DE NEDERLANDSE PRIVATE EQUITY EN VENTURE CAPITAL MARKT IN 2014 ONDERNEMEND VERMOGEN APRIL 2015

DE NEDERLANDSE PRIVATE EQUITY EN VENTURE CAPITAL MARKT IN 2014 ONDERNEMEND VERMOGEN APRIL 2015

TOELICHTING OP HET ONDERZOEK WERKWIJZE De Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) onderzoekt continu de private equity en ontwikkelingen in Nederland. Dit doet zij in samenwerking met de European Private Equity & Venture Capital Association (EVCA) en haar PEREP_Analytics platform. Dit is een pan-europees informatieplatform dat, naast de NVP, door twintig Europese en brancheorganisaties gebruikt wordt. Participatiemaatschappijen geven alleen daadwerkelijk gerealiseerde bedragen door. Dit wordt eventueel aangevuld met openbaar beschikbare informatie en daarna uitgebreid geaudit. Door dit zorgvuldige proces is de in dit rapport gepresenteerde marktinformatie dé standaard voor en. De NVP wordt in het vergaren, verwerken en presenteren van deze cijfers enkele maanden per jaar uitgebreid ondersteund door het Corporate Finance team van PwC Advisory. Door deze ondersteuning, en de daaruitvolgende bovengemiddelde respons onder alle participatiemaatschappijen in Nederland, behoort de kwaliteit van het NVP-onderzoek tot de top van Europa, De NVP is PwC Advisory dan ook zeer erkentelijk voor de steun die zij al meer dan 15 jaar aan dit onderzoek verleent. ONDERNEMEND VERMOGEN DE NEDERLANDSE PRIVATE EQUITY EN VENTURE CAPITAL MARKT IN 2014 APRIL 2015 MARKT- VERSUS INDUSTRIE-ANALYSES In dit onderzoek wordt een onderscheid gemaakt tussen cijfers over in Nederland gevestigde participatiemaatschappijen (de industrie-analyse) en investeringen in Nederlandse bedrijven door (binnen- of buitenlandse) participatiemaatschappijen (de markt-analyse). Dit jaar is er voor het eerst voor gekozen de nadruk te leggen op de markt-analyse. De hoofdtekst in deze publicatie refereert daarom altijd naar de marktanalyse, het kader op een pagina naar de industrie-analyse. INLEG EIGEN VERMOGEN VERSUS TRANSACTIEWAARDE In de regel wordt in dit onderzoek vreemd vermogen buiten beschouwing gelaten. Alleen in een enkel geval zullen transactiewaarden genoemd worden. Omdat doorgaans alleen de daadwerkelijke inleg van eigen vermogen van een participatiemaatschappij vermeld wordt, wijken cijfers in dit rapport significant af van die in andere onderzoeken. CORRECTIES VAN CIJFERS Continu komt er betere informatie over transacties uit het verleden beschikbaar. Daarom kan het voorkomen dat cijfers in deze publicatie afwijken van genoemde cijfers uit vorige publicaties van Ondernemend Vermogen. Meer weten? Op nvp.nl zijn nog meer data beschikbaar! For a full English version visit nvp.nl or contact us 4

Hoofdstuk Ondernemend vermogen Hoofdstuk PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJEN EN DE NEDERLANDSE ECONOMIE 2007-2014 2.529 bedrijven kregen een investering van een participatiemaatschappij 20 miljard werd in deze bedrijven geïnvesteerd door een participatiemaatschappij 9,5 miljard daarvan kwam van buitenlandse participatiemaatschappijen 1.104 bedrijven kregen of een buyout- (466), of groei- (445), of vervangingskapitaal (129), of rescue/turnaround-investering (91) 15 miljard geïnvesteerd om buyouts mogelijk te maken 1.425 1,6 miljard jonge bedrijven kregen een investering aan geïnvesteerd in jonge bedrijven 1.457 2 014 in cijfers 350.000 bedrijven in portefeuille 85 MILJARD 25,57 aan gezamelijke omzet 14% van het bbp werknemers in Nederland MILJARD vermogen onder beheer bij Nederlandse participatiemaatschappijen 5 6

Inhoud Hoofdstuk Ondernemend vermogen Hoofdstuk Inhoud INHOUD SAMENVATTING EN CONCLUSIES 6 1 ALGEMENE MARKTONTWIKKELINGEN 8 2 ONTWIKKELINGEN PER FINANCIERINGSFASE 18 3 ONTWIKKELINGEN PER BEDRIJFSSECTOR 26 4 VOORUITBLIK 30 BEGRIPPENLIJST 32 Meer weten? Op nvp.nl zijn nog meer data beschikbaar! For a full English version visit nvp.nl or contact us 7 8

Hoofdstuk Samenvatting en conclusies Ondernemend vermogen Samenvatting en conclusies Hoofdstuk SAMENVATTING NEDERLANDSE BEDRIJVEN TREKKEN MEER INVESTERINGEN AAN, SUCCESVOLLE FONDSENWERVING NEDERLANDSE PARTI- CIPATIEMAATSCHAPPIJEN De investeringen van participatiemaatschappijen zijn in 2014 gestegen naar 3,1 miljard van 2,4 miljard in 2013. Dit bedrag werd geïnvesteerd in 386 Nederlandse bedrijven terwijl dit er in 2013 nog 331 waren. Er werd 1,4 miljard aan nieuwe fondsen geworven. In 2013 was dit nog 804 miljoen. Bij 187 Nederlandse bedrijven werd in 2014 gedesinvesteerd door een participatiemaatschappij terwijl dit in 2013 er nog 146 waren. Het oorspronkelijke investeringsbedrag van deze desinvesteringen (de aanschafwaarde van de aandelen) was 2 miljard, in 2013 was dit 1,9 miljard. STIJGING AANTAL INVESTERINGEN IN STARTERS. HOOGST GEMETEN FONDSENWERVING VENTURE CAPITAL In 2014 kregen 226 Nederlandse bedrijven een financiering van een 1 fonds voor in totaal 169 miljoen. In 2013 waren het er 192 die samen 195 miljoen kregen. Opvallend is dat Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM s) 53% van het aantal investeringen doen met investeringen in 120 bedrijven. Over de hele markt lijkt er een trend waarneembaar richting meer kleinere financieringen voor starters. MEESTE INVESTERINGEN IN HET MKB, GROOTSTE INVES- TERINGEN DOOR BUITENLANDSE PARTIJEN Nederlandse partijen deden afgelopen jaar weer meer grotere transacties van tussen de 10 en 50 miljoen. Buitenlandse partijen deden daarnaast ook weer een aantal grote investeringen van meerdere honderden miljoenen. Dit duidt op een blijvende interesse van buitenlandse partijen om in Nederlandse bedrijven te kunnen investeren. Maar in 89% van de investeringen gaat het om een bedrag van minder dan 5 miljoen. Dat zijn bijvoorbeeld investeringen in MKB-bedrijven met een bedrijfsresultaat van rond de 2,5 miljoen. HERSTEL VAN ECONOMIE VERTAALT ZICH IN GROTERE VRAAG NAAR KAPITAAL VAN PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJEN. PRE-CRISIS KLIMAAT NOG NIET TERUG Het investeringsvolume is weer gestegen vergeleken met vorige jaren, en het totaal geïnvesteerd bedrag is het hoogste sinds 2007. Maar in 2014 zijn er nog niet direct tekenen dat het klimaat weer terug is naar pre-crisistijden, in ieder geval niet in Nederland. Waar in sommige buitenlandse markten voor en waarderingen en transactie-activiteit weer erg hoog zijn, lijkt het zo te zijn dat de Nederlandse markt in 2014 vooral goed herstel van een aantal magere voorgaande jaren heeft laten zien. Ultimo 2014 hadden Nederlandse participatiemaatschappijen ongeveer 25,57 miljard 3 onder beheer. Zeer opvallend is het hoge bedrag dat nieuwe venture capital fondsen hebben weten op te halen. Met 533 miljoen is dat meer dan een verdubbeling ten opzichte van het vorige jaar, en het hoogste cijfer dat ooit is vastgesteld voor de Nederlandse markt 2. GROTE INVESTERINGEN OM TE GROEIEN IN NEDERLANDSE BEDRIJVEN In 2014 werd er 353 miljoen geïnvesteerd in 65 Nederlandse bedrijven specifiek als groeikapitaal. In 2013 was dit nog 194 miljoen in 66 bedrijven. Dit komt vooral doordat grotere buitenlandse participatiemaatschappijen grote groei-investeringen hebben gedaan in Nederlandse bedrijven. 1 Seed, start en later stage venture 2 Venture capital fondsenwerving wordt sinds 2007 bijgehouden via het PEREP_Analytics systeem 3 Inclusief significante co-investeringsmandaten. 9 10

Hoofdstuk 1 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 1 ALGEMENE MARKTONTWIKKELINGEN 1 In 2014 werd er uit 193 bedrijven 1,1 miljard gedesinvesteerd door Nederlandse participatiemaatschappijen. In 2013 was dit nog 995 miljoen uit 142 bedrijven. Ten opzichte van vorige jaren verkochten opvallend veel Nederlandse participatiemaatschappijen hun belang in ondernemingen door aan een andere participatiemaatschappij. MEER GROTE INVESTERINGEN EN BLIJVENDE INTERESSE UIT HET BUITENLAND Participatiemaatschappijen hebben in 2014 3,1 miljard geïnvesteerd in 386 Nederlandse bedrijven. In 2013 was dit nog 2,4 miljard in 331 bedrijven. Het totale investeringsbedrag van participatiemaatschappijen in Nederlandse bedrijven is daarmee met bijna 30% toegenomen. Dit wordt veroorzaakt door een aantal erg grote investeringen in Nederlandse bedrijven en een stevige groei van kleinere en middelgrote buyouts in 2014. Grotere Nederlandse participatiemaatschappijen waren vooral actiever dan in vorige jaren in hun traditionele sweetspot met investeringen van boven de 10 miljoen (zie daarvoor ook de industrie-analyse). Werd er in 2013 voor 1,9 miljard (tegen kostprijs 4 ) aan participaties verkocht of op andere wijze gedesinvesteerd, in 2014 was dit 1,1 miljard. Participatiemaatschappijen deden daarmee in 2014 afstand van hun belang in 142 bedrijven. In 2013 waren dit 146 bedrijven. Bijna de helft van zijn vervolginvesteringen. 1,5 miljard naar 198 bedrijven in 2014 Gedetailleerde cijfers over de omvang van investeringen, naar type investeerder, op nvp.nl Nederlandse participatiemaatschappijen zijn vooral in eigen land actief. In 2014 kwam 85% van de investeringen, en 85% van het geïnvesteerde bedrag in Nederland terecht. MKB BLIJFT HOOFDMOOT, MEER GROTERE (VERVOLG)INVES- TERINGEN IN KLEINERE BEDRIJVEN Historisch gezien is ieder jaar meer dan 80% van het aantal investeringen door een participatiemaatschappij in een Nederlands bedrijf kleiner dan 5 miljoen eigen vermogen. Het afgelopen jaar is daar geen uitzondering in met 89%. Een investering van maximaal 5 miljoen gaat typisch naar een starter of een snelgroeiend MKB-bedrijf. In 2014 werden daarnaast in Nederland ook 32 buyouts gefaciliteerd met minder dan 5 miljoen tegen 27 in 2013. Opvallend is ook dat er meer geïnvesteerd werd in middelgrote bedrijven met investeringen tussen de 5 en 50 miljoen. Hierbij zaten ook opmerkelijk veel grote vervolginvesteringen. INDUSTRIE-ANALYSE In 2014 ontvingen 407 binnen- en buitenlandse bedrijven 1,9 miljard aan investeringen van Nederlandse participatiemaatschappijen. In 2013 was dit 1 miljard voor 352 Nederlandse bedrijven. Deze stijging is vooral te danken aan meer investeringen in het groot-mkb en daarboven door Nederlandse participatiemaatschappijen. Meer cijfers over Nederlandse participatiemaatschappijen (industrie-analyse) op nvp.nl GOEDE ONTWIKKELING FONDSENWERVING, UITSCHIETER VENTURE CAPITAL In 2014 werd er voor 1,4 miljard aan nieuwe fondsen door Nederlandse participatiemaatschappijen geworven, een stijging van meer dan 75% ten opzichte van 2013. Dit is opmerkelijk omdat er relatief weinig grote fondsen actief op zoek waren naar nieuwe beleggers. Dit betekent dat relatief veel kleinere fondsen kapitaal op konden halen bij beleggers. 11 12

Hoofdstuk 1 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 1 De fondsenwerving is sterk gestegen. Werd er in 2013 nog 210 miljoen 5 opgehaald, in 2014 was dit 533 miljoen. Meer dan een verdubbeling en ook het meeste dat ooit door Nederlandse venture capitalists is opgehaald 6. Een ontwikkeling die zeer positief te noemen is. Opvallend is het hoge bedrag dat family offices toevertrouwen aan Nederlandse participatiemaatschappijen, 350 miljoen. Dit is het hoogste bedrag dat ooit met het huidige PEREP_Analytics platform, dat actief is sinds 2007, is waargenomen. Dit kan verklaard worden door de verdere professionalisering van deze groep beleggers, gecombineerd met het feit dat afgelopen jaren andere beleggingscategoriën minder hebben gerendeerd. Participatiemaatschappijen die onderdeel zijn van een groter geheel (zogenoemde captives, bijvoorbeeld van een bank) wierven 310 miljoen bij hun moeder. Banken spelen tegenwoordig een bescheiden rol in de fondsenwerving voor onafhankelijke participatiemaatschappijen. De uitzondering hierop is waarbij een captive van een bank verzelfstandigd wordt. Uit Nederland komt 70% van de geworven fondsen. Uit de rest van Europa komt 23% en van buiten Europa 5% (het overige is onbekend). In 2013 was dit 1 miljard voor 352 Nederlandse bedrijven. Deze stijging is vooral te danken aan meer investeringen in het groot-mkb en daarboven door Nederlandse participatiemaatschappijen. Sterke stijging fondsenwerving Nederlands Meer specifieke cijfers over captives op nvp.nl Meer cijfers over de geografische herkomst van fondsen geworven door Nederlandse participatiemaatschappijen op nvp.nl Meer cijfers over het rendement dat participatiemaatschappijen voor beleggers maken op nvp.nl STABIELE VERKOOP VAN PARTICIPATIES Participatiemaatschappijen hebben in 2014 voor 2 miljard 187 Nederlandse participaties verkocht of anders gedesinvesteerd, meer dan in 2013 toen dat 146 participaties voor tezamen 1,9 miljard waren. De gemiddelde duur dat een participatiemaatschappij in Nederland een belang heeft in een onderneming is in Nederland tussen de vijf en zeven jaar, afhankelijk van de financieringsfase. Omdat desinvesteringen tegen kostprijs gewaardeerd worden in de cijfers in dit rapport zeggen zij dus op zijn hoogst iets over de investeringswaarden van een aantal jaar geleden. Belangrijker is het daarom om naar aantallen bedrijven te kijken. Voor bepaalde -bedrijven waren buitenlandse openbare beurzen wederom een interessante methode om extra investeringen aan te trekken, of om afstand te doen van hun participatie, omdat zich daar beleggers bevinden die gespecialiseerd zijn in hun marktsegment, bijvoorbeeld life-sciences. In 2014 moest bij 44 bedrijven een totaalbedrag van 125 miljoen aan participaties van participatiemaatschappijen afgeschreven worden. In 2013 was dit nog 80 miljoen uit 29 bedrijven. Het verschil komt voornamelijk door een enkele grotere afschrijving en vele kleine afschrijvingen. Dat is logisch gezien het feit dat het bij startende bedrijven erg onzeker is of een businessmodel aanslaat. Dat betekent dat in 2014 participatiemaatschappijen minimaal 8,75 miljard naar hun beleggers konden terugstorten als alleen gekeken wordt naar de aanschafwaarde van het aandelenbelang. Omdat het aandelenbelang in veel gevallen in waarde zal zijn gestegen zal in werkelijkheid een veelvoud aan rendement teruggevloeid zijn naar beleggers. BUYOUTS GENEREREN RECORDBEDRAG AAN TRANSACTIE- WAARDE Wanneer vreemd vermogen en inleg van andere investeerders 7 dan participatiemaatschappijen ook wordt meegerekend, dan is er in 2014 6 miljard aan buyouts gefinancierd bij Nederlandse bedrijven. Dit is een significante stijging ten opzichte van 2013 toen dit 4,9 miljard was en is het hoogste bedrag sinds de topjaren 2008 ( 6,6 miljard) en 2007 ( 15,7 miljard). 5 Bijstelling van eerder vermeld cijfer. 6 De fondsenwerving van 2007 is naar beneden bijgesteld. 7 Bijvoorbeeld co-investeringen van institutionele beleggers. Niet altijd is duidelijk of dit vreemd of eigen vermogen is. REGIONALE SPREIDING INVESTERINGEN GROOT Als gekeken wordt naar de regionale spreiding van investeringen is te zien dat investeringen zich concentreren in bepaalde regio s. Dat is voor een deel te verklaren vanuit het feit dat bepaalde regio s meer hoofdkantoren hebben (alleen hoofdvestigingen worden geregistreerd) en dat niet alle exacte locaties van bedrijven bekend zijn, maar niet volledig. Vooral in het segment zijn de verschillen groot. Vandaar ook dat de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen zo n belangrijke rol spelen. 13 14

Hoofdstuk 1 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 1 1.1 Investeringen en desinvesteringen 2007-2014 in miljard (markt-analyse) 1.3 Investeringen en desinvesteringen 2007-2014 in aantallen (markt-analyse) 5 400 350 4 300 3 250 200 2 150 1 100 50 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Investeringen Desinvesteringen Investeringen Desinvesteringen Noot: Desinvesteringen gewaardeerd tegen kostprijs Noot: Desinvesteringen gewaardeerd tegen kostprijs 1.2 Investeringen en desinvesteringen door Nederlandse participatiemaatschappijen 2007-2014 in miljard (industrie-analyse) 1.4 Omvang investeringen uitgesplitst naar aantal bedrijven 2010-2014 (markt-analyse) 3,0 Omvang investering 2010 2011 2012 2013 2014 0 tot 1 miljoen 200 68% 196 60% 215 68% 225 68% 252 65% 2,5 1 tot 5 miljoen 65 22% 79 24% 65 21% 93 28% 92 24% 5 tot 10 miljoen 20 7% 19 6% 24 8% 18 5% 21 5% 2,0 10 tot 25 miljoen 14 5% 20 6% 16 5% 21 6% 26 7% 25 tot 50 miljoen 13 4% 13 4% 10 3% 5 2% 6 2% 1,5 50 tot 100 miljoen 5 2% 8 2% 2 1% 2 1% 5 1% > 100 miljoen 4 1% 7 2% 1 0% 4 1% 4 1% 1,0 Totaal 296 324 315 331 386 0,5 Noot: Totale percentages tellen op tot boven de 100 omdat meerdere investeringen in één bedrijf plaats kunnen vinden. 0,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Investeringen Desinvesteringen Noot: Desinvesteringen gewaardeerd tegen kostprijs 15 16

Hoofdstuk 1 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 1 1.5 Herkomst geworven fondsen Nederlandse participatiemaatschappijen (industrie-analyse) 1.7 Aantallen en transactiewaarden buyouts 2009-2014 in miljoen (markt-analyse) x miljoen 2011 2012 2013 2014 Academische Instellingen 2 0% 0 0% 0 0% 2 0% 2014 5.977 Banken 293 13% 33 3% 22 3% 184 13% Kapitaalmarkt 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% Corporate beleggers 77 3% 27 2% 15 2% 52 4% Stichtingen en nalatenschappen 57 3% 1 0% 0 0% 3 0% 2013 2012 4.909 1.771 Family offices 303 13% 189 15% 259 32% 350 25% Fonds-in-fondsen 389 17% 260 21% 178 22% 103 7% 2011 5.260 Overheidsinstanties 136 6% 338 27% 116 15% 284 20% Verzekeringsmaatschappijen 92 4% 95 8% 30 4% 72 5% 2010 2.513 Andere vermogensbeleggers 64 3% 71 6% 36 4% 71 5% Pensioenfondsen 456 20% 119 9% 49 6% 136 10% Privé-personen 71 3% 103 8% 40 5% 85 6% Sovereign wealth funds 226 10% 0 0% 21 3% 0 0% 2009 333 0 10 20 30 40 50 60 70 Overige 91 4% 32 3% 38 5% 60 4% Totaal 2.257 1.267 804 1.402 < 50 miljoen 50-100 miljoen 100-250 miljoen > 250 miljoen 1.6 Allocatie geworven fondsen Nederlandse participatiemaatschappijen 2009-2014 (industrie-analyse) 1.8 Methoden van desinvestering 2007-2014 (markt-analyse) x miljoen 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Early-Stage 39 4% 27 2% 48 2% 24 2% 21 3% 11 8% Later Stage Venture 54 5% 0 0% 86 4% 87 7% 9 1% 28 2% Gebalanceerd* 101 9% 80 7% 2 0% 79 6% 180 22% 388 28% Totaal Venture 193 18% 107 9% 136 6% 189 15% 210 26% 533 38% Groeikapitaal 2 0% 35 3% 330 15% 0 0% 98 12% 6 0% Buyouts 592 55% 914 75% 1.559 69% 89 71% 287 36% 680 49% Generalist** 281 26% 167 14% 238 11% 181 14% 210 26% 183 13% Totaal geworven 1.068 100% 1.222 100% 2.262 100% 1.269 100% 804 100% 1.402 100% * Gebalanceerd omvat zowel Early Stage als Later Stage Venture zonder specifieke focus. ** Generalist omvat fondsen met zowel een expliciet als impliciet brede investeringsfocus op zowel als andere vormen van financiering.. x 1000 / aantal bedrijven 2011 2012 2013 2014 Verkoop aan derden* 1.530 37 450 28 381 24 463 37 Verhandeling via effectenmarkt 73 4 729 6 764 5 407 8 Beursintroductie 69 2 282 1 0 0 85 1 Verhandeling van stukken na beursintroductie 5 2 447 5 764 5 321 7 Faillissement / voorzieningen 17 13 235 48 80 29 125 44 Terugbetaling van achtergestelde leningen 20 1 0 0 0 0 0 0 Terugbetaling preferente aandelen of leningen 99 29 44 71 257 44 256 39 Verkoop aan andere participatiemaatschappij 692 21 114 15 203 10 681 19 Verkoop aan financiële instelling 130 2 23 2 0 0 18 3 (Terug)Verkoop aan management (buy-back) 110 23 39 21 167 31 29 26 Andere vorm van desinvestering 3 1 9 13 0 0 8 13 Onbekend 3 1 0 0 7 7 0 1 Totaal 2.678 127 1.642 197 1.859 146 1.986 187 * Doorgaans verkoop aan strategische partijen 17 18

Hoofdstuk 1 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 1 REGIONALE SPREIDING INVESTERINGEN Noord-Holland 2012 2013 2014 0,3 1 0,4 1 0,2 1 20,5 3 134,8 3 57,9 8 20,8 4 135,2 4 58,1 9 Friesland Metropoolregio Amsterdam Groningen Drenthe Flevoland Overijsel Gelderland Utrecht Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Samenwerkingsverband Regio Eindhoven Limburg Onbekend 0,2 1 0,0 0 1,6 7 0,0 0 34,2 3 5,4 2 0,2 1 34,2 3 7,0 9 85,6 36 68,5 55 49,6 51 218,1 32 898,0 29 1154,5 47 303,7 68 966,4 84 1204,0 98 2,4 1 1,1 1 0,4 1 0,0 0 15,5 1 0,1 1 2,4 1 16,6 2 0,5 2 0,0 0 0,0 0 3,5 4 0,6 1 34,0 4 96,0 2 0,6 1 34,0 4 99,5 6 0,6 3 0,4 3 0,0 0 26,0 1 0,0 0 143,8 2 26,5 4 0,4 3 143,8 2 3,0 9 6,8 10 10,8 16 118,6 11 65,8 10 27,9 14 121,6 20 72,6 20 38,8 30 10,6 39 10,4 43 7,2 33 30,4 21 14,6 12 89,4 10 41,0 60 25,0 55 96,6 43 6,7 8 43,4 14 29,5 17 181,6 10 548,1 12 125,8 13 188,4 18 591,5 26 155,3 30 49,2 18 31,6 21 29,0 36 254,5 25 316,4 25 884,5 18 303,6 43 347,9 46 913,5 53 0,0 0 5,8 2 1,7 1 3,6 1 6,8 3 10,6 4 3,6 1 12,5 5 12,2 5 3,6 4 6,0 7 3,7 5 219,0 12 23,8 5 303,8 14 222,6 16 29,7 12 307,5 19 5,2 2 9,6 3 2,2 4 30,2 6 6,8 4 8,0 3 35,4 8 16,4 7 10,2 7 3,8 19 3,7 16 5,7 20 21,0 8 21,7 7 17,2 4 24,8 27 25,3 23 22,9 24 9,7 21 7,5 16 24,2 30 75,1 22 55,8 21 31,8 19 84,8 43 63,3 37 56,0 49 aantal ondernemingen geïnvesteerd bedrag aantal ondernemingen geïnvesteerd bedrag aantal ondernemingen geïnvesteerd bedrag Cijfers voor de provincies Noord-Holland, Flevoland en Noord-Brabant zijn exclusief respectievelijk de Metropoolregio Amsterdam en Samenwerkingsverband regio Eindhoven. Private equity is inclusief buyout, groei, rescue/turnaround en vervangingskapitaal 19 20

Hoofdstuk 2 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 2 ONTWIKKELINGEN PER FINANCIERINGSFASE 2 Kijk Per bedrijfsfase zijn er verschillende financieringsbehoeften. Participatiemaatschappijen kunnen een rol spelen in iedere fase van een bedrijf. In de vroege fase zijn er verschillende vormen van (b.v. seed-, start- of later stage venture-financiering), in de volwassen fase gaat het meestal om (management) buyouts of expansiefinanciering. Een participatiemaatschappij kan later in de levenscyclus ook een rescue/turnaround financieren. FORS HOGER BEDRAG VOOR BUYOUTS In 2014 werd er voor 2,5 miljard in 70 bedrijven aan buyouts gerealiseerd door participatiemaatschappijen. Dit is significant hoger dan in 2013 toen dit 1,9 miljard was in 53 bedrijven. Opvallend hierbij is dat er bijna een sterke stijging is van het aantal kleinere buyouts, tot 15 miljoen. Van 35 bedrijven in 2013, naar 54 bedrijven in 2014. Zowel Nederlandse participatiemaatschappijen als buitenlandse zijn actiever geweest in 2014. Ondernemers lijken ook bewuster te zijn van wat een participatiemaatschappij voor hen kan betekenen. De klassieke directeur-grootaandeelhouder die tegen pensionering hoopt zijn bedrijf te kunnen verkopen aan een participatiemaatschappij maakt plaats voor een jongere ondernemer die trapsgewijs een bedrijf naar een volgende fase wil brengen, en daarvoor doelbewust een participatiemaatschappij inschakelt om te helpen die transitie te maken. GROTE GROEI-INVESTEREN In 2014 werd 354 miljoen in 65 bedrijven geïnvesteerd, specifiek als groeikapitaal. In 2013 was dit nog 194 miljoen in 66 bedrijven. Het gaat hier om volwassen bedrijven waarvoor alleen bankfinanciering onvoldoende is om hun groeiplannen te realiseren. Vaak gaat het hier om minderheidsparticipaties die met relatief veel eigen vermogen gefinancierd worden. In 2014 waren voor Corporate Venture Capital cijfers op nvp.nl Een overzicht van alle ROM s is te vinden via de zoekmachine op nvp.nl er een aantal grotere groei-investeringen in voornamelijk Nederlandse technologiebedrijven. STABIELE ONTWIKKELING VENTURE CAPITAL-INVESTERINGEN In totaal is er in 2014 169 miljoen aan geïnvesteerd in 226 bedrijven. In 2013 was dit nog 195 miljoen in 192 bedrijven. Corporate is een kleine maar groeiende subgroep. Omdat grote bedrijven toch deels afhankelijk zijn van de innovatie die ists financieren, maar tegelijkertijd steeds minder beschikken over grote traditionele onderzoeksafdelingen, besluiten zij steeds vaker het -model te gebruiken. Ook de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM s) zijn belangrijk voor het financieren van jonge bedrijven. Hun doelstelling is het stimuleren van een regionale economie en zij hebben een overheid als aandeelhouder. Zij concurreren over het algemeen niet of nauwelijks met reguliere participatiemaatschappijen. Zo richten zij zich voornamelijk op risicovollere kleine investeringen en kunnen zij bij een volgende investeringsronde over het algemeen niet zulke grote bedragen meefinancieren als andere partijen. In 2014 investeerden zij in 151 bedrijven, waarvan 120 bedrijven een vorm van ontvingen. Alhoewel zij in totaal maar voor 67 miljoen investeerden, waarvan 48 miljoen als (28% van het totaal), was dit wel 67% van het totaal aantal bedrijven waarin werd geïnvesteerd. RESCUE/TURNAROUND ALS GESPECIALISEERDE NICHE Nederlandse participatiemaatschappijen financierden 9 rescue/turnaround-financieringen ter waarde van 18 miljoen in 2014. In 2013 was dit 49 miljoen voor 10 bedrijven. Het aantal rescue/turnaround-financieringen is daarmee sinds 2007 redelijk contstant, wel is het totale bedrag aan rescue/turnaround-financieringen in 2014 het laagste sinds 2008. 21 22

Hoofdstuk 2 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 2 NEDERLANDSE VENTURE CAPITALISTS HALEN RECORDBE- DRAG AAN FONDSEN OP De -fondsenwerving is sterk gestegen. Werd er in 2013 nog 210 miljoen 8 opgehaald, in 2014 was dit 533 miljoen. Een meer dan verdubbeling die waarschijnlijk toe te schrijven is aan het Dutch Venture Initiative (DVI), het vliegwieleffect dat zij teweegbracht bij andere beleggers en één nieuw -fonds met een groot Nederland pensioenfonds als belegger. Het DVI is een fonds-in-fondsen van het Ministerie van Economische Zaken en het European Investment Fund (EIF) van 150 miljoen dat in Nederlandse participatiemaatschappijen belegt die een focus hebben op later stage venture en groei. Daarnaast lijken vooral Amerikaanse beleggers weer meer geïnteresseerd in Nederlandse life sciences-fondsen. Opvallend is verder dat de fondsenwerving voor in verregaande mate gedeïnstitutionaliseerd is ten opzichte van de fondsenwerving voor buyouts. Om de bestaande infrastructuur van Nederlandse - en groeifondsen in stand te houden en ook uit te breiden in de toekomst zijn echter wel institutionele beleggers noodzakelijk. Het is daarom te hopen dat via het DVI deze trend snel te keren is. GOEDE FONDSENWERVING ONDER BREDE GROEP NEDERLANDSE BUYOUT-FONDSEN Nederlandse participatiemaatschappijen hebben in 2014 680 miljoen aan nieuwe fondsen geworven om buyouts te realiseren. Dat was in 2013 nog een bedrag van 287 miljoen. Het is opvallend dat er zo n relatief hoog bedrag kon worden geworven aangezien geen van de grootste fondsen in de markt op zoek waren naar nieuw kapitaal. Dit betekent dat er onder een brede laag van kleinere Nederlandse participatiemaatschappijen goed fondsen geworven konden worden. Vooral particuliere beleggers lijken geïnteresseerd om, al dan niet direct of via tussenstructuren, via een participatiemaatschappij te beleggen in Nederlandse bedrijven. Fondsenwerving voor Nederlands groeikapitaal was 6 miljoen in 2014. Kijk voor eerdere jaren op nvp.nl Kijk voor de verhouding van vervolginvesteringen, maar ook of er sprake is van syndicatie van investeringen, op nvp.nl DESINVESTERINGEN VENTURE CAPITAL In 2014 werd er uit 85 jonge bedrijven en starters een bedrag van 77 miljoen (tegen kostprijs) gedesinvesteerd. In 2013 was dit nog 98 miljoen uit 58 bedrijven. Bij jonge bedrijven en starters wordt vaak relatief snel duidelijk of het bedrijf kans van slagen heeft of niet, vandaar ook het relatief hoge aantal afschrijvingen. Bemoedigend zijn de hoge aantallen verkoop aan derden en aan andere participatiemaatschappijen. Dit betekent dat er een keten van financiers is die een bedrijf naar een volgende fase kan brengen. DESINVESTERINGEN BUYOUTS In 2014 werd er voor 1,9 miljard uit 102 bedrijven gedesinvesteerd waarin ooit een buyout gedaan was. In 2013 was dit nog 1,8 miljard uit 89 bedrijven. Opvallend hierbij is ook het relatief grote aantal bedrijven waarin het belang werd overgenomen door een andere participatiemaatschappij. Ook bij buyouts is het namelijk zo dat er een keten van financiering is. Veel participatiemaatschappijen zijn gespecialiseerd in een bepaalde fase van het transitieproces dat ook bij een buyout hoort en zodra zij hun maximale waarde hebben toegevoegd kan een andere participatiemaatschappij zijn specifieke expertise inzetten. GROTE VERVOLGINVESTERINGEN In 2014 ging 1,5 miljard naar 196 bedrijven die al eens eerder financiering van een Nederlandse participatiemaatschappij ontvingen, in 2013 waren het 149 bedrijven die ongeveer hetzelfde bedrag ontvingen. Vervolginvesteringen kunnen zogenoemde add-on investeringen zijn, maar vaker betreft het trapsgewijze investeringen zoals in erg gebruikelijk is, een herfinanciering of een secondary buyout. 8 Bijstelling van eerder vermeld cijfer. 23 24

Hoofdstuk 2 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 2 2.1 Investeringen per financieringsfase Geïnvesteerd bedrag in miljoen 2011-2014 (markt-analyse) 2.3 Investeringen per financieringsfase Aantal ondernemingen 2011-2014 (markt-analyse) 3.000 200 2.500 150 2.000 1.500 100 1.000 50 500 0 Seed Start-up Later Stage Venture Groei Rescue/ Turnaround Buyout 0 Seed Start-up Later Stage Venture Groei Rescue/ Turnaround Vervangingskapitaal Vervangingskapitaal Buyout 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2.2 Herkomst geworven fondsen Nederlands 2011-2014 2.4 Herkomst geworven fondsen Nederlands buyout 2011-2014 x miljoen 2011 2012 2013 2014 Academische Instellingen 0 0% 0 0% 0 0% 2 0% Banken 0 0% 3 1% 1 0% 24 5% Kapitaalmarkt 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% Corporate beleggers 64 47% 27 14% 15 7% 42 8% Stichtingen en nalatenschappen 0 0% 1 0% 0 0% 3 1% Family offices 20 15% 26 14% 25 12% 49 9% Fonds-in-fondsen 0 0% 0 0% 56 27% 15 3% Overheidsinstanties 32 24% 46 24% 79 38% 187 35% Verzekeringsmaatschappijen 0 0% 65 34% 0 0% 29 5% Andere vermogensbeleggers 0 0% 0 0% 3 1% 11 2% Pensioenfondsen 0 0% 0 0% 0 0% 112 21% Privé-personen 6 4% 13 7% 24 11% 39 7% Sovereign wealth funds 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% Overige 13 10% 10 5% 7 3% 20 4% Totaal 136 100% 189 100% 210 100% 533 100% x miljoen 2011 2012 2013 2014 Academische Instellingen 2 0% 0 0% 0 0% 0 0% Banken 250 16% 30 3% 0 0% 160 24% Kapitaalmarkt 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% Corporate beleggers 0 0% 0 0% 0 0% 10 2% Stichtingen en nalatenschappen 52 3% 0 0% 0 0% 0 0% Family offices 10 1% 15 2% 38 13% 168 25% Fonds-in-fondsen 365 23% 260 29% 69 24% 88 13% Overheidsinstanties 0 0% 259 29% 5 2% 63 9% Verzekeringsmaatschappijen 92 6% 30 3% 30 11% 43 6% Andere vermogensbeleggers 27 2% 71 8% 33 12% 60 9% Pensioenfondsen 411 26% 119 13% 45 16% 24 4% Privé-personen 56 4% 91 10% 16 6% 25 4% Sovereign wealth funds 226 15% 0 0% 21 7% 0 0% Overige 68 4% 22 3% 30 11% 40 6% Totaal 1.559 100% 897 100% 287 100% 680 100% 25 26

Hoofdstuk 2 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 2 2.5 Investeringen per financieringsfase exclusief Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen 2011-2014 (markt-analyse) 2.6 Investeringen door Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen 2011-2014 (markt-analyse) x 1.000 2011 2012 2013 2014 Seed 3.890 0% 1.503 0% 4.693 0% 2.431 0% Start-up 94.377 3% 74.341 5% 105.052 4% 76.812 2% Later Stage Venture 57.348 2% 87.641 6% 56.309 2% 41.867 1% Totaal Venture 155.616 5% 163.485 11% 166.054 7% 121.110 4% Groei 443.429 15% 221.246 15% 181.296 7% 340.617 11% Rescue/ Turnaround 19.748 1% 62.120 4% 83.694 3% 17.026 1% Vervangingskapitaal 43.286 1% 46.684 3% 32.623 1% 48.699 2% Buyout 2.208.224 73% 855.389 57% 1.860.473 75% 2.531.699 80% Totaal Investeringen 3.025.919 100% 1.512.409 100% 2.490.194 100% 3.180.262 100% Aantal bedrijven 2011 2012 2013 2014 Seed 7 3% 3 1% 4 1% 14 4% Start-up 40 15% 46 17% 53 18% 67 20% Later Stage Venture 26 10% 27 10% 31 11% 25 7% Totaal Venture 72 26% 75 27% 88 31% 106 31% Groei 54 20% 48 17% 42 15% 46 13% Rescue/ Turnaround 8 3% 8 3% 6 2% 4 1% Vervangingskapitaal 9 3% 14 5% 12 4% 14 4% Buyout 56 21% 55 20% 51 18% 67 20% Totaal Aantal Bedrijven 272 100% 276 100% 287 100% 343 100% x 1.000 2011 2012 2013 2014 Seed 1.362 3% 738 2% 2.111 4% 1.714 3% Start-up 12.686 32% 11.444 37% 21.958 47% 43.497 65% Later Stage Venture 734 2% 5.205 17% 4.948 11% 2.938 4% Totaal Venture 14.782 37% 17.388 56% 29.017 62% 48.148 72% Groei 17.890 45% 9.516 31% 13.084 28% 12.319 18% Rescue/ Turnaround 2.985 7% 3.655 12% 3.055 7% 522 1% Vervangingskapitaal 0 0% 0 0% 345 1% 2.454 4% Buyout 4.353 11% 400 1% 1.487 3% 3.226 5% Totaal Investeringen 40.010 100% 30.958 100% 46.989 100% 66.669 100% Aantal bedrijven 2011 2012 2013 2014 Seed 7 6% 3 3% 9 7% 4 3% Start-up 65 52% 68 58% 83 61% 102 68% Later Stage Venture 5 4% 16 14% 12 9% 14 9% Totaal Venture 77 61% 87 74% 104 76% 120 79% Groei 37 29% 22 19% 24 18% 19 13% Rescue/ Turnaround 7 6% 6 5% 5 4% 5 3% Vervangingskapitaal 0 0% 0 0% 2 1% 4 3% Buyout 5 4% 2 2% 2 1% 3 2% Totaal Aantal Bedrijven 126 100% 117 100% 137 100% 151 100% 2.7 Methoden van desinvestering Nederlandse bedrijven door 2007-2014 (markt-analyse) 2.8 Methoden van desinvestering Nederlandse bedrijven door buyouts 2007-2014 (markt-analyse) x 1000 / aantal bedrijven 2011 2012 2013 2014 Verkoop aan derden* 70 12 29 12 58 9 35 15 Verhandeling via effectenmarkt 0 1 0 1 8 1 11 3 Beursintroductie 0 0 0 0 0 0 0 0 Verhandeling van stukken na beursintroductie 0 1 0 1 8 1 11 3 Faillissement / voorzieningen 4 7 24 25 14 16 13 30 Terugbetaling van achtergestelde leningen 0 0 0 0 0 0 0 0 Terugbetaling preferente aandelen of leningen 7 7 5 37 7 19 6 13 Verkoop aan andere participatiemaatschappij 20 4 17 4 0 0 4 3 Verkoop aan financiële instelling 0 1 0 0 0 0 1 1 (Terug)Verkoop aan management (buy-back) 5 8 14 7 5 9 4 12 Andere vorm van desinvestering 0 0 2 8 0 0 2 8 Onbekend 3 1 0 0 5 5 0 0 Totaal 109 40 92 91 98 58 77 85 x 1000 / aantal bedrijven 2011 2012 2013 2014 Verkoop aan derden* 1.460 25 421 16 323 15 428 22 Verhandeling via effectenmarkt 73 3 729 5 756 4 396 5 Beursintroductie 69 2 282 1 0 0 85 1 Verhandeling van stukken na beursintroductie 4 1 447 4 756 4 311 4 Faillissement / voorzieningen 14 6 211 23 66 14 111 14 Terugbetaling van achtergestelde leningen 20 1 0 0 0 0 0 0 Terugbetaling preferente aandelen of leningen 92 22 39 34 250 25 249 26 Verkoop aan andere participatiemaatschappij 672 17 97 11 203 10 677 16 Verkoop aan financiële instelling 130 1 23 2 0 0 17 2 (Terug)Verkoop aan management (buy-back) 105 15 25 14 162 22 24 14 Andere vorm van desinvestering 3 1 7 5 0 0 6 5 Onbekend 0 0 0 0 2 2 0 1 Totaal 2.569 87 1.551 106 1.761 89 1.909 102 * Doorgaans verkoop aan strategische partijen * Doorgaans verkoop aan strategische partijen 27 28

Hoofdstuk 3 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 3 ONTWIKKELINGEN PER BEDRIJFSSECTOR 3 VENTURE CAPITAL GEÏNTERESSEERD IN LIFE-SCIENCES EN COMPUTER EN CONSUMENTENELECTRONICA In 2014 werd door ists 92 miljoen geïnvesteerd in de sector life sciences. Dit was 55% van het totale bedrag aan investeringen. In 2013 was dit 96 miljoen, 49% van het totaal. Samen met de computer en consumentenelectronica zijn dit de sectoren waarin traditioneel het meeste geïnvesteerd wordt door participatiemaatschappijen. BUYOUTS VOORAL IN SECTOREN ZAKELIJKE EN INDUSTRIËLE PRODUCTEN, COMPUTER EN CONSUMENTENELECTRONICA In 2014 werd voor 925 miljoen aan buyouts mogelijk gemaakt in de sector zakelijke en industriële producten. Dit was 31% van het totale bedrag aan investeringen. In 2013 was dit 89 miljoen, 4% van het totaal. Dit geeft aan dat in het buyoutsegment het veel wisselvalliger is in welke sectoren met investeert. PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJEN NEMEN HUN AANDEEL IN HIGH- EN CLEANTECH In 2014 was 26 % van de investeringen in ( 105 miljoen) in 105 high-tech bedrijven 9. Dit is een verandering ten opzichte van 2013 toen dit 182 miljoen was in 85 bedrijven. Afgelopen jaar is 118 miljoen in 29 clean-tech bedrijven geïnvesteerd. Een signfnificante stijging ten opzichte van 2013 toen dit 37 miljoen in 23 bedrijven. Meer cijfers over high- en cleantech op nvp.nl 360 98 miljoen 43 116 1880 miljoen 320 miljoen miljoen 10 10 18 20 miljoen 4 miljoen 330 60 miljoen 64 150 miljoen 33 9 Beschikbaar in de uitgebreidere data op nvp.nl Chemische producten en agrarische sector Zakelijke en industriële producten en diensten Consumenten goederen, -diensten en detailhandel Energie en milieu Financiële diensten (incl. vastgoed) ICT Gezondheidszorg en biotechnologie Overige 1 Aantal ondernemingen 29 30

Hoofdstuk 3 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 3 3.1 Investeringen naar bedrijfssectoren 2011-2014 (markt-analyse) 3.2 Investeringen buyouts naar bedrijfssectoren 2011-2014 (markt-analyse) X 1.000 2010 2011 2012 2013 Chemische producten en agrarische sector 905 4 5.597 8 5.221 6 3.470 13 - Agrarische sector 742 2 255 2 2.991 5 3.118 8 - Chemische producten en materialen 163 2 5.342 6 2.230 1 352 5 Zakelijke en industriële producten en diensten 4.264 12 3.338 11 15.186 12 19.211 30 - Zakelijke en industriële producten 2.500 6 2.713 8 9.808 7 15.601 22 - Zakelijke en industriële diensten 1.764 6 625 3 5.378 5 3.610 8 Consumenten goederen, diensten en retail 3.114 8 5.070 18 7.629 21 3.122 14 - Consumentengoederen en detailhandel 3.089 7 4.283 13 4.157 14 2.332 9 - Overige consumentenservices 25 1 787 5 3.472 7 790 5 Energie en mileu 7.583 9 17.521 15 10.339 18 13.337 18 Financiële diensten (incl. vastgoed) 0 0 3.124 3 0 0 850 1 - Financiële diensten 0 0 122 1 0 0 850 1 - Vastgoed 0 0 3.002 2 0 0 0 0 ICT 35.899 56 29.133 52 59.462 72 35.120 68 - Communicatie 10.239 26 6.652 17 13.815 23 18.128 31 - Computer en consumentenelectronica 25.660 30 22.481 35 45.647 49 16.992 37 Gezondheidszorg en biotechnologie 117.649 56 115.384 50 96.267 59 92.290 77 Overige 985 4 1.705 5 969 4 1.858 5 - Bouw en constructie 0 0 240 1 0 0 1.005 3 - Vervoer en logistiek 950 3 1.400 2 969 4 800 1 - Onbekend 35 1 65 2 0 0 53 1 Totaal 170.398 149 180.873 162 195.071 192 169.258 226 X 1.000 2010 2011 2012 2013 Chemische producten en agrarische sector 328.522 12 67.855 8 41.702 8 15.922 5 - Agrarische sector 15.182 4 4.751 2 20.300 5 12.922 4 - Chemische producten en materialen 313.340 8 63.104 6 21.402 3 3.000 1 Zakelijke en industriële producten en diensten 833.362 46 339.219 29 523.567 32 313.209 34 - Zakelijke en industriële producten 502.203 22 211.243 18 154.533 16 215.669 23 - Zakelijke en industriële diensten 331.159 24 127.977 11 369.034 16 97.540 11 Consumenten goederen, diensten en retail 1.166.869 42 238.266 31 822.997 32 321.076 29 - Consumentengoederen en detailhandel 819.450 23 156.623 22 654.088 26 184.386 22 - Overige consumentenservices 347.419 19 81.643 9 168.909 6 136.690 7 Energie en mileu 66.550 14 90.656 13 21.719 10 136.603 15 Financiële diensten (incl. vastgoed) 30.785 4 38.937 4 15.457 1 57.339 3 - Financiële diensten 30.785 4 38.937 4 15.457 1 57.339 3 - Vastgoed 0 0 0 0 0 0 0 0 ICT 119.164 28 143.629 32 119.683 35 1.840.513 48 - Communicatie 98.822 15 76.071 6 30.655 9 915.405 18 - Computer en consumentenelectronica 20.342 13 67.558 26 89.028 26 925.108 30 Gezondheidszorg en biotechnologie 88.243 18 85.392 19 548.019 16 263.623 22 Overige 106.420 11 195.056 17 82.913 5 8.277 5 - Bouw en constructie 100.685 4 12.228 6 475 2 5.077 4 - Vervoer en logistiek 3.583 5 180.328 7 80.938 1 3.200 1 - Onbekend 2.152 2 2.500 4 1.500 2 0 0 Totaal 2.739.915 175 1.199.010 153 2.176.058 139 2.956.563 161 31 32

Hoofdstuk 4 Ondernemend vermogen Hoofdstuk 4 VOORUITBLIK 4 PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJEN HELPEN OPTIMISME TE VERZILVEREN De Nederlandse economie lijkt na een lange en broze herstelperiode weer blijvend de weg omhoog gevonden te hebben. Nederlandse bedrijven zien weer kansen, en een participatiemaatschappij is een goede partner om die ambities te helpen verwezenlijken. Grote internationale participatiemaatschappijen blijven geïnteresseerd om te investeren in veelbelovende Nederlandse bedrijven, zowel aan de buyout-kant in grotere Nederlandse bedrijven, als aan de kant in veelbelovende starters en harde groeiers. Het ziet er naar uit dat er in 2015 veel geïnvesteerd zal worden door grote internationale participatiemaatschappijen om afgesplitste onderdelen van grotere Nederlandse concerns naar zelfstandigheid te begeleiden. Het blijft belangrijk om te beseffen wat voor belangrijke rol deze investeerders spelen in Nederland. Het Nederlandse MKB wordt traditioneel voornamelijk door Nederlandse participatiemaatschappijen van risicokapitaal voorzien, en dat MKB lijkt nu ook weer klaar om te groeien. Participatiemaatschappijen helpen al meer dan 30 jaar het ambitieuze MKB te professionaliseren, internationaliseren en uit te breiden, en 2015 heeft de potentie om daarin een uitschieter worden, In 2014 bleek de uitermate positieve invloed van het Dutch Venture Initiative (DVI) op de fondsenwerving voor investeerders in starters en snelle groeiers. Het DVI is een fonds-in-fondsen dat is opgezet door het Ministerie van Economische Zaken en het European Investment Fund (EIF) dat belegt in Nederlandse later stage venture- en groeifondsen. De fondsenwerving voor deze groep participatiemaatschappijen was voorheen zeer moeizaam, vooral onder institutionele beleggers. Maar het DVI lijkt een vliegwieleffect op gang gebracht te hebben en de fondsenwerving een belangrijke impuls te hebben gegeven. Daarmee is de bestaande infrastructuur van investeerders voorlopig gegarandeerd. Op dit moment is al het beschikbare vermogen van het DVI belegd. Het is daarom zeer belangrijk om in 2015 het momentum vast te houden dat het DVI gecreëerd heeft. Daarbij moeten ook institutionele beleggers er meer van overtuigd worden om in Nederlandse starters en snelle groeiers te beleggen. Want nog te vaak moeten ambitieuze starters of groeiers naar het buitenland verhuizen, worden te vroeg door een groter concern opgeslokt, of verdwijnen helemaal voortijdig omdat er geen financiering voorhanden is. In Nederland profiteert bijna iedereen van participatiemaatschappijen. Dat kan direct zijn omdat zij bij die 350.000 mensen in Nederland behoren die bij een bedrijf werken dat gesteund wordt door een participatiemaatschappij, of indirect omdat zij bij de miljoenen mensen behoren wiens pensioenfonds belegt in participatiemaatschappijen. Daarmee creëren participatiemaatschappijen in de luwte al meer dan 30 jaar aanzienlijke waarde, zowel in de vorm van bovengemiddeld rendement, als maatschappelijk door sterke en innovatieve bedrijven te faciliteren. Dat mag in 2015 wel weer eens vaker uitgelegd worden. Philip Houben Voorzitter NVP 33 34

Hoofdstuk 4 Ondernemend vermogen BEGRIPPENLIJST BUYOUT Financiering van overnames waarbij een deel van de aandelen wordt gekocht door het zittende management (management buyout, MBO) of door nieuw management (buy-in, MBI). CAPTIVE (FONDS) Dochter van bank of verzekeraar of soms van een institutionele belegger. Een van de kenmerken van een captive fonds is dat het financieel een beroep doet op de moeder op het moment dat de captive een aantrekkelijk participatievoorstel heeft. Als gevolg hiervan is de omvang van het beschikbare vermogen bij deze fondsen niet altijd goed meetbaar. DESINVESTERINGEN Geheel of gedeeltelijk afstand nemen van een participatie, door verkoop aan andere aandeelhouders of derden, danwel (terug)betaling van leningen, interest en dividend, danwel afboeking op een participatie vanwege afschrijving of faillissement. EVCA European Private Equity & Venture Capital Association. De Europese brancheorganisatie voor en venture capital. EXIT Synoniem aan desinvestering maar wordt meestal geen afschrijving mee bedoeld. FINANCIERINGSFASE De fase waarin een onderneming zich bevindt, op het moment dat kapitaal verstrekt wordt. De volgende financieringsfasen worden onderscheiden: seed, start, groei, buyout en overig (turnaround en herfinancieringen). FONDS-IN-FONDS Fonds dat in andere fondsen deelneemt en derhalve indirect participeert. GROEIFINANCIERING Financiering voor het verder commercialiseren van productie en verkoop bij ondernemingen die hun productontwikkeling voltooid hebben, maar nog geen winst genereren. Ook gebruikt voor groeifinanciering in volwassen bedrijven. PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ Bedrijf dat investeert door middel van danwel. PRIVATE EQUITY Investeringen in niet-beursgenoteerde ondernemingen. Private equity omvat investeringen in volwassen bedrijven. SECONDARY BUYOUT Buyout waarbij de participatie wordt overgenomen door een andere participatiemaatschappij of financiële instelling. SEED-FINANCIERING/-KAPITAAL Financiering voor onderzoek, bepaling en ontwikkeling van het initiële concept voordat de start-upfase wordt bereikt. SOVEREIGN WEALTH FUND Fonds gefinancierd door een overheid, bijvoorbeeld door opbrengsten uit winning natuurlijke grondstoffen. Investeert meestal niet direct in bedrijven, maar indirect via een participatiemaatschappij. START-FINANCIERING/-KAPITAAL Financiering voor productontwikkeling en initiële marketingactiviteiten van beginnende ondernemingen. REGIONALE ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ (ROM) Participatiemaatschappij gericht op het versterken van de regionale economie. RESCUE/TURNAROUNDFINANCIERING Investering in een bedrijf dat verlies lijdt en waarvan de continuïteit zonder extern vermogen niet is gewaarborgd. Door middel van een investering en een reorganisatie kan de onderneming weer levensvatbaar worden. VERVANGINGSKAPITAAL Wanneer een investeerder de aandelen van een andere aandeelhouder overneemt. In dit geval ontvangt de onderneming geen extra kapitaal. UITGEBREIDERE EN OP MAAT GEMAAKTE CIJFERS Voor verder onderzoek heeft de NVP uitgebreidere informatie beschikbaar. Voor leden en geasoccieerde leden is het ook mogelijk om, in alle redelijkheid, op maat gemaakte rapportages te ontvangen. BEHANDELING EN VERTROUWELIJKHEID VAN DATA De NVP brengt nooit informatie naar buiten waarin indivuele gevallen te herleiden zijn die niet openbaar gemaakt zijn. NVP, PwC en PEREP_ Analytics hanteren de hoogste standaarden wat betreft data-veiligheid. Nooit zal de verzamelde informatie voor commerciële doeleinden gebruikt worden. COLOFON 2015 NVP Overname is, met bronvermelding, toegestaan. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de grootst mogelijke zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s) geen aansprakelijkheid. Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen Noordhollandstraat 71 1081 AS Amsterdam T 31 (020) 571 22 70 E info@nvp.nl W www.nvp.nl ISSN: 2214-0514 Vormgeving: LOTS OF/Concept & ontwerp lots-of.nl 35

DE NEDERLANDSE PRIVATE EQUITY EN VENTURE CAPITAL MARKT IN 2014 ONDERNEMEND VERMOGEN APRIL 2015