POST HBO OPLEIDING GEDRAGSSPECIALIST INLEIDING Bij de ontwikkeling van een post-hbo basisopleiding tot Gedragsspecialist heeft aantal factoren een rol gespeeld. Bijvoorbeeld de verwachting dat het onderwijsveld passend onderwijs kan bieden aan alle kinderen. Dit vraagt van scholen een goede zorgstructuur, zodat tegemoet kan worden gekomen aan de onderwijsbehoeften van alle leerlingen. Voor de realisatie is veel kennis en inzicht nodig. De basisopleiding tot Gedragsspecialist is een praktijkgerichte opleiding met gefundeerde theoretische onderbouwing. In deze opleiding wordt de basis gelegd voor verdere opleiding en ontwikkeling. De eigen werkplek wordt als belangrijkste plaats voor het leren gezien. Door de koppeling van theorie en praktijk wordt fragmentatie voorkomen en is het leren betekenisvol. DOEL De opleiding heeft tot doel leerkrachten uit de basisschool te scholen voor de taak van gedragsspecialist in de eigen school. De basisopleiding Gedragsspecialist zorgt ervoor dat de student basisbekwaam wordt in het handelingsgericht beantwoorden van vragen van collega leerkrachten over gedrag van leerlingen binnen de school. Daarnaast leert de student om de collega te begeleiden in het kader van deze vragen. De gedragsspecialist maakt deel uit van het zorgteam van de basisschool en kan in die hoedanigheid door de Intern Begeleider worden gevraagd om zijn/haar expertise in te zetten. BESCHRIJVING VAN DE EENJARIGE BASISOPLEIDING TOT GEDRAGSSPECIALIST Het betreft een eenjarige basisopleiding tot Gedragsspecialist. Na afloop van de opleiding kan de student leerlingen met hun specifieke onderwijsbehoeftes op het gebied van gedrag nader onderzoeken en een bijdrage leveren aan hun begeleiding in de klas en school. Zij heeft hierover (wanneer dat nodig is) in samenwerking met leerkrachten contact met leerlingen en hun ouders en externe instanties. Zij is thuis in de speciale onderwijszorg. Zij deelt haar specialisme met collega s en is in staat haar collega s te coachen en te begeleiden op het gebied van haar specialisme. De basisopleiding Gedragsspecialist is een praktijkgerichte opleiding met een gefundeerde theoretische onderbouwing. Voor de nadere uitwerking van de competenties zal gebruik worden gemaakt van het taak- en functieprofiel zo snel als de Landelijke Beroepsvereniging Gedragspecialisten (LBGS) dat heeft vastgesteld. De inhoud van de verdiepingsdimensie professionele beroepshouding en kwaliteiten is gebaseerd op de dimensies van het Competentieprofiel Inclusief bekwaam (Claasen, De Bruine, Schuman, Siemons & Van Velthooven, 2009). 1
De opleiding bestaat uit doorlopende ontwikkelingslijnen. De competenties komen binnen alle thema s aan bod en worden zodanig uitgewerkt dat ze door de basisopleiding gedekt worden en alle relevante componenten (kennis, vaardigheden en houding) omvatten. De inhoud van de opleiding krijgt gestalte vanuit de interactionistische visie. Hiermee wordt bedoeld dat het ontwikkelingsproces van het kind het resultaat is van een samenwerking tussen tenminste twee factoren: de persoon (het kind) en de omgeving. De leerkracht, de school en de ouders maken deel uit van die omgeving. Beïnvloeding van het ontwikkelingsproces is een complex geheel van factoren en kan verklaard worden vanuit diverse theorieën: biologisch, psychologisch, sociaal en cultureel. Het volgen van de ontwikkeling van de kinderen gebeurt handelingsgericht. Onder handelingsgericht werken (HGW) wordt een doorgaand proces verstaan, waarbij het waarnemen, begrijpen, plannen en realiseren van de onderwijsbehoeften van de leerlingen centraal staat. Door de onderwijsbehoeften van de leerling centraal te stellen en het onderwijsaanbod daarop af te stemmen, verbetert het pedagogisch klimaat en worden de leeropbrengsten verhoogd. DIDACTISCHE OPZET De didactiek van de basisopleiding post-hbo Gedragsspecialist is gebaseerd op een sociaalconstructivistische definitie van leren. Daarbij worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: Leren is een sociaal proces, waarin studenten door middel van dialoog en interactie samen kennis creëren. Studenten voeren opdrachten uit in leerkringen. De leerkring heeft als functie de persoonlijke kennis, attitude en ervaring van de student te onderzoeken door middel van reflectie en dialoog. Studenten leren elkaar te begeleiden bij de persoonlijke ontwikkelen en creëren samen kennis. Leren en kenniscreatie gaan hand in hand. Er is gezocht naar een goede balans van coöperatief leren tussen studenten en het leren van experts. Studenten voeren opdrachten uit in de beroepspraktijk. Binnen de authentieke werksituatie ontstaat op deze wijze een krachtige leeromgeving. Leren wordt hierbij gezien als een actief, betekenisvol en toepassingsgericht proces, waarbij de eigen onderwijspraktijk centraal staat. 2
Van de student wordt een actieve leerhouding en het nemen van verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces verwacht. De opleiding gaat er vanuit dat de eigen werkplek de belangrijkste plaats in om te leren. Door deze koppeling wordt de opleiding betekenisvol en wordt fragmentatie voorkomen. Studenten voeren gedurende de opleiding praktijkopdrachten uit binnen de eigen school en vragen hierop feedback van collega s en management. Op deze wijze worden competenties gaandeweg gerealiseerd. De student maakt koppelingen tussen theorie en praktijk en onderzoekt deze door discussie en dialoog. Het geleerde wordt in de praktijk getoetst. Reflectie is een belangrijk onderdeel in dit professionaliseringsproces. BEGELEIDING Iedere student wordt in het leerproces begeleid door een studiecoach. Deze volgt het leerproces van de student, ondersteunt het reflectieproces en geeft feedback op het portfolio. DOORLOPEND LEERPROCES De opleiding is opgezet als een doorgaand leerarrangement. De thema s komen, afhankelijk van de omvang, tijdens het hele studiejaar aan de orde. Tijdens de thema s komen de competenties aan de orde door middel van hoorcolleges, samenwerkingsopdrachten en opdrachten in de praktijk. Van studenten wordt verwacht dat zij gedurende de opleiding praktijkopdrachten uitvoeren binnen de context van de eigen school, waardoor zij competenties gaandeweg ontwikkelen. De onderwerpen zijn in een samenwerkingscontract vastgelegd tussen school, opleiding en student. In het samenwerkingscontract zijn afspraken gemaakt over het evalueren van de praktijkopdrachten en de studievoortgang. De cyclische, onderzoeksmatige manier van kijken naar de eigen werkelijkheid en de rol die de student daarin speelt, staat centraal in de opleiding. Het gaat om de samenhang tussen kennis, vaardigheden, attitude, persoonseigenschappen en aspecten van functioneren in de context van de school. BEROEPSPROFIEL De Gedragsspecialist die de basisopleiding gevolgd heeft zal de werkzaamheden verrichten op een school voor Primair Onderwijs onder verantwoordelijkheid van de directeur. De Gedragsspecialist is ambassadeur van de kwaliteit van de pedagogische zorg binnen de school en is belast met het (ondersteunen bij) (nader) onderzoek van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeftes op het gebied van gedrag en fungeert op het gebied van gedrag binnen het team als vraagbaak en begeleider. Resultaatgebieden daarbij zijn: Zorg dragen voor de kwaliteit van de pedagogische zorg binnen de school. Onderzoeken van onderwijsbehoeftes van leerlingen, subgroepen en groepen met (specifieke) onderwijsbehoeftes op het gebied van gedrag. Op maat coachen en begeleiden van leraren bij vragen rond gedrag en het geven van handelingsadviezen. 3
Een goed gevulde gereedschapskist van de leraar doet ertoe. Uit onderzoek van Marzano (1998) blijkt dat wat de leerkracht doet het meest effect heeft op het leren van kinderen. Dit betreft de didactische aanpak, het pedagogisch handelen en klassenmanagement en het geven van sturing aan leerprocessen van leerlingen. RELATIE VAN DE OPLEIDINGSMARKT MET DE ARBEIDSMARKT Studenten die de post HBO basisopleiding Gedragsspecialist gevolgd hebben, kunnen op basisniveau een goede zorgstructuur binnen de school opzetten. Zij beheersen de zeven SBLcompetenties op basisniveau. De volgende kerntaken van de Gedragsspecialist staan in de basisopleiding centraal: Onderzoeken van leerlingen op het gebied van gedrag. Op maat coachen en begeleiden van leraren. Op maat coachen en begeleiden van het team. De opleiding is een opstap naar de Gedragsspecialist - vervolgopleiding en afhankelijk van de afspraken binnen de school, kan de student toegelaten worden tot een hogere leraarsfunctie. STUDIEBELASTING: OPBOUW EN STRUCTUUR STUDENTEN IN LEERTEAMS Studenten doorlopen het grootste deel van de opleiding als groep. Uit ervaring blijkt dat studenten elkaar motiveren en stimuleren tot ontwikkeling. Vertrouwen in elkaar en ontvangen van ontwikkelingsgerichte feedback is hierbij een belangrijke factor. De opleiding bestaat uit acht lesdagen. Studenten nemen naast de lesdagen deel aan leerteams die zelfstandig opdrachten van de opleiding met elkaar uitvoeren en elkaar feedback geven op gemaakte opdrachten. De groep wordt begeleid door een studiecoach die de voortgang van de student nauwlettend in de gaten houdt en feedback geeft op het ontwikkelingsproces. De studiecoach is tevens aanspreekpunt voor de groep. Van de studenten wordt verwacht dat zij tijdens de alle lesdagen aanwezig zijn. Bij calamiteiten wordt een passende oplossing gezocht. 4
STUDIEBELASTING De studiebelasting van de opleiding is als volgt opgebouwd: Intake en assessment: 2 uur; Docent-contacturen: 48 uur; Literatuurstudie: 100 uur; Praktijkuren: 200 uur (Uitvoeren van opdrachten in de beroepspraktijk en werken in leerteams). Contacturen bestaan uit de tijd dat de student daadwerkelijk aanwezig is op de opleiding. Zelfstudie uren bestaan uit het bestuderen van de literatuur, werken in leerteams en uitvoeren van opdrachten in de beroepspraktijk. Gemiddeld besteedt de student 7,5 uur per week aan de opleiding (colleges en (praktijk)opdrachten). DE OPZET VAN DE OPLEIDING De opleiding is opgebouwd uit acht bijeenkomsten van zes uur. De volgende thema s komen hierbij aan bod: Thema 1: Visies op gedrag Thema 2: Onderzoeken van onderwijsbehoeftes Thema 3: Handelingsadviezen Thema 4: Professionele communicatie INHOUD EN SAMENHANG Tijdens de opleiding ligt het accent op het verwerven van de basiscompetenties die nodig zijn voor de taak van de Gedragsspecialist. SAMENHANG BINNEN HET PROGRAMMA Binnen de opleiding is gekozen voor een doorgaande ontwikkelingslijn, waarbij alle activiteiten gericht zijn op het behalen van de basiscompetenties voor de Gedragsspecialist. Competenties worden uitgewerkt tijdens de volgende vier basisthema s: Visies op gedrag; Onderzoeken van onderwijsbehoeftes; Handelingsadviezen; Professionele communicatie. TOETSING EN EVALUATIE VAN HET LEERPROCES Binnen de basisopleiding Gedragsspecialist wordt toetsing gezien als integraal onderdeel van het leerproces, waarbij de student feedback krijgt zowel op het leerproces als de ontwikkeling van de competenties. De toetsing bestaat uit: intake assessment; tussentijdse feedback op opdrachten/toetsen; afsluitend assessment. 5
INTAKEPROCEDURE Alle studenten hebben minimaal de bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs afgerond. Daarmee is voldaan aan de gestelde bekwaamheidseisen zoals deze verwoord zijn in de wet BIO. De bekwaamheidseisen zijn de competenties zijn: 1. interpersoonlijk competent 2. pedagogisch competent 3. vakinhoudelijk en didactisch competent 4. organisatorisch competent 5. competent in samenwerking met collega s 6. competent in samenwerking met de omgeving 7. competent in reflectie en ontwikkeling Voor aanvang van de opleiding vult de student het intakeformulier in. De studiecoach nodigt de student uit voor een intakegesprek van een half uur, waarin het intakeformulier wordt besproken en de verwachtingen van de opleiding worden afgestemd. Na afloop van het intakegesprek volgt een studieadvies. TUSSENTIJDSE FEEDBACK OP OPDRACHTEN/TOETSEN Gedurende de opleiding houdt de student een portfolio bij waarin alle opdrachten geplaatst worden. De student levert binnen het portfolio bewijs voor de verworven competenties. AFSLUITEND ASSESSMENT Gedurende de opleiding houdt de student een portfolio bij waarin alle opdrachten geplaatst worden. De student levert binnen het portfolio bewijs voor de verworven competenties. Alle opdrachten tezamen worden verwerkt in de afsluitende opdracht Het meesterstuk. Het meesterstuk is de uiteindelijke uitwerking van alle opdrachten die tijdens de opleiding zijn gemaakt en wordt besproken tijdens het assessment. LITERATUUR De literatuur bestaat voor 50% uit door de opleiding verplichte literatuur en voor 50% uit zelfgekozen literatuur door de student. Verplichte literatuur: J. Jeninga, Professioneel omgaan met gedragsproblemen, Praktijkboek voor het Primair Onderwijs, Baarn: Thieme Meulenhoff, 2008. T. van Lieshout, Pedagogische adviezen voor speciale kinderen, Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2009. Aanbevolen literatuur, onder andere: Verstegen en H.P.D. Lodewijks, Interactiewijzer, Van Gorcum BV, 2009. Wolf, v.d.k& Beukering, v.t. Gedragsproblemen in scholen. Het denken en handelen van leraren, Leuven/ Den Haag: Acco, 2009. Durrant,M. Creatieve oplossingen bij gedragsproblemen op school, Uitgeverij Garant, 2007. 6