30 dagen zonder alcohol

30 dagen zonder alcohol makkie of uitdaging? Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek Over de actie Het drinken van alcohol is vaak een gewoonte. Om te ervaren hoe het is om een korte periode geen alcohol te drinken kon men kosteloos meedoen aan de actie 30dagenzonderalcohol. In maart 2014 organiseerde de GGD deze actie voor de derde keer. Het doel van de actie is dat deelnemers zich bewust worden van hun gewoontegedrag rond alcohol, dit gewoontegedrag doorbreken en zich na afloop bewust zijn van hun keuzemogelijkheid om wel of niet alcohol te drinken. Gewoontegedrag doorbreken Zeer positief. Alcohol drinken is een gewoonte. Goed om die te doorbreken, want het is niet per se nodig. Nu goed voorbeeld voor de kinderen (14en 16 jaar). De kinderen gingen die 30 dagen niet snoepen, dus het werd een hele familiehappening. Tijdens de actie 30dagenzonderalcohol kunnen deelnemers ervaren hoe het is om niet vanzelfsprekend een glas alcohol te drinken, iedere dag fris op te staan en bewust een maand op een positieve manier met hun gezondheid bezig te zijn. Bovendien geven ouders zo het goede voorbeeld aan hun kinderen en/of andere jongeren. Het is mogelijk om individueel mee te doen of samen met familie, vrienden, kennissen of collega s; voor jezelf of voor een goed doel. Na aanmelding ontvangen deelnemers een startpakket met diverse gezondheidsgadgets (o.a. het tijdschrift GezondNu, een boekje met alcoholvrije cocktails, een kortingsbon voor de sauna en een gratis kennismakingsles mindfulness). Tijdens de actie worden deelnemers via een e-mail nieuwsflits en een Facebookpagina gemotiveerd vol te houden. Ook kunnen ze via e-mail en/of Facebook hun ervaringen delen. Deelnemers die op deze manier actief hun ervaringen delen, maken kans op leuke stimuleringsprijzen. Wie deden er mee? In totaal hebben 310 mensen zich aangemeld voor de actie en het startpakket thuisgestuurd gekregen. Van deze mensen hebben er 268 de vragenlijst voorafgaand aan de actie via het internet ingevuld, de voormeting (86%). Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek 1

Tabel 1. Leeftijdsverdeling deelnemers actie Voormeting N=268 35 jaar 39 (15%) 36 t/m 54 jaar 122 (45%) 55 jaar en ouder 78 (29%) Leeftijd niet ingevuld 29 (11%) De leeftijdsverdeling staat in tabel 1. Bijna de helft van de deelnemers was tussen de 36 en 54 jaar oud en iets minder dan een derde is 55+. Eén op de tien deelnemers heeft zijn of haar leeftijd niet ingevuld. Aan de deelnemers is gevraagd hoe zij over de actie 30dagenzonderalcohol gehoord hebben (fig. 1). Figuur 1. Verschillende communicatiekanalen waardoor deelnemers over de actie gehoord hebben Posters, flyers Via telefonisch onderzoek ouders GGD Via via Website GGD Krant Facebook % 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 De meeste deelnemers hadden over de actie gelezen in de krant (40%). Ongeveer een vijfde had informatie via Facebook of via via gekregen. De deelname via het eerder in 2014 uitgevoerde telefonische onderzoek onder ouders is laag: zes deelnemers. Tachtig ouders hadden interesse getoond voor de actie en het startpakket ontvangen. Van de deelnemers zegt 30% dat het een makkie gaat worden om deel te nemen aan de actie en 57% ziet het als een uitdaging (13% weet het niet). Eén op de zeven (14%) deelnemers heeft al eerder deelgenomen aan de actie. Deelname: individueel of in een groep? Acht op de tien deelnemers zijn van plan individueel met de actie mee te doen (82%), eenvijfde (18%) gaat dit samen met gezinsleden, vrienden, collega s of familieleden doen. Er zijn verschillende redenen om deel te nemen aan de actie. De ruime meerderheid (81%) doet mee om te ervaren hoe het is om een maand geen alcohol te drinken. Daarnaast wil driekwart ervaren of hij of zij het vol kan houden om een maand geen alcohol te drinken, tweederde wil een goed voorbeeld geven aan jongeren. Andere redenen voor deelname zijn: zich fitter voelen (70%), afvallen (58%), beter slapen (47%), minder alcohol drinken (66%), gevraagd om mee te doen (14%) of doen mee om het goede doel te steunen (15%). Van de deelnemers is 81% het eens met de stelling dat het alcoholgebruik van volwassenen/ouders invloed heeft op het alcoholgebruik van kinderen. Van de deelnemers heeft 47% thuiswonende kinderen. Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek 2

Alcoholgebruik deelnemers In de vragenlijst is een aantal vragen gesteld over het alcoholgebruik in de afgelopen twaalf maanden, zowel op door-de-weekse dagen als in de weekend. Ook is gevraagd naar het aantal glazen per keer. Van de deelnemers drinkt 90% wijn (ook sherry, port en vermout), 64% bier en 38% jenever, brandewijn, vieux, rum, cognac, whisky of ander gedestilleerd. Vijf deelnemers (2%) gaven aan vroeger wel alcohol te drinken, maar in de afgelopen twaalf maanden niet gedronken te hebben en drie deelnemers drinken helemaal nooit alcohol (1%). Meer dan de helft van de deelnemers drinkt alcohol op drie of vier door-de-weekse dagen (maandag tot en met donderdag). Tabel 2. Alcoholgebruik in de afgelopen twaalf maanden Deelnemers N=268 Drinkt (wel eens) alcohol 99% Drie of vier door-de-weekse drinkdagen 55% Drie weekend drinkdagen 50% Minimaal drie keer p/week 6 glazen 12% Een vijfde (20%) van de deelnemers drinkt op een door-de-weekse dag gemiddeld minimaal vier glazen alcohol. Op een weekenddag drinkt 38% gemiddeld vier of meer glazen alcohol. Een op de acht deelnemers (12%) geeft aan gemiddeld minimaal drie keer per week zes of meer glazen alcohol per dag te drinken. Redenen om alcohol te drinken Aan de 268 deelnemers is gevraagd waarom ze alcohol drinken. In tabel 3 staan de resultaten. De meest genoemde redenen zijn vooral sociaal van aard (om iets speciaals te vieren, omdat alcohol een avondje uit leuker maakt en om van een feest te genieten) en ter verbetering van de stemming (enhancement: omdat ik me dan lekker voel of omdat ik me dan vrolijk voel). Enhancement, coping en conformity worden in de literatuur beschreven als risicovolle redenen om te drinken, vanwege het verband met alcohol-gerelateerde problemen. Goede trigger om alcoholgebruik te veranderen Ik heb een medisch advies om te stoppen met alcohol. De actie hielp mij definitief over de brug. Perfecte aanzet om te stoppen met een gewoonte die me al langer niet beviel, maar waarmee ik niet hoefde te stoppen (geen aanleiding). Tabel 3. Redenen om alcohol te drinken Soms Vaak of altijd Totaal Enhancement (positieve stemming verbeteren) Omdat ik me dan vrolijk voel 37% 21% 58% Omdat ik me dan lekker voel 30% 36% 66% Omdat het me een kick geeft 16% 8% 24% Coping (omgaan met negatieve gevoelens) Omdat het helpt als ik me rot voel 18% 13% 31% Om me beter te voelen als ik slecht humeur heb 18% 10% 28% Om mijn problemen te vergeten 15% 14% 29% Social (drinken om een sociale beloning te krijgen) Om van een feest te genieten 35% 30% 65% Omdat alcohol een avondje uit leuker maakt 31% 38% 69% Om iets speciaals te vieren 46% 42% 88% Conformity (om sociale afwijzing te voorkomen) Zodat ik geen commentaar krijg omdat ik niet drink 8% 3% 11% Om bij een groep te horen die ik leuk vind 12% 3% 15% Om me niet buitengesloten te voelen 7% 2% 9% Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek 3

Na de actie Zes weken na het einde van de actie is aan de deelnemers gevraagd of zij opnieuw een vragenlijst in wilden vullen. Van de 268 mensen die de voormeting hadden ingevuld, konden er 114 via emailadres en geboortedatum gekoppeld worden aan de voormeting. Dit waren 47 mannen en 67 vrouwen (respectievelijk 41% en 59%). De nameting was door 130 mensen ingevuld, waarvan er in 16 gevallen niet gekoppeld kon worden. Tabel 4. Respons naar leeftijd Voormeting N=268 Nameting N=114 Responspercentage 35 jaar 39 11 28% 36 t/m 54 jaar 122 60 49% 55 jaar en ouder 78 43 55% Onbekend 29 0 n.v.t. Relatief veel oudere deelnemers (55+) hebben de moeite genomen om ook de vragenlijst na afloop van de actie (=de nameting) in te vullen (55%). Deelnemers onder de 35 jaar hebben relatief het minst vaak de nameting ingevuld (28%). Er blijken wat betreft het drinkgedrag geen grote verschillen tussen de groep deelnemers die alléén de vragenlijst voorafgaand aan de actie hebben ingevuld (n=154) en de deelnemers die zowel aan het begin als zes weken na afloop van de actie de vragenlijst hebben ingevuld (n=114). Wel lijkt de beoordeling of het een makkie of een uitdaging zou zijn verschillend, dit is echter net niet statistisch significant: Van de 146 deelnemers die het vooraf als een uitdaging beschouwden, hebben 55 personen (38%) de nameting ook ingevuld versus 42 van de 78 mensen die het als een makkie inschatten (54%). Van ernstige selectieve uitval lijkt geen sprake, maar er zijn wel kleine verschillen. Mogelijk worden deze verschillen wel significant wanneer de actie onder een grotere groep deelnemers wordt uitgezet. Alle resultaten hieronder gaan over de groep van 114 deelnemers die zowel de voor- als de nameting helemaal hebben ingevuld. Communicatie rondom de actie Ruim drie kwart van de deelnemers heeft individueel met de actie meegedaan. Iets meer dan de helft (55%) van de deelnemers heeft tijdens de actie geen contact met andere deelnemers Individuele actie, maar toch samen met anderen gehad. Degenen die wel contact hadden met andere deelnemers, hadden dit Heel positief, het gaf vanuit de ondersteuning een wij-gevoel. Ben verbaasd over de binding die ik had voornamelijk via face to face contact (11%) met de mensen die ik nooit gezien heb. of via Facebook (4%). Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek 4

aantal deelnemers Achteraf een makkie of een uitdaging? Vooraf zei 30% van de deelnemers dat het een makkie zou worden om deel te nemen aan de actie en 57% zag het als een uitdaging (13% weet het niet). Achteraf vond 64% deelname aan de actie een makkie en 34% vond het een uitdaging (2% weet het niet). Van degenen die vooraf aangegeven hadden dat het een uitdaging zou worden om 30 dagen geen alcohol te drinken bleek het uiteindelijk voor bijna de helft (47%) ook echt een Soms best lastig Leuke ervaring, leerzaam ook. Als het zonnetje schijnt en je ziet mensen op het terras rosé drinken, baal je. Maar daarna voel je je alleen maar sterker! Blij dat ik heb het gedaan heb, maar ik vond het best lastig. Vooral in het begin was het wennen. uitdaging te zijn geweest. Voor de andere helft (49%) was het toch een makkie en 4% wist het niet. Van de deelnemers die vooraf inschatten dat het een makkie zou worden, geeft 85% achteraf aan dat het inderdaad een makkie was; 15% vond het achteraf toch een uitdaging om 30 dagen geen alcohol te drinken. Zie onderstaande figuur. Inschatting vooraf: uitdaging Inschatting vooraf: makkie Achteraf: Uitdaging Makkie Weet niet Achteraf: Uitdaging Makkie Figuur 2. Inschatting vooraf versus beoordeling achteraf van makkie of uitdaging Reacties uit de omgeving De helft van de deelnemers (48%) heeft tijdens de actie steun van hun omgeving gehad en eenderde ontving steun van andere deelnemers. Tweederde van de deelnemers gaf aan dat zij soms tot regelmatig moesten uitleggen waarom zij geen alcohol dronken; 15% moest dit (bijna) altijd doen. In onderstaand figuur staat afgebeeld met hoeveel personen de deelnemers hebben gesproken over de actie. 40 30 20 10 0 niemand 1 tot 5 6 tot 10 11 tot 19 20 of meer personen Figuur 3. Aantal personen waarmee de deelnemers gesproken hebben over de actie 30dagenzonderalcohol Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek 5

Dertig dagen géén alcohol: is het gelukt? Driekwart van de deelnemers aan de actie is het gelukt om tijdens de actie geen druppel alcohol te drinken (76%). Een op de tien heeft op 1 á 2 dagen alcohol gedronken en 13% heeft op 3 of meer dagen tijdens de actie alcohol gedronken. De meest genoemde reden om toch een drankje te drinken Trots op mezelf Moeilijk, leerzaam, maar ik was wel trots op mezelf tijdens de actie was het hebben van een speciale gelegenheid (feest, verjaardag, jubileum etc). Vier deelnemers gaven aan dat de reden van het alcoholgebruik een moeilijk moment was. Zijn verwachtingen uitgekomen? Bij het begin van de actie was aan de deelnemers gevraagd wat de redenen waren om deel te nemen aan de actie. Na afloop van de actie is aan de deelnemers gevraagd wat de actie heeft opgeleverd. Zie onderstaande tabel. Deelnemers hebben inderdaad ervaren hoe het is om een maand geen alcohol te drinken (88%). Afvallen en beter slapen zijn achteraf wat minder vaak genoemd dan vooraf. Het goede voorbeeld geven aan jongeren wordt achteraf in de helft van de gevallen genoemd (48%). Berekend op mensen met kinderen is dit 65% (vooraf ingeschat 75%). Ruim de helft (56%) zegt na de actie minder alcohol te zijn gaan drinken. Tabel 5. Verwachtingen en beoordeling achteraf over effecten van de actie (n=114) Inschatting vooraf Ik ga/heb ervaren hoe het is om een maand geen alcohol te drinken Beoordeling achteraf 79% 88% Ik ga/heb het goed voorbeeld (ge)geven aan jongeren 67% 48% Fitter voelen 65% 58% Afvallen 57% 22% Beter slapen 57% 35% Minder alcohol drinken 60% 56% Van de deelnemers geeft 58% na deelname aan dat ze nu bewuster kiezen om wel of geen alcohol te drinken; 28% laat het in het midden (kruist het antwoord neutraal aan) en voor 14% gaat dat niet op. Nu kijk ik anders tegen alcohol en drink ik minder Positief, word me bewust wanneer ik een glas alcohol ga nuttigen en denk: waarom? Dit glas? Heel goed, ga nu bewuster om met alcohol. Drink doordeweeks niet meer, uitzonderingen daargelaten. Bijzonder nuttig en leerzaam. Het heeft echt een verandering in gang gezet. Na de actie heb ik mijn normale drinkpatroon opgepakt, maar uiteindelijk bevalt dat minder goed. Voelde me beter toen ik geen alcohol dronk, dus ik ben nu weer aan het minderen, alleen alcohol in het weekend, max twee glazen. Alcohol drinken is minder vanzelfsprekend geworden. Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek 6

Heeft de actie na zes weken nog effect op het alcoholgebruik? Zowel voorafgaand als zes weken na de actie is aan de deelnemers gevraagd naar hun alcoholgebruik. Deelnemers konden zo ingedeeld worden in wel of geen zware drinker 1 en wel of geen overmatige drinker 2. Zes weken na de actie is het alcoholgebruik van de deelnemers duidelijk lager dan voorafgaand aan de actie. Tabel 6. Percentage zware en overmatige drinkers voor en na de actie Voorafgaand aan de actie Zes weken na de actie Zware drinker 24% 6% Overmatige drinker 32% 0% Wat vond men van de actie? Aan de deelnemers is gevraagd hoe zij terug kijken op de actie 30dagenzonderalcohol. Bijna alle deelnemers zijn positief over de actie. Ze vonden het zinvol, leerzaam, leuk, goed om eens bewust bezig te zijn met hun gedrag, en waren trots dat het hun gelukt was om een maand lang geen alcohol te drinken. Advies herhalen en landelijk uitzetten Ruimte voor opmerkingen over de actie: Positieve actie die om herhaling vraagt. Maak het groter. Een landelijke actie is denk ik een heel goed idee. Graag herhalen en meer publiciteit (landelijk) geven!!! Goede actie, ik doe volgend jaar weer mee. Ga door met jullie actie. Als je geen alcohol drinkt, merk je ineens hoe het alcoholgebruik in de maatschappij zit verweven (Koningsdag, uit eten, reclames, acties, feestelijkheden enz.). Het geeft een andere (rijkere) kijk op het leven. Tweederde van de deelnemers gaf aan dat zij het startpakket leuk en/of informatief vonden. De e-mail nieuwsflits werd door bijna driekwart van de deelnemers gewaardeerd en bijna de helft van de deelnemers vond de verloting van de prijzen en de Facebook pagina leuk en/of stimulerend. Negen van de tien deelnemers (89%) zou het andere personen aanraden om ook een keer mee te doen aan de actie. Diverse mensen geven aan dat ze graag volgend jaar weer mee zouden willen doen, dat ze vinden dat de actie jaarlijks herhaald moet worden en dat de actie landelijk uitgezet zou moeten worden. 1 Zware drinker: mannen minimaal 1 keer per week zes en vrouwen vier glazen alcohol bij één gelegenheid 2 Overmatige drinker: mannen minimaal 21 glazen en vrouwen minimaal 14 glazen alcohol per week Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek 7

Conclusie De actie 30 dagen zonder alcohol, makkie of uitdaging? spreekt veel mensen aan: van jong tot oud en niet alleen sociale drinkers, maar ook overmatige en zware drinkers. Het merendeel van de deelnemers vindt het een uitdaging om mee te doen. Via de deelnemers wordt bovendien bij mensen in de omgeving van de deelnemers het onderwerp 30dagenzonder alcohol, makkie of uitdaging? c.q. het gewoontegedrag rond alcohol, bespreekbaar gemaakt. Deelnemers vinden de actie leerzaam en leuk en waarderen de ondersteuning. De verwachtingen van deelnemers komen behoorlijk goed uit, behalve afvallen en beter slapen. Door deelname aan de actie ervaren ze hoe het is om een maand geen alcohol te drinken. Ruim de helft van de deelnemers geeft na afloop aan dat ze nu bewuster kiezen om wel of geen alcohol te drinken. Ook ruim de helft geeft aan dat ze door de actie minder zijn gaan drinken. Na deelname is het percentage dat zwaar of overmatig drinkt aanzienlijk gedaald. De actie 30dagenzonderalcohol lijkt een in potentie effectieve interventie, die nader onderzoek en navolging verdient. Dat de groep met het (al dan niet latente) bewustzijn dat ze (wat) te veel alcohol drinkt en zou moeten minderen, ook aangesproken wordt door de actie, kan gezondheidswinst opleveren. Door de collectieve luchtige actie 30dagenzonder alcohol, makkie of uitdaging? wordt deze groep over de streep gehaald om gedurende een overzichtelijke periode de uitdaging aan te gaan. Deelnemers zijn achteraf trots op zichzelf dat het gelukt is; de gewoonte van (veel) alcohol drinken is even doorbroken. Men wordt zich meer bewust van de keuzemogelijkheid om wel of niet alcohol te drinken. Nader onderzoek is gewenst om uit te zoeken wat de specifieke werkzame elementen zijn van de interventie. Dit om de interventie te optimaliseren en breder (bij voorkeur landelijk) uit te zetten. Ook is het interessant om te onderzoeken of er effecten zijn op langere termijn en hoe deze lange-termijneffecten behouden zouden kunnen worden. Colofon Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van het programma Samen aan de slag tegen riskant alcoholgebruik jeugd in de Gooi en Vechtstreek en mede mogelijk gemaakt door subsidie van het Sarphati initiatief Academische werkplaats Publieke Gezondheid regio Noord-Holland Flevoland. Auteurs: mw. drs. M.B. van Acker, epidemiologie en mw. drs. I.C. Laméris, gezondheidsbevordering Vormgeving: D. Jongerden GGD Gooi & Vechtstreek Postbus 251, 1400 AG Bussum, www.ggdgooi.nl Augustus 2014 Het project Samen aan de slag heeft als doel het riskante alcoholgebruik van jongeren in Gooi en Vechtstreek aan te pakken. De insteek is een integrale aanpak. Naast voorlichting omvat het regelgeving en handhaving. Activiteiten zijn niet alleen gericht op jongeren, maar ook op ouders, scholen en verstrekkers (zoals, horeca, supermarkt, sportkantine). In het project werken gemeenten, GGD, politie, Jellinek en Trimbos samen. Factsheet exploratief effectonderzoek 2014 GGD Gooi & Vechtstreek 8