Menu Y xàáxçáàtää ÇzxÇ u } áàtà ÉÇá Ruimte voor de Fiets Versie 0.1, februari 2013
Aanleiding Het aantal treinreizigers dat de reis met de fiets begint of eindigt neemt steeds verder toe. Deze reizigers dienen gefaciliteerd te worden met goede en voldoende fietsparkeerfaciliteiten. In 1999 is vanuit deze notie het programma Ruimte voor de Fiets gestart om op grote schaal de fietsenstallingen bij de stations te moderniseren en tekorten weg te werken. Met verloop van tijd is zo veel ervaring opgedaan met verschillende stallingsvormen en hun voor-en nadelen. Omdat steeds meer druk wordt gelegd op de beperkte ruimte in stationsgebieden, is ook de inpassing van fietsparkeerplaatsen de laatste jaren echter steeds complexer geworden. Meer en meer wordt afgeweken van traditionele oplossingen en worden mengvormen toegepast. Deze nieuwe vormen van fietsparkeren kennen een ander karakter op het vlak van aanleg, bewaking, onderhoud en handhaving. Om de haalbare opties op een locatie zo vroeg mogelijk in te schatten, is het daarom van belang een overzicht te hebben van bestaande fietsparkeeroplossingen. Middels deze menukaart wenst het Programmateam Ruimte voor de Fiets u wegwijs te maken in de diverse gangbare fietspaarkeeroplossingen die de afgelopen jaren zijn ontstaan en de toepasbaarheid ervan in uw Gemeente.
Voorwaarden Vanuit het programma Ruimte voor de Fiets wordt co-financiering verstrekt voor de aanleg van fietsparkeerplaatsen bij treinstations. Hierbij gelden de volgende voorwaarden: Er is sprake van een aantoonbaar tekort bij optimale benutting van de bestaande capaciteit Co-financiering vanuit het Rijk geschiedt op basis van de gangbare oplossingen als beschreven in deze menukaart en bedraagt maximaal 50% van de werkelijke kosten. Wanneer een lokale overheid af wenst te wijken van de gangbare oplossing, vindt co-financiering plaats op basis van het normbedrag horende bij de oplossing die ProRail toepasselijk acht Kosten van beheer en instandhouding worden naar rato van investeringskosten verdeeld In geval van inpandige voorzieningen zal een sluitende business case overlegd moeten worden waarin door Gemeente, NS en ProRail wordt omschreven hoe aanleg, bewaking, beheer en handhaving ter hand worden genomen Op stations waar overwegend betaald stallen aan wordt geboden dient op maximaal 400 meter afstand van de ingang van het station de mogelijkheid te bestaan de fiets gratis te stallen Bij het ontwerp van een fietsenstalling zijn de ontwerpvoorschriften (CRS) van het programma Ruimte voor de Fiets van toepassing.
Stallingsvormen Vanuit Ruimte voor de Fiets worden de volgende stallingsvormen als gangbare oplossing gezien: 1. Standaard maaiveld oplossingen 2. Kelder 3. Fietsflat 4. Verdiepte bak Al deze gangbare oplossingsvormen worden in het vervolg behandeld. Om de efficiënte benutting van fietsenstallingen te garanderen kan gebruik worden gemaakt van een benuttingsysteem genaamd HBF. Ook deze oplossing wordt toegelicht.
1. Standaard maaiveld oplossingen Onder de standaard maaiveld oplossingen vallen meerdere fietsparkeeroplossingen, te weten: a) Onbewaakt zonder kap b) Onbewaakt overkapt c) Fietskluis overkapt d) Bewaakt nieuwbouw e) Bewaakt in bestaand gebouw f) Bewaakt met onbewaakt op dak
a) Onbewaakt zonder kap Bij veel stations waar zowel een bewaakte als een onbewaakte stalling aanwezig is, wordt de oplossing voor uitbreiding van het aanbod aan gratis fietsparkeerplaatsen voornamelijk gezocht in onbewaakte fietsenrekken zonder overkapping. De capaciteit van deze stallingen is afhankelijk van de behoefte en wordt bepaald op basis van het huidig gebruik en de geprognosticeerde groei. Afhankelijk van de optimale ruimtelijke invulling wordt er gekozen voor een enkellaagseof dubbellaagse(= twee lagen fietsenrekken) voorziening. Gouda Tilburg
a) Onbewaakt zonder kap Amsterdam Lelylaan Zwolle Hanzelaan Ede-Wageningen
b) Onbewaakt overkapt Bij stations waar onbewaakte fietsenstallingen en fietskluizen aanwezig zijn, wordt de uitbreiding van het fietsparkeren vaak gezocht in onbewaakte voorzieningen met overkapping. De capaciteit van deze stallingen is afhankelijk van de behoefte en wordt bepaald op basis van het huidig gebruik en de geprognosticeerde groei. Afhankelijk van de optimale ruimtelijke invulling wordt er gekozen voor een enkellaagse of dubbellaagse voorziening. Nunspeet Bussum Zuid
b) Onbewaakt overkapt Geldermalsen Voorst Empe
c) Fietskluis overkapt Op stations waar de vraag naar betaald bewaakte voorzieningen relatief beperkt is, worden vaak fietskluizen voorzien van overkapping geplaatst om in de behoefte om de fiets bewaakt te stallen te voorzien. Het aantal te plaatsen fietskluizen wordt bepaald aan de hand van de behoefte op de betreffende locatie. Deze behoefte wordt vastgesteld op basis van de gebruikscijfers van bestaande fietskluizen van NS Fiets en/of het toekomstig geprognosticeerd gebruik. In principe is op elk station waar geen bewaakte fietsenstalling is tenminste één unit van 4 fietskluizen aanwezig. Emmen Zuid
c) Fietskluis overkapt Bussum Zuid
d) Bewaakt nieuwbouw Bij de grotere stations wordt vaak gekozen voor (collectief) bewaakte stallingen om de vraag naar bewaakt stallen in te vullen. Deze stallingen worden ondergebracht in het station of in een gebouw nabij het station. De capaciteit van een bewaakte stalling wordt bepaald op basis van de gemiddelde-en piekbezetting van de bestaande bewaakte stalling en de groeiprognose van het aantal treinreizigers. In een bewaakte stalling worden in principe etagerekken toegepast. De stallingen worden in veel gevallen door exploitanten beheerd, die vaak ook een winkel in de stalling exploiteren. Apeldoorn
d) Bewaakt nieuwbouw Bij bewaakte nieuwbouw kan er voor worden gekozen de volledige fietsparkeeropgave (bewaakt en onbewaakt) in één en hetzelfde gebouw vorm te geven. Omdat de kwaliteit van de van origine onbewaakte stalling hierbij gelijk wordt aan die van de bewaakte stalling, is het gebruik van één regime (volledig gratis of volledig betaald) hierbij het meest kansrijk om de efficiënte benutting van stallingen te borgen. Volgens de richtlijnen van het Ministerie zal hierbij evenwel te allen tijde op maximaal 400 meter afstand van het station gratis gestald moeten kunnen worden. Daarnaast kan er op stations met veel fietskluizen voor worden gekozen ter vervanging een bewaakte stalling aan te leggen. Omdat fietskluizen relatief veel plaats in beslag nemen, kan ruimtewinst worden geboekt. Wel stijgen de exploitatiekosten aanzienlijk vanwege de actieve bewaking. Houten
e) Bewaakt in bestaand gebouw Indien de stationsomgeving het toelaat -en afhankelijk van de behoefte wordt de uitbreiding van het aantal bewaakte fietsparkeerplaatsen gezocht in de bestaande bewaakte stalling. Qua beheer en exploitatie is dit model vergelijkbaar met Bewaakt nieuwbouw. Roosendaal
e) Bewaakt in bestaand gebouw Den Haag HS Roosendaal
f) Bewaakt met onbewaakt op dak Op locaties waar weinig inpassingsruimte is in combinatie met een grote vraag naar stallingplaatsen, kan de oplossing worden gevonden in meervoudig ruimtegebruik. In deze gevallen kan op de begane grond inpandig de bewaakte stalling worden gerealiseerd terwijl op het dak de onbewaakte stalling wordt gesitueerd. Het kwaliteitsverschil tussen bewaakt en onbewaakt wordt hierbij gevormd door de beschutting en bewaking van de fiets, waarbij de sociale veiligheid van de onbewaakte stalling een aandachtspunt is. In het ontwerp wordt kritisch gekeken naar de latere uitbreidingsmogelijkheden. Wanneer deze nihil zijn, wordt overwogen de stalling een overcapaciteit te geven waarbij tijdelijk gebruik wordt gemaakt van enkellaags in plaats van dubbellaags rekken. Gouda
f) Bewaakt met onbewaakt op dak Meppel
2. Kelder Op locaties waar heel veel onbewaakte fietsparkeerplaatsen noodzakelijk zijn en waar beperkte ruimte (voor fietsenstallingen) beschikbaar is, kan overwogen worden een (gedeeltelijk) ondergrondse voorziening te realiseren. In een dergelijke voorziening zal te allen tijde menselijk toezicht vereist zijn om de sociale veiligheid te borgen, al dan niet in combinatie met cameratoezicht. Deze stallingsvorm heeft derhalve niet alleen impact op de aanleg- maar ook op de exploitatiekosten van het fietsparkeren. In het ontwerp wordt kritisch gekeken naar de latere uitbreidingsmogelijkheden. Wanneer deze nihil zijn, wordt overwogen de stalling een overcapaciteit te geven waarbij tijdelijk gebruik wordt gemaakt van enkellaags in plaats van dubbellaags rekken. Zutphen Haarlem
Kelder Bij een kelder kan er voor worden geopteerd de volledige fietsparkeeropgave (bewaakt en onbewaakt) in één en hetzelfde gebouw vorm te geven. Omdat de kwaliteit van de van origine onbewaakte stalling hierbij gelijk wordt aan die van de bewaakte stalling, is het gebruik van één regime (volledig gratis of volledig betaald) hierbij het meest kansrijk om de efficiënte benutting van stallingen te borgen. Volgens de richtlijnen van het Ministerie zal hierbij evenwel te allen tijde op maximaal 400 meter afstand van het station gratis gestald moeten kunnen worden. Haarlem Groningen
3. Fietsflat Op locaties waar heel veel onbewaakte stallingplaatsen benodigd zijn, maar de ruimte beperkt is, kan er voor worden gekozen een fietsflat aan te leggen. Bij een fietsflat wordt over meerdere lagen onbewaakt stallen aangeboden. Het is hierbij van belang dat het ontwerp zo is dat de sociale veiligheid te allen tijde (dag en nacht) geborgd blijft. Het gebruik van enkellaags rekken kan hierbij helpen. Wanneer dit niet lukt, zullen toezichthouders ingeschakeld moeten worden hetgeen hoge exploitatielasten met zich meebrengt. In het ontwerp wordt kritisch gekeken naar de latere uitbreidingsmogelijkheden. Wanneer deze nihil zijn, wordt overwogen de stalling een overcapaciteit te geven waarbij tijdelijk gebruik wordt gemaakt van enkellaags in plaats van dubbellaags rekken. Apeldoorn
Fietsflat Er zijn variaties denkbaar waarbij de etages zich als vlakke plateau s boven elkaar bevinden, maar ook zijn split level en hellingbaan vloeren denkbaar. Van belang is dat de staller met de minst mogelijke moeite van het ene niveau naar het andere kan komen. Trappen en hellingbanen dienen de voorgeschreven hellingen te hebben. Geautomatiseerde (zelfvoortbewegende) hellingbanen, ook wel tapis roulants genoemd, worden toegepast als grote hoeveelheden stallers relatief grote hoogteverschillen moeten overbruggen. Apeldoorn Hengelo Alphen aan de Rijn
4. Verdiepte bak Op locaties waar heel veel onbewaakte stallingplaatsen benodigd zijn, maar de ruimte beperkt is, kan er voor worden gekozen een verdiepte bak te plaatsen. Het is hierbij van belang dat het ontwerp zo is dat de sociale veiligheid te allen tijde (dag en nacht) geborgd blijft. Het gebruik van enkellaags rekken kan hierbij helpen. Wanneer dit niet lukt, zullen toezichthouders ingeschakeld moeten worden hetgeen hoge exploitatielasten met zich meebrengt. In het ontwerp wordt kritisch gekeken naar de latere uitbreidingsmogelijkheden. Wanneer deze nihil zijn, wordt overwogen de stalling een overcapaciteit te geven waarbij tijdelijk gebruik wordt gemaakt van enkellaags in plaats van dubbellaags rekken. Sittard
Sittard Verdiepte bak
Benuttingsysteem (HBF) Het is voor de reiziger in toenemende mate onmogelijk een vrije fietsparkeerplaats te vinden bij het station door het oneigenlijk gebruik van de fietsenstallingen door reizigers die de fiets onnodig lang laten staan of zelfs nooit meer ophalen. De benutting van de capaciteit is hiermee niet optimaal, terwijl hoge kosten (in handhaving en aanleg) moeten worden gemaakt om voor de reiziger een parkeerplaats te bieden. Om dit probleem op te lossen is een systeem bedacht dat de handhaving op te lang gestalde fietsen vereenvoudigd en tegelijkertijd het vinden van een vrije plaats voor de reiziger optimaliseert. Zij doet dit door op rekniveau te registreren of een fiets in het rek aanwezig is en deze informatie te delen met beheerder (computer) en reiziger (verwijsborden). Het systeem, genaamd HBF, is middels een pilot beproefd in Utrecht, Groningen en Zutphen en heeft bewezen de efficiënte benutting van fietsenstallingen te verhogen. Wanneer het risico op inefficiënt gebruik van stallingen op de loer ligt, kan er bij grote aantallen fietsen voor worden gekozen dit systeem toe te voegen aan de stalling.
Regimes Het moge duidelijk zijn dat de verschijningsvorm van een fietsenstalling veelal samenhangt met het regime (gratis of betaald) dat in de stalling geldt of zal gaan gelden. Van oudsher waren de verschillen tussen onbewaakte en bewaakte voorzieningen helder en was het eenvoudig hier een stallingsvorm bij te kiezen. De laatste jaren wordt dit steeds minder vanzelfsprekend. Voor de volledigheid worden hier derhalve twee steeds vaker voorkomende combinaties van regimes verder toegelicht: Twee regimes: Gratis toezicht i.c.m. Betaald bewaakt; Deze exploitatievorm treedt op wanneer naast een bestaande bewaakt betaalde fietsenstalling een gratis alternatief met toezicht wordt gebouwd. Een groot risico hierbij is dat, omdat de kwaliteit van de van origine onbewaakte voorziening toeneemt, de bewaakte stalling leeg loopt. De nieuw aangelegde gratis stalling zal hierdoor snel weer te klein zijn. Overwogen moet worden om hier beide stallingsvormen hetzelfde regime te geven. Voorbeelden van stations waar deze combinatie van regimes geldt zijn Groningen en Haarlem. Een regime: Alles gratis of Alles betaald; In dit geval wordt ervoor gekozen het totale aanbod aan fietsparkeerplaatsen op een station met hetzelfde regime vorm te geven. In principe kan dit zowel gratis als betaald zijn, mits op maximaal 400 meter van het station te allen tijde de mogelijkheid bestaat de fiets gratis te stallen. De verhouding tussen gratis en betaald stallen wordt hierbij aan lokale overheden overgelaten. Voorbeelden van stallingen met een gratis bewaakt regime zijn Zutphen en Houten. Op Utrecht Centraal zal voor het eerst met het regime alles betaald worden geëxperimenteerd.
Financiën en ruimtebeslag Normkosten (Per 2012) Invulling Investering (per plaats) Beheer (per plaats per jaar) Ruimtegebruik (per plaats) 1a Onbewaakt zonder kap Enkellaags, < 100 plaatsen 450 5 1,25 m2 1a Onbewaakt zonder kap Enkellaags, 100-200 plaatsen 350 5 1,25 m2 1a Onbewaakt zonder kap Enkellaags, > 200 plaatsen 300 5 1,25 m2 1a Onbewaakt zonder kap Dubbellaags 400 5 0,75 m2 1b Onbewaakt overkapt Dubbellaags, nieuwbouw 650 8 0,75 m2 1b Onbewaakt overkapt Dubellaags, vervanging/ombouw 1.300 8 0,75 m2 1b Onbewaakt overkapt Enkellaags, < 40 plaatsen 1.200 8 1,25 m2 1b Onbewaakt overkapt Enkellaags, 40-79 plaatsen 1.000 8 1,25 m2 1b Onbewaakt overkapt Enkellaags, 80-149 plaatsen 850 8 1,25 m2 1b Onbewaakt overkapt Enkellaags, > 150 plaatsen 750 8 1,25 m2 1c Fietskluis overkapt 3.000 20 2,50 m2 1d Bewaakt nieuwbouw 1.750 20 0,75 m2 1e Bewaakt in bestaand gebouw 500 20 0,75 m2 1e Bewaakt in bestaand gebouw Aanpassing aan gebouw vereist 1.400 20 0,75 m2 1f Bewaakt met onbewaakt op dak 1.200 20 ntb 2 Kelder 2.700 25 0,75 m2 3 Fietsflat 1.400 18 0,75 m2 4 Verdiepte bak ntb ntb ntb HBF-systeem 125 5 nvt NB: Alle genoemde getallen zijn indicaties en zijn in de uitvoering afhankelijk van de complexiteit van de bouw en de keuze voor enkel- of dubbellaags rekken. Bij inpandige voorzieningen is de ruimte benodigd voor verticaal transport, entree (ca. 20m2) en eventueel beheerdersverblijf (ca. 15m2) en fietswinkel (100-200m2) is niet opgenomen.
Contact Voor aanvullende vragen of een meer uitgebreide inventarisatie van de fietsparkeerproblematiek bij uw station kunt u contact opnemen met: Mark Wienbelt Programma Management Mail: mark.wienbelt@prorail.nl Tel: 06-47824992 Wouter van Minderhout Standaard scope Mail: wouter.vanminderhout@prorail.nl Tel: 06-47272208 Folkert Piersma Specials Mail: folkert.piersma@prorail.nl Tel: 06-52179170