moment dat het voertuig niet genoeg afstand houdt, Dit is een af fabriek systeem en kan niet achteraf worden ongunstige kosten-batenverhouding voor de transporteur. in een uitleenproef aan transporteurs. Ze bleken voldoende onbedoeld van de rijbaan afwijkt of er een risico op een ingebouwd. De kosten-batenverhouding voor de maatschappij is robuust en betrouwbaar voor gebruik in de dagelijkse kop-staartbotsing is, geeft het systeem een signaal. echter veel hoger. Bovendien zal een afname van onge- praktijk van een transporteur. Deze systemen zijn naderhand ingebouwd in de vracht- Black Box Feed Back (BBFB) vallen met vrachtauto s goed zijn voor het imago van de auto en in de praktijkproef gecombineerd. Dit registratiesysteem meet het gedrag van de bestuur- transportsector. Na het inbouwen van de anti-ongevalsystemen en registra- ders tijdens het rijden en legt dit gedrag vast. Deze gege- tiesystemen in verschillende groepen vrachtauto s konden Lane Departure Warning Assist (LDWA) vens zijn vervolgens teruggekoppeld naar de bestuurder. in juli 2008 de eerste metingen van start gaan. Het rij- LDWA is een systeem dat waarschuwt voor het verlaten Dit systeem is naderhand ingebouwd in de vrachtauto. gedrag van de chauffeurs is gedurende 8 maanden en circa van de rijstrook. Er is een camera geprogrammeerd om 77 miljoen kilometer tijdens normaal gebruik gemeten. het verschil tussen het wegdek en de lijnen te herkennen. Op het moment dat het voertuig een onverwachte of Met in totaal 123 deelnemende transporteurs en 2.400 onlogische beweging maakt en de lijn overschrijdt, geeft vrachtauto s is de proef hiermee een uitzonderlijk grote en het systeem een signaal. omvangrijke praktijkproef. Dat gegeven heeft zowel voor Dit systeem is naderhand ingebouwd in de vrachtauto. de nodige uitdagingen en beperkingen gezorgd als ook veel leerervaringen opgeleverd over de aanpak van een Adaptive Cruise Control (ACC) grootschalige praktijkproef en dataverwerking. Leer- Dit cruise control systeem gebruikt sensoren om automa- ervaringen waar ook veel (internationale) belangstelling tisch een veilige afstand tot de voorganger te behouden. voor is. Zodra het ACC-systeem een voorligger detecteert,
Met behulp van moderne dataregistratiesystemen kunnen de prestaties van de anti-ongevalsystemen zichtbaar worden gemaakt. Deze datagegevens zijn van groot belang voor de keuze en de toepassing van deze systemen. De systemen zouden ervoor kunnen zorgen dat de veiligheid in het wegvervoer toeneemt en de doorstroming op het Nederlandse wegennet verbetert. Genoeg reden om na te gaan in een grootschalige proef of anti-ongevalsystemen de veiligheid kunnen vergroten, het aantal ongevallen kunnen terugdringen en kunnen bijdragen aan een betere verkeersdoorstroming. van deze systemen was tot dan toe nog maar beperkt in kaart gebracht. Opzet praktijkproef In de proef is er gewerkt met vergelijkbare groepen van enkele honderden vrachtauto s waarbij elke groep was uitgerust met één type anti-ongevalsysteem. Daarnaast was er telkens één referentiegroep zonder anti-ongevalsysteem. Alle vrachtwagens waren voorzien van dezelfde registratieapparatuur voor het monitoren van rijgedrag en verkeersveiligheid, inclusief de referentiegroep. In totaal waren er 2.400 voertuigen betrokken bij het project. experts uit binnen- en buitenland. De uitkomsten van de praktijkproef, de literatuurstudie, de testbaanproeven en de interviews zullen verderop in deze brochure worden toegelicht. Aanvullend onderzoek De veelbelovende uitkomsten uit vooronderzoek rechtvaardigen de grootschalige praktijkproef. Voordat de systemen in de praktijk zijn getoetst, heeft er heel wat voorwerk plaatsgevonden. Dit voorwerk bestond uit twee onderdelen: een literatuurstudie en experimenten op de testbaan. Gestelde doelen praktijkproef Het doel van de praktijkproef was om een beter inzicht te krijgen in de mate waarin anti-ongevalsystemen een bijdrage kunnen leveren aan de verkeersveiligheid en de doorstroming op het Nederlandse wegennet. De bijdrage De hoeveelheid verzamelde data in de praktijktest is enorm. Aanvullend op de praktijkproef is er een literatuurstudie gedaan, zijn de systemen getest op een testbaan en zijn chauffeurs bevraagd over hun ervaringen. Ook zijn bovengenoemde resultaten in workshops besproken met Literatuurstudie In de literatuurstudie is onderzocht wat er bekend was over de effecten van anti-ongevalsystemen op de verkeersveiligheid en op de doorstroming. De resultaten van de literatuurstudie zijn vervolgens gebruikt bij de analyse van de praktijkproef. Uitkomsten literatuurstudie Op basis van de literatuur was de verwachting dat antiongevalsystemen ongevallen voorkomen en dus de veiligheid en de doorstroming bevorderen. Met name systemen die direct ingrijpen in het rijgedrag van de chauffeur zouden een positief effect hebben op de veiligheid en de doorstroming.
Testbaan Voor de experimenten op de testbaan is één vrachtauto uitgerust met een uitgebreid meetsysteem, waarmee de verschillende systemen zijn getest. Deze vrachtauto is gebruikt voor testen op een testbaan. Ook is de vrachtauto uitgeleend aan transporteurs en gebruikt in de dagelijkse transportpraktijk. Uitkomsten testbaan De conclusie van de testbaanproeven is dat de getoetste rijtaakondersteunende systemen (op te splitsen in informerende, feedback en ingrijpende systemen) functioneel effectief zijn. Ze doen wat ze moeten doen: betrouwbaar detecteren, signaleren, een terugkoppeling geven over het rijgedrag en waar dat van toepassing is, ingrijpen in het rijgedrag. Daarnaast is aangetoond dat de weginfrastructuur en de beladingsgraad twee belangrijke factoren voor het kantelrisico van de vrachtauto zijn. Onderzoeksvragen In het praktijkonderzoek stonden de volgende vier vragen centraal: 1. Hoe effectief zijn de onderzochte anti-ongevalsystemen? 2. Wat is het effect van anti-ongevalsystemen op de verkeersveiligheid? 3. Wat is het effect van anti-ongevalsystemen op de doorstroming? 4. Kan de overheid met deze proef optreden als stimulator om het gebruik van anti-ongevalsystemen te stimuleren? De resultaten Algemeen Voor alle systemen is beoordeeld hoe effectief de waarschuwingen zijn. Ook is gekeken hoe effectief de bestuurder op de waarschuwingen reageert. De meetresultaten uit de praktijkproef laten zien dat de diverse anti-ongevalsystemen een effect hebben op de uitvoering van de rijtaak door de chauffeur.
De systemen verkleinen de risico s op ongevallen met als Effect op verkeersveiligheid Om toch een voorspelling te kunnen doen van het effect Met name het zogenaamde overmatig signaleren moet belangrijkste indicatoren: In de literatuur zijn rapporten te vinden waarin kwan- op de verkeersveiligheid is een eigen model ontwikkeld voorkomen worden door een juiste afstelling. De sys- Langere volgtijden; titatieve uitspraken zijn gedaan over de toename van om daarmee een effect in te kunnen schatten, ondanks de temen dragen positief bij aan het gevoel van veilig rijden Geringere kantelrisico s; de verkeersveiligheid bij grootschalige toepassing van beperkingen. Die schattingen geven aan dat de ingrij- en de professionaliteit van de uitvoering van de rijtaak Minder dicht op de voorganger rijden; anti-ongevalsystemen. De kwaliteit van de modellen en pende systemen Adaptive Cruise Control en Directional door de chauffeur. Vooral het Adaptive Cruise Control- Minder onbedoelde lijnoverschrijdingen; causale verbanden laten echter te wensen over, zodat Control bij grootschalige toepassing het grootste effect systeem wordt uitermate positief ervaren. De robuustheid Gelijkmatiger rijden. de uitspraken met de nodige voorzichtigheid gehanteerd zullen hebben. van alle systemen is in de beleving van de chauffeurs ruim moeten worden. Met andere woorden, de tweede voldoende. Uit de chauffeursenquêtes blijkt dat hun ervaringen het onderzoeksvraag is niet te beantwoorden door de model- Effect op doorstroming bovenstaande beeld bevestigen. len en verbanden uit de literatuur toe te passen. Het effect van anti-ongevalsystemen op de doorstroming Vrijwel alle deelnemende bedrijven hebben aangegeven is voorspeld aan de hand van een model voor doorstro- anti-ongevalsystemen te blijven gebruiken na afloop van ming dat op basis van de literatuur en expertmeetings is de proef. Op dit moment (september 2009) hebben al samengesteld. Het directe effect op doorstroming is vol- zeven bedrijven aangegeven dat zij het gebruik van anti- gens dat model gering, omdat er slechts kleine afwijkingen ongevalsystemen gaan uitbreiden naar vrachtauto s die er in de gemiddelde snelheid en volgtijden kunnen worden nu nog niet mee uitgerust zijn. aangetoond tussen voertuigen voorzien van een antiongevalsysteem en de referentiegroep zonder systeem. Het indirecte effect door het vermijden van ongevallen is wel aanwezig, maar was moeilijk te kwantificeren. De omvang is beperkt, gezien het relatief geringe aandeel (circa 1,6%) van de door vrachtauto-ongevallen veroorzaakte voertuigverliesuren. Ervaringen van de chauffeurs Uit de consultatie onder marktpartijen en uit de chauffeursenquêtes is gebleken dat de anti-ongevalsystemen door hen in de praktijk op prijs worden gesteld, mits de afstelling past bij de praktijksituatie.
De conclusies Als we ervan uitgaan dat afstand houden tot de voorligger bij druk verkeer een belangrijk deel van de rijtaak is, lijken de meetresultaten te ondersteunen dat: Adaptive Cruise Control direct het veilig afstand houden adequaat kan verlichten, en Forward Collision Warning/Headway Monitoring and Warning deze taak kan ondersteunen; Directional Control actief voorkomt dat kritische grenzen overschreden worden; Veel chauffeurs en bedrijven hebben kennis kunnen maken met de mogelijke voordelen van de verschillende anti-ongevalsystemen. Dat aantal zal in de toekomst alleen maar toenemen. Verschillende bedrijven hebben al aangegeven dat zij het gebruik van anti-ongevalsystemen willen uitbreiden naar de rest van de vloot. Dit is onder andere te danken aan de positieve reacties van de chauffeurs. Nu er positieve ervaringen met de systemen zijn opgedaan, is het aan te bevelen om het gebruik van anti-ongevalsystemen te blijven stimuleren. Het Lane Departure Warning Assist-systeem ondersteunt bij het voorkomen van onbedoelde rijstrookoverschrijdingen, mits de afstelling zo is dat de aandacht van de chauffeur door overmatige waarschuwingen niet wordt afgeleid van het rijden; De Black Box Feed Back voor een gelijkmatiger rijgedrag zorgt, mits in de bedrijfsvoering de inbedding van de feedback goed wordt ingericht. Aanbevelingen Vervolgonderzoek nodig De hoeveelheid verzamelde data in de praktijkproef is enorm. De dataset kan desgewenst aan derden beschikbaar worden gesteld voor verdere analyse. Het is aan te bevelen om in vervolgonderzoeken dieper in te gaan op de relatie tussen de werking van de technische systemen, de taakbelasting en de reactie van de chauffeur. Zo komt men tot betere modellen waarmee meer inzicht verkregen kan worden in het rijgedrag van de chauffeur. Stimuleren gebruik anti-ongevalsystemen Dankzij de proef rijden er nu heel wat vrachtauto s met anti-ongevalsystemen rond in Nederland. In veel andere Europese landen liggen die aantallen een stuk lager.
Aanpak van files op de korte termijn Het project Anti-ongevalsystemen voor vrachtauto s is één van de ruim 60 projecten van Fileaanpak op de korte termijn (FileProof) die het ministerie heeft uitgevoerd om in de periode van 2006-2009 het aantal files te verminderen. In het eerste kwartaal van 2006 hebben medewerkers van het ministerie van Verkeer en Waterstaat, op verzoek van de minister, nagedacht over nieuwe mogelijkheden om files met relatief eenvoudige oplossingen op korte termijn te verminderen. Ook de centrale overheden, het bedrijfsleven, belangenorganisaties en kennisinstituten hebben tal van creatieve ideeën aangeleverd. Bijna drieduizend ideeën zijn door externe deskundigen beoordeeld op haalbaarheid. Dat heeft geresulteerd in een ministeriebreed programma met circa 60 projecten voor een korte termijnaanpak van files. Het project Antiongevalsystemen voor vrachtauto s was één van deze 60 projecten en valt in de categorie projecten om de incidentele files te beperken. Colofon Eindredactie FileProof en Connekt/ITS Netherlands Voor meer informatie over het project Anti-ongevalsystemen voor vrachtauto s kunt u contact opnemen met de projectleider Robbert Verweij, ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Mobiliteit op tel. 070-351 1549 of via robbert.verweij@minvenw.nl. Voor meer informatie over de verschillende projecten van FileProof kunt u contact opnemen met Anja Klaver, communicatieadviseur van FileProof op tel. 088 797 3177 of via anja.klaver@rws.nl. Uitgave Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat Projectorganisatie FileProof Fotografie Photosteron, Erik van t Woud, Utrecht Rijkswaterstaat district Rijnmond Vormgeving en productie H.U.M. Communicatie & Grafische Vormgeving, Rotterdam Ook kunt u meer informatie over de AOS-proef vinden op www.fileproof.nl/aos. Hier treft u onder andere het eindrapport van de proef en onderliggende rapporten aan. september 2009