1 ebook Thuistechnologie Versie 1 Dit ebook is een uitgave van Zorg voor de Toekomst Auteurs: Trees Flapper, zelfstandig adviseur wonen-welzijn-zorg E: info@treesflapper.nl M: 06 53492920 www.treesflapper.nl Marieke van Ginkel, programmaleider Zorg voor de Toekomst E: vanginkel@zorginnovatieforum.nl M: 06 19074173 www.zorgvoordetoekomst.com
2 Voorwoord Dank je wel voor het downloaden van dit ebook over thuistechnologie. We hopen dat dit ebook je op weg helpt om een overzicht te krijgen van de mogelijkheden van thuistechnologie! Marieke van Ginkel Programmaleider Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen
3 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 4 1.1 Programma Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen... 4 1.2 Deelnemende partijen... 4 1.3 Actielijnen als thema voor samenwerking... 4 2. Mensen langer thuis... 5 2.1 Wat is er aan de hand?... 5 2.2 Hoe helpt thuistechnologie... 6 3. Instrumenten... 7 3.1 Huistest... 7 3.2 Domoticatoets... 8 3.3 Woontechniekhulp... 9 3.4 Project Thuistechnologie toegankelijk voor iedereen!... 11 4. Aanvullingen of meer informatie?... 13 4.1 Aanvullingen?... 13 4.2 Contact... 13
4 1. Inleiding Voor u ligt het ebook Thuistechnologie. Het ebook is tot stand gekomen in het kader van het programma Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen. Het ebook Thuistechnologie biedt u een overzicht van de mogelijkheden van thuistechnologie binnen de sectoren Wonen, Welzijn en Zorg. 1.1 Programma Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Het programma Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen is in 2009 ontstaan naar aanleiding van een aantal ongunstige parameters die kenmerkend zijn voor het gebied, zoals een lage sociaal economische status, een toenemend aantal mensen met een chronische aandoening en steeds vaker ongezond gedrag op jonge leeftijd (overgewicht & alcoholgebruik). Dit in combinatie met de problematiek rondom de krimp, ontgroening en vergrijzing binnen de zorgsector. Duidelijk werd dat deze situatie verstrekkende gevolgen zal hebben. De basis van Zorg voor de Toekomst wordt gevormd door een integraal en breed gedragen visie over hoe zorg in de regio Noord- en Oost-Groningen vernieuwend en toekomstgericht kan worden georganiseerd. Deze visie is geformuleerd door het Zorg Innovatie Forum (ZIF) samen met een aantal betrokken bestuurders uit de regio. De regio wil de zorg zo organiseren dat zorg in krimpgebieden beschikbaar, bereikbaar en kwalitatief hoogwaardig is, waarbij mensen langer in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen. De regio functioneert als proefgebied voor ontwikkelingen op Noord- Nederlandse schaal (bijv. ICT-toepassingen voor het aanbieden van zorg op afstand in krimpgebieden). Participatie van burgers, zorgprofessionals en patiënten bij de ontwikkelingen in dit programma vormt de rode draad door het gehele programma. Tot slot vinden de betrokken bestuurders het belangrijk dat deze gezamenlijke visie de regio ook op landelijk niveau op de kaart zet. 1.2 Deelnemende partijen Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gedragen door de volgende partijen in de regio Noord- en Oost-Groningen: UMCG, Menzis, Provincie Groningen, RUG, Zorgbelang Groningen, Oosterlengte, Zorggroep Meander, GGD Groningen, Ommelander Ziekenhuis Groep, het ZIF en de gemeenten in Noord- en Oost-Groningen. Deze samenbundeling van (bestuurlijke) krachten, maakt het mogelijk om in het kader van de genoemde actielijnen op hoog niveau oplossingen in te voeren die verschillende partijen aangaan. 1.3 Actielijnen als thema voor samenwerking De visie Zorg voor de Toekomst wordt concreet gemaakt in vijf actielijnen, welke worden uitgevoerd in samenwerking met aangesloten organisaties: Leefstijlinterventies & preventie Zorg dichtbij Slimmer organiseren van zorg Meten is weten Participatie Het ebook Thuistechnologie maakt onderdeel uit van de actielijn Zorg dichtbij. Deze actielijn richt zich op het bevorderen van thuistechnologie en ehealth. Lange afstanden tot zorg zijn kenmerkend voor het krimpgebied Noordoost-Groningen. Thuistechnologie en ehealth kunnen ondersteunend zijn om zorg voor mensen in krimpgebieden beschikbaar, bereikbaar en betaalbaar te houden.
5 2. Mensen langer thuis 2.1 Wat is er aan de hand? Nederland verandert, Noord- en Oost-Groningen veranderen. De samenstelling en omvang van de bevolking zal de komende twintig jaar ingrijpende wijzigingen ondergaan. Deze veranderingen hebben gevolgen voor de woningmarkt en de arbeidsmarkt. Vraag en aanbod passen niet meer bij elkaar. De feiten op een rij. Demografische ontwikkelingen: - De bevolking van Noord- en Oost-Groningen krimpt tussen 2010 en 2030 met 7%. - De bevolking vergrijst. In 2010 woonden er in Oost-Groningen 28.000 ouderen. Dat zullen er in 2030 41.000 zijn. Een stijging van 10 naar 29%. - Het aantal jongeren daalt van 22% in 2010 naar 19% in 2030. - Het aantal huishoudens zal eerst nog groeien door verdunning (minder personen per huishouden). Vooral het aantal ouderenhuishoudens neemt toe. Maatschappelijke ontwikkelingen: - Naast individualisering van de samenleving is er ook een beweging op gang naar meer zingeving en solidariteit. - Globalisering van de samenleving. - Door de economische en financiële crisis zit de woningmarkt op slot. - Mensen hebben een andere waardenoriëntatie dan de generatie geboren voor, in en vlak na de Tweede Wereldoorlog. - Technologische ontwikkelingen en het gebruik in de samenleving. Politieke ontwikkelingen: - Scheiden van wonen en zorg; mensen komen minder snel in aanmerking voor een intramurale plaats maar willen liever ook zo lang mogelijk in hun eigen woning en eigen woonomgeving verblijven. - Decentralisatie van de zorg; de afbouw van AWBZ en het doorontwikkelen van de Wmo - Beteugelen van de uitgaven van de zorg. - Inzet op onderlinge hulp en buurtgerichte zorg. - Nadruk op onderlinge hulp en eigen regie (Welzijn Nieuwe Stijl, De Kanteling van de Wmo). Het effect van deze ontwikkelingen samengevat: 1. Woningmarkt. De huidige woningvoorraad, huur en koop is ontoereikend voor de toekomst. Huizen zijn te oud, te klein en/of niet aangepast aan de eisen van deze tijd. In Noord- en Oost-Groningen is het aandeel huur 41% waarvan een derde deel sociale huurwoning is. Het aanpassen van de bestaande woningvoorraad is een forse opgave. Het is gewenst om per gemeente te inventariseren hoeveel geschikte woningen voor ouderen er zijn en in hoeverre deze voldoen aan de huidige kwaliteitseisen. 2. Arbeidsmarkt. Door het vertrek van jongeren van het platteland en de toename van de zorgvraag ontstaat er een tekort aan zorgpersoneel. 3. Inwonersbehoefte. Door een andere waardenoriëntatie is de behoefte aan type woning en type zorg anders dan nu geleverd wordt. Vanuit de maatschappelijke en politieke ontwikkelingen zal de inwoner van Noord- en Oost-Groningen mee moeten groeien naar meer onderlinge hulp en eigen regie.
6 2.2 Hoe helpt thuistechnologie Thuistechnologie is een kansrijk instrument om de woningvoorraad aan de huidige eisen aan te passen. Dit kan bijvoorbeeld door: - Domotica toepassingen als een op afstand bedienbare voordeur, beeldvideo-intercom, valdetectie met beeld, sensortechnologie, dwaaldetectie, bewegingsmelders, automatische verlichting - Technische toepassingen als douchebeugels, verlichting op deurbel - Fysieke aanpassingen zoals badkamer op de verdieping waar geslapen wordt Thuistechnologie bevordert de kwaliteit van leven door het woon- en leefgemak te ondersteunen. Thuistechnologie kan bijdragen aan het langer zelfstandig comfortabel en veilig thuis wonen. Dit kan bijvoorbeeld door: - Op afstand bedienbare verlichting, gordijnen - Personenalarmering in moderne vormen (mobiel, met beeld) - Webapplicatie om zorg en voorzieningen te organiseren De inzet van thuistechnologie draagt tevens bij aan de behoefte van autonomie en eigen regie van de ouderen en chronisch zieken. Dit kan bijvoorbeeld door: - Webapplicaties die het organiseren van burenhulp ondersteunen - Webapplicaties die het ontmoeten ondersteunen - Digitale zelfmanagement programma s De inzet van thuistechnologie als kansrijk instrument vraagt om samenhangend beleid onder regie van de gemeente. Concrete toepassingen vragen om samenwerking en afstemming tussen: - Woningcorporaties - Welzijnsinstellingen - Zorginstellingen - Commerciële aanbieders - Inwoners (ouderenbonden, plaatselijk belang, wijkraden, dorpsbelang, cliëntenraad)
7 3. Instrumenten 3.1 Huistest Wat is het? De huistest is een vragenlijst met ca. 25 vragen over de geschiktheid van huur- of koopwoning. De oudere woningeigenaren of huurders testen hun woning online of schriftelijk op onder andere veiligheid, preventieve en toekomstige aanpassingsmogelijkheden. De huistest geeft een persoonlijk adviesrapport over de mogelijkheden van de specifieke woning. De huistest is het begin van een bewustwordingsproces bij senioren om in een vroegtijdig stadium na te denken over hun woning en woongemak. Hoe werkt de huistest? Door het beantwoorden van de vragen krijgt de bewoner inzicht in (toekomstige) aanpassingen of mogelijkheden die nodig zijn om zelfstandig te blijven wonen, met behoud van kwaliteit van leven. De bewoners zien direct wat dit gaat kosten. De vragenlijst kan geprint worden, maar zonder veel computerervaring is de test ook online te maken. De test kan eenvoudig zelf uitgebreid worden met vragen en oplossingen. De test is geschreven voor ouderen met redelijke loopfunctie en geschikt voor zowel eigenaar-bewoners als voor huurwoningen. Algemene conclusie: test is laagdrempelig digitaal beschikbaar duidelijke vraagstelling Wat is de meerwaarde van de huistest? Voor de gemeente heeft de huistest als meerwaarde dat deze de senioren motiveert en ondersteunt om hun woning via deze test preventief aan te passen. De zelfstandigheid van oudere inwoners kan zodoende worden verlengd. Door preventieve maatregelen wordt op termijn minder aanspraak op de WMO gedaan. De test maakt samenwerking tussen gemeentes, woningcorporaties en andere welzijnsorganisaties mogelijk. De gemeente krijgt de mogelijkheid om interessante, statistische informatie te genereren en kan die beleidsmatig gebruiken. Voor de woningcorporatie heeft de huistest als meerwaarde dat woningaanpassingen in afstemming met de gemeente plaats kunnen vinden. Woningcorporaties krijgen door de huistest de mogelijkheid om hun eigen extra diensten beter onder de aandacht te brengen bij hun bewoners. Door wie is de huistest ontwikkeld? De huistest is ontwikkeld door Mieke Koot in samenwerking met twee Friese woningcorporaties (Elkien en Thuiszorg Zuidwest Friesland).
8 Meer informatie en contact Er staat een korte demonstratie op www.huistest.nl Voor de volledige applicatie kijk op www.geldersehuistest.nl De huistest wordt gebruikt door: de provincie Gelderland, de provincie Utrecht, een 20-tal gemeenten en 5 corporaties. Referentie adressen zijn beschikbaar. Voor meer kunt u contact opnemen met Mieke Koot, directeur Huistest, T: 06 54238830. 3.2 Domoticatoets Wat is het? De domoticatoets is een online instrument voor een persoonlijk advies over slimme technologie in de eigen woning. De toets geeft een compact overzicht van mogelijke toepassingen van technologie voor veilig en gezond wonen, slim communiceren en meer gemak in huis. De informatie over de toepassingen is verdeeld over vier thema s: 1. Thuis veilig zijn a. Goede verlichting b. Personenalarmering c. Elektronische sloten d. Inbraakalarmering e. Rookmelding 2. Thuis gemak genieten a. Huisautomatiseringssysteem 3. Thuis gezond zijn a. Regelen van het binnenklimaat met verschillende toepassingen voor bijv. zonwerking en ventilatie 4. Thuis slim communiceren a. Mogelijkheden rondom telefonie, internet en digitale televisie Hoe werkt de domoticatoets? De toets presenteert stap voor stap de huidige mogelijkheden van slimme thuistechnologie. De gebruiker beslist wat hij in zijn advies wil opnemen. Op deze manier levert de toets een persoonlijk advies op met informatie over de verschillende producten die zijn te verkrijgen en tegen welke richtprijs. Daarnaast wordt voor elk product aangegeven of dit door de gebruiker zelf in gebruik kan worden genomen, of dat hij dit samen met anderen moet doen, of dat er een professional bij nodig is.
9 Wat is de meerwaarde van de domoticatoets? Net als de huistest heeft de domoticatoets voor de gemeente als meerwaarde dat deze de senioren motiveert en ondersteunt om hun woning via deze test preventief aan te passen. De zelfstandigheid van oudere inwoners kan zodoende worden verlengd. Door preventieve maatregelen wordt op termijn minder aanspraak op de Wmo gedaan. De test maakt samenwerking tussen gemeentes, woningcorporaties en andere welzijnsorganisaties mogelijk. Voor de woningcorporatie heeft de huistest als meerwaarde dat woningaanpassingen in afstemming met de gemeente plaats kunnen vinden. Woningcorporaties krijgen door de huistest de mogelijkheid om hun eigen extra diensten beter onder de aandacht te brengen van hun bewoners. Door wie is de domoticatoets ontwikkeld? De domoticatoets is in opdracht van de provincie Gelderland ontwikkeld door TNO. (www.domoticatoets.nl). NB: Er zijn op dit moment (juli 2012) gesprekken gaande om de domoticatoets te integreren in de huistest. Meer informatie en contact www.domoticatoets.nl 3.3 Woontechniekhulp Wat is het? www.woontechniekhulp.nl is een website en advieslijn (T 087 8736754) met informatie over technologische toepassingen waardoor mensen langer zelfstandig in hun woning kunnen blijven wonen. De toepassingen richten zich op de thema s zorg, veiligheid, comfort en communicatie. De informatie heeft betrekking op technische apparaten, die het leven in en om het huis veraangenamen of vergemakkelijken. Hoe werkt woontechniekhulp? De internet site is bedoeld voor de inwoner, maar is ook nuttig voor de mantelzorger of de professional, die met een situatie of vraag wordt geconfronteerd. De bedoeling van de site is om aan de hand van een beschreven situatie, vraag of probleemstelling een technologisch antwoord te geven. De technologische oplossing wordt vertaald in produkten of diensten. Naast contact via de website kan men bij specifieke vragen ook contact hebben via een advieslijn. Aan de hand van de gestelde vraag wordt ook op deze manier een persoonlijk advies op maat gegeven. Wat is de meerwaarde van woontechniekhulp? Met woontechniekhulp krijgt de bewoner informatie over de beschikbaarheid en mogelijkheid van technologische toepassingen. De gemeente kan het instrument inzetten om mensen langer thuis te ondersteunen. Net als de domoticatoets en de huistest kan ook woontechniekhulp preventief worden ingezet en daarmee de druk op de Wmo verminderen.
10 Voor woningcorporaties, maar ook voor welzijnsinstellingen en zorgorganisaties, geeft woontechniekhulp inzicht in de vele mogelijkheden van technologische toepassingen. Woontechniekhulp laat zien dat technologie niet duur hoeft te zijn, beschikbaar is en het gebruik gemakkelijk is c.q. eenvoudig aan te leren is. Door wie is woontechniekhulp ontwikkeld? Woontechniekhulp.nl is een initiatief van de stichting TriVici 1. De ontwikkeling van dit instrument is ondersteund door de provincie Gelderland. Meer informatie en contact Zie voor meer informatie www.woontechniekhulp.nl. Contact: Stichting TriVici Mario Kieft 1 Woontechniekhulp.nl is een initiatief van de stichting TriVici. De stichting werkt belangeloos, zonder winstoogmerk. De stichting TriVici is opgericht in 2009. Het initiatief Woontechniekhulp heeft als doel de kloof te verkleinen tussen de consument die vaak weinig met techniek heeft, en de onbegrensde, veelal onbekende mogelijkheden die woontechniek biedt. De website en advieslijn zijn voorlopig de eerste resultaten. Beide zijn beproefd in Drenthe. Ze blijken te werken en te voorzien in behoeften van bewoners. TriViCi wil de werelden van mens en woontechniek bij elkaar brengen, waarbij onafhankelijkheid van de markt het uitgangspunt is. TriViCi werkt aan een businessmodel waarin gemaakte kosten gedekt worden door zowel marktpartijen als overheden. De website en advieslijn zijn mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland en VAC Thuistechnologie BV. Zie verder www.trivici.nl.
11 3.4 Project Thuistechnologie toegankelijk voor iedereen! Wat is het? Het project Thuistechnologie toegankelijk voor iedereen! is vooral een bewustwordingsproces voor inwoners, mantelzorgers, professionals en vrijwilligers met een signalerende rol (wijkverpleegkundige, ouderenadviseurs, seniorenvoorlichters, Wmo-consulent). Het project Thuistechnologie maakt technologie toegankelijk voor individuele burgers in individuele huizen, ook in de bestaande woningvoorraad. Toepassingen zijn op basis van open standaarden, waardoor toepassingen onderling met elkaar kunnen communiceren en koppelbaar zijn. Voorbeelden van toepassingen zijn een automatische deuropener, sensoren of een bedieningspaneel (zie onderstaande toepassingen). Automatische deuropener Sensor/camera Bedieningspaneel Hoe werkt het project thuistechnologie toegankelijk voor iedereen? Met een werkgroep van inwoners en professionals (die het dorp/de wijk goed kennen) gaat de projectadviseur aan de slag om het lokale sociale netwerk in te zetten, evenals het professionele netwerk aan welzijnswerk, zorginstellingen en eventueel installateurs. Resultaat is een uitvoeringsplan waarin staat beschreven hoe de beoogde doelgroepen bereikt worden, wie de ambassadeurs van thuistechnologie zijn en waar men terecht kan voor informatie en advies. Hiervoor worden talrijke communicatiemiddelen ingezet: voorlichtingsbijeenkomsten, informatiebrochures, storytelling waarin mede-inwoners aan het woord komen, demopanelen, etc.. De projectadviseur traint vrijwillige seniorenvoorlichters en eventueel Wmo-consulenten. Zij gaan op huisbezoek bij inwoners om mee te denken over hun woonsituatie en stellen een advies op maat op voor de bewoner. Dit zorgt ervoor dat het project ingebed wordt in het reguliere proces. Wat is de meerwaarde van het project? Thuistechnologie (domotica) kan er toe bijdragen dat inwoners (langer zelfstandig) comfortabel en veilig thuis kunnen wonen. Het gaat daarbij vooral om veiligheid, preventie (voorkomen van zorgvraag), (beeld)contact en comfort, maar ook om zorgtoepassingen. Bij een aantal gemeenten wordt de aanschaf gestimuleerd door een bescheiden subsidie te verstrekken per toepassing; een positieve stimulans! De meerwaarde van het project voor gemeenten en woningcorporaties is ook hier weer het mogelijk maken van zelfstandig wonen met behoud van woonkwaliteit.
12 Door wie is het project ontwikkeld? Het project is ontwikkeld door Usus (heet nu Atrivé) in samenwerking met stichting TriVici. De eerste projecten zijn uitgevoerd in vier Drentse projecten in opdracht van woningcorporaties en een gemeente met financiële ondersteuning van de provincie Drenthe. Vervolgens zijn in de provincies Gelderland en Overijssel in zo n 10 gemeenten projecten gestart. Meer informatie en contact Atrivé, Anita Lahuis, adviseur T (030) 693 60 00
13 4. Aanvullingen of meer informatie? 4.1 Aanvullingen? Dit ebook is een open bron van informatie. Wanneer u ook goede voorbeelden van thuistechnologie aan dit ebook wilt toevoegen, neem dan contact op met Aafke Scharft via het volgende e-mail adres scharft@zorginnovatieforum.nl. 4.2 Contact Wilt u meer weten over het programma Zorg voor de Toekomst? Of heeft u vragen/ opmerkingen over het ebook? Neem dan contact met op met: Marieke van Ginkel, programmaleider Zorg voor de Toekomst T: 06 19074173 @: vanginkel@zorginnovatieforum.nl Of kijk voor meer informatie op de website: www.zorgvoortoekomst.com Daarnaast kunt u Zorg voor de Toekomst volgen via twitter: @ZorgvdToekomst Trees Flapper, zelfstandig adviseur wonen-welzijn-zorg T: 06 53492920 @: info@treesflapper.nl Of kijk voor meer informatie op de website: www.treesflapper.nl