Innovatiecontract 2014-2015 I. Visie en ambitie In 2012 heeft sector water een evenwichtige kennisagenda Kennis van, Kassa van Later ontwikkeld en geïmplementeerd. Een omvangrijk programma dat wordt gerealiseerd met waterleveranciers en afvalwaterbehandelaars, kennisinstellingen, en aan de sector gerelateerde toeleveranciers, zoals gespecialiseerde adviesbureaus, producenten van hardware en, aannemers, en financiële en overige dienstverleners. In de kennisagenda komen wetenschappelijke, commerciële en maatschappelijke vraagsturing samen. Het is een mix van fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en valorisatie die in de behoeften van de markt voorzien. Voor het realiseren van de maatschappelijke en economische uitdagingen waarvoor de sector zich gesteld ziet, is een viertal concrete innovatiethema s en een achttal daaraan gekoppelde kennisthema s ontwikkeld. Innovatiethema s for All : productie van drink- en industriewater en zuivering van afvalwater tegen minimale kosten; toekomstvaste inrichting watertransport- en opslaginfrastructuur. More Crop per Drop: hoogwaardige (duurzame) zoetwatervoorziening voor de productie van voedsel met o.a. terugwinning nutriënten. & Energie: verduurzaming van processen voor de energieproducerende industrie; nieuwe vormen van schone energie op basis van water & ICT : vergroten efficiency van winning, reiniging en transport van water door sensoring & monitoring van waterkwaliteit en procescontrole Kennisthema s: 1. Drinkwater & Industriewater 2. Afvalwaterbehandeling 3. Transport & Opslag 4. Nieuwe bronnen 5. Terugwinning van mineralen (nutriënten en hergebruik van reststoffen) 6. Winning van Energie 7. Sensoring & control 8. systemen Terugblik en ambitie De totale voorgenomen inzet van private en publiek partijen voor deze agenda zoals verwoord in het innovatiecontract 2012-2013 is hieronder weergegeven. 1
Figuur 1. Tabel afkomstig uit Innovatiecontract (2012) Het innovatiecontract heeft geleid tot een gefocuste inzet van private en publieke partijen op de thema s die in het contract zijn gedefinieerd. Een deel van deze samenwerking heeft zijn beslag gekregen in het Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI) dat een deelverzameling, te weten alle initiatieven die door private en publieke partners gezamenlijk gefinancierd worden, samenbrengt. Binnen het TKI werd een groot aantal lopende onderzoeksprojecten gebundeld, totaal optellend tot ruim 14 mln. aan projecten. Dit vormde de grondslag voor de hefboom die vanuit het ministerie van EZ op publiek private samenwerking wordt gezet in de vorm van TKI-toeslag. Op basis van deze TKI-toeslag zijn nog eens 29 nieuwe projecten opgestart waarvoor een private inleg van 4,8 mln wordt gerealiseerd. Tabel: Kengetallen aanvraag TKI Programma 2013 ev Grondslag voor TKI-toeslag 14. 048.805 Beschikbare TKI-toeslag over 2013 3,925,193,- Totale inzet van deze TKI-toeslag 3,880,192,- Totale inzet van private bijdragen 4,855,192,- Aantal nieuwe projecten 29 Aantal deelnemers private sector > 100 Aantal kennisinstellingen/universiteiten * in 2013 zijn Stowa en Deltares aangesloten bij TKI WT 2
De watersector heeft bij het opstellen van het innovatiecontract de ambitie uitgesproken zich te ontwikkelen tot een van de top drie innovatieregio s in water. De sector wordt gekend door een hoog wetenschappelijk gehalte, een hoogwaardige thuismarkt en een lange traditie. Belangrijke subdoelstellingen zijn het verkorten van kennis naar kassa en ontwikkelen van kosteneffectieve voor het sluiten van kringlopen voor het watergebruik in zowel de industrie, de land- en tuinbouw, als voor de productie van energie en voedsel. Die aandachtspunten zijn geïmplementeerd in de uitvoeringsagenda van het TKI WT (zie verderop). De komende jaren wordt vastgehouden aan de gestelde ambitie. Ook de inhoudelijke focus wordt gecontinueerd. Continuïteit van de gekozen thema s is belangrijk om goede uitwerking te geven aan een innovatiethema en de stappen van fundamentele kennis naar toepassing te doorlopen en partijen te verbinden en te laten samen werken. II. Organisatie en uitvoeringsagenda De uitvoering van het innovatiecontract wordt gedaan door het kernteam en binnen het Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI WT). In het TKI komen al die initiatieven uit het innovatiecontract samen waarin bedrijven en kennisinstellingen gezamenlijk investeren en nieuwe projecten opzetten. Het TKI heeft een belangrijke functie om de onderzoeks- en innovatie-inspanningen goed op elkaar af te stemmen en te verbinden met andere initiatieven uit regio s en Europese programma s. TKI - Bestuur Het TKI draagt zorg voor het opstellen en uitvoeren van de programma s voor kennisontwikkeling, innovatie, kennisverspreiding en valorisatie. Het TKI WT is een open samenwerkingsverband voor publiek-private samenwerkingsprojecten op het gebied van water. Tom Vereijken, Grontmij Het TKI bestuur laat zich ondersteunen door een Programmaraad. De programmaraad werkt het TKI-programma uit en adviseert het bestuur om te komen tot een samenhangend meerjarig programma van watertechnologisch onderzoek en specifieke onderzoeksprojecten daarbinnen. Daarvoor worden de relevante kennisthema s geïdentificeerd vanuit wetenschappelijke, maatschappelijke en commerciële kennisbehoeften en samenwerking tussen programma s en organisaties georganiseerd ten behoeve van een effectieve en doelmatige realisatie van de 3
kennisagenda. Ook ziet de Programmaraad toe op bewaken van de balans tussen vraaggestuurd en wetenschapsgedreven onderzoek en uitwisseling van best practices, zowel binnen als buiten de Topsector. Samenstelling Programmaraad Naam Jan Peter van der Hoek (voorzitter) Bert Hamelers Danny Traksel Drs. Ipo Ritsema Bert Palsma Prof. Gert-Jan Euverink Prof. Mike Jetten Dr. Kitty Nijmeijer Chris Bremmer Cor de Boer Anne Reitsma (toehoorder) Maurice Luijten (toehoorder) Aleid Diepeveen, Roy Neijland (bureauondersteuning) Organisatie net / Drinkwaterbedrijven Wetsus KWR Deltares STOWA NWO/Rijksuniversiteit Groningen NWO NWO/Universiteit Twente TNO STW Min.EZ AgentschapNL NWP Uitvoeringsagenda Voor de uitvoering van het innovatiecontract is een zgn. Uitvoeringsagenda ontwikkeld. Er is gekozen voor een programmatische aanpak van Kennis, naar Kunde en Kassa. Het TKI programma heeft een stevige basis in Kennis met de verschillende kennisprogramma s van de betrokken kennisinstellingen en universiteiten. De uitdaging voor de sector is het verkorten van time to market, vertalen van kennis naar kosteneffectieve en doelmatige oplossingen, de focus ligt daarbij: Kunde op het raakvlak van Kennis/Kunde waarbij eindgebruikers (uit drinkwaterbedrijven, waterschappen of industrie) een belangrijke actor zijn om activiteiten te ontwikkelen zoals pilots en demo s Kassa het vertalen van technologische oplossingen in kosteneffectieve producten en diensten en kansrijke marktproposities. Het bedrijfsleven is hiervoor een belangrijke actor en wordt uitgedaagd gezamenlijk uitdagende business cases te ontwikkelen. 4
Inmiddels zijn er voor de vier verschillende innovatiethema s diverse nieuwe projecten ontwikkeld en in gang gezet. Voor de komende periode wordt met alle betrokken partijen nagegaan op welke gebieden extra aandacht nodig is. Ook wordt in samenwerking met het MKB-loket ingezet om meer MKB-bedrijfsleven bij de projecten en de Uitvoeringsagenda te betrekken. Voor de inspanningen over de hele keten worden private en publieke middelen zoveel mogelijk op samenhangende wijze ingezet en wordt naast TKI-toeslag ook gebruik gemaakt van de regeling voor MKB Innovatiestimulering Topsectoren (MIT), EFRO en Europese fondsen (oa Horizon2020 vanaf 2014). Realisatie van de uitvoeringsagenda en vervolg In de afgelopen periode zijn 29 nieuwe projecten gestart cq ingebracht. Aanvullend heeft recent Deltares een aantal nieuwe projecten ingebracht. Deze zijn nog niet in de TKI-aanvraag meegenomen, maar hebben wel betrekking op de innovatiethema s. Deze projecten zijn te karakteriseren als min of meer fundamenteel onderzoek ( kennis ); toegepast onderzoek ( kunde ) en experimenteel onderzoek ( kassa ). De verdeling van de projecten over kennis, kunde en kassa was in 2013 als volgt: Procentuele verdeling TKI-projecten naar ontwikkelingsfase 5 24 71 Kennis Kunde Kassa Kennisprojecten werden met name bij name bij universiteiten en Wetsus uitgewerkt. Projecten op het gebied van toegepast onderzoek bij KWR, Deltares en TNO en projecten op het gebied van kassa bij KWR. De verdeling over de thema s was als volgt: 18 procentuele verdeling projecten over TKI-thema's 8 13 61 4 All MCpD & Energie & ICT 5
Naast deze thematische projecten (38) was er een drietal projecten gericht op innovatieactiviteiten, om met bedrijven nieuwe projecten te ontwikkelen. Uit de verdeling spreekt een sterke nadruk op kunde. Voor de periode 2014-2015 wil de watersector nog meer inzet gaan leveren op de vertaalslag naar kassa. Dit betekent dat er meer inzet zal komen op experimenteel onderzoek, gericht op het maken van de vertaalslag. Een belangrijk element in de verbinding met meer marktgerichte projecten kan gelegen zijn in de betrokkenheid van het MKB. De sector wil deze verbinding de komende periode actief gaan versterken, onder meer met op het MKB gerichte workshops. Deze inzet zal vorm krijgen via netwerkactiviteiten en activiteiten van innovatiemakelaars die het TKI formuleert voor de MITregeling en zal worden opgepakt richting de nieuwe TKI-aanvraag. Verder kan de verbinding met het MKB vorm krijgen door actief thematische samenwerking te zoeken met de regio, die zijn regionale fondsen voor innovatie zou kunnen inzetten voor valorisatieprojecten met regionaal (hoog)innovatief MKB op de thema s van het innovatiecontract. De basis hiervoor is gelegd in de afstemming van onder meer EIP- thema s en de S3- strategie voor de regionale fondsen. De deelsector gaat actief werken aan het presenteren van showcases die laten zien waaraan in de sector gewerkt wordt en aan het identificeren van witte vlekken in de huidige aanpak om de verbinding met het MKB en andere bedrijven te versterken. Die inzet op een grotere betrokkenheid van het MKB sluit aan bij de Europees insteek richting het Horizon2020 programma, dat sterk is ingericht op MKB-betrokkenheid. Gezamenlijk met het MKB geprogrammeerde en opgepakte activiteiten vergroten de kansen voor Europese samenwerking in MKB-verband en zijn ook interessant voor verdere uitwerking in programma s als Eurostars. De wisselwerking met de praktijk draagt ook bij aan nieuwe innovatierichtingen en kansen. Wisselwerking met spelers vanuit de praktijk draagt bij aan de schaalgrootte voor het realiseren van innovaties. Een belangrijke rol daarbij spoelen naast het MKB eindgebruikers die via hun innovatiewensen en hun inzet voor het doorontwikkelen van op proeflocaties belangrijke stappen kunnen helpen zetten. Dit vraagt om een actieve betrokkenheid van bijvoorbeeld waterschappen en industriële eindgebruikers of eindgebruikers vanuit de agrifoodhoek. III. Maatschappelijke uitdagingen en crosssectorale samenwerking Reeds nu wordt er door de sector actief samengewerkt over de grenzen van de watersector heen. Voorbeelden zijn de samenwerking met de Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen en de Topsector Agrofood op individueel en projectniveau (bijv. WUR en Wetsus), en op sectorniveau (bijv. High Level Group Agro & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen). Inhoudelijk wordt daar gezocht naar gezamenlijke aanpak op het innovatiethema More Crop per Drop). Daarnaast worden reeds in valorisatieprojecten voor bijvoorbeeld reductie emissie, gewasbescherming en proceswaterhergebruik kennis en uitgewisseld tussen de topsectoren enerzijds en Tuinbouw en Agrofood anderzijds. Dit maakt onderdeel uit van lopende programma s bij KWR, Wetsus en TNO. Samenwerking met de Topsector Chemie vindt plaats op de onderwerpen Biobased Economy en & Energy. De uitdagingen voor watervoorziening, behandeling van afvalwater, terugwinning van nutriënten ten behoeve van de productieprocessen voor biomassa en bio energie, en winning van fossiele brandstoffen als olie en (schalie )gas vragen om oplossingen zoals die reeds worden ontwikkeld binnen de kennisagenda water. Een onderzoek voor Biobased Economy is reeds belegd bij Wetsus en door STW en Paques rond biologische reststromen. Samenwerking met de Topsector Life Sciences vindt plaats op het onderwerp water & health care, dat zich richt op de levering van totaaloplossingen op het gebied van water voor ziekenhuizen en farmaceutische industrie. Omdat deze sector een hoge kwaliteit vraagt voor de benodigde 6
installaties is de toegevoegde waarde van kwaliteit, kennis en ervaring van groot belang. De sector water heeft een goede uitgangspositie om met duurzame en efficiënte oplossingen (zowel op het gebied van schoon water als op het gebied van afvalwater) een aanvulling te vormen op de producten van de Topsector Life Sciences. Heel recente voorbeelden zijn de participatie van waterschappen en KWR in projecten van de TKI Energie in de Gebouwde Omgeving (EnerGO). De sector wil in de komende periode intensiever op deze kruisverbindingen gaan inzetten. Juist ook in samenhang met brede programma s en de interdisciplinaire kennis bij publieke kennisinstellingen zoals NWO, liggen er kansen om vanuit een brede integrale aanpak vanuit verschillende TKI s grensoverschrijdende kennis te ontwikkelen. Hier valt te denken aan het brede thema en Energie tbv olie en gas dat mogelijk in NWO-verband wordt opgepakt, of aan gezamenlijke inzet met NWO en vanuit het ministerie van I&M voor Klimaat en. Het laatste thema heeft ook potentie om de verbinding tussen de TKI s van de watersector te versterken. Een eerste stap is gezet door de inzet die de sector in samenspraak met NWO heeft geformuleerd voor de doorsnijdende thema s License to operate - gericht op de impact van technologische operaties op de wateromgeving via de analyse van de interactie tussen en de watersystemen (binnen en buiten de delta). en the New Delta - gericht op het goed gebruik van het water voor groen en veilig leven, werken en transporteren in de (verstedelijkte) delta. Dit thema is gefocust op de analyse van de watersystemen in de Delta. Voor de komende periode wil de sector met de deelnemende kennisinstellingen afspreken dat zij een nog nader te bepalen percentage van hun capaciteit reserveren voor het uitwerken van doorsnijdende thema s. IV. Inzet periode 2014-2015 Voor een excellente kennisbasis zet de watersector in op het combineren van commerciële en maatschappelijke vraagsturing en op een mix van fundamenteel en toegepast onderzoek. In het innovatiecontract komen deze stromen bij elkaar: Fundamentele kennis wordt ontwikkeld via onderzoek dat bedrijven en publieke partners doen via NWO/STW, die het onderzoek uitzetten bij universiteiten. Toegepast onderzoek dat door bedrijven wordt uitgezet met oriëntatie op marktkansen via Wetsus en TNO, de zogenaamde industriële of commerciële vraagsturing en Vraagsturing vanuit de maatschappelijke behoefte via publieke eindgebruikers, zoals drinkwaterbedrijven, en waterschappen en die wordt georganiseerd door KWR en STOWA, de zogenaamde maatschappelijke vraagsturing. Samenwerking met NWO/STW Voor 2014-2015 wordt met NWO/STW samengewerkt via inzet langs een drietal lijnen: Een sectorbrede call via STW op basis van de drie roadmaps voor de, delta en maritiem. Hierin concurreren de deelsectoren met elkaar opdat de beste onderzoeksvoorstellen boven komen. De sector zet hiervoor in op samenwerking conform PPSmodaliteit 2 met een private cash bijdrage van 25% (met in kind bijdragen oplopend tot een totaal van 40%). De bovengenoemde twee doorsnijdende thema s, waarin de gezamenlijke expertise van de deelsectoren in publieke of publiek-private samenwerking met ALW en NIOZ wordt vormgegeven. Voor de call License to operate wil de sector inzetten via PPS-modaliteit 1 met een private bijdrage van 10% in cash (met in kind bijdragen oplopend tot een totaal van 20%). De thematiek van the New Delta is sterk gericht op maatschappelijke vraagstukken met een publiek belang. Hierop wordt vanuit de overheid al actief ingezet, bijvoorbeeld vanuit de ministeries van I&M en Buitenlandse Zaken (bijvoorbeeld Urbanizing Delta s of the World en initiatieven vanuit de drinkwater sector rond Cities of the Future ). De sector wil hierop inzetten via PPP. De 7
sector zet zich in om de vernieuwende dwarsverbanden op dit thema aan te laten sluiten bij de eigen onderzoeksprogrammering en is zeker bereid in kind bijdragen te leveren. De gevraagde inzet van NWO/STW is jaarlijks 10 mln. voor de STW-call en 5 mln. voor de call License to operate. Voor de call the New Delta vraagt de sector eveneens een inzet van jaarlijks 10 mln. Verder ziet de sector een toegevoegde waarde in het gezamenlijk met NWO oppakken van Europse uitdagingen. De inhoudelijke thema s binnen de TKI s, en met name binnen de TKI s - en Delta, hebben een sterke relatie met vraagstukken die worden opgepakt in het kader van het European Innovation Partnership on (EIP ) en EIP Raw Materials. Er kan dan ook sterke synergie worden bereikt door de inzet vanuit de sector en vanuit voornoemde calls te combineren met Europese activiteiten. Door inzet hierop kan Nederland de leiding nemen in een aantal Action Groups. Hiermee kan Nederland bepalend zijn voor het gezicht van Horizon2020 en kansrijk zijn binnen de calls die vanaf 2014 binnen Horizon2020 worden uitgeschreven. Hetzelfde geldt voor de verbinding met het IIASA Futures and Solutions scenario project. In dit project worden toekomstige waterscenario s en de regionale en lokale implicaties daarvan uitgewerkt. Door aansluiting bij of deelname in dit project vanuit (Europese cofinancieringsmiddelen van) NWO kan de Nederlandse expertise worden versterkt, gericht op het ontwikkelen van toekomstige oplossingen. Een andere manier om vanuit NWO de Europese verbinding te leggen, is via het JPI, Hiermee is ook vanuit de ministeries van EZ en I&M actieve inzet. Hier liggen kansen door de verschillende EIP s en JPI s aan elkaar te verbinden en daarbij zorg te dragen dat bijvoorbeeld Europese thema s als Blue growth, Smart Cities, Innovation en Disaster Resilience samenhangend kunnen worden opgepakt. Samenwerking via Wetsus Binnen Wetsus werken, in TTI verband, 20 EU universiteiten samen met binnen- en buitenlandse industriële en publieke eindgebruikers aan een vijftal innovatiethema s: nieuwe waterbronnen; duurzame watervoorziening; afvalwaterbehandeling en hergebruik; terugwinning van mineralen en energie en detectie van micro en nanoverontreinigingen. Het onderzoeksprogramma wordt per Wetsus-thema bepaald door de aangesloten bedrijfsparticipanten (die met een running commitment cash aan dat thema bijdragen). Het programma wordt in het multidisciplinaire laboratorium van Wetsus door universiteiten via Promovendi en Post-doc posities uitgevoerd. Voor de periode 2014-2015 kan Wetsus hiervoor naar verwachting jaarlijks 6 mln. aan publieke middelen inzetten, gevormd uit bijdragen vanuit de regio, het ministerie van I&M, en TKI-toeslag. De verwachte private bijdragen belopen rond 3,2 mln. jaarlijks. Een vergelijkbaar bedrag is jaarlijks inzetbaar als in kind bijdrage aan het onderzoek vanuit universiteiten. De private bijdrage is afkomstig van de bij Wetsus aangesloten bedrijven (zo n 90 in totaal) die via rolling commitments bijdragen leveren. Drinkwaterbedrijven via KWR KWR is hoofduitvoerder en coördinator van het meerjarige onderzoek voor de Nederlandse waterbedrijven, het bedrijfstakonderzoek: BTO. Dit programma richt zich op een gezonde, duurzame, efficiënte en vooruitstrevende drinkwatervoorziening, met zorg voor natuur en milieu. Nergens anders ter wereld werken waterbedrijven zo nauw samen met elkaar en hun kennisinstituut. KWR helpt de waterbedrijven hun onderzoeksvragen (kosten)effectief te beantwoorden, wetenschappelijke antwoorden om te zetten in praktische oplossingen die daadwerkelijk worden toegepast in de praktijk. KWR en het Bedrijfstakonderzoek vormen een institutioneel geheugen voor de drinkwatersector. Het Bedrijfstakonderzoek bestaat uit vier componenten: 8
Het thematisch onderzoek omvat het collectieve onderzoek voor alle waterbedrijven en VEWIN, verdeeld over 10 thema's. Speerpuntonderzoek is onderzoek voor één of enkele waterbedrijven, bijvoorbeeld om de ontwikkeling te versnellen van specifieke onderzoeksonderwerpen of. Verkennend onderzoek vindt plaats op initiatief van KWR en helpt het Bedrijfstakonderzoek zich te oriënteren op nieuwe ontwikkelingen en zienswijzen en richting te geven aan innovatie. Het onderdeel Organiseren en Verbinden omvat de programmering, aansturing en coördinatie van het Bedrijfstakonderzoek en verzorgt de communicatie hierover tussen de BTO-deelnemers en met de watersector en de (internationale) kenniswereld. De jaarlijkse private inzet hiervoor vanuit drinkwaterbedrijven is 8 mln. TNO TNO voert binnen het Vraaggestuurd Onderzoeksprogramma onderzoeksprojecten uit met inzet van middelen uit de Rijksbijdrage, in combinatie met een financiële bijdrage van een partner(s) uit het bedrijfsleven. Een deel van de lopende projecten wordt vormgegeven samen met Europese partners in het kader van het FP7-programma. Hier gaat het onder meer om vermindering van zoetwatergebruik in industriële processen, en terugwinning van waterige stromen en nutriënten uit afvalwater van de voedings- en procesindustrie. Ook wordt ingezet op waterhergebruik in de agribusiness en terugwinning van energie uit huishoudelijk en proceswater. Voor de komende periode is onder meer inzet voorzien op de terugwinning van waterige stromen, uit brijnen, legionella behandeling, sluiting van de waterketen en benutting van afvalwarmte en sensoring. TNO kan hierop jaarlijks 0,5 mln. inzetten. Vanuit bedrijven wordt, deels via participatie van deze bedrijven in FP7-/Horizon2020-projecten, een vergelijkbare bijdrage verwacht. Private participanten in de projecten zijn waterbedrijven en industriële eindgebruikers. Deltares Deltares verricht in samenwerking met andere kennisinstellingen, overheden en bedrijfsleven vraaggestuurd onderzoek naar innovatieve oplossingen gericht op het verbeteren van het wateren bodembeheer in delta s, riviergebieden en kustregio s. De inzet van Deltares raakt op een aantal vlakken aan de thematiek van. Dit heeft zich in de afgelopen periode geuit door de toetreding van Deltares tot de programmaraad van het TKI. Dit is een belangrijke stap in het combineren van expertise vanuit de delta- en de water. De raakvlakken komen tot uitdrukking in een achttal programma s en daaraan gekoppelde projecten. De speerpunten voor de komende jaren zijn verwoord in het strategisch onderzoeksplan The World of Deltares 2013-2016. In relatie tot de innovatiethema s van water wordt door Deltares ingezet op onder meer het vergroten van de beschikbaarheid van zoetwater voor landbouw en drinkwater, informatie- en modelsystemen voor optimaliseren, beheer en onderhoud van watertransportinfrastructuur, water en energie, terugwinning van stoffen, en op nieuwe sensor- en monitoringstechnieken voor waterkwaliteit. Voor de komende periode verwacht Deltares hierop jaarlijks ca 1 mln. te kunnen inzetten. Van private partners wordt een bijdrage van zo n 0,5 mln. jaarlijks voorzien. Private participanten zijn uiteenlopende installatie- en bouwbedrijven, advies- en ingenieursbureaus, landbouworganisaties, drinkwaterbedrijven, ict- en sensoringbedrijven, scheepsbouw- en baggerindustrie, Gasunie, Shell. 9
STOWA STOWA coördineert het lange termijn onderzoeksprogramma voor de schappen en zet bij publieke en private partijen onderzoek uit die alle betrekking hebben op de thematiek van het innovatiecontract. De inzet richt zich met name op de thema s for All en More Crop per Drop en daarbinnen op de kennisthema s Afvalwaterbehandeling; Transport & Opslag en Terugwinning van mineralen (nutriënten en hergebruik van reststoffen) en Winning van energie. De komende jaren wordt er vanuit STOWA ingezet op het invullen van kennislacunes voor de Routekaart Afvalwaterketen 2030. Daarin staan drie beelden centraal: de waterzuiveringsinstallatie als energiefabriek, als grondstoffenfabriek en als waterfabriek. Het onderzoek dient om ambities ten aanzien van de fabrieken waar te kunnen maken, met oog voor de emissies naar lucht, bodem en water. Hierbij maken ook governancevraagstukken deel uit van de programmering en wordt samengewerkt met de bestaande samenwerkingsverbanden De Energiefabriek en De Grondstoffenfabriek. Ook met het Rijk wordt samengewerkt via afspraken in de Green Deal voor deze thematiek. Vanuit het Rijk wordt onder meer ondersteuning geboden bij het opheffen van wettelijke belemmeringen bij vermarkting van teruggewonnen stoffen. Ten aanzien van de Energiefabriek gaat het om vergassings voor zuiveringsslib en terugwinning van stikstof uit influent ( koude Anammox ). Ten aanzien van de grondstoffenfabriek gaat het onder meer om de terugwinning van fosfor en cellulose en om verkrijging van bioplastics uit zuiveringsslib. Andere thema s zijn de inzet van alginaten uit korrelslib van de Nereda- voor de papier en textielbranche en voor het verbeteren van agrarische oogsten in drogere gebieden. Zo wordt een verbinding gelegd tussen het verkrijgen van schoon oppervlaktewater en betere sanitatie met de omzetting van afval in nieuwe grondstoffen en het thema More Crop per Drop. Op het thema fabriek tenslotte, wordt ingezet op onder meer vergaande zuivering en vermarkting van effluent. Een andere route betreft de strategie voor de keten. Op dit thema wordt intensief samengewerkt met Rioned. Hierbij wordt vaak de proeftuin gekozen als werkwijze voor het ontwikkelen van kennis. Daarbinnen kunnen zowel fysieke uitwerkingen worden vormgegeven als aspecten van governance, afstemming met andere beleidsvelden en communicatie worden meegenomen. Thema s zijn gezond water (geneesmiddelen en antibiotica in water; een thema dat vanuit de EU grote aandacht gaat krijgen in 2014/15); leefbaar water (relatie emissies en waterkwaliteit); klimaatbestendig water (waterbeheer in relatie tot afvalwater) en toekomstvaste investeringen in rioleringsstelsels. De jaarlijkse middeleninzet van STOWA hiervoor beloopt voor de periode 2014-2015 1,7 respectievelijk 1,4 mln. mln. per jaar. Aanvullend zet Rioned in met een bedrag van 400.000,- in beide jaren. Universiteiten Naast de inzet die universiteiten via NWO/STW en Wetsus doen voor het innovatiecontract water, hebben enkele universiteiten in het afgelopen jaar ook directe inzet geleverd binnen het TKI. Deze inzet had betrekking op onder meer de thema s microverontreiniging in (drink)water, terugwinning van nutriënten en biogasproductie uit afvalwater. De totale inzet bedroeg ruim 0,7 mln. Voor de periode 2014-2015 verwachten universiteiten opnieuw jaarlijks rond 0,7 mln. te kunnen inzetten. Van private partners wordt een bijdrage in dit onderzoek van zo n voorzien. 10
V. Aansluiting van de inzet bij Europese programma s Algemeen De inzet van de sector, zowel vanuit de als in de samenwerking op de doorsnijdende thema s raakt aan de grote maatschappelijke thema s zoals klimaatbestendigheid, waterveiligheid, en waterkwaliteit. De sector zet daar gericht op in. Dit doet de sector niet alleen in een context van samenwerking binnen Nederland maar in krachtenbundeling met Europese partners. De innovatie- en kennisthema s van het innovatiecontract (2012) sluiten dan ook goed aan op de Europese agenda s op dit gebied. Het Strategische Implementatie Plan (SIP) van het European Innovation Partnership on (EIP) is een belangrijk referentiekader. Vanuit diverse partijen is Nederland actief betrokken bij het opstellen en uitwerken van het SIP en vervolgtrajecten. In het SIP zijn zgn. 5 Priority Areas gedefinieerd, te weten: reuse & recycling treatment for drinking-, industrial and waste water services, including resource recovery Energy Nexus Flood & drougt risk management Ecosystem services. Aanvullend op deze Priority Areas zijn 3 doorsnijdende prioriteitsgebieden benoemd, nl. Governance, Decision support systemen & monitoring en Financing of Innovations. Tot slot als enabling factor voor alle hiervoor genoemde prioriteiten, is het onderwerp zgn. Smart Technologies opgenomen. Het TKI-bestuur is vertegenwoordigd in de High Level Steering group van het EIP. De hoofdlijnen die wat betreft samenhang en inhoud relevant zijn voor het innovatiecontract :, wastewater, treatment & re-use: voor de waterketenspelers in Nederland een belangrijk thema, onder andere vanwege onze dichtbevolkte delta, aanwezigheid van emerging substances, unieke structuren zoals Reststoffen Unie en concept Grondstoffenfabriek (voorstel schappen) en koppeling met de activiteiten van het Nutriëntenplatform die de recyclingsmogelijkheden van fosfaat in de EU probeert uit te breiden. Het Nutrientenplatform krijgt een Europees equivalent (European Sustainable Phosphate Platform (ESPP) waarvoor Nederland (vanuit I&M) de eerste voorzitter levert, en het Steering Committee trekt. Ecosysteem services: het slim gebruik maken van de (ruimtelijke) diensten van het ecosysteem (duurzame ondergrondse en bovengrondse waterberging, beheer van bronnen en natuurbeheer, groene waterdiensten, blue energy & blue battery ). Decision Support Systems & Monitoring: van belang binnen domein/innovatiethema & ICT Smart s: daar waar relevant wordt het Wetsus model voor de ontwikkeling van doorbraak ingebracht. De thema s zoals risico management voor overstroming & droogte en governance worden geagendeerd binnen de deelsector Delta, in de praktijk wordt ook samengewerkt met partijen uit dat domein. Ook het EIP Raw Materials is van belang. Daar komen resource recovery, hergebruik, fosfor, etc. aan de orde. Ook hier is vanuit het TKI-bestuur een vertegenwoordiging in de High Level Steering Group. Nederlandse betrokkenheid bij EU programma s Diverse Nederlandse partijen nemen deel aan (of zijn trekker van) grotere Europese consortia met waterschappen, drinkwaterbedrijven en Nederlandse kennisinstellingen. Deze internationale consortia zijn onder andere ARREAU, DEMOWARE, DESSIN, Value From Urine, BioElectroMet, Capmix, E4, RESFOOD, Innowater en Smart4Europe. Daarnaast zijn in het kader van het EIP/SIP zgn. Action Groups actief, waar diverse Nederlandse partijen bij betrokken zijn. Deze Action Groups zijn mogelijke voorlopers van toekomstige initiatieven ten behoeve van programma s binnen Horizon2020. Calls voor proposals ontstaan uit de SIP s van de verschillende EIP s, waaraan marktvragen ten grondslag liggen. 11
Europese programma s richten zich steeds explicieter op bedrijven in het Midden- en Kleinbedrijf. De inzet vanuit TKI en MKB loket zal er mede op gericht zijn MKB te laten aanhaken bij de Europese consortia. Dit is eens te meer van belang omdat dit najaar nationale water partnerships in Europa krachten gaan bundelen, om zo een operationeel Europees water-mkb-netwerk te vormen, ten behoeve van Europese consortiavorming. Nederland zou trekker kunnen zijn, samen met Duitsland. Daarnaast is de inzet om de bestaande samenwerking op gebied van Joint Programming Initiative (JPI ), waarbij Spanje en Nederland de trekkers zijn, uit te bouwen tot een daadwerkelijk gezamenlijke onderzoeksprogrammering en samenwerking tussen lidstaten. Hiervoor zijn een aantal concrete onderwerpen nodig om mee aan de lag te gaan, en Nederland kan hieraan een bijdrage leveren. Een ander Europees initiatief betreft het Europese Knowledge and Innovation Community (KIC)- Climate. Hierbinnen wordt actief deelgenomen door diverse kennisinstellingen met bedrijven en universiteiten om innovaties te ontwikkelen en marktimplementatie te bewerkstellingen. Het KIC- Climate is een programma dat ressorteert onder het European Institute for Innovation and Technology van de Europese Unie. Voor de regio s biedt de zgn. Research and Innovation Strategy for Smart Specialisation (RIS3) goede mogelijkheden om diverse regio s in de EU met elkaar te verbinden en om onderzoeksclustering en samenwerking aan te gaan. Voor het TKI is met name Noord-Nederland het landsdeel dat hierop inzet en zal bijdragen aan een verdere clustering en profilering van de Nederlandse watersector. Ook bij deze activiteiten zal extra aandacht uitgaan naar het MKB, mede via het MKB loket, om partijen te laten aansluiten bij de Europese ontwikkelingen en voor het zoeken naar marktkansen voor het Nederlandse bedrijfsleven in Europees verband. Het TKI bepleit een stevige koppeling tussen onderzoek en praktijk in zowel 7 e Kaderprogramma als Horizon 2020 programmering. Daarbij past een grotere samenhang op inhoud en middelen tussen de relevante DGs, respectievelijk DG Research, DG Environment en in toenemende mate DG Enterprise. Aan Nederlandse zijde biedt het TKI het kader om programmering van Nederlandse partijen tbv Europese activiteiten in samenhang uit te voeren en betrokkenheid van Nederlandse partijen te vergroten. VI. Financiële inzet Zie volgende bladzijde 12
13
Onderstaand is de indicatieve inzet van private en publiek partners verwoord. 2014 Privaat: Publiek: indicatieve inzet in mln. indicatieve inzet in mln. Thema s for all Indicatieve inzet private STW/ALW (gevraagd) TNO Deltares Prov. Friesland/regio I&M EZ via TKItoeslag Univer siteiten EU Totaal publiek More crop per Drop & Energy & ICT partners (gevraagd) en InnoWator* (1,4) STW-call 40% (cash en sectorbreed PM in kind) ALW-call License top 20% (cash en sectorbreed PM operate in kind) ALW call The NeW Op projectbasis sectorbreed PM Delta in kind 0,54 (incl. bijdrage via 0,5 Via TNO 1,0 FP7-projecten) Bedrijven via 1 0,125 Deltares 0,5 Bedrijven via Wetsus 3,2 Via Wetsus 4,75 Via Wetsus 0,5 0,9 Via Wetsus 3,2 (in kind) Via Wetsus 0,8 Bedrijven via 2 KWR 8 STOWA Rioned 0,4 0,425 1,7 Bedrijven via 0,05 1 universiteiten 0,25 Research b2b 15-20 Totaal 34 + PM PM 0,5 1 5,15 0,5 4,9 3,8 1,8 17,65 1
* Betreft geraamde kasuitgaven obv lopende committeringen. 2015 Privaat: Publiek: indicatieve inzet in mln. indicatieve inzet in mln. Thema s for all More crop per Drop & Energy & ICT STW-call ALW-call License top operate ALW call The NeW Delta Indicatieve inzet private partners 40% (cash en in kind) 20% (cash en in kind) STW/ALW (gevraagd) TNO Deltares Prov. Friesland/regio I&M EZ via TKItoeslag (gevraagd) en InnoWator* (0,3) Universiteiten EU Totaal publiek sectorbreed 0,3 PM sectorbreed PM Op projectbasis sectorbreed PM 0,54 (incl. 0,5 Via bijdrage via TNO FP7-projecten) 1,0 Bedrijven via 1 0,125 Deltares 0,5 Bedrijven via Via Wetsus Via 0,9 Via Wetsus Via Wetsus 4,75 Wetsus 3,2 (in kind) Wetsus 3,3 0,5 0,8 Bedrijven via 2 Via KWR KWR 8 STOWA Rioned 0,4 0,35 1,41 Bedrijven via 0,05 1 universiteiten 0,25 Research b2b 15-20 Totaal 35 PM 0,5 1 5,15 0,5 3,7 3,8 1,8 16,45 2
* Betreft geraamde kasuitgaven obv lopende committeringen 3