RAPPORT VAN BEVINDINGEN Kwaliteitsonderzoek Voortgezet Onderwijs bij Scholengemeenschap Bonaire, afdeling havo-vwo Plaats : Kralendijk, Bonaire BRIN-nummer : 30GR-4 Onderzoeksnummer : 124676 Datum schoolbezoek : 18 november 2011 Rapport vastgesteld te Tilburg op 14 februari 2012
Inhoud 1 Inleiding 5 2 Bevindingen 7 3 Conclusies en afspraken 11 Pagina 3 van 12
1 Inleiding De Inspectie van het Onderwijs heeft op 18 november 2011 een onderzoek uitgevoerd op de Scholengemeenschap Bonaire (SGB), afdeling havo en vwo, naar aspecten van de kwaliteit van het onderwijs en de naleving van wet- en regelgeving. Het betreft een eerste kwaliteitsonderzoek sinds de scholen in Caribisch Nederland op 10 oktober 2010 onder toezicht van de Inspectie van het Onderwijs zijn gekomen. De conclusies van dit onderzoek kunnen daarom worden beschouwd als een eerste integrale beoordeling op basis waarvan de scholen en hun besturen kunnen werken aan het consolideren en borgen van bestaande kwaliteit, alsmede gerichte maatregelen kunnen treffen om geconstateerde tekortkomingen op te heffen. De inspectie zal over een periode van vijf jaar (2011-2016) jaarlijks op alle scholen aspecten van de kwaliteit van het onderwijs beoordelen en de verbeteractiviteiten nauwgezet volgen. Uiterlijk in 2016 zal de school aan alle aspecten van basiskwaliteit moeten voldoen. Toezichthistorie In de aanloop naar de staatkundige verandering van 2010 waarbij Bonaire een bijzondere gemeente van Nederland zou worden, heeft de Inspectie van het Onderwijs in 2008 de leerprestaties van de school beoordeeld. De opbrengsten van de SGB waren te laag en het percentage gezakten was te hoog. Op basis van de doelstellingen van de kwaliteitsagenda voor het onderwijs in Caribisch Nederland en aan de hand van een analyse van de schoolkwaliteit door de in 2011 aan de school toegewezen schoolcoach heeft de school een verbeterplan voor haar onderwijs opgesteld voor de periode 2011-2016. Na de formele aanwijzing tot toezichthouder heeft de Inspectie van het onderwijs op 26 en 27 mei 2011 een kennismakingsbezoek aan de school gebracht. Tijdens dit bezoek gaf de schoolleiding een presentatie van de ontwikkeling van het onderwijs op de school en gaf de inspectie een toelichting op het komende toezicht. Met het onderhavige onderzoek heeft de school voor het eerst sinds lange tijd weer een actuele kwaliteitsbeoordeling van de toezichthouder. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek gebaseerd op het document De Basiskwaliteit van het Primair en Voortgezet Onderwijs in Caribisch Nederland (Inspectie van het Onderwijs, Utrecht, maart 2011). Dit document sluit aan op het Toezichtkader po/vo 2011. Beide documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten. Hoofdstuk 3 geeft de conclusies en afspraken met de school weer. Onderzoeksopzet Tijdens het onderzoek beoordeelde de inspectie de kwaliteit van de volgende kwaliteitsdomeinen: Leerstofaanbod, Onderwijstijd, Schoolklimaat, Pedagogischdidactisch handelen, Zorg en begeleiding en de Kwaliteitszorg 1. 1 Kwaliteitsdomeinen zoals beschreven in De Basiskwaliteit van het Primair en Voortgezet Onderwijs in Caribisch Nederland, Inspectie van het Onderwijs, Utrecht, maart 2011 Pagina 5 van 12
Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Een controle op de aanwezigheid van het schoolplan bij de inspectie. Een controle op de onderwijstijd die de school heeft gepland. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd, te weten een schoolverbeterplan, een tevredenheidmeting onder het personeel van april 2011 en een overzicht van de opbrengsten (examenresultaten en doorstroomgegevens van leerlingen). Schoolbezoek, waarbij verschillende lessituaties in de praktijk zijn geobserveerd. Gesprekken met de directeur, het management en de zorgfunctionarissen over de kwaliteit van verschillende aspecten waaronder kwaliteitszorg en leerlingenzorg. Een gesprek met ouders en een gesprek met leraren. Een eindgesprek na afloop van het schoolbezoek met de algemene directie, de unit directie en de voorzitter van het bevoegd gezag. Pagina 6 van 12
2 Bevindingen In dit hoofdstuk beschrijft de inspectie tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. Per kwaliteitsdomein, met uitzondering van het domein leerprestaties, wordt beschreven hoe de kwaliteit zich verhoudt tot de Nederlandse inspectienormen. Deze bevindingen van het onderzoek worden vooralsnog niet weergegeven in de vorm van een score maar in een beschrijving van de aangetroffen kwaliteit. Voor de leerprestaties geldt een andere benadering. Hiervan geeft de inspectie aan of de school naar haar oordeel bij de meest recente opbrengstmeting door middel van landelijk genormeerde toetsen, voldoende vooruitgang heeft geboekt ten opzicht van de beginsituatie (zoals vastgesteld tijdens het eerste inspectieonderzoek in 2008) en ten opzichte van de vorige toetsafname. Een definitieve inspectienormering voor de leerprestaties in Caribisch Nederland wordt nog ontwikkeld. Algemeen beeld Het onderwijs op de Scholengemeenschap Bonaire, afdeling havo en vwo, is in ontwikkeling. De afdelingen havo en vwo bovenbouw zijn dit schooljaar ondergebracht in een nieuw gebouw waar het voor de leerlingen prettig vertoeven is. Leraren geven daar les met actuele methodes. Enkele belangrijke voorzieningen functioneren nog niet, zoals het ict-netwerk en het documentatiecentrum. Op drie domeinen voldoet de school aan de basiskwaliteit: leerstofaanbod, schoolklimaat en pedagogisch en didactisch handelen. Tekortkomingen constateerde de inspectie in de kwaliteitsdomeinen onderwijstijd, zorg en begeleiding en kwaliteitszorg. Toelichting Leerstofaanbod Het leerstofaanbod voldoet aan de basiskwaliteit. Er wordt op school gewerkt met moderne methodes die leerlingen voorbereiden op de havo en vwo examens. In het programma van toetsing en afsluiting is per vak vastgelegd hoe het aanbod per periode verloopt. De doorgaande leerlijnen worden in de vakgroepen ontwikkeld en verder uitgewerkt. Ook het Junior College (onderbouw havo en vwo) wordt hierbij betrokken. Een aantal leraren maakt vorderingen met de afstemming van het leerstofaanbod tussen de vakken, bijvoorbeeld voor Engels en Frans. Het taalbeleid krijgt geleidelijk vorm en inhoud. Onderwijstijd De geprogrammeerde onderwijstijd voldoet niet aan de norm van 1000 uur. Alleen voor de examenklassen is voldoende onderwijstijd gepland. Een tekort aan onderwijstijd geeft leerlingen minder kans om de vereiste niveaus te behalen. Op de afdelingen havo en vwo sprake is veel lesuitval door ziekte van leraren en een tekort aan personeel dat de lesuitval kan opvangen. Van de school mag worden verwacht dat zij in de programmering van de onderwijstijd anticipeert op lesuitval. Dat heeft de school tot nu toe onvoldoende gedaan. Pagina 7 van 12
Het spijbelen in havo en vwo is minder dan één procent van het totaal aantal gegeven lesuren. Het verzuim wordt geregistreerd. De inspectie constateert dat de school samen met de leerplichtambtenaar maatregelen heeft genomen om het spijbelen en te laat komen terug te dringen. Dit heeft tot nu toe voor het te laat komen nog niet tot een substantiële verbetering geleid. Schoolklimaat De inspectie beoordeelt het schoolklimaat als voldoende. Observaties van leraren en leerlingen in de lessen geven het beeld van een plezierige omgang met waardering voor elkaar. In de pauzes heerst er doorgaans een rustige sfeer op het middenterrein. De school hanteert duidelijke regels voor gedrag. Bij overtreding volgt een strafmaatregel. Volgens de ouders met wie de inspectie sprak, pakken strafmaatregelen in een aantal situaties echter verkeerd uit. Zij geven aan dat de school te weinig rekening houdt met de Bonairiaanse normen en waarden. In de beleving van deze ouders toont een aantal leraren te weinig respect voor de leerlingen. De leraren en de schoolleiding herkennen zich niet in dit beeld. Het verschil in beleving van het schoolklimaat maakt goed overleg tussen ouders, leerlingen en school noodzakelijk. Pedagogisch-didactisch handelen Het pedagogisch-didactisch handelen op de unit havo-vwo voldoet als geheel aan de basiskwaliteit. De meeste leraren beheersen de basale kwaliteitskenmerken van het lesgeven in voldoende mate. Hun uitleg is duidelijk en tijdens de meeste lessen realiseren zij een taakgerichte werksfeer. Het actief betrekken van de leerlingen bij de les, het geven van feedback en het bespreken van de manieren van leren verdient aandacht. Een aantal leraren weet de soms Europees Nederlands georiënteerde leerstof onvoldoende te relateren aan de belevingswereld van de leerlingen. De instructietaal op school is Nederlands. In de geobserveerde lessen instrueren alle leraren in de Nederlandse taal, met uitzondering van de leraar Engels bij wie de doeltaal Engels ook voertaal is. Het viel de inspectie in de bijgewoonde lessen op, dat leraren geen feedback geven op het Nederlands taalgebruik van de leerlingen. De lessen worden voornamelijk klassikaal gegeven. Differentiatie in instructie en verwerkingsopdrachten komt nog nauwelijks voor. De steunlessen kunnen dat niet voldoende opvangen. Het pedagogischdidactisch handelen voldoet als geheel aan de basiskwaliteit, maar wel met een aantal tekortkomingen. Zorg en begeleiding De Scholengemeenschap Bonaire, unit havo-vwo, geeft met de inrichting van een zorgteam en een zorgbeleid 2011-2012 uitwerking aan de zorg en begeleiding. De zorg en begeleiding in zijn geheel staat nog in de kinderschoenen en voldoet niet aan de basiskwaliteit. Er is beperkte formatie voor de zorg en begeleiding. De beide zorgcoördinatoren, met elk zeven taakuren per week, werken nauw samen met het Expertisecentrum voor Onderwijs en Zorg. De zorg en begeleiding begint bij een goede determinatie, gevolgd door een systeem van signaleren van specifieke onderwijsbehoeften tijdens de schoolloopbaan. Deze signalen kunnen dan na een analyse leiden tot planmatige extra hulp. Pagina 8 van 12
Om te determineren in welke schoolsoort een leerling moet instromen zijn de gegevens van het Junior College noodzakelijk. De unit havo-vwo maakt te weinig gebruik van de leerlingengegevens van het Junior College. De resultaten van de CITO Volgtoetsen (VAS) van de leerjaren 1 en 2 worden onvoldoende benut. De zorgcoördinator analyseert de CITO Volgtoetsen wel, maar een inzichtelijk overzicht op schoolniveau ontbreekt nog. De consequentie daarvan is dat de leerlingen niet nauwkeurig genoeg geplaatst worden in de bovenbouw havo en vwo. Om te signaleren neemt de unit havo-vwo methode gebonden toetsen af. Daarnaast neemt de school de CITO Volgtoets in het derde jaar af. Daarmee heeft de unit havo-vwo een goed systeem van signaleren. De archivering en verwerking van leerlingvorderingen is nog niet op orde, omdat het nieuwe geautomatiseerde leerlingenadministratie- en leerlingvolgsysteem nog niet operationeel is. De huidige manier van vastleggen van leerlingvorderingen in beperkte papieren dossiers is niet zo overzichtelijk dat er gemakkelijk analyses kunnen worden uitgevoerd. De resultaten van de CITO Volgtoetsen worden onvoldoende geanalyseerd en benut voor de inrichting van het onderwijs en voor het vaststellen van extra hulp. Ondanks deze beperking houden de zorgcoördinatoren en mentoren met enige regelmaat leerlingenbesprekingen. Dat gebeurt met veel inzet, maar wel op basis van te beperkte gegevens. In deze leerlingbesprekingen is de kans groot dat er onvoldoende diepgang wordt bereikt om de zorg planmatig goed in te vullen. Concrete handelingsplannen zijn ook nog niet opgesteld. De unit havo-vwo wil de zorg voor leerlingen versterken door de mentoren de spil in de zorg en begeleiding te maken. Tussen de huidige mentoren bestaan nu nog grote verschillen in kennis en ervaring. Volgens de ouders met wie de inspectie sprak, informeert een aantal mentoren de ouders onvoldoende of te laat over de vorderingen, de ontwikkeling en het perspectief van hun kinderen. Daardoor is het mentoraat nu nog onvoldoende van kwaliteit. De school weet dit en zorgt dit schooljaar voor scholing van de mentoren. De scholing moet leiden tot een grotere deskundigheid, een meer uniforme aanpak en een goede taakafbakening. Leerprestaties Om in de toekomst tot een oordeel te komen over de ontwikkeling van de leerprestaties weegt de inspectie de eindexamencijfers en de doorstroomcijfers van leerlingen. Tevens betrekt de inspectie daarbij de uitkomsten van de landelijk genormeerde toetsen die de school sinds enkele jaren afneemt. De school brengt zelf deze tussentijdse opbrengsten onvoldoende in beeld. De eindexamenopbrengsten en de doorstroomcijfers zijn daarentegen goed geanalyseerd. De inspectie heeft de resultaten van het onderzoek in 2008 vergeleken met de uitkomsten van recente CITO Volgtoetsen voor de Nederlandse taal, de Engelse taal en rekenen en wiskunde. Tot nu toe is er in vergelijking met 2008 geen opvallende verbetering te constateren in de bereikte niveaus op deze toetsen. De leerprestaties einde leerjaar 3 liggen gemiddeld anderhalf jaar achter bij het gemiddelde van overeenkomende groepen leerlingen in Europees Nederland. Ten opzichte van het tweede leerjaar is in het derde leerjaar de achterstand ingelopen. Dat betekent dat de ontwikkelingslijn van de leerprestaties in het derde jaar goed verloopt, maar dat het aanvangsniveau te laag is. Pagina 9 van 12
De school heeft de doorstroom van leerlingen in beeld gebracht. In vergelijking met Europees Nederland blijven te veel leerlingen in havo 3 en 4 zitten. De afstroom van leerlingen van havo 4 naar vmbo-tl en van vwo 5 naar havo is veel te groot. Voor het eindexamen havo en vwo in 2011 zijn respectievelijk 55 procent en 58 procent van de leerlingen geslaagd. Het slagingspercentage blijft flink achter bij het slagingspercentage in Europees Nederland. Het slagingspercentage wordt daarnaast teveel beïnvloed door het te grote verschil tussen het gemiddelde schoolexamencijfer en het centraal eindexamencijfer. Daardoor is het risico aanwezig dat een aantal leerlingen zo een diploma krijgt terwijl ze niet aan de kwalificaties van het centraal eindexamen voldoen. Kwaliteitszorg De Scholengemeenschap Bonaire kent geen systematisch en cyclisch systeem van kwaliteitszorg. Het ontbreekt de school aan instrumenten om de kwaliteit van het onderwijsproces systematisch en cyclisch in beeld te brengen. Er zijn geen doelen en bijbehorende criteria om vast te stellen welke kwaliteit de school wil bieden. Daartoe ontbreekt het aan een gezamenlijke visie. De school vraagt niet systematisch naar het oordeel van de ouders en van de leerlingen over de kwaliteit van het onderwijs. Wel is er in april 2011 een tevredenheidsmeting gehouden onder de personeelsleden. De school heeft tot nu toe de kwaliteit van het onderwijsleerproces en de opbrengsten onvoldoende in beeld gebracht. Daardoor was het moeilijk om de schoolontwikkeling planmatig te verbeteren en de kwaliteit te borgen. Het onderwijsverbeterplan geeft echter antwoord op de belangrijke noodzakelijke ontwikkelpunten. Het is een ambitieus plan, maar een goed plan mits accuraat, consequent en goed gefaseerd uitgevoerd. Pagina 10 van 12
3 Conclusies en afspraken Onderwijskwaliteit Op de Scholengemeenschap Bonaire, unit havo-vwo, is op de helft van de beoordeelde kwaliteitsdomeinen verbetering noodzakelijk. In de voorgaande paragrafen zijn de tekortkomingen beschreven. De leerprestaties blijven achter bij vergelijkbare groepen leerlingen in Europees Nederland. Een positieve verwachting van de ontwikkeling van de unit havo-vwo van de Scholengemeenschap Bonaire lijkt gerechtvaardigd, omdat het schoolklimaat, het pedagogisch-didactisch handelen en het leerstofaanbod op veel punten voldoende zijn. Ook het onderwijsverbeterplan is voldoende gericht op de door inspectie vastgestelde tekortkomingen. De uitgangssituatie van de Scholengemeenschap Bonaire is duidelijk beschreven. In een plan van aanpak is uiteengezet hoe de school zal opereren op strategisch, tactisch en operationeel niveau. Het is echter een ambitieus plan waarin meer fasering op zijn plaats is en enkele aandachtspunten meer prioriteit behoeven. De aangegeven verbeteracties zijn ook nog onvoldoende verbonden met verhoging van de opbrengsten: de leerprestaties. De inspectie heeft dat aan het bestuur en de school aangegeven in een reactie op het verbeterplan De schoolleiding en het bestuur laten met het verbeterplan zien dat zij de schoolontwikkeling serieus en voortvarend willen aanpakken en streven naar een professionele organisatie. Naleving Er zijn tekortkomingen geconstateerd in de naleving van wettelijke voorschriften, die vanwege het programmatisch handhaven standaard zijn gecontroleerd. Het schoolplan is niet door het bestuur naar de inspectie gestuurd. De inspectie heeft de tekortkoming met de schoolleiding besproken en het bestuur is het eens met de vastgestelde tekortkoming. De inspectie heeft het bestuur gevraagd om deze tekortkoming zo spoedig mogelijk op te heffen en uiterlijk 1 augustus 2012 een actueel schoolplan naar de inspectie te zenden. In het schooljaar 2011-2012 moet de geprogrammeerde onderwijstijd voldoen aan de wettelijke eisen. Bij de programmering van de onderwijstijd in de komende schooljaren dient de school op voorhand rekening te houden met compensatie voor mogelijke lesuitval. Het beeld van de kwaliteit van het onderwijs zoals blijkt uit dit inspectierapport vormt voor de inspectie het uitgangspunt voor het opstellen van een toezichtplan. Hierin zijn de onderwerpen opgenomen waaraan de inspectie tijdens de schoolbezoeken in 2012 specifieke Pagina 11 van 12
aandacht zal schenken. Zo weet de school voor deze periode op welke onderwerpen de nadruk zal liggen in voortgangsgesprekken en kwaliteitsonderzoeken en waarover zij vooraf informatie aan de inspectie moet leveren. Pagina 12 van 12