Implementeren van Kanjertraining Vooronderzoek

Implementeren van Kanjertraining Vooronderzoek VR3C 130302-1B 1 e aanbod, 08-11-2013 Iselinge Hogeschool Nikki Spaargaren Christelijke basisschool Barlo Contactpersoon Rieky Tuenter 1

Samenvatting Een kind dat durft te zeggen: Hier ben ik dat is de droom van CBS Barlo. Vorig jaar heeft het team de Kanjertraining gevolgd bij Gerard Weide (psycholoog/kanjertrainer). Het team heeft hier geleerd op welke manier ze naar een groep moeten kijken. Dat hetgeen dat je ziet niet altijd hetgeen is dat gebeurt. Ook heeft het team geleerd dat je een kind bewust moet maken van zijn/haar gedrag. Hierdoor kunnen kinderen zich beter ontwikkelen tot de persoon die ze willen zijn. Uit de theorie over schoolontwikkeling blijkt dat het belangrijk is dat de school altijd in ontwikkeling is, bewust en onbewust. Scholen moeten uitgaan van hun eigen kracht om zich te kunnen verbeteren. Wanneer je als school wilt starten met een nieuwe ontwikkeling is het belangrijk om je eigen fouten te bekennen en je eigen krachten te herkennen. Als de school zich wil ontwikkelen heeft het team kennis nodig die van toepassing is bij hetgeen dat ze willen gaan ontwikkelen. Ook moet de school energie steken in de kwaliteitszorg. Onder kwaliteitszorg verstaan wij de mate waarin scholen erin slagen hun doelen te bereiken naar tevredenheid van zichzelf, de overheid, team, ouders en leerlingen. Kwaliteitszorg begint bij interne kwaliteitszorg en het verandervermogen van de school. De school moet kunnen reflecteren op eigen handelen, hier zijn ze zelf verantwoordelijk voor. Kwaliteit mag geen toeval zijn. Het systematisch werken aan de kwaliteit van de school is noodzakelijk. De PDCA-cirkel staat voor Plan, do, Check en Act, deze cirkel helpt om goede kwaliteit te behalen. Uit de theorie blijkt dat mensen zich op sociaal-emotioneel gebied het meest ontwikkelen tussen hun 1 e en 20 e levensjaar. Hierdoor speelt de school een belangrijke rol bij deze ontwikkeling. Op school komen veel verschillende situaties voor waar leerlingen mee om moeten leren gaan. De leerkrachten moeten de leerlingen steunen en het juiste voorbeeld geven. Kanjertraining is een weerbaarheidstraining voor kinderen tussen de 5 en 15 jaar en hun ouders. Kinderen leren in deze training hun eigen kwaliteiten tot hun recht te laten komen met respect voor anderen. Een kanjer is betrouwbaar in de omgang met anderen, zelfbewust, komt voor zichzelf op, gaat respectvol met anderen om en doet niet mee aan rottigheid. Het doel is de sfeer in de klas goed te houden (preventief), of te verbeteren (curatief). De training heeft niet als doel om kinderen braaf te maken. Kanjertraining werkt met verschillende soorten dieren. Bij ieder dier horen eigenschappen. Op die manier kun je tijdens de Kanjertraining verschillende soorten situaties laten zien waarbij de kinderen iedere keer een andere rol hebben. Uit onderzoek is gebleken dat bij meer dan 80 procent van de kinderen na afloop van de training vooruitgang is geconstateerd, sociaal en op leergebied. Doormiddel van een zelfgemaakte enquête is naar voren gekomen dat alle leerkrachten achter de Kanjertraining staan en dat de groep goed mee doet tijdens de lessen. Ook is gebleken dat de leerkrachten niet allemaal evenveel tijd aan de Kanjertraining besteden. Sommige geven dit iedere week, anderen maar één keer in de twee weken. Leerkrachten willen graag dat Kanjertraining een succes wordt en dat ze tussentijds meer tijd hebben voor de energizers. Dit wordt op dit moment nog door geen enkele leerkracht toegepast tijdens de lessen. Ook het kunnen meten of kanjertraining succes heeft in de groep wordt op verschillende manieren over gedacht. Samen met het team is er besloten om tijdens de schoolontwikkeling aan de volgende punten te gaan werken. Eerst wordt Kanjertraining in iedere groep evenveel aangeboden. Het krijgt een vast moment op het weekschema en er zal voldoende tijd aan worden besteed. Er komt een vast meetinstrument waar de leerkracht houvast aan heeft en er komt een energizer boekje die leerkrachten of leerlingen erbij kunnen pakken wanneer ze tussendoor even een spelletje willen spelen om het groepsgevoel of om de leerprestaties te verbeteren. 2

Inhoudsopgave Samenvatting blz. 2 Theoretisch kader: De schoolontwikkeling blz. 4 De schoolontwikkeling blz. 4 Verbetercultuur en veranderkennis blz. 4 Kwaliteitszorg blz. 4 PDCA-cirkel blz. 5 Belang van leiderschap op een school & de samenwerking tussen leerkrachten blz. 5 Theoretisch kader: Sociaal emotioneel Kanjertraining blz. 6 De sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen blz. 6 Kanjertraining blz. 6 Doelen van Kanjertraining blz. 7 Rol van de leerkracht en ouders blz. 7 Effecten van Kanjertraining blz. 7 Praktisch kader: De beginsituatie blz. 8 De schoolontwikkeling blz. 8 Kanjertraining blz. 8 De onderzoeksvragen blz. 8 Knelpunten blz. 8 De toekomstdroom blz. 8 Documentenanalyse blz. 9 Conclusie en Discussie blz. 9 Literatuurlijst blz. 10 Bijlagen blz. 11 Werkplan SOT blz. 11 Enquête 1 blz. 19 Enquête 2 blz. 22 Enquête 3 blz. 25 Enquête 4 blz. 28 Enquête 5 blz. 31 Enquête 6 blz. 34 Enquête 7 blz. 37 3

1. Theoretisch kader: De schoolontwikkeling Schoolontwikkeling Volgens Fullan en Germain (2009) moeten scholen zich steeds ontwikkelen, bewust en onbewust. Scholen moeten uitgaan van hun eigen kracht om zich te kunnen verbeteren. Als je als school een nieuwe ontwikkeling wilt maken is het belangrijk om je eigen fouten te bekennen en je eigen krachten te herkennen. Bij schoolontwikkeling gaat het om vragen als: Wat vinden wij een goede school? Wat voor school willen en kunnen wij zijn? Welke leerlingen zijn onze doelgroep en hoe kunnen wij het onderwijs daarop zo goed mogelijk inrichten? Deze vragen moeten leiden tot keuzes die vervolgens moeten worden omgezet in concrete plannen en een helder, samenhangend beleid (Beekveld & Terpstra, 2012). Verbetercultuur en veranderkennis De school moet zich kunnen ontwikkelen en daarvoor heeft het team de kennis nodig die noodzakelijk is om te kunnen veranderen. Bij het veranderproces horen verschillende soorten begrippen. Wanneer je als team deze punten beheerst zal de school zich beter kunnen ontwikkelen. Hieronder worden de begrippen even kort genoemd en uitgelegd. Relateren aan moreel doelbewust zijn. Waarom veranderen? De lat moet hoger op worden gelegd. Capaciteit opbouwen. Nieuwe kennis, nieuwe gezamenlijke identiteit, nieuwe middelen, betere vaardigheden en competenties. Begrijpen van het veranderingsproces. Als individu moet je achter de verandering staan. Ontwikkeling van een samen-leren-cultuur. Je moet leren om te kunnen veranderen. Ontwikkeling van een evaluatiecultuur. De school moet een onderzoekende instelling hebben. Gericht zijn op verantwoordelijkheid voor verandering. Iedereen apart is verantwoordelijk voor de verandering. Kwaliteitszorg Onder kwaliteit wordt de mate waarin scholen erin slagen hun doelen te bereiken naar tevredenheid van zichzelf, de overheid, team en ouders en leerlingen verstaan. Om te bepalen of doelen behaald worden, moeten de doelen helder, aanvaardbaar en aanvaard zijn. De kern van kwaliteitszorg is te vangen in vijf vragen: Doet de school de goede dingen? Doet de school de dingen goed? Hoe weet de school dat? Vinden anderen dat ook? Wat doet de school met die wetenschap? Kwaliteitszorg begint bij interne kwaliteitszorg en het verandervermogen van scholen, het kan alleen gerealiseerd worden als op de school een passende cultuur is ontwikkeld. Er is een cultuur nodig die wordt gekenmerkt door voortdurende aandacht voor kwaliteitsverbetering, voor reflectie en ontwikkeling, een cultuur waarin de zorg voor kwaliteit een zorg is voor allen. Het kan jaren duren om zo n cultuur te bereiken. Scholen zijn zelf verantwoordelijk voor het inrichten van hun kwaliteitszorg. Om de kwaliteitsvorm vorm te kunnen geven is het van belang om de volgende uitgangspunten in acht te nemen: Het primaire proces is de basis. Dit gaat over de leerlingen, het leren van de leerlingen en het didactische handelen en het pedagogisch handelen van de leerkracht. Interne kwaliteitszorg in het vertrekpunt, maar is niet voldoende. Het is nodig dat de school, en daarbinnen individuen en teams, hun eigen handelen evalueren en op grond daarvan veranderingen aanbrengen. Kwaliteitszorg begint dus intern. De direct betrokken moeten vertrouwen hebben in de activiteiten in het kader van kwaliteitszorg. Extern oordeel is daarbij belangrijk. De inhoud en opbrengst van de activiteiten moeten extern getoetst worden. Dit kan worden gegeven door deskundigen, collega s van andere scholen of de subsidiegever. De school bepaalt vervolgens wat ze met een extern oordeel doet, behalve als het gaat om een negatief oordeel van de onderwijsinspectie (van der Linde, 2005). 4

PDCA-cirkel Kwaliteit mag geen toeval zijn. Daarom is systematisch werken aan de kwaliteit van de school noodzakelijk. Dat betekent: het juiste beleid formuleren, de juiste handelingen verrichten en op de goede manier evalueren of bereikt is wat de school wilde bereiken. Dat is kwaliteitszorg: het geheel van samenhangend beleid, concrete doelstellingen en goed management om de benodigde acties en controles uit te voeren waarmee de school de kwaliteit kan verbeteren. Wanneer er cyclisch gewerkt wordt aan kwaliteitszorg, dat houdt in dat er een regelmaat in komt, moet in de organisatie in elk geval drie soorten activiteiten plaatsvinden: kwaliteitsbepaling, kwaliteitsbewaking en kwaliteitsverbetering. Deze begrippen komen in andere bewoordingen terug in de PDCAcirkel. Bij Plan wordt er een plan van aanpak geschreven met een omschrijving van het gewenste resultaat. Bij Do wordt het plan uitgevoerd en door controle en evaluatie bij Check wordt dit plan goed gevolgd. Als laatste wordt er bij Act bekeken of het doel is bereikt en hoe dit is gebeurd (van der Linde, 2005). Belang van leiderschap op een school en de samenwerking tussen leerkrachten Leiderschap is belangrijk in het onderwijs. Goed leiderschap zorgt voor professionele groei en bloei van mensen op verschillende niveaus in de school. Het begint bij de basis in het klaslokaal, de interactie tussen de leerkracht en leerling. Interactie moet worden kunnen gegeven op verschillende niveaus. Het is belangrijk dat leerkrachten zich afvragen wat hun leiderschap bijdraagt aan goed onderwijs. Dat zorgt voor de verbinding tussen de verschillende niveaus en voorkomt het ontstaan van verschillende wereldjes in de school (Both & de Bruijn, 2012). Uit onderzoek is gebleken dat het van groot belang is dat de samenwerking tussen collega s goed is. Als leerkrachten samenwerken en het goed met elkaar kunnen vinden heeft dat positieve gevolgen voor de resultaten van de leerlingen. Ook de leerkrachten worden hierdoor gemotiveerd. Vooral de vrijwillige en spontaan gegroeide collegiale relaties zijn het meest effectief. Leerkrachten moeten interesse hebben in elkaars werk en daarvan kunnen leren. Hierdoor wordt het team binnen een school een sterker team. 5

2. Theoretisch kader: Sociaal emotioneel Kanjertraining Het schoolontwikkelthema zal gaan over de invoering van Kanjertraining op CBS Barlo. Kanjertraining is een methode die gaat over de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen. De methode moet nog z n draai gaan vinden op deze school. In dit onderzoek wordt geanalyseerd of kanjertraining ook gecombineerd kan worden met andere schoolvakken en hoe dit dan gerealiseerd kan worden in de praktijk. In dit hoofdstuk wordt een stukje theorie weergeven over de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen. Ook zal worden uitgelegd wat Kanjertraining precies is en wat de doelen zijn van de Kanjertraining. De sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen Met sociaal emotionele ontwikkeling wordt de ontwikkeling van het samenleven met anderen (sociaal) en het om kunnen gaat met eigen en andermans gevoelens (emotioneel) bedoeld. Mensen ontwikkelen zich sterk op sociaal emotioneel gebied van hun 1 e tot hun 20 e levensjaar. Volgens Blok (2012) heeft de school een belangrijke taak op het gebied van de sociaal emotioneel ontwikkeling. Op school komen veel verschillende situaties voor waar kinderen mee om moeten leren gaan. Hierbij moeten wij als leerkrachten de kinderen steunen in de ontwikkeling en het juiste voorbeeld geven. De sociale en emotionele ontwikkeling is onder te verdelen in drie leerlijnen: Zelfvertrouwen en weerbaarheid. Het bevorderen van zelfvertrouwen, zelfbewustzijn en weerbaarheid. Bij kleuters is dit vooral de ontdekking dat ieder kind uniek is. In de middenbouw ervaren de kinderen dat ze kunnen veranderen, dat hun karakter niet vastligt. In de bovenbouw gaat deze ontwikkeling nog een stukje verder en dan komen er lichamelijke veranderingen bij. Hierbij speelt weerbaarheid ook een grote rol. Gevoelens van jezelf en anderen. Het leren omgaan met gevoelens, wensen en opvattingen van jezelf en anderen. Het bewust leren omgaan met de gevoelens van anderen moet groeien vanaf de onderbouw en moet al ruimschoots zijn weg hebben gevonden in de bovenbouw. Sociale vaardigheden. Binnen deze leerlijn ervaren kinderen dat ze elkaar in een groep nodig hebben, dat er conflicten kunnen ontstaan door tegenstellingen in gevoelens en opvattingen. Hierbij leren ze omgaan met conflictsituaties. Kanjertraining Deze methode is ontwikkelt door Gerard Weide, psycholoog en ex-onderwijzer. De kanjertraining is een weerbaarheidtraining voor kinderen tussen de 5 en 15 jaar en hun ouders. Kinderen leren in deze training hun eigen kwaliteiten tot hun recht te laten komen met respect voor anderen. Dit noemen wij kanjergedrag. Een kanjer is betrouwbaar in de omgang met anderen, zelfbewust, komt voor zichzelf op, gaat respectvol met anderen om en doet niet mee aan rottigheid. Ook heeft kanjertraining veel invloed op de leerresultaten van kinderen. Dit komt omdat kinderen lekker in hun vel zitten en hierdoor zich beter concentreren in de les of tijdens toetsen. Het doel is de sfeer in de klas goed te houden (preventief), of te verbeteren (curatief). De training heeft niet als doel om kinderen braaf te krijgen. Het is een trainingsprogramma waarin veel ruimte is voor de autonomie van het kind. De ervaring leert dat nagenoeg alle kinderen zich autonoom en authentiek(e) wil ontwikkelen op een positieve manier. Daarbij is de pedagogische relatie met de leerkracht net zo belangrijk als de veilige sfeer in de klas, zodat kinderen tot hun recht kunnen komen (Weide, 2005) Kanjertraining werkt met verschillende soorten dieren. Bij ieder dier horen verschillende soorten eigenschappen. De kinderen weten goed welke dieren en eigenschappen bij elkaar horen. Dit is ook van groot belang omdat er telkens vanuit de verschillende dieren wordt gewerkt. De dieren hebben ook allemaal een eigen kleur petje. Zo kunnen er goed situaties worden nagespeeld tijdens de lessen van kanjertraining. Dit zijn de verschillende dieren: De pestvogel vindt zichzelf heel wat en wil altijd de baas spelen. Bij dit gedrag hoort het zwarte petje. Het aapje doet overal lacherig over en neemt niemand serieus. Hierbij hoort het rode petje. Het konijn is vaak bang en valt het liefst zo min mogelijk op. Bij het gedrag van het konijn hoort het gele petje. 6

De tijger doet normaal en gedraagt zich als een kanjer. Hij komt voor zichzelf op zonder anderen bang te maken. De tijger geeft zijn mening, komt uit voor zijn gevoel en neemt anderen en zichzelf serieus. Dit is het witte petje (Weide, Oudman & Vliek, 2009). Doelen van Kanjertraining Het kind denkt positief en met zelfvertrouwen over zichzelf en anderen. Het kind heeft grip op sociale situaties en kan zijn gevoelens uiten. Hiertoe wordt het Kanjer-gevoel ontwikkeld. Het kind is in staat om grenzen aan te geven door gewoon nee te zeggen. Het kind hoeft zich niet meer te verschuilen achter de rest. Het kind leert zichzelf te zijn en om kan gaan met lastige situaties (Weide, Oudman & Vliek, 2009). Rol van de leerkracht en ouders Voor leerkracht en ouders is het belangrijk dat er goed begrepen wordt wat de uitgangspunten zijn van de Kanjertrainingen. Op die manier worden kinderen gestimuleerd zichzelf te ontwikkelen waarbij ze zichzelf kunnen zijn zonder dat ze iemand anders tot last zijn. Doordat school en ouders op één lijn zitten weten kinderen waar ze aan toe zijn en waar ze op terug kunnen vallen. Van ouders wordt verwacht dat ze hun kinderen loslaten en de wereld zelf laten ontdekken. Van leerkrachten wordt verwacht dat er niet alleen wordt gekeken naar degene die pest of naar het slachtoffer maar naar het geheel. In het boek komen verschillende voorbeelden naar voren. Motor en benzinepomp In een speciale oefening ervaren de kinderen dat vervelend gedrag sneller stopt wanneer je er geen aandacht aan geeft. Deze oefening heet motor en benzinepomp (Weide, Oudman & Vliek, 2009). Eén kind speelt de motor door erg druk te doen in de klas, de andere kinderen zorgen dat ze geen benzine geven door niet op de motor te letten of op hem of haar te reageren. Wanneer niemand op het drukke kind reageert, blijkt het drukke gedrag uit te doven en vraagt het kind zelf of het mag stoppen met druk doen. Wanneer een kind wel reageert, speelt het als volgende de motor. Net zolang tot de groep in rust is en niemand meer reageert. Zo helpen kinderen elkaar. Deze oefening is ook belangrijk bij grensoverschrijdend gedrag zoals pesten. Vaak gaat iemand door met negatief gedrag, wanneer hij of zij veel benzine krijgt van de omstanders. Stoppen de omstanders met reageren, dan zal het kind dat grenzen overschrijdt eerder stoppen met vervelend gedrag. Zo leren de omstanders dat zij een belangrijke rol hebben bij grensoverschrijdend gedrag en hoe zij het kind dat vernederd wordt kunnen helpen. Effecten van de kanjertraining Uit onderzoek is gebleken dat bij meer dan 80 procent van de kinderen na afloop van de training vooruitgang is geconstateerd. Het blijkt dat veel kinderen na het volgen van de kanjertraining meer handvatten te hebben gekregen in sociale situaties en dus minder last hebben van sociale stress. Ook op langere termijn is dit effect merkbaar. Hierdoor staan kinderen steviger in hun schoenen en zitten zij lekkerder in hun vel. Na de kanjertraining kunnen kinderen zich beter concentreren op school en behalen betere leerresultaten. De kanjertraining heeft op veel kinderen een positief effect. 7

3. Praktisch kader: De beginsituatie In dit hoofdstuk wordt de beginsituatie op CBS Barlo behandeld met betrekking op de schoolontwikkeling en Kanjertrainingen. De beginsituatie wordt gemeten door gesprekken aan te gaan met het team en een vragenlijst af te nemen. Ook wordt er een documentenanalyse uitgevoerd. Met al deze informatie kan er een goed beeld worden geschetst van de beginsituatie van de school. Uit deze verschillende documenten zijn de volgende onderzoeksvragen naar voren gekomen. Welke aanpassingen voor leerkrachten zijn er nodig om Kanjertraining volledig te integreren binnen het huidige onderwijs? en De schoolontwikkeling Kwaliteit staat centraal in de organisatie van de CBS Barlo. De school heeft al kerndoel het geven van goed onderwijs. Er wordt constant en systematisch gewerkt aan de kwaliteit van het onderwijs. Om de kwaliteit in beeld te brengen wordt gewerkt met de kwaliteitsmonitor geformuleerd door Accent. Om de kwaliteit te kunnen meten worden doelstellingen en processen beschreven en periodiek geactualiseerd volgens het SMART principe (Specifiek, Meetbaar, Aantoonbaar, Realistisch en Tijd gerelateerd). De directeur houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs (Houwers, 2013). Kanjertraining Voor de zomervakantie is het team begonnen met de cursus Kanjertraining. Nu de vakantie voorbij is, is het de bedoeling dat Kanjertraining wordt gegeven aan de verschillende groepen. Alle groepen hebben Kanjertraining op het rooster staan, bij de één krijgen ze iedere week Kanjertraining en bij de ander krijgen ze één keer in de twee weken Kanjertraining. De leerkrachten vinden het nog moeilijk om Kanjertraining ook tussen de lessen door te gebruiken doormiddel van energizers. Uit theorie blijkt dat het belangrijk is dat Kanjertraining terug komt tijdens de dagelijkse dingen. Hierdoor worden kinderen zich nog bewuster van hun gedrag en kunnen ze op die manier een andere manier van denken aanleren. Ook blijkt uit theorie dat Kanjertraining invloed heeft op de leerprestaties van kinderen. Dit geeft aan dat energizers tijdens de lessen belangrijk zijn om te geven. De onderzoeksvragen De school wil graag weten hoe de lessen van Kanjertraining gecombineerd kunnen worden met andere vakken. Ook moet Kanjertraining een vast onderdeel worden op het rooster, hierdoor komt het vaker in het schooljaar aan bod. De winst daarvan is dat de manier van denken en doen een soort van automatisme wordt bij de meeste kinderen. Ook ligt de meerwaarde van Kanjertraining in de samenwerking met ouders. Hoe kan de school een goede samenwerkingsvorm vinden met ouders in de kanjertraining? Knelpunten Doormiddel van de afname van een enquête komt er naar voren dat het team nog niet helemaal op één lijn zit. Wat bijvoorbeeld naar voren is gekomen, is dat er een verschil is in hoe vaak kanjertraining wordt gegeven. Dit zien sommige teamleden ook als probleem omdat de RTL (rekenen, taal en lezen) een zeer belangrijke rol spelen in de dagelijkse planning van school activiteiten. Ook heeft het team aangegeven dat er nog geen sociogram is afgenomen in de groep, hierdoor is er nog geen duidelijk beeld van de onderlinge relaties in de groep. Als laatste punt werd aangegeven door ieder teamlid dat ze graag meer energizers /kanjerspelletjes in een week willen doen, maar dat dit nog niet is uitgevoerd vanwege tijdgebrek of kennisgebrek. De toekomstdroom De toekomstdroom van iedere leerkracht op CBS Barlo is dat na dit jaar Kanjertraining een vast onderdeel op het lesrooster is. Dat de Kanjertraining gecombineerd kan worden met andere schoolvakken en dat de leerkracht beschikt over genoeg kennis zodat energizers kunnen worden ingezet. Hierdoor hoopt het team dat de leerlingen sociaal-emotioneel sterker zullen zijn en dat ze kennis hebben in eigen handelen. Ook het contact met ouders over de Kanjertraining is erg belangrijk. Hierin wil de school zich ook graag ontwikkelen. Hierdoor maakt de school een grote sprong vooruit. 8

Documentenanalyse Uit de documenten analyse is gebleken dat het team vorig jaar voor de methode Kanjertraining heeft gekozen. Ook blijkt uit de analyse dat de leerkrachten een 3 daagse cursus hebben gevolg. Deze cursus werd gegeven door Gerard Weide, de ontwikkelaar van Kanjertraining. Nu heeft ieder teamlid deze cursus gevolgd en zijn ze dit jaar begonnen met het inzetten van kanjertraining. Nu is er een groot verschil tussen sommige groepen omdat de één geeft meerdere uren per week terwijl anderen nog geen één keer in de twee weken Kanjertraining geven. Kanjertraining Sociaal emotioneel Nieuwsbrief/scho olgids In de nieuwsbrief van april 2013 staat een stuk geschreven over de Kanjertraining. Ouders die hier nog nooit van gehoord hadden konden zich op die manier een beetje inlezen in wat de school van plan is op sociaalemotioneel gebied. Voor de Kanjertraining was er geen methode aanwezig voor de sociaal-emotionele ontwikkeling. In de schoolgids van schooljaar 2013/2014 wordt het volgende omschreven: Wij vinden het belangrijk dat een kind de mogelijkheid krijgt zich zo goed mogelijk te ontwikkelen. We hechten hier veel waarde aan. Notulen vergadering 2012 Uit de notulen blijkt dat het team vorig jaar besloten heeft om Kanjertraining met ingang van het volgende schooljaar te gaan invoeren. Hiervoor moet eerst een cursus worden gevolgd door het hele team. Tijdens de vergaderingen zijn de leerkrachten het er over eens geworden om met het programma ZIEN te gaan werken. Dit is een onderdeel van het leerlingvolgsysteem Parnassys. Met het programma ZIEN kan de sociaalemotionele ontwikkeling van een Cursus Kanjertraining april 2013 In april hebben de leerkrachten van CBS Barlo een 3- daagse cursus gevolgd bij Gerard Weide. Het team is in die drie dagen goed te weten gekomen wat Kanjertraining precies inhoudt en wat je er uiteindelijk mee kan bereiken. N.V.T. Ouderavond De nieuwsbrief van voor de vakantie heeft toch wel een aantal vragen opgeroepen bij ouders. Deze ouders wilden graag weten wat er precies verwacht wordt van hun kind tijdens de Kanjertraining lessen. Gerard Weide was er blij dat hij deze avond mocht geven. Als ouders en leerkrachten moet je 1 team vormen. Op die manier heeft het kind de meeste duidelijkheid. N.V.T. 9

kind worden bijgehouden. Conclusie Er zal tijdens dit schoolontwikkelthema gewerkt worden aan de invoering van Kanjertraining in de praktijk. Waarbij Kanjertraining in iedere groep evenveel gegeven wordt, dit mag niet het schoolvak zijn dat wordt geschrapt als er te weinig tijd is. Daarom komt Kanjertraining op een vast moment op in het weekschema te staan zodat de leerkrachten een houvast hebben. Ook komt er een meetinstrument zodat de leerkrachten kunnen zien welk effect de kanjertraining op de groep heeft. En als laatste wordt er een boekje gemaakt waarin spelletjes/energizers worden omschreven zodat de leerkrachten tussen de lessen door makkelijk met de leerlingen een energizer kunnen doen. Ook wordt er voor de leerlingen een boekje gemaakt. De ouders moeten zich betrokken voelen bij de Kanjertraining en ook op de hoogte zijn van gebeurtenissen en ontwikkelingen. Discussie Uit het interview en de discussie blijkt dat het team op één lijn zit. Iedereen wil dat Kanjertraining een rode draad gaat vormen tijdens de lessen en andere momenten op school. Het verschil tussen hoe de leerkrachten de Kanjertraining toepassen zal altijd iets verschillend blijven. Als leerkracht ben je nou eenmaal wie je bent, en je geeft op je eigen manier les. Toch kunnen er veel dingen overeen komen doormiddel van gezamenlijk overleg en observaties die worden gedaan. Hierdoor kan er op de hoogte worden gebleven en zullen er geen grote verschillen komen binnen het geven van Kanjertraining. 10

Literatuurlijst Beekveld, A., & Terpstra, H. (2012). Schoolontwikkeling. Verkregen op 23 september 2013, van http://www.vanbeekveldenterpstra.nl/page/view/name/56-schoolontwikkeling Blok, H. (2012). Is school echt zo belangrijk voor de sociaal emotionele ontwikkeling? JSW, 29,30. Both, D., & Bruijn, A. de. (2012). Onderwijs vraagt leiderschap. Schiedam: Scriptum. Fullan, M., & Germain, C. St. (2009) Passie en kracht in schoolontwikkeling. Vlissingen: Bazalt. Hopkins, D. (2001). School inprovement for real. New York: RoutledgeFalmer. Houwers, G. (2013) Visie op het onderwijs. Schoolgids Christelijke basisschool Barlo, 5-6. Linde, A. van der. (2005) Kwaliteitszorg in het onderwijs. Basisinformatie kwaliteitszorg, 2-4. Weide, G. (2005). Kanjertraining basisonderwijs. Almere: B.V. Almere. 11

Bijlagen Werkplan SOT algemene gegevens Naam: Klas: Met wie maak je het eerste Nikki Spaargaren VR3C X deel van het vooronderzoek? gekozen onderwerp Korte beschrijving van het gekozen onderwerp: Kanjertraining. De school heeft voor de vakantie een cursus Kanjertraining gehad. Hierbij hebben zij de basis geleerd voor het geven van Kanjertraining. Nu wil de stageschool dat Kanjertraining in ieder groep een vast moment krijgt op het rooster en dat het iedereen hetzelfde aantal uren er mee bezig is. Ook ga ik onderzoeken of Kanjertraining te combineren valt met andere schoolvakken zoals gym, trefwoord enz. Binnen de school is nog niet eerder een methode geweest voor de sociaal-emotionele ontwikkeling. Probleemstelling: Het onderwerp van mijn schoolontwikkelthema is Kanjertraining. Sinds de zomervakantie (2013) hebben de leerkrachten van CBS Barlo Kanjertraining gevolgd bij Gerard Weide. De school wil graag dat Kanjertraining een vast onderdeel wordt in het rooster en dat alle groepen er evenveel aandacht aan besteden. Ook het combineren van Kanjertraining met andere schoolvakken lijkt de school interessant. Volgens Blok (2012) heeft de school een belangrijke taak op het gebied van de sociaal emotioneel ontwikkeling. Op school komen veel verschillende situaties voor waar kinderen mee om moeten leren gaan. Hierbij moeten wij als leerkrachten de kinderen steunen in de ontwikkeling en het juiste voorbeeld geven. Nu wordt er nog teveel gekeken naar de RTL vakken. Tijdens het verdiepen in het onderwerp ben ik al verschillende termen tegengekomen zoals; autonomie, authentiek en veilige sfeer. Ik zal de termen even kort uitleggen. Het doel is de sfeer in de klas goed te houden (preventief), of te verbeteren (curatief). De training heeft niet als doel om kinderen braaf te krijgen. Het is een trainingsprogramma waarin veel ruimte is voor de autonomie van het kind. De ervaring leert dat nagenoeg alle kinderen zich autonoom en authentieke willen ontwikkelen op een positieve manier. Daarbij is de pedagogische relatie met de leerkracht net zo belangrijk als de veilige sfeer in de klas, zodat kinderen tot hun recht kunnen komen. Het kind leert positief en met meer zelfvertrouwen te denken over zichzelf en anderen (Weide, 2005). 12

Rollen Van de leerkrachten wordt ook verwacht dat ze open staan voor elkaars ideeën en dat ze elkaar op de hoogte houden van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden. Het is belangrijk dat leerkrachten zich afvragen wat hun leiderschap bijdraagt aan goed onderwijs. Dat zorgt voor de verbinding tussen de verschillende niveaus en voorkomt het ontstaan van verschillende wereldjes in de school (Both & de Bruijn, 2012). Mijn doel van het onderzoeksverslag is om de lezer duidelijk te maken hoe belangrijk de sociaal-emotionele ontwikkeling is en welke invloed dit kan hebben op de leerprestaties van het kind. Ook wil ik de lezer laten zien dat Kanjertraining goed te combineren is met andere schoolvakken zodat de Kanjertraining een leidraad wordt door de hele schoolperiode heen. Binnen dit onderzoek worden alle rollen gebruikt: Als onderwijsonderzoeker wordt er voor verdieping in de theorie gezorgd, zodat er voldoende kennis is over wat Kanjertraining is, wat de effecten zijn van Kanjertraining en hoe je Kanjertraining als rode draad door de school kan laten gaan. Behalve dat er gezocht wordt naar theorie wordt er ook deelgenomen aan cursussen en informatieavonden. Ook het contact zoeken met scholen die Kanjertraining al hebben ingevoerd hoort hierbij. Hierdoor wordt er steeds meer kennis opgedaan. Al deze kennis kan worden toegepast in de praktijk. Het educatief ontwerpen komt tot uiting door de invoering van Kanjertraining in de groepen 1 t/m 8. Tijdens het vooronderzoek is er uit gekomen hoe ver de groep is met de invoering van de Kanjertraining. Vanuit deze nulmeting wordt er per groep verder gewerkt aan de invoering van de kanjertraining. Om er voor te zorgen dat dit onderzoek een goede bijdrage levert aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen, wordt er ook beroep gedaan op de rol van kennismakelaar. De ervaring die leerkrachten opdoen tijdens de lessen van kanjertraining moet zo effectief zijn, dat er in ieder leerjaar aandacht wordt besteed aan de Kanjertrainingen. Praktische relevantie: Voor de school is het belangrijk dat Kanjertraining wordt ingevoerd/doorgevoerd in alle groepen. Dit is belangrijk omdat de school hiervoor nog nooit een methode heeft gehad waarbij de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen werd gestimuleerd. Doormiddel van deze methode leren kinderen naar zichzelf te kijken en om te gaan met andere kinderen. In deze methode worden veel voorkomende situaties nageschetst, zodat kinderen hiermee leren om gaan. 13

Voorbereiding literatuurstudie Werkwijze Welke zoektermen ga je gebruiken? - sociaal-emotionele ontwikkeling; - schoolontwikkeling; - vertrouwen hebben in elkaar; - rol van de leerkracht; - ontwikkelingsproces; - streefdoelen; - planmatig werken; - veranderkennis; - kwaliteitszorg; - rol van leidinggevende in een team; - Kanjertraining. Welke zoekmachines ga je gebruiken? - Google.nl; - Googlescholar.com; - Spezify.com; - Kennisnet.nl. Wanneer lees je een bron wel? - Als de bronnen niet ouder zijn dan 2000; - Als de bron niet afkomstig is van een student. Wanneer lees je en bron niet? - Als de bronnen ouder zijn 2000; - Als de bron geschreven is door een student. Onderzoeksvragen a. Literatuurstudie Hoofdvraag 1: Op welke manier kunnen ouders worden betrokken bij de invoering en toepassing van Kanjertraining en welk effect heeft dat op de school, de ouders en de kinderen? - Wat is ouderbetrokkenheid? - Met welke soorten ouders heb je te maken op een school? - Wat is Kanjertraining? - Wat zegt Kanjertraining over de betrokkenheid van ouders? Hoofdvraag 2: Welke aanpassingen voor leerkrachten zijn er nodig om Kanjertraining volledig te integreren binnen het huidige onderwijs? - b. Onderzoeksmethode Tijdens het vooronderzoek is er gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethoden. Doordat het team een vragenlijst heeft ingevuld, er een documentenanalyse is gedaan en een discussie is er een goed beeld geschetst van de beginsituatie. Tijdens dit onderzoek zal er ook gebruik worden gemaakt van verschillende soorten onderzoeksmethoden. Er zal gestart worden met een kijkje te nemen in alle groepen tijdens één van de Kanjertraining lessen. Nadat er is gekeken naar de les komt er een gesprekje met de leerkracht waaruit duidelijk naar voren moet komen hoe de 14

leerkracht het vindt gaan. Samen met het team wordt er overlegd wat zij zouden willen weten van een andere school. Aan de hand van dat gesprek zal er contact worden gezocht met andere basisscholen die ook Kanjertraining geven. Wat zijn hun valkuilen of sterke punten en combineren zij kanjertraining met andere schoolvakken? En hoe vaak staat Kanjertraining bij hun op het rooster? Dit wordt terug gekoppeld aan het team van CBS Barlo zodat zij daar hun winst mee kunnen behalen. De nieuwe ideeën worden uitgewerkt en toegepast tijdens de lessen. Vervolgens wordt er opnieuw binnen de groepen gekeken naar de lessen en deze worden opnieuw geëvalueerd. Hierdoor kunnen we kijken of er een verbetering is ten opzichte van het begin van het jaar. Bronnen 1 Beekveld, A. & Terpstra, H. (2012). Schoolontwikkeling. Verkregen op 23 september 2013, van http://www.vanbeekveldenterpstra.nl/page/view/name/56- schoolontwikkeling. 2 Blok, H. (2012). Is school echt zo belangrijk voor de sociaal emotionele ontwikkeling? JSW, 29,30. 3 Both, D., & Bruijn, A. de. (2012). Onderwijs vraagt leiderschap. Schiedam: Scriptum. 4 Fullan, M., & Germain, C. St. (2009) Passie en kracht in schoolontwikkeling. Vlissingen: Bazalt. 5 Hopkins, D. (2001). School inprovement for real. New York: RoutledgeFalmer. 6 Houwers, G. (2013) Visie op het onderwijs. Schoolgids Christelijke basisschool Barlo, 5-6. 7 Stoll, L., & Fink, D. (1989/2008). Changing our schools. Open University Press. 8 Linde, A. van der. (2005) Kwaliteitszorg in het onderwijs. Basisinformatie kwaliteitszorg, 2-4. 9 Weide, G. (2005). Kanjertraining basisonderwijs. Almere: B.V. Almere. 15

Planning van het onderzoek Week 37 Verdiepen schoolontwikkelthema Week 38 Week 39 Week 40 Week 41 Week 42 Week 43 Week 44 Week 45 Week 46 Week 47 Week 48 Week 49 Week 50 Week 51 Start werkplan theorie vooronderzoek Theorie vooronderzoek afronden Werkplan afronden Enquête maken Enquête uitdelen aan team Praktische deel vooronderzoek Praktische deel vooronderzoek af Inleveren vooronderzoek bij Melline (18 oktober) Aanpassen vooronderzoek Aanpassen vooronderzoek Cursus Kanjertraining (4 en 5 november) Definitief inleveren vooronderzoek (6 november, Peter Roos) Kijken in de groepen 1 t/m 8 naar Kanjertraining Kijken in de groepen 1 t/m 8 naar Kanjertraining Wat wil het team weten van een andere school??? Vragen opstellen voor interview andere school Teamvergadering vertellen wat het plan is. Werken aan verslag Interview/kijken op andere scholen Werken aan verslag Werken aan verslag 16

Week 52 Week 2 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8 Week 9 Werken aan verslag Werken aan verslag Werken aan verslag Werken aan verslag Werken aan verslag Werken aan verslag Werken aan verslag Werken aan verslag Afronding cursus Kanjertraining (woensdag 26 februari) 17

Uitwerking van de hoofd- en deelvragen Hoofdvraag 1 Op welke manier kunnen ouders worden betrokken bij de invoering en toepassing van Kanjertraining en welk effect heeft dat op de school, de ouders en de kinderen? Deelvragen 1 Welk contact heeft de school met de ouders op dit moment? 2 Wat is de meerwaarde van ouders betrekken tijdens de Kanjertraining? 3 Welke invloed heeft het op kinderen als ouders worden betrokken bij de kanjertraining? 4 Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag? Interview collega s CBS Barlo Interview andere scholen en ouders van CBS Barlo Interview met kinderen, leerkrachten en ouders. Interview met andere school. Hoe ziet de praktijkcomponent eruit? Als de school een goed contact heeft met ouders kunnen zij kritisch op elkaar reageren en van elkaar leren. Hierdoor versterkt de band tussen het ouder en leerkracht. Als ouders worden betrokken bij de Kanjertraining is dit voor kinderen veel duidelijker. Alle partijen zijn tevreden met de betrokkenheid van alle drie de partijen. Er hangt een rustige en ontspannen sfeer, hierdoor kunnen de kinderen zich goed ontwikkelen op sociaal-emotioneel gebied. Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? Deze vragen zijn interessant omdat Kanjertraining veel samenwerking vraagt tussen het thuisfront en de school. Hierdoor is het goed om te weten hoe alle partijen erover denken en wat er wordt verwacht van elkaar. Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek? Dat de Kanjertraining op zo n manier is ingevoerd in de school dat de kinderen zich op een ontspannen en rustige manier kunnen ontwikkelen op sociaal-emotioneel gebied. Ouders weten precies waar de school mee bezig is en wat hun kind leert, hierdoor kunnen zij thuis ook bepaalde situaties op een Kanjermanier oplossen. 18

Hoofdvraag 2 Welke aanpassingen voor leerkrachten zijn er nodig om Kanjertraining volledig te integreren binnen het huidige onderwijs? Deelvragen 1 Hoeveel tijd is belangrijk om voor Kanjertraining in te roosteren? 2 Hoe reageren kinderen op de Kanjertrainingen? Is dit sociaalemotioneel bij te houden? 3 Welke werkwijze wordt er gehanteerd tijdens het geven van Kanjertraining? Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag? Interview en literatuurstudie Interview en observaties Interview en literatuurstudie Hoe ziet de praktijkcomponent eruit? Kanjertraining staat vaker op het rooster en leerkrachten en leerlingen weten het goed in het dagelijkse schema terug te laten komen. Kinderen staan sociaal-emotioneel open voor veranderingen. Ze weten hoe vaak kanjertraining op het rooster staat en worden niet verrast met onverwachte lesmomenten in Kanjertraining. Kanjertraining wordt in ieder groep op dezelfde manier aangeboden. Hierdoor is er voor de leerlingen weinig verandering en zitten de leerkrachten op één lijn. 4 Wanneer mag een school zich een Kanjerschool noemen? Interview Als een school een Kanjerschool is geworden dan moet dat door de hele school worden uitgestraald. Ook moet op de website te zien zijn dat de school werkt met Kanjertraining. De kinderen en leerkrachten denken/werken allemaal op dezelfde manier. Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? Deze vragen zijn interessant omdat leerkrachten en leerlingen zich bewust moeten worden van de manier waarop ze tegen Kanjertraining aankijken of tegen de sociaal-emotionele ontwikkeling. Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek? Ik hoop met dit onderzoek te bereiken dat alle leerkrachten met dezelfde informatie de lessen van Kanjertraining aantrekkelijker kunnen maken. Hiermee bedoel ik dat het meer moet gaan leven tijdens de dagelijkse gang van zaken. 19

Interactie met het schoolteam Hoe plan je de interactie met het schoolteam? De interactie met schoolteam komt vooral naar voren tijdens de Brede-teamvergaderingen. Ik begin met een overzicht met gegevens die ik heb gemaakt aan de hand van de vragenlijst. Daarnaast zal ik presenteren wat ik heb gezien op andere scholen die ook Kanjertraining geven. Op die manier kunnen de valkuilen wordend doorzien en kunnen de sterke punten meteen naar voren worden gehaald. Overleg met de begeleidende docent Hoe plan je het overleg met jouw begeleidend docent? Iedere maandag en woensdagmiddag kan ik overleggen met mijn begeleidende docent. Zij heeft op dat moment tijd voor mij om vragen te beantwoorden en te peilen hoever ik met het onderzoek ben. Overige opmerkingen X Vastgesteld op: 07-10-2013 Handtekening student: Nikki Spaargaren Handtekening docent Rieky Tuenter Rieky Tuenter

Enquête 1 Hallo, Fijn dat je mee wilt doen aan dit onderzoek! Voor mijn vooronderzoek (SOT) moet ik kijken/meten wat de beginsituatie is in iedere groep op het gebied van Kanjertraining. Doormiddel van deze vragenlijst hoop ik voldoende informatie te krijgen waarmee ik aan de slag kan gaan. Wanneer er eventueel nog onduidelijkheden zijn over gegeven antwoorden dan kom ik graag nog even extra toelichting vragen. De vragenlijst: 1. Hoe denk je zelf over de Kanjertraining? O Ontzettend leuk O Gewoon leuk O Ik moet eerst zien of het gaat werken O Ik ben niet zo heel erg enthousiast. Geef aan waarom voor je voor dit antwoord hebt gekozen: Kinderen worden bewuster van hun gedrag en krijgen meer zelfvertrouwen. Ik denk dat dit erg belangrijk is voor de ontwikkeling van een kind. 2. Maakt het een groot verschil volgens jou of leerlingen in de onderbouw beginnen met Kanjertraining of in de bovenbouw? O Ja want, O Nee want, Het wordt op een goed/juist niveau aangeboden. 3. Vinden de leerlingen het leuk om de lessen van Kanjertraining te volgen? O Ja, iedereen vindt het leuk. O De meeste leerlingen vinden het leuk. O Weinig leerlingen vinden het leuk. O Niemand vindt het leuk 4. Gaat de Kanjertraining in jouw groep een grote meerwaarde geven? O Ja O Nee 21

5. Welke invloed denk je dat Kanjertraining heeft in jouw groep? Sfeer van de groep en gedrag individuele leerlingen. 6. Denk je dat het een voordeel of nadeel is dat Kanjertraining wordt gegeven in combinatiegroepen? O Voordeel (vul vraag 7 in) O Nadeel (vul vraag 8 in) 7. Wat is volgens jou het voordeel van Kanjertraining geven in een combinatiegroep? Van verschillende jaargroepen 1 groep maken en daardoor leren de kinderen van elkaar. 8. Wat is volgens jou het nadeel van Kanjertraining geven in een combinatiegroepen? Het niveauverschil bij ons in de groep tussen 4 en 6 kan een nadeel zijn omdat groep 4 met andere dingen bezig is (van de ontwikkeling) dan groep 6. 9. Wat vind jij belangrijk dat een kind beheerst/weet na het volgen van Kanjertraining? O Zelfvertrouwen O waarden en normen O zelfkennis O groepsgevoel O plezier hebben O respect O communiceren O relaties en seksualiteit O weerbaar zijn O anders namelijk: 10. Wat denk je met de klas te kunnen bereiken na een jaar lang Kanjertraining te geven? Een positieve sfeer, jezelf kunnen en durven zijn. Jij bent goed zoals je bent!! 11. Heeft de cursus (voor de zomervakantie) genoeg informatie gegeven zodat jij er nu meteen mee aan het werk kunt gaan? O Ja O Nee (nog niet gehad) 22

12. Hoe vaak geef jij Kanjertraining aan jouw groep? O 1 keer in de twee weken O 1 keer in de week O 2 keer in de week O anders namelijk: 13. Hoe denk je te gaan meten of Kanjertraining effect heeft in jouw groep? O sociogram afnemen O groepsgesprek/leerling-gesprek O observatie O vragenlijst O anders namelijk: 14. Heb je ervaring met andere methodes voor de sociaal emotionele ontwikkeling? O Leefstijl O Jij en ik O Goed gedaan O anders namelijk: Nee 15. Heb je dit schooljaar al een sociogram afgenomen in de groep? O Nee (ga naar vraag 16) O Ja (ga naar vraag 17) 16. Om een goed beeld te krijgen van de groep is het handig om een sociogram in te laten vullen. Mag ik (Nikki) dit sociogram in de groep komen afnemen? O Ja dat mag. O Ik doe het liever zelf. 17. Tijdens de les of leswisseling doe je dan wel eens een klein spelletje (energizer of kanjerspel) met de groep? O Vaak (iedere dag) O Regelmatig (paar keer week) O Soms (1 keer in twee weken) O Nooit (nog nooit gedaan) Bedankt voor het invullen van deze vragenlijst! Gemaakt door: Nikki Spaargaren School: Iselinge Hogeschool Doetinchem 23

Enquête 2 Hallo, Fijn dat je mee wilt doen aan dit onderzoek! Voor mijn vooronderzoek (SOT) moet ik kijken/meten wat de beginsituatie is in iedere groep op het gebied van Kanjertraining. Doormiddel van deze vragenlijst hoop ik voldoende informatie te krijgen waarmee ik aan de slag kan gaan. Wanneer er eventueel nog onduidelijkheden zijn over gegeven antwoorden dan kom ik graag nog even extra toelichting vragen. De vragenlijst: 1. Hoe denk je zelf over de Kanjertraining? O Ontzettend leuk O Gewoon leuk O Ik moet eerst zien of het gaat werken O Ik ben niet zo heel erg enthousiast. Geef aan waarom voor je voor dit antwoord hebt gekozen: Ik werk al meerdere jaren met de Kanjertraining. Ik vind het een prettige manier van werken. Het is wel belangrijk dat je de lessen met regelmaat blijft geven en het een grondhouding wordt in de school, waarbij alle neuzen dezelfde kant op staan. Anders werkt het niet. 2. Maakt het een groot verschil volgens jou of leerlingen in de onderbouw beginnen met Kanjertraining of in de bovenbouw? O Ja want, Zie ook bovenstaande. Het is manier van werken die een gewoonte moet worden en voor allemaal geldt in de school. Het moet echt eigen worden. O Nee want, 3. Vinden de leerlingen het leuk om de lessen van Kanjertraining te volgen? O Ja, iedereen vindt het leuk. O De meeste leerlingen vinden het leuk. O Weinig leerlingen vinden het leuk. O Niemand vindt het leuk 4. Gaat de Kanjertraining in jouw groep een grote meerwaarde geven? O Ja Dat hoop ik wel. O Nee 5. Welke invloed denk je dat Kanjertraining heeft in jouw groep? In de groep zie ik veel witte petten gedrag, maar het is goed om nog bewuster te worden van je eigen handelen en de invloed daarvan op anderen. 24

6. Denk je dat het een voordeel of nadeel is dat Kanjertraining wordt gegeven in combinatiegroepen? O Voordeel (vul vraag 7 in) O Nadeel (vul vraag 8 in) 7. Wat is volgens jou het voordeel van Kanjertraining geven in een combinatiegroep? Als je in een combi groep zit, is het goed om ook zo de lessen te geven. Je werkt met elkaar en gaat veel met elkaar om binnen de groep. 8. Wat is volgens jou het nadeel van Kanjertraining geven in een combinatiegroepen? 9. Wat vind jij belangrijk dat een kind beheerst/weet na het volgen van Kanjertraining? O Zelfvertrouwen O waarden en normen O zelfkennis O groepsgevoel O plezier hebben Zijn allemaal belangrijk. O respect O communiceren O relaties en seksualiteit O weerbaar zijn O anders namelijk: 10. Wat denk je met de klas te kunnen bereiken na een jaar lang Kanjertraining te geven? Dat de methode bekend en eigen is geworden. De kinderen bewuster zijn van eigen handelen en dat van anderen en de invloed op elkaar. En hopelijk dat de punten van vr 9 al meer versterkt zijn. 11. Heeft de cursus (voor de zomervakantie) genoeg informatie gegeven zodat jij er nu meteen mee aan het werk kunt gaan? O Ja Ik heb de cursus al meerder jaren geleden gevolgd. O Nee 12. Hoe vaak geef jij Kanjertraining aan jouw groep? O 1 keer in de twee weken gr7 en gr 8 samen Daarnaast probeer ik er ook door de dag heen mee bezig te zijn indien nodig. Bijv. bij iets wat speelt in de groep. O 1 keer in de week O 2 keer in de week O anders namelijk: 25

13. Hoe denk je te gaan meten of Kanjertraining effect heeft in jouw groep? O sociogram afnemen O groepsgesprek/leerling-gesprek O observatie O vragenlijst O anders namelijk: Ik was gewend om 2x per jaar de kindvragenlijst af te nemen en de leerkrachtlijst en hierop in te spelen indien nodig. Bijv. dmv gesprek. 14. Heb je ervaring met andere methodes voor de sociaal emotionele ontwikkeling? O Leefstijl O Jij en ik O Goed gedaan O anders namelijk: geen 15. Heb je dit schooljaar al een sociogram afgenomen in de groep? O Nee (ga naar vraag 16) O Ja (ga naar vraag 17) 16. Om een goed beeld te krijgen van de groep is het handig om een sociogram in te laten vullen. Mag ik (Nikki) dit sociogram in de groep komen afnemen? O Ja dat mag. O Ik doe het liever zelf. 17. Tijdens de les of leswisseling doe je dan wel eens een klein spelletje (energizer of kanjerspel) met de groep? O Vaak (iedere dag) O Regelmatig (paar keer week) O Soms (1 keer in twee weken) O Nooit (nog nooit gedaan) De ene keer meer dan de andere keer. Soms moet je je er weer even bewust van zijn dat het goed is voor je groep. Bedankt voor het invullen van deze vragenlijst! Gemaakt door: Nikki Spaargaren School: Iselinge Hogeschool Doetinchem 26

Enquête 3 Hallo, Fijn dat je mee wilt doen aan dit onderzoek! Voor mijn vooronderzoek (SOT) moet ik kijken/meten wat de beginsituatie is in iedere groep op het gebied van Kanjertraining. Doormiddel van deze vragenlijst hoop ik voldoende informatie te krijgen waarmee ik aan de slag kan gaan. Wanneer er eventueel nog onduidelijkheden zijn over gegeven antwoorden dan kom ik graag nog even extra toelichting vragen. De vragenlijst: 1. Hoe denk je zelf over de Kanjertraining? O Ontzettend leuk (Heel zinvol) O Gewoon leuk O Ik moet eerst zien of het gaat werken O Ik ben niet zo heel erg enthousiast. Geef aan waarom voor je voor dit antwoord hebt gekozen: De gedachte erachter spreekt me opvoedkundig erg aan. 2. Maakt het een groot verschil volgens jou of leerlingen in de onderbouw beginnen met Kanjertraining of in de bovenbouw? O Ja want, het is goed om van jongs af aan met deze aanpak te werken. Maar nu in ons geval beginnen we uiteraard in verschillende groepen. Dat is beter dan jaren wachten. O Nee want, 3. Vinden de leerlingen het leuk om de lessen van Kanjertraining te volgen? O Ja, iedereen vindt het leuk. O De meeste leerlingen vinden het leuk. Voor de sociaal wat mindere begaafden is het moeilijk!!! O Weinig leerlingen vinden het leuk. O Niemand vindt het leuk 4. Gaat de Kanjertraining in jouw groep een grote meerwaarde geven? O Ja O Nee 5. Welke invloed denk je dat Kanjertraining heeft in jouw groep? 27