Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie?

Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie?

Colofon Dit is een uitgave van Het Oranje Kruis Het Nederlandse Rode Kruis (NRK) Met dank aan de Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland Eindredactie Cees van Romburgh (NRK) Opmaak Grafisch Buro van Erkelens Contact Website Het Oranje Kruis: www.ehbo.nl Het Nederlandse Rode Kruis: www.rodekruis.nl E-mail Het Oranje Kruis: ok@ehbo.nl Het Nederlandse Rode Kruis: service@rodekruis.nl

Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Organisatie 5 2.1 Activiteitenplan 5 2.2 Samenwerking 6 2.3 Fondsenwerving 8 2.4 PR activiteiten 9 3. Lesinhoud en opzet 11 3.1 Lesinhoud 11 3.2 Lesopzet 12 Uitgebreide Eerste Hulp 3

1. Inleiding Het Nederlandse Rode Kruis en Het Oranje Kruis streven beide naar een zo groot mogelijke verspreiding van eerste hulpvaardigheden. Voor een deel gebeurt dit door het opleiden en/of diplomeren van hulpverleners die aan een bepaalde standaard voldoen. Daarnaast voorzien beide organisaties de niet specifiek opgeleide burger van informatie en tips op het gebied van Eerste Hulp. Organiseren van een bijeenkomst Wat doe je in een noodsituatie? Met deze handreiking willen het Nederlandse Rode Kruis en Het Oranje Kruis de EHBO-verenigingen en de afdelingen van het Rode Kruis een hulpmiddel in handen geven voor het organiseren van de bijeenkomst Wat doe je in een noodsituatie?. We richten ons daarbij op bijeenkomsten voor het brede publiek, zonder Eerste Hulp opleiding. Deze handreiking bevat achtereenvolgens de opzet en gedeeltelijke invulling van een activiteitenplan (2.1). Met het opgestelde plan kunnen vervolgens samenwerkingspartners, inclusief sponsoren, worden gezocht (2.2). De brandweer kan een zeer waardevolle samenwerkingspartner zijn. Daarom in hoofdstuk 3 niet alleen een concrete lesopzet voor de Eerste Hulp training, maar ook een lesopzet brand en brandpreventie. Succes project Wat doe je? Deze handreiking maakt gebruik van de ervaringen die in 2009 in Amstelveen zijn opgedaan, toen beide organisaties betrokken waren bij het project Wat doe je? van de Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland. Ervan uitgaande dat bij calamiteiten burgers vaak eerder ter plaatse zijn dan de door de overheid georganiseerde en uitgevoerde hulpverlening, richtte dit project zich op de vergroting van de burger(zelf-)redzaamheid, Uit dit project mag o.a. worden geconcludeerd dat het met een wijkgerichte aanpak mogelijk is mensen voor dit soort trainingen te interesseren. De combinatie van het trainen van Eerste Hulp vaardigheden en het oefenen met brand(jes) blussen, lijkt ook een belangrijke succesfactor te zijn geweest. Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 4

2. organisatie Als eerste is een beschrijving van de activiteit nodig en een overzicht van wat er voor de uitvoering nodig is. Het volgende activiteitenplan is al zoveel mogelijk ingevuld. 2.1 Activiteitenplan 1. Aanleiding Er kunnen situaties zijn waarbij de burger niet onder alle omstandigheden (meer) kan rekenen op door de overheid georganiseerde en uitgevoerde hulpverlening. Vergroting van burger(zelf-)redzaamheid is daarom van groot belang, 2. Naam en korte omschrijving van de activiteit Naam: Wat doe je in een noodsituatie? Omschrijving: Training Eerste Hulp en brandvaardigheden. 3. Wat is de doelstelling? Burgers leren een aantal basisvaardigheden waarmee zij zichzelf en anderen kunnen redden in situaties waarbij professionele hulpverlening uitblijft. 4. Wat is de doelgroep waarop u zich richt tijdens deze actie? Burgers vanaf 12 jaar. (Afhankelijk van de keuzes die uw organisatie maakt kan deze groep worden geconcretiseerd, bv. wijkbewoners van wijk A, of leden van organisatie B.) 5. Planning Maak de verschillende activiteiten zo concreet mogelijk: geef aan wanneer en door wie de activiteit wordt uitgevoerd. Het zoeken naar ruimte (indien van toepassing) Het zoeken naar een instructeur (indien van toepassing) Het leggen van contact met de lokale brandweer of met andere samenwerkingspartners Fondsenwerving Contacten met de pers en andere pr activiteiten Uitvoering van de bijeenkomst zelf Evaluatie Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 5

6. Begroting en faciliteiten Het organiseren van een trainingsbijeenkomst brengt natuurlijk ook kosten met zich mee. Het is belangrijk vooraf een begroting te maken van de kosten zodat ook tijdig naar financiering kan worden gezocht. Het is belangrijk in de begroting alle kosten zichtbaar te maken. Ook als het gaat om kosten die al worden gedekt door bijvoorbeeld de eigen organisatie (inzet instructeur, gebruik lokaal). Als er met andere organisaties of financiers wordt samengewerkt maakt dat duidelijk dat de eigen organisatie zelf ook middelen inbrengt. pr-advertentie pr-drukwerk huur locatie instructeur EH instructeur Brandweer verbruiksmateriaal reiskosten totaal 0 financiering 7. Taakverdeling (rollen en verantwoordelijkheden) Leg vast wie binnen de organisatie verantwoordelijk is/zijn voor de verschillende deelactiviteiten. 2.2 Samenwerking De bijeenkomst Wat doe je in een noodsituatie? heeft niet alleen meer impact, maar ook meer kans van slagen als er behalve de Eerste Hulporganisatie ook andere organisaties bij betrokken zijn. Het is dan ook raadzaam in de eigen gemeente of regio naar mogelijke samenwerkingspartners te zoeken. Onderzoek ook of de maatschappelijke partners op het gebied van Eerste Hulp erbij betrokken willen worden. De EHBO-verenigingen en de Rode Kruisafdelingen zijn concullega s, hebben een vergelijkbaar maatschappelijke doel en kunnen door de krachten te bundelen mogelijk meer bereiken dan alleen. Verder gaat het vooral om partners die mogelijk voor deelnemers kunnen zorgen of inhoudelijk een aanvulling kunnen zorgen. In dit hoofdstuk hebben we een aantal mogelijkheden op een rij gezet. Deze lijst is bedoeld als voorbeeld van mogelijke denkrichtingen en zeker niet uitputtend. Eerder werd al gewezen op de waarde van een samenwerking met de lokale of regionale brandweer. In alle gevallen geldt dat het pas zin heeft om een samenwerkingspartner te benaderen als er een concreet activiteitenplan ligt. Uiteraard moet dit plan flexibel genoeg zijn om de wensen en belangen van de samenwerkingspartner een plaats te geven. Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 6

Mogelijke samenwerkingspartners: Actieve burgers, al dan niet in georganiseerd verband (sport-)verenigingen, vrijwilligersorganisaties, sportscholen (Belangen-)organisaties die een relatie met of een direct belang hebben bij veiligheid Buurt- en wijkverenigingen, bewonersorganisaties, verenigingen van eigenaren, groepen die zich sterk maken voor een bepaalde zaak en daarbij naar het veiligheidsaspect verwijzen bv een actiegroep Auto uit de wijk, of Veilige oversteekplaatsen Organisaties die iets willen aanbieden aan relaties, achterban, klanten Winkels, winkelcentra, een winkeliersvereniging, scholen Organisaties of groepen die opkomen voor/werken met kwetsbaren in de samenleving De (thuis-)zorg, organisaties van/voor gehandicapten, speeltuinverenigingen, Organisaties van doelgroepen zelf: jongeren, ouderen, gehandicapten, (jonge) ouders Hulpdiensten, brandweer, ambulance, politie Overheden Organisaties die met gezondheid te maken hebben: huisartsen(-posten), gezondheidscentra, ziekenhuizen, fysiotherapeuten etc. Afhankelijk van de samenwerkingspartner kunnen de volgende argumenten een rol spelen: Zelf iets willen doen voor de eigen veiligheid Iets willen doen voor de veiligheid van anderen waarvoor men verantwoordelijkheid heeft (gezin, familie, buurt etc.) Het lidmaatschap van een bepaalde sociale groep: in onze buurt/wijk/ school/ organisatie zorgen we voor elkaar als dat nodig is Manier om anderen te leren kennen (bv. in nieuwbouwwijk) Nieuwsgierigheid naar hulpdiensten. Bijvoorbeeld omwonenden van een brandweerkazerne/ziekenhuis/politiebureau Meer samenwerken in de buurt/flat/ etc. De mogelijkheid om zich te profileren bv. als gezondheidscentrum, winkelcentrum Maak vooral ook gebruik van de mogelijkheid om aan te sluiten bij een specifieke situatie en/of bij ontwikkelingen in de gemeente of regio: Nieuwe wijk Gerenoveerde sporthal Uitbreiding winkelcentrum Kampioenschap lokale sportvereniging Ongevallen, al dan niet in combinatie met een redding, kunnen ook aanleiding zijn voor grotere interesse bij bepaalde groepen Acties van bijvoorbeeld de lokale hulpdiensten. Misschien willen ze ook een bepaald onderwerp aan het grote publiek duidelijk maken (inbraakpreventie, verkeersveiligheid ) Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 7

Afspraken vastleggen Zorg ervoor dat afspraken met de samenwerkingspartner(s) duidelijk worden vastgelegd. Wat mogen de organisaties van elkaar verwachten? Zijn er bijvoorbeeld tegen prestaties afgesproken? Wat is de input van beide partijen? Wie zijn de contactpersonen van het project en hoe en wanneer hebben zij contact? Zijn er bepaalde voorwaarden aan de samenwerking gesteld? Zijn er afspraken over logogebruik of over de manier waarop intern en extern over de samenwerking wordt gecommuniceerd? Wanneer is de samenwerking geslaagd? Zijn er na de trainingsbijeenkomst nog andere mogelijkheden om samen te werken? Bij het benaderen van mogelijke samenwerkingspartners is het van belang om vanaf het begin duidelijk te maken dat een laagdrempelige cursus/training niet hetzelfde is als een Diploma Eerste Hulp of BHV. Dat de cursus ertoe kan leiden dat men in Eerste Hulp geïnteresseerd raakt en wel een diploma wil halen is een mooi neveneffect. 2.3 Fondsenwerving Er zijn verschillende manieren om fondsen te genereren voor de bijeenkomsten: Sponsoring van bedrijven. Maatschappelijk Betrokken Ondernemen (MBO) of Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. (MVO) biedt mogelijkheden voor ideële organisaties om met het bedrijfsleven samen te werken. Het is een manier voor een bedrijf om iets terug te doen voor de samenleving. Bedrijven investeren geld, mankracht of goederen. Soms is er sprake van een ruilrelatie tussen gever en ontvanger. De ontvanger kan dan een tegenprestatie aanbieden, bijvoorbeeld een communicatieve vermelding. Subsidie is een tijdelijke of permanente bijdrage van de overheid. Onder overheden worden gemeente, veiligheidsregio, provincie verstaan. Vermogende fondsen. Een vermogend fonds is een organisatie die een kapitaal beheert. Bijvoorbeeld Fonds 1818 en het Oranje Fonds. Voordat daadwerkelijk contact wordt opgenomen met een bedrijf, fonds of overheid dient over een aantal stappen goed te zijn nagedacht. Bepaal het doel; waar hebt u het geld/de middelen precies voor nodig? Bepaal wat nodig is: geld, kennis, middelen? Welke organisaties benadert u; waar zou u het geld of de middelen kunnen vinden? De aanpak, Hoe gaat u het bedrijf, het fonds of de overheid benaderen? Zoek de match en zoek de win-win Bepaal de mogelijke tegenprestaties; wat heeft uw organisatie te bieden? Naast bedrijven kunt u proberen subsidie te krijgen bij een van de volgende overheden/overheidsorganisaties, zoals de gemeente, veiligheidsregio of provincie. Voor het aanvragen van subsidies gelden vaak zeer specifieke eisen, o.a. wat betreft doelgroep, activiteit, verslaglegging en verantwoording. Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 8

2.4 PR activiteiten Een organisatie is onderdeel van een samenleving en is daar altijd van afhankelijk. PR gebruikt communicatie om er voor te zorgen dat een organisatie of de activiteit bekend is bij de mensen waarvan je afhankelijk bent. En dat deze mensen ook het juiste beeld hebben van de organisatie of activiteit. Daarvoor is een goede communicatie nodig, ook met de eigen medewerkers/vrijwilligers. Net als bij de fondsenwerving is een goede voorbereiding erg belangrijk. - Vorm een projectgroep - Benoem doel en doelgroep - Maak een draaiboek en stel vast welk budget en andere middelen nodig zijn. - Zorg na de actie voor follow up - Zorg ervoor dat je PR activiteiten afstemt met de samenwerkingspartner. Er zijn verschillende PR instrumenten te gebruiken om bekendheid te geven aan de activiteit. Het instrument dat je kiest moet op de doelgroep zijn afgestemd. Soms is dat een krantenartikel, soms een persoonlijke brief. Het persbericht Een persbericht is een goed middel als de afdeling een grote groep mensen wil bereiken, bijvoorbeeld om deelnemers te werven. Een persbericht moet altijd de volgende elementen bevatten: - Logo naam en adres van de organisatie - De aanduiding persbericht - Datum van verzending - Een pakkend kop (vet en grote letters) - Eerste alinea (lead) met wie wat waar wanneer en waarom. In dit stuk staat het nieuws - Aanvullende informatie in andere alinea s gescheiden door witregels - Een afsluitteken (=====) geeft aan dat de tekst eindigt - In principe moet het persbericht niet langer zijn dan een A4 - Zet onder aan het bericht: Noot voor de redactie: voor meer informatie kunt u terecht bij bereikbaar Online aandacht vragen Op de website van de EHBO vereniging, de Rode Kruis afdeling en/of de samenwerkingspartner kan de training worden aangekondigd en een verslag van de training worden geplaatst. Ook kunnen social media kanalen worden ingezet. Probeer daarbij aan te sluiten op de bestaande kanalen van Het Oranje Kruis, het Nederlandse Rode Kruis en/of de samenwerkingspartner. Zij hebben al een flink aantal volgers en kunnen mensen naar de website trekken. Presentatie of lezing Ook het geven van een presentatie of lezing is een instrument waarmee mensen kunnen worden geïnformeerd over de activiteit. Hierbij is niet alleen de inhoud van belang maar ook de wijze van presenteren. Let daar bij op: Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 9

- Aansluiting bij kennis en ervaringsniveau van de doelgroep - De tijdsduur - De opbouw en de vragen die het kan oproepen - De hulpmiddelen, zoals een PowerPoint, die je wilt inzetten. Acties Wellicht is het een idee om een actie te organiseren om de activiteit te promoten: - Demonstratie - Voorbeeldlessen - Prijsvragen - Etc Na afloop aanbod EHBO cursus In de pilot-bijeenkomsten in Amstelveen bleek dat deelnemers na afloop van de bijeenkomst bereid zijn een aantal extra uren te investeren in het leren van eerste hulp. Het is dus mogelijk om deelnemers na afloop te werven voor meer verdieping op het gebied van Eerste Hulp. Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 10

3. Lesinhoud en opzet Het gaat om een laagdrempelige kennismaking met Eerste Hulp die zich niet laat rijmen met toetsing en certificering. Er is dan ook voor gekozen om geen standaard certificaat of iets dergelijks aan de cursus te verbinden. Het succes van de bijeenkomst zit vooral in het actief oefenen zodat deelnemers ervaren dat zij met een minieme instructie zelf iets kunnen. Het is dus zaak om zo min mogelijk tijd te besteden aan theoretische presentaties. Doel van de training is mensen basale praktische Eerste Hulp (& brandbestrijdings-) vaardigheden te leren. Deze vaardigheden kunnen zij zowel in het dagelijks leven als in het geval van een calamiteit/ramp inzetten om, in afwachting van gealarmeerde hulpdiensten, hulp te verlenen. De training bestaat uit een groepsbijeenkomst van circa 3 uur waarin met een aantal vaardigheden wordt geoefend. De training is geen vervanging van een Eerste Hulp of BHV cursus. Tijdens de training kan er gebruikt worden gemaakt van de PowerPoint Presentatie Wat doe je in een noodsituatie. Deze kan ondersteuning bieden aan de bijeenkomsten. Let wel: het oefenen van vaardigheden staat voorop. De PowerPoint presentatie is aan te vragen via Het Oranje Kruis en Het Nederlandse Rode Kruis. 3.1 Lesinhoud Deelnemers Deelnemers zijn 12 jaar en ouder en hebben geen kennis van Eerste Hulp. Ca. 12 deelnemers per lesgever Na afloop van de praktijktraining is de deelnemer in staat om: 1. Te zorgen voor veiligheid 2. De toestand van het slachtoffer te beoordelen 3. De Hulpdiensten te alarmeren 4. Basale Eerste Hulpvaardigheden toe te passen bij een slachtoffer met: a. bewusteloosheid (met normale ademhaling) b. een verslikking c. noodvervoer Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 11

5. Basale vaardigheden m.b.t. brand toe te passen bij d. vlam in de pan e. gebruik deken bij blussen van een slachtoffer f. gebruik vluchtwegen en rookmelders De trainer Eisen aan de instructeurs Eerste Hulp: - Eerste Hulp technisch en didactisch vaardig - Bij voorkeur in het bezit van een diploma Instructeur Eerste Hulp - Goed in staat met de beoogde doelgroep te communiceren Eisen aan de instructeurs/voorlichter brandbestrijding - Technisch en didactisch vaardig - Voorlichter of instructeur brandweer / BHV - Goed in staat met de beoogde doelgroep te communiceren Beoordeling De deelnemers krijgen feedback tijdens het oefenen. 3.2 Lesopzet Duur: Circa 3 uur (inclusief pauze) Lesplan Eerst Hulp Opening 0:00 Stel je kort voor en geef kort aan wat het doel en programma van de sessie is. Start zo snel mogelijk met de eerste handeling. Benoem 4 punten bij Eerste Hulp Let op veiligheid Beoordeel situatie Alarmeer hulpdiensten / brandweer Verleen hulp indien mogelijk Noodevacuatie 0:05 Demonstratie (Rautekgreep) Demonstreer op aanwijzingen van de cursisten hoe je een slachtoffer kunt evacueren met behulp van de Rautekgreep. Vraag één van de cursisten om als slachtoffer te spelen. Benoem tijdens het handelen wat je doet en refereer daarbij zowel aan de 4 punten als aan de specifieke handeling. Beperk je toelichting tot de 4 stappen en het handelen, leg niet te veel uit. Naar boven halen van de kennis Beeld geven van hoe de juiste handeling eruit ziet Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 12

0:07 Vaardigheidsonderwijs (Rautekgreep) Oefen met de cursisten in groepjes van 2 personen de Eerste Hulp handelingen : - Rautekgreep Cursisten laten ervaren hoe het voelt de handeling uit te voeren om de drempel tot uitvoering zo laag mogelijk te leggen. Ademhaling controle en stabiele zijligging 0:20 Demonstratie (Ademhaling controle en stabiele zijligging) Demonstreer de ademhaling controle bij een slachtoffer. Je stelt hierbij vast dat het slachtoffer bewusteloos is, maar wel nog normaal ademt. Je voert dan ook meteen een snelle (stabiele) zijligging uit. Benoem tijdens het handelen wat je doet en refereer daarbij zowel aan de 4 punten als aan de specifieke handeling. Beperk je toelichting tot de 4 stappen en het handelen, leg niet te veel uit. Naar boven halen van de kennis Beeld geven van hoe de juiste handeling eruit ziet 0:25 Vaardigheidsonderwijs (Ademhaling controle en stabiele zijligging) Oefen met de cursisten in groepjes van 2 personen de Eerste Hulp handelingen: - Ademhaling controle - (Stabiele) zijligging (snelle kantelmethode) Cursisten laten ervaren hoe het voelt de handeling uit te voeren om de drempel tot uitvoering zo laag mogelijk te leggen. Op de rug slaan en Handgreep van Heimlich 0:45 Demonstratie (Op de rug slaan en Handgreep van Heimlich) Demonstreer de technieken: op de rug slaan en handgreep van Heimlich bij een slachtoffer met een verslikking. Je stelt hierbij vast dat het om een ernstige verslikking gaat en past de technieken toe. Beperk je toelichting tot de 4 stappen en het handelen, leg niet te veel uit. Naar boven halen van de kennis Beeld geven van hoe de juiste handeling eruit ziet Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 13

0:50 Vaardigheidsonderwijs (Op de rug slaan en Handgreep van Heimlich) Oefen met de cursisten in groepjes van 2 personen de Eerste Hulp handelingen - Tussen de schouders slaan - Handgreep van Heimlich Cursisten laten ervaren hoe het voelt de handeling uit te voeren om de drempel tot uitvoering zo laag mogelijk te leggen. 0:60 Afsluiting Vraag de cursisten of ze nog vragen hebben en benadruk nog een keer dat het belangrijk is dat men helpt. Lesplan brand en brandpreventie Opening 0:00 Stel je kort voor en geef kort aan wat het doel en programma van de sessie is. Start zo snel mogelijk met de eerste handeling: Brandpreventie / voorlichting 0:05 4 punten bij brand: Let op veiligheid Beoordeel situatie Alarmeer hulpdiensten / brandweer Verleen hulp indien mogelijk De 4 punten bij Eerste Hulp zijn gelijk aan bij de brandbestrijding. Beperk je toelichting tot de 4 stappen en het handelen, leg niet te veel uit. Brandpreventie in huis 0:10 Gebruik vluchtwegen/rookmelders Benadruk de preventie en werking van de div. melders. Vaardigheidsonderwijs 0:25 Vaardigheidsonderwijs Praktijk vlam in de pan Laat de deelnemers oefenen en help hen als ze de handeling moeilijk vinden. Beeld geven van hoe de juiste handeling eruit ziet Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 14

0:45 Vaardigheidsonderwijs Gebruik blusdeken Laat de deelnemers oefenen en help hen als ze de handeling moeilijk vinden. Cursisten laten ervaren hoe het voelt de handeling uit te voeren om de drempel tot uitvoering zo laag mogelijk te leggen. 0:60 Afsluiting Vraag de cursisten of ze nog vragen hebben en benadruk nog een keer dat het belangrijk is dat men helpt. Handreiking bijeenkomsten: Wat doe je in een noodsituatie? 15