"Human nature never changes and that is why prices swing from the one extreme level to the other. People get too hopeful and optimistic when prices are high. Then when prices reach extreme low, they get too blue, too pessimistic and over-sell." W.D. Gann De waarde van een Dollar De belangrijkste voorspelling van afgelopen weekend was: In de komende expiratie week verwacht ik o.b.v. de Swingberekeningen veel heen en weer bewegingen (topvorming, range AEX 332-342). Rond de expiratie (15 oktober) wordt de markt tricky en de rest van de maand oktober zijn de korte termijn cycli duidelijk neerwaarts gericht. Ons advies blijft longposities aanhouden gezien de verrassingen nog steeds aan de bovenkant van de markt liggen maar we zetten de stoplosses op scherp en laten die hun werk doen in het geval onze visie, over vooral de Dollar, op korte termijn correct is. Het speculatief kopen van Dollars is aantrekkelijk. In het begin van de afgelopen week kwamen de AEX/DAX/SPX dicht in de buurt van de door ons afgelopen weekend scherp gezette stoplosses maar bleven er duidelijk boven. De indices zette daarna weer een opgaande beweging in. Ditmaal viel de DAX in Klik hier om dagelijks bijgewerkte grafieken te zien van GannTrader van AEX/ DAX/SPX/Goud/Olie/Dollar (via internet). 18 oktober 2010 Nummer 42 Fundamenteel Technisch Psychologie (2x per maand) Tradingoverzicht AEX / DAX / SPX Goud/Olie/Dollar Modelportefeuille Gann/Elliott/Cycli Intermarket Bankgegevens: Rabo Bank, Rekening nr. 10.89.91.547, t.n.v. P.J. van Gemeren te Stramproy (Nederland) o.v.v. BA en uw emailadres (eventueel zonder @) Buitenland: IBAN:NL02RABO0108991547 BIC/SWIFT: RABONL2U. Abonnementen: kwartaal 119 Euro, halfjaar 199 Euro, jaar 329 Euro Combinatie met WaveRider: kwartaal 199 Euro, halfjaar 329 Euro, jaar 549 Euro. Jan van Gemeren Copyright & Disclaimer Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt. 1
positieve zin op. De Duitse index brak duidelijk in opwaartse richting uit de maandenlange consolidatie tussen de 5800 en 6350. De AEX deed ook een poging om uit te breken en intraday lukt dat ook even maar op slotbasis bleef de AEX hangen onder de 342. De SPX steeg afgelopen week licht maar heeft duidelijk moeite met de 1176 die we al twee weken geleden als barrière aangaven. De Dollar moest in eerste instantie nog iets meer inleveren maar herstelde aan het eind van de week duidelijk waardoor deze per saldo vrijwel onveranderd sloot. De high in de SPX werd geplaatst op 13 oktober, in de AEX op 14 oktober en in de DAX op 15 oktober. Dit klopt prima met onze eerder berekende Swing High tussen 13-15 oktober. Is er een voorlopige top geplaatst en dienen we vanaf nu alert te zijn op een korte termijn daling? Zie vervolg bij GannTrader Technische visie op pag. 4. Deze week liet Bernanke zich verder uit over wat de Fed van plan is om de werkloosheid te laten afnemen en de economische groei te stimuleren. Nadat eerder Obama een poging mocht wagen met dure stimuleringspakketten, heeft nu Bernanke de eer om de economie te laten groeien, en zo de werkloosheid te laten afnemen. Dat de werkloosheid een groot probleem voor Amerika (en andere Westerse landen) is moge duidelijk zijn. Vooral de relatie tussen economische groei en werkgelegenheid is hierbij van belang. In juni ging de Fed in haar voorspellingen uit van een groei van de Amerikaanse economie van 3.5 tot 4.2% in 2011, met een afnemende werkloosheid van 8.7% tot 8.3%. Begin november komt de Fed naar buiten met haar nieuwe voorspellingen die waarschijnlijk een stuk pes- Grafische weergave van de zogeheten Okun s Law, welke de relatie tussen economische groei en werkgelegenheid betreft. Hoewel het geen perfecte 1-op-1 relatie is, blijkt duidelijk dat hogere economische groei de werkgelegenheid laat afnemen. Vooral interessant aan Okun s Law is dat het de mogelijkheid geeft de werkgelegenheid te voorspellen bij een bepaalde economische groei. 2
simistischer zijn dan de voorspelling van juni. Doordat de werkloosheid dit jaar minder is gedaald dan de Fed op voorhand had verwacht, zal de werkloosheid voor volgend jaar ook hoger uitpakken dan eerder aangenomen. De econoom Arthur Okun heeft de relatie tussen werkloosheid en economische groei onderzocht, en volgens zijn theorie leidt een hogere economische groei tot een lagere werkgelegenheid (wat natuurlijk logisch is). Hoewel deze relatie niet 1-op-1 loopt, valt er wel ruwweg te voorspellen wat de werkloosheid volgend jaar zal zijn, uitgaande van scenario s van economische groei. Uitgaande van de juni voorspellingen van de Fed (groei tussen de 3.5 en 4.2% in 2011), zal de werkloosheid volgend jaar dalen tot 9.0 tot 9.4%. De huidige werkloosheid ligt op 9.6%, waardoor er dus, zelfs met het te optimistische scenario van de Fed, nauwelijks sprake zal zijn van een afname aan de werkloosheid. Zou de economische groei volgend jaar op 3.0% uitkomen (wat toch een indrukwekkende groei is, vooral gezien de vele structurele problemen van de economie), dan zal de werkloosheid in 2011 alsnog uitkomen op 9.6%. Sterker nog, als de werkloosheid significant moet afnemen in 2011 hebben we economische groei nodig van 4 procent of nog hoger (zo zal met een groei van 5.0% de werkloosheid dalen tot maar 8.7%). Mocht de economie volgend jaar in een minder gunstig vaarwater komen, en de groei maar 1.0% zijn, kunnen we een werkloosheid verwachten van 10.5%. Geen economische groei (0%) zal 11.0% werkloosheid geven. Gelukkig (vanuit het perspectief van de Fed) bedroeg de inflatie in september 1.1%, en de kerninflatie (zonder energie- en voedselprijzen) was 0.9%, wat naar Amerikaanse begrippen toch wel erg laag is. Dus: de geldpers kan weer aan. Bijkomend voordeel hiervan is dat de dollar ook minder waard wordt, wat weer gunstig is voor de Amerikaanse export. Ondertussen beginnen andere landen (China, Japan, Europa) zich steeds meer en meer te irriteren aan hun verliezen op dollar posities. Toch lijkt Amerika zich hier niet veel van aan te trekken. Of, zoals de Amerikaanse minister van Financiën in de jaren 70 al vertelde, de dollar is onze valuta maar jullie probleem. De Amerikaanse inflatie is de laatste maanden gestabiliseerd rond de 1%. De kerninflatie, zonder vervoerskosten en voedselprijzen, is nog lager. Uit deze grafiek wordt duidelijk dat er op bepaalde gebieden (kleding, wonen, recreatie) als sprake is van deflatie. 3
Waar wel fikse inflatie is, is in de omvang van de kwantitatieve verruimingen. Waar analisten uitgaan van rond de 1.000 miljard dollar, verwachten andere vooraanstaande economen dat dit nooit genoeg zal zijn. Paul Krugman, winnaar van de Nobelprijs voor de economie in 2008, verwacht dat een veelvoud van dit bedrag (8.000 tot 10.000 miljard dollar!) nodig is om het resultaat te krijgen dat de Fed wil behalen. Dit bedrag lijkt behoorlijk absurd, en het ligt dan ook niet in de lijn der verwachting dat de Fed dergelijke bedragen gaat bijdrukken. Toch geeft het wel de ernst van de problemen aan, als dergelijke bedragen nodig zijn om de economie (en daarmee de arbeidsmarkt) weer uit het slop te trekken. In plaats van enkel geld bij te drukken, heeft Bernanke geopperd dat de Fed ook een duidelijk signaal kan afgeven aan de markt dat rentetarieven voor een lange tijd laag blijven, in de verwachting dat hierdoor de economische (leen) activiteit zal toenemen. Toch is het moeilijk te zien hoe dit concreet kan worden gemaakt, omdat de markt al bijzonder lage renteverwachtingen heeft. Zo is het rentepercentage op 10 jarige Amerikaanse staatsobligaties momenteel 2.56%, en ontvangt de belegger op 5 jarige staatsobligaties 1.19% per jaar. Ook de rentetarieven in de reële economie zijn laag: zo daalde de hypotheektarieven van Freddie Mac tot het laagste punt sinds 1951 dit jaar, en kost een 30 jarige hypotheek met vast rentetarief in Amerika maar 4.19%. Natuurlijk, dergelijke tarieven kunnen altijd lager, maar met de Greenspan bubbels nog in het achterhoofd, en rekening houdend met een hoge werkloosheid (mensen die dus sowieso geen lening kunnen afnemen, hoe laag de rente ook is), lijkt het ambitieuze plan van de Fed al te falen voordat de geldpersen opnieuw zijn geolied. GannTrader Technische visie De aandelenmarkten en grondstoffen worden al enige weken opgezweept door het vooruitzicht op nieuw vers gratis geld (Quantitative Easing 2.0) maar sinds enige dagen dreigt er ook een Subprime 2.0. In de Verenigde Staten is de al jaren aanslepende huizencrisis in een nieuwe fase aanbeland. Gerechtelijke instanties van 50 staten zijn een gezamenlijk onderzoek gestart naar de nonchalante manier waarop Amerikaanse banken huizen in beslag nemen. Nu er een officieel gerechtelijk onderzoek is aangekondigd naar de hypotheekpraktijken van de financials, staan de Amerikaans banken steeds meer onder druk om tijdelijk te stoppen met inbeslagnames. Hoe meer onzekerheid over de inbeslagnames, hoe meer potentiële kopers 4
zullen treuzelen voor ze zich een nieuwe woning aanschaffen, is de redenering. Sommige experts waarschuwen zelf dat met 'subprime 2.0' de risico's op een dubbele dip aanzienlijk zijn toegenomen. 'Bij bewijs van fraude zullen banken opnieuw meer afwaarderingen moeten boeken en dus stevige verliezen lijden. Daardoor zullen ze minder leningen kunnen verstrekken, wat de economische groei zal afremmen'. De koersen van banken in de V.S. dalen de afgelopen dagen fors. Terwijl de SPX ongeveer 1% onder de high staat van 13 oktober leverde de Bankenindex ruim 6% in (zie grafiek). Komende week publiceren diverse Amerikaanse banken hun 3e kwartaalcijfers en deze kunnen wel eens tegenvallen door flinke afboekingen. De Bankensector is vaak een leading index en waarschuwt voor een korte ontnuchtering op de aandelenmarkten. In de uitgebreide Dollar analyse van vorige week voorspelden we dat de Dollarindex een bodem zou vinden tussen de 75/77. Na een low deze week op 76 veerde de Dollar afgelopen vrijdag behoorlijk op tot boven de 77. Hierbij een korte termijn Elliott analyse van de Euro/Dollar. Ook hieruit blijkt dat de Dollar een (korte termijn) bodem heeft gevonden (Euro/Dollar top) 5
Zoals u weet zijn we technisch gezien positief vanaf begin september(spx toen 1060, AEX 312) tot het eind van 2010 (koersdoel SPX 1250 en AEX 360/380). Deze verwachting is gebaseerd op een mix van technische technieken (hoofdzakelijk Gann, Cycli en Elliott) en sentimenstindicatoren. Zoals vorige week al aangegeven mikten we op topvorming tussen 13-15 oktober. Zowel technisch, fundamenteel en qua sentiment zien we vanaf nu 1-2 weken donkere wolken opdoemen boven de financiële markten. Het Quantative Easing effect lijkt grotendeels in de koersen verwerken en de focus van de belegger kan nu wel eens even worden gericht op de ellende die de Banken boven het hoofd hangt (Subprime 2.0). De Dollar lijkt om z n minst even te kunnen opveren. En gezien de correlatie tussen de aandelen/grondstoffen enerzijds en de U.S Dollar anderzijds kan dit een verkoopgolfje (lees winstnemingen) veroorzaken op de financiële markten. Last but not least staan onze GannTrader analyses op oranje en zijn we vrij zeker van een korte sell -off. In de rest van de maand oktober. Ook nu weer zien we dit als tijdelijk (uiterlijk tot begin november). We handhaven onze strategie om de stoplosses op scherp te zetten. Ook deze week verhogen we deze weer flink (zie tradingoverzicht). Onze berekende Elliott wave correctie golf komt voor de SPX uit tussen de 1118-1137, een matige daling rond de 4-5% omdat de lange termijn cycli onverminderd omhoog blijven gericht. Resumerend. De stijging die begin september inzette is waarschijnlijk eind vorige week afgerond. Gezien de donkere wolken rond de Amerikaanse Banken en een tijdelijke keer ten goede van de Dollar lijkt een trigger nabij. Onze korte termijn cycli zijn sinds 15 oktober tijdelijk scherp negatief (minimaal tot 25 oktober maar wellicht tot begin november). Let wel de lange termijn cycli blijven omhoog gericht. Ons advies blijft longposities aanhouden gezien de verrassingen nog steeds aan de bovenkant van de markt liggen maar we zetten de stoplosses verder op scherp en laten die hun werk doen in het geval onze visie op korte termijn correct is. (zie tradingoverzicht). Veel leesplezier toegewenst en succes met uw beleggingen. Jan van Gemeren 6
Trading-overzicht Koers 15 okt 341,45 6492,30 1176,19 KT Trend (afgelopen 5 dagen) UP UP UP LT Trend (afgelopen 30 dagen) Zijwaarts UP UP Weerstand 342/344 6520 1176/1184 Steun 339 6300 1165 Koersdoelzone eind 2010 360/380 (verhoogd) 6700 1250 Stop-loss (long) 335 6200 1161 Bijzonderheden: De tabel geeft een overzicht van de belangrijkste conclusies uit onze analyses en mogelijke trading suggesties. Brains & Analysis is een analyserapport. De analyses zijn vooral bedoeld om u een volledig beeld te geven van de technische positie van enkele indices en commodities waarbij gebruik wordt gemaakt van een brede range van geavanceerde analysetechnieken. De prognosehorizon is een tot drie maanden. Betrek bij uw beleggingsbeslissingen altijd uw eigen inzicht en vergeet NOOIT een stoploss te plaatsen. Potentiële draaidagen Swing high 13/15 okt. (topvorming) Swing LOW 22/25 oktober uitloop mogelijk tot 4 november 18 oktober Deze week mikken we op duidelijk lagere koersen. Deze neerwaartse druk kan tot eind oktober aanhouden 7
China s eeuw Als er in de laatste 200 jaar keuzes gemaakt hadden moeten worden over wat te doen & waar te zijn als het ging over economische voorspoed, dan kunnen we daar nu een antwoord op geven. Zo was het in 1800 een goed idee geweest om met zaken te starten in Engeland. Engeland was het land dat de industriële revolutie liet ontstaan, maar 100 jaar later werd deze leidende positie overgenomen door de Verenigde Staten. De VS heeft inderdaad zo ongeveer 100 jaar lang de eerste viool mogen spelen, wat zo ongeveer startte met de lopende band bij Ford eindigde met het uiteenspatten van de internetzeepbel en aanslag op het WTC. En inderdaad enkele jaren terug heeft China laten zien alles in huis te hebben om snel de leidende positie in de wereld over te gaan nemen van de VS. China is een enorm land met 1,33 miljard inwoners (juni 2008) en is daarmee ook direct het dichtstbevolkte land ter wereld. De bevolkingsgroei heeft in het verleden wel wat vertraging opgelopen door het één-kind beleid dat in 1979 werd geïntroduceerd, maar tegenwoordig worden weer bijna 2 kinderen (1.7) per gezin geboren en moet dat tot iets boven de 2 stijgen (2.1) om weer bevolkingsgroei te creëren. Door het winnen aan momentum zal er waarschijnlijk over 10 jaar een bevolking zijn van 1.4 miljard Chinezen. China is overigens geen koploper op de lange termijn want met de geboorte van 2.8 kinderen per gezin in India zal India in 2040 waarschijnlijk 1.52 miljard inwoners hebben tegen 1.45 miljard in China. Snel weer terug naar China. Vooral de snelheid waarmee op dit moment alles plaatsvindt in China doet ons verbazen. In het jaar 2000 paste de Chinese economie ongeveer 8 maal in de Amerikaanse economie maar nu, 10 jaar later, kunnen we de Chinese economie nog maar 3 keer kwijt in de Amerikaanse economie en het momentum neemt maar niet af. Daar waar de VS vecht met 8
een beperkte groei en een flinke recessie (volgens ons zelfs een depressie) te verwerken heeft gekregen, groeide het maar door in China met een tempo dat telkens dicht bij de 10% lag in de laatste jaren. Natuurlijk heeft de wereldwijde recessie van 2008/2009 een kleine vertraging in de groei opgeleverd maar het is en blijft tot de verbeelding spreken wat plaatsvindt in China. In 2010 zal Japan door China worden gepasseerd als tweede land na de VS gemeten in GDP. Hoe lang het nog duurt voordat China de VS vervangt op de eerste plek blijft lastig te voorspellen, maar binnen 10 jaar moet dat een feit zijn. Op verschillende manieren bekeken is China momenteel al de grootste economie ter wereld. Daar waar 20 jaar terug nog geen fatsoenlijke autofabriek te vinden was in China worden nu de meeste auto s ter wereld geproduceerd. China gebruikt ook meer dan de helft van de mondiale ijzerertsproductie en 35% van de koperproductie en neemt daardoor leidende posities in, ver voor de VS. Als het gaat om het verbruik van olie hoeft China alleen nog de VS voor zich te dulden, maar ook dat is een kwestie van tijd voordat ook daar de rollen zijn omgedraaid. Belangrijk is te erkennen dat de 4 maal grotere Chinese bevolking in momentum superieur is aan de VS en dan gaat alles heel erg snel. Door de kracht van China heeft het ook vele satellietlanden zoals Zuid-Korea, Taiwan en Hong Kong verkregen. Velen rekenen landen als India, maar ook Australië, ook tot satellietlanden van China. Een land als Australië is bijvoorbeeld enorm belangrijk voor China als het gaat om de levering van grondstoffen zoals bijvoorbeeld ijzererts. Ook in 2010 heeft China een duidelijke stap voorwaarts gemaakt door de per 1 januari in werking getreden vrijhandelsverdrag met verschillende Zuidoost-Aziatische landen. Door dit handelsblok zijn nu 1.9 miljard mensen economisch met elkaar verbonden met China als grote motor. China is zelf ook zeer trots op zijn huidige economische prestaties en zegt die vooral te hebben verkregen door het autoritaire bewind dat maakt dat nieuwe regelgeving, indien noodzakelijk en wenselijk, zeer snel wordt geïmplementeerd. De consensuspolitiek die vooral bedreven wordt door westerse mogendheden werkt op de lachspieren van de machthebbers in China, zij discussiëren niet maar doen dingen. 9
De VS ziet de ontwikkeling van China met lede ogen aan en probeert met alles wat het nog in zich heeft weerstand te bieden aan de Chinese draak. De grootste moeite blijven de Amerikanen stoppen in het sterker maken van de Yuan ten opzichte van de dollar omdat hiermee een belangrijk concurrentievoordeel van de Chinezen aan kracht zou verliezen. Echter, nieuw geld gaat voor oud geld en dat maken de Chinezen de Amerikanen op niet mis te verstane wijze duidelijk. Per maand importeert de VS ongeveer $25mrd meer uit China dan dat het er naar exporteert en dat geeft de Amerikaanse machthebbers een onbehagelijk gevoel. China laat momenteel overigens wel heel voorzichtig de Yuan duurder worden ten opzichte van de dollar maar dat zijn maar een paar procentjes sinds juli van dit jaar. Tijdens het hoogtepunt van de financiële mondiale crisis in 2008, 2009 en start 2010 heeft China niets gedaan aan het sterker maken van de Yuan om zodoende zelf geen momentum te verliezen ten opzichte van de VS. En gaf daarmee duidelijk aan alleen de eigen politiek te volgen en niet die van het Westen. Het IMF (de machthebbers van het oude Westerse machtsblok) geven de VS overigens bijval en stellen dat de Yuan tot 27% te duur zou zijn ten opzichte van de dollar en manen China tot haast met hun revaluatie. Recent, 29 september, heeft de VS een wet aangenomen die maakt dat door de te goedkope Yuan, volgens de VS, de Yanks over kunnen gaan tot importheffingen waardoor de Chinese export minder concurrerend zou worden. Toch hebben de Yanks weinig te wensen want dit failliete land staat tegenover een land dat nota bene tot voor kort de grootste financier was van de VS en nog steeds over valutareserves beschikken die hun weerga niet kennen. Het lijkt er steeds sterker op dat China de VS niet meer als een probleem beschouwt maar hooguit een tijdelijk sta -in-de-weg waarmee al snel geen rekening meer gehouden hoeft te worden. En een protectionistisch Amerika is snel te vervangen door opkomende Azia- 10
tische landen waarbij India en Australië ook meedoen als potentiële afnemers van Chinese producten. Dat door China ook niet of nauwelijks meer Amerikaanse staatspapier wordt gekocht is ook een teken van een volgende stap, weer verder weg van Obama. China ziet natuurlijk ook wel in dat de FED de grootste koper is en grootste eigenaar gaat worden van Amerikaanse staatsobligaties iets wat nou niet bepaald een omstandigheid is die bijdraagt aan het sterker worden van een valuta. De Chinezen weten ook dat de Yanks een zwakkere valuta willen maar zullen wijzen op QE wat de dollar al zo flauw heeft gemaakt. China heeft andere problemen en die concentreren zich vooral op de toekomst waarvoor de aanvoer van grondstoffen moet worden zeker gesteld. Die zak met steeds minder waard wordende dollars wil China maar al te graag gebruiken om daarmee mijnen en solide bedrijven en knowhow te kopen. Soms heel heimelijk en soms heel open bemoeien Chinese bedrijven zich momenteel met de koop of herfinanciering van Australische mijnen. Deze financiële bemoeienissen zullen zich de komende jaren steeds verder uitbreiden naar voor China interessante gebieden zoals Europa en Afrika. De recente handreiking van China richting Griekenland is er één die niet verkeerd begrepen moet worden. China wil niet alleen Griekenland redden, dat lijkt bijzaak, maar wil een bruggenhoofd zien te krijgen in Europa. Al decennia terug probeerden rijke landen zich in te kopen in Europese probleemlanden, waarbij wij dan vooral denken aan Koeweit die, door een exploderende olieprijs in de zeventiger jaren, voldoende geld ter beschikking kreeg om de hele chemische industrie in Spanje op te kopen en zo een flinke vinger in een groot Europees land in de pap kreeg. Echter daar waar Koeweit momentum verloor, de olieprijs noteerde later ook weer $10 per vat, zal dat bij China niet gaan gebeuren in de komende decennia. Een voorzichtigheid die wel op zijn plaats lijkt betreft de Chinese huizenmarkt, want daar lijkt toch echt sprake van oververhitting en daardoor is dus een zeepbel ontstaan door de speculanten die op de huizenmarkt zijn gesprongen. Toch moeten ook wij erkennen dat de economische groei deze problemen kan inhalen, iets dat in de VS niet meer lukt. Een structureel verschil, die kan bijdrage aan het oplossen van deze zeepbel, is het 11
spaargeld dat in China aanwezig is en de (nog) beperkte omvang van particuliere kredieten zoals hypotheken en andere leningen. Ook in China zal dit glorieuze tijdperk weer eens eindigen omdat, nadat het spaargeld op is geraakt en de kredieten aangegaan zijn, ook de maximale omvang van de welvaart in China eens bereikt zal gaan worden, maar dat laat nog vele decennia op zich wachten zeker nu satellietlanden beschikbaar zijn voor consumptie. China zal waarschijnlijk voor 2030 ook een belangrijke vinger in de pap krijgen in Europa en Afrika dat om zijn grondstoffen zeer interessant is. Conclusie China wordt het belangrijkste land ter wereld en zal dat lange tijd gaan blijven. Interessant zijn ontwikkelingen die daardoor in gang gezet zijn of gaan worden. Vele bedrijven en grondstofvoorraden zullen gekocht gaan worden met de steeds minder waard wordende zak met dollars. Momenteel heeft China een valutareserve ter waarde van $2.450mrd waarvan 65% direct wordt aangehouden in dollars, 26% klinkt in euro s, 5% in ponden en 3% in de Japanse yen. China sprak vorige maand zijn ongenoegen uit over de dominantie van de dollar en euro en wil daar dus blijkbaar een einde aan maken, en dat doe je niet anders dan je eigen land sterker te maken en de rest te verzwakken. Het massaal opkopen van Amerikaanse staatsobligaties zou hiermee wel eens gestopt kunnen zijn en de actie om met kantenpapier (dollars) echte en waardevolle bedrijven voor de toekomst te kopen is volgens ons net gestart. Niet dus directe beleggingen in China maar vooral daar om heen zijn interessant. Wij begrijpen dat het voor u als abonnee prettig is namen van bedrijven of grondstoffen te verkrijgen waardoor u concreet weet wat u kunt doen met deze verwachte ontwikkelingen. Wij willen dan ook starten met het voorzichtig opbouwen van een modelportefeuille, die we dan ook zullen blijven bijhouden voor u, zodat u kunt zien wat wij denken dat goede manieren van beleggen zijn om te profiteren van fundamentele ontwikkelingen die wij waarnemen of verwachten. Een Australische ijzerertsproducent genaamd Grange Resources (GRR) is een kandidaat om te profiteren van de toenemende vraag naar ijzer vanuit China, en nu er een flinke financieringsronde nodig is om een nieuwe mijn te openen springt de Chinese grootaandeelhouder bij. Al met al een totaal plaatje waarvan kenners vermoeden dat het tot een verdubbeling van de koers in 12-18 12
maanden tijd zou kunnen leiden. De koers van Grange Resources staat momenteel rond de Aus$0.70 en wij nemen het fonds op in de modelportefeuille. Gezien het zeer speculatieve karakter van deze belegging wordt hier slechts een heel klein gedeelte van de portefeuille in belegt. Een wat solidere belegging maar ook zeker niet zonder risico is de aanschaf van RICI Metals Quanto Certificaten. Deze certificaten worden door Royal Bank of Scotland verhandelt onder ISIN Code NL0000451839 en zijn vrijgemaakt van valutarisico. Grondstoffen handelen eigenlijk alleen maar in dollars terwijl dit certificaat in euro s genoteerd staat en RBS zorgt voor de hedging naar euro s. De Rogers International Commodity Index (RICI) Metals is opgebouwd uit Aluminium (19%), Koper(19%), Goud (14%), Lood(9,5%), Zilver (9,5%), Zink (9,5%), Platina (8,5%), Nikkel (5%), Tin (5%) en Palladium(1%). Ook dit RICI Metals Quanto Certificaat nemen wij op in de modelportefeuille, waarbij wij zullen streven naar een kleine positie in speculatieve beleggingen, maar het grootste deel zullen beleggen in solide beleggingen. Tot slot nemen wij ook een positie op in het Canadese Barrick Gold dat momenteel over de grootste niet afgedekte goudvoorraad ter wereld beschikt. Barrick heeft eerder een miljarden strop genomen op eerder verkochte goudposities maar heeft op $1.080 al zijn toekomstige goudverkopen teruggekocht. Barrick (ABX) is een Canadese onderneming die ook genoteerd staat in de VS (maar wij kopen in Canada!) en een marktkapitalisatie heeft van Can$48mrd. Barrick heeft 40% van zijn goud- en koperreserves in Noord-Amerika, 35% in Zuid-Amerika, 12% in Afrika en 13% in Azië en Australië. Barrick is een zeer solide belegging waarin een grote positie zal worden ingenomen voor de modelportefeuille. Naar aanleiding van dit artikel starten we dus met een modelportefeuille waardoor we wat duidelijker kunnen maken hoe onze fundamentele mening uitpakt als wij daar naar zouden beleggen. Onze modelportefeuille is ter ondersteuning van onze fundamentele mening en moet niet worden uitgelegd als een concreet beleggingsvoorstel. Volgende week zal de modelportefeuille zijn eigen plekje krijgen in Brains & Analysis, maar we zullen dus per de slotkoers van maandag de posities in de portefeuille gaan opnemen waarbij we een positie aangaan om die minimaal enkele maanden aan te houden. 13
Economisch overzicht Het Amerikaanse consumentenvertrouwen is, volgens voorlopige cijfers, gedaald in oktober. Vooral de inflatieverwachting van consumenten is (relatief) hoog: Amerikaanse consumenten verwachten de komende 12 maanden een inflatie van 2.6%; beduidend meer dan de huidige. De productie lijkt redelijk goed te blijven liggen. Zo groeide de Europese productie in augustus 1.0% vergelijken met juli, en vergeleken met een jaar eerder was de groei zelfs 7.9%. De definitieve Europese inflatie kwam in september uit op 1.8%; 0.2 procentpunt hoger dan in augustus. De Amerikaanse inflatie bleef in september 1.1%. De Rabobank verwacht dat de Nederlandse economische dit jaar met 1.75% groeit, en dat volgend jaar de groei iets afneemt tot 1.50%. 14
Economisch overzicht Komende donderdag worden de Nederlandse werkloosheidscijfers over september bekend, wat een beter inzicht geeft over de trendontwikkeling. Rust lijkt terug gekeerd. De Griekse 10jarige staatsobligaties noteren momenteel tegen 8.89%, beduidend lager dan de bijna 12% in september. Portugal betaald 5.74%, Spanje 3.99% en zelfs in Ierland zijn de rentes iets afgenomen: 6.12% tegen een eerdere top van 6.79%. Met het hinten van de Fed op nieuwe kwantitatieve acties lijkt het niet waarschijnlijk dat de rentetarieven binnenkort fiks zullen toenemen. Wel als de rekening uiteindelijk wordt gepresenteerd, hoewel de VS er redelijk bedreven in is om schuldenproblemen op te lossen met nieuwe schulden. 15
Als abonnee op Brains & Analysis heeft u exclusief toegang tot het Brains & Analysis forum. Wij adviseren u om regelmatig een kijkje te nemen omdat hier meerdere malen per week korte updates en analyses worden geplaatst. U heeft ook de mogelijkheid om beleggingsvragen te stellen aan Jan van Gemeren / Ype Schaap en Jos Magendans. Of in contact te treden met mede abonnees van Brains & Analysis. Korte uitleg om in te loggen Login via www.ganntrader.org/cms. In het hoofdmenu klik op GannTrader forum, u krijgt dan het onderstaande scherm te zien OF ga rechtstreeks naar het forum http://www.ganntrader.org/forum/index.php Klik links boven op Inloggen Vul uw gebruikersnaam in (= volledig emailadres) en uw wachtwoord (dus identiek aan de login van het klantensysteem). Afhankelijk van uw PC configuratie en software zullen uw login gegevens al of niet worden onthouden en worden gebruikt bij uw volgende login. Klik op inloggen en klik na inloggen (het overzichts scherm dat dan verschijnt) op forum Brains & Analysis 16
AEX Dag Vorige week was onze weekvoorspelling topvorming (range 332-342) waarbij we zeker na de optie-expiratie alert zijn op een correctie van rond de 5%. Afgelopen dinsdag tikte de AEX eerst onderkant van de range aan (332,27) waarna deze weer opveerde. Op donderdag (swinghigh!) bereikte de index een intraday high op 344,44. Op slotbasis bleef de AEX de gehele week onder de 342. De AEX is dus nog steeds niet in opwaartse richting uit de al maandenlange tradingrange gebroken (de DAX deed dat deze week wel). Na de optie expiratie (afgelopen vrijdag 16.00 uur) zagen we neerwaartse druk ontstaan. Dit past is ons eerder afgegeven scenario dat de kans sterk toeneemt dat de AEX vanaf 15 oktober 1 a 2 weken een korte termijn neerwaartse correctie zal ondergaan (swinglow 25 oktober met mogelijk zelfs uitloop tot 4 november). We blijven positief voor het koersverloop de rest van het jaar (koersdoelen blijven ongewijzigd) maar verhogen opnieuw de stoploss naar 335. Worden we uitgestopt dan wachten we tot eind oktober/begin november om weer long te gaan. 17
AEX index EWP, Cycli en Gann graden 18
DAX index Dag De DAX verraste afgelopen week in positieve zin. Een relatief sterke stijging en ook dan uiteindelijk de lang verwachte opwaartse uitbraak uit de al maandenlange tradingrange tussen 5800 en 6350. De DAX steeg zelfs tot boven de 6500 en daarmee is ons conservatieve koersdoel voor 2010 al bereikt (we verhogen het koersdoel voor 2010 tot 6700). De korte termijn cyclische opwaartse krachten zijn echter vanaf 15 oktober uitgeput en hiermee neemt de kans sterk toe voor een correctie. Rond de maandwisseling gaan we ons foussen op een hervatting van de uptrend. Omdat de verrassingen nog steeds aan de bovenkant van de markt liggen (met dank aan de FED) handhaven we onze strategie van longposities aanhouden met een scherpe stoploss. De stoploss wordt opnieuw verhoogd ditmaal naar 6280) 19
DAX index EWP, Cycli en Gann graden 20
Standard & Poor 500 Dag De SPX bereikte de weektop op 13 oktober op 1184 (slotbasis 1178), iets boven de 1175 die we eerder hadden voorspeld maar wel mooi in de berekende tijdzone van 13-15 oktober. Nu de optie-expiratie achter de rug is en de korte termijn cycli voor 1- a 2 weken negatief zijn houden we rekening met een neerwaartse beweging die kan aanhouden tot ongeveer het eind van de maand. Let op de zware weerstandzone rond de 1175. Op dat niveau zien we een kluwen van weerstanden. Het fibonacci 78,6% niveau, een belangrijk parallelle stijginsweerstandlijn en de weerstand van een stijgend wigpatroon die in Elliott termen goed te omschrijven is als een Ending Diagonal. Ook zien we in de DtOsc een sterke negatieve divergentie. Kortom de alarmbellen beginnen te rinkelen voor een korte maar wellicht felle correctie. We verhogen onze stoploss opnieuw fors, ditmaal naar 1161 om zo de bijna 110 indexpunten vanaf begin september veilig te stellen. Als we uitgestopt worden gaan we eind oktober op zoek naar een nieuw instappunt voor een longpositie. Ons koersdoel voor eind dit jaar is 1250. 21
SPX index EWP, Cycli en Gann graden 22
Bezoek onze nieuwe website (www.ganntrader.org ) Uitgebreide info over: Ons GT Team Klik op een % en u ziet een kleine intraday grafiek van de desbetreffende index Alle GT Abonnementen/Cursussen/Software FAQ Via Home page toegang tot uw produkten Via Home page toegang tot het exclusieve GannTrader forum Publicatie van voorbeeld edities van onze analyse abonnementen Gratis GannTrader Magazines Publicatie van columns door onze analisten. U kunt reacties plaatsen op deze columns 23
AEX/SPX scenario 2010 uit Jaarrapport 2010 Wekelijks bijgewerkt met actuele koersen 24
SPX Diamant-patroon Wekelijks bijgewerkt met actuele koersen 25
SPX The Battle of the Head & Shoulders Wekelijks bijgewerkt met actuele koersen 26
Relatieve performance SPX / Olie / Goud / Dollar vanaf 1 januari 2010 Relatieve performance SPX / Olie / Goud / Dollar vanaf begin maart 2009 27
Standard & Poor 500 Dag Trend 1 maand UP Trend 6 maanden UP Koersdoel zone Steun Weerstand 1150/1200 1125 1200 28
Goud Dag Trend 1 maand UP Trend 6 maanden UP Koersdoel zone Steun Weerstand 1350 (bereikt) 1250 geen 29
Olie Dag Trend 1 maand UP Trend 6 maanden Zijwaarts Koersdoel zone Steun Weerstand 80 (bereikt) 79 85/87 30
Dollar Dag Trend 1 maand DOWN Trend 6 maanden DOWN Koersdoel zone Steun Weerstand Bodem bereikt 75/77 81 31
Let op. Zilver ontwikkelt zich opeens veel sterker dan Goud (thans hoogste punt in 30 jaar) Goud ontwikkelt zich relatief t.o.v. Zilver voor de: Korte termijn Neerwaarts Lange Termijn Neerwaarts Goud ontwikkelt zich relatief t.o.v. de SPX voor de: Korte termijn Opwaarts Lange Termijn Opwaarts Olie ontwikkelt zich relatief t.o.v. de SPX voor de: Korte termijn Zijwaarts Lange Termijn 32 Zijwaarts
De beste veranderingen en ideeën zijn tijdelijk Beleggen is een lange termijn onderneming, en vaak hebben beleggers een lange horizon met bepaalde doelen die ze willen realiseren. Hiervoor wordt dan een goede strategie gezocht, zoals het beleggen gebaseerd op technische analyses, en wordt er (ruwweg) een plan geformuleerd hoe deze strategie in de praktijk zal worden gebracht. Echter, door de lange horizon die gehanteerd wordt, is het moeilijk om een goede strategie te bedenken. Stel, je verwacht nog 20 jaar te willen beleggen en daarna met pensioen te gaan. Wat voor een strategie kun je dan het beste hanteren? Of stel dat je je beleggingsstrategie met meer discipline wilt uitvoeren, zodat je betere resultaten behaald. Hoe begin je met een dergelijke verandering die je de rest van je beleggingscarrière wilt uitvoeren? Dergelijke ideeën leggen de lat echter bijzonder hoog, en zonder dat je er erg in hebt kun je beginnen te zoeken naar de Heilige Graal. Immers, als je de komende 10 jaar (of nog langer) wilt blijven beleggen, dan heb je toch een aanpak of methodiek nodig die erg goed is? En gedragsveranderingen, die bijzonder hardnekkig kunnen zijn, willen we graag doorvoeren voor een erg lange periode. Stel, je wilt gedisciplineerd je strategie uitvoeren, en rationeel gezien heb je veel vertrouwen in je aanpak. Toch gaat de uitvoering voor een bepaalde tijd maar goed, en dan begin je langzaam maar zeker steeds ietsjes losser te worden. Misschien begin je na verloop van tijd minder aandacht te besteden aan het analyseren van koersgrafieken, het lezen van nieuws, of het zetten van stoplosses. Emoties (als trots bij een reeks winstgevende transacties) of stress (bij veel verliesgevende transacties) kunnen het echter makkelijk maken in je oude gedrag te vervallen. Een manier om dit probleem te bekijken is vanuit gedrag dat moeilijk te stoppen is. Zo zal een roker 33
vaak meerdere pogingen moeten ondernemen om te stoppen, en niet bij de eerste keer slagen. Vanuit deze optiek zal de belegger gefrustreerd raken als hij weer zijn strategie minder consistent uitvoert, en een nieuwe afspraak met zichzelf maken om het de volgende keer wel goed te doen. Een strategie bedenken voor de komende jaren is al minstens even uitdagend. Immers, wanneer is zoiets goed genoeg? Hoe ga je nu het beste om met het doorvoeren van een verandering voor de lange termijn? Simpelweg: dat doe je niet. Een ander perspectief, die in de praktijk veel nuttiger en meer toepasbaar is, is om ervan uit te gaan dat goede veranderingen en ideeën tijdelijk zijn. Door een reeks tijdelijke oplossingen aan elkaar te verbinden krijg je dezelfde (en vaak nog betere) oplossing. Het is maar net wat je wilt bereiken: wil je lang piekeren op een goede strategie of de juiste aanpak, en daarmee veel tijd en dus kansen mislopen, of wil je snel beginnen met de realisatie dat het geen perfect idee is, maar voorlopig een goed idee? Toch zijn we geneigd om een tijdelijke oplossing niet als een echte oplossing te zien. Liever hebben we een strategie die de komende 10 jaar blijft werken, of een gedragsverandering die zeker behouden blijft. Vaak zijn dingen nuttig voor een bepaalde tijd, waarna ze niet meer nut hebben. Voor veel dingen is het beter een tijdelijke oplossing te hebben voor iets dat je wilt veranderen, dan veel tijd en moeite te steken in het zoeken naar een langdurige oplossing die permanent is. Vaak zul je zien dat dergelijke permanente oplossingen een stuk minder permanent zijn dan je op voorhand dacht. Om iets een succes te laten zijn, hoeft het niet voor altijd te duren. Je kunt ook van idee naar idee gaan, van technische aanpak naar fundamentele aanpak gaan, van day trading naar positie trading, en van succes naar succes gaan. De uitdaging is om in de eerste plaats niet elke oplossing te willen zien als de perfecte oplossing. Het gevaar is namelijk dat, als we een oplossing zien als de oplossing, we minder oog hebben voor de minpunten en zwakheden van dit idee. En dan, zodra deze minpunten aan het licht komen, verliezen we ons vertrouwen in de oplossing compleet. Door de onrealistische verwachting dat dit de oplossing of de strategie is, hoeft er maar weinig in de praktijk te gebeuren waardoor het niet voldoet aan onze verwachtingen, wat al snel tot een verlies van vertrouwen zal leiden. En zodra we dat vertrouwen in 34
de strategie kwijt zijn, gaan we op zoek naar de volgende Heilige Graal, de strategie die ons (eindelijk) eens financiële zekerheid gaat geven. Echter, niks is perfect, en niks is eeuwigdurend. Zelfs de strategie van Buffett heeft het laatste decennium aan outperformance verloren. We doen er daarom beter aan om een strategie of oplossing te zien als tijdelijk waardevol en bruikbaar, en hoogstwaarschijnlijk eindig. Voordelen van tijdelijke oplossingen Als je elk idee of oplossing tijdelijk ziet, krijg je verassende voordelen hiervan. Allereerst wordt het makkelijk om hier toegewijd aan te worden, of het concreet aan te pakken. De drempel ligt namelijk een stuk lager als je weet dat het niet een perfecte strategie is. Je ziet het meer als een experiment; als het werkt, dan blijven we het uitvoeren, en als het stopt met werken, gaan we met het volgende experiment aan de slag. Als het niet perfect is (en dat ook nooit wordt), waarom zul je het dan nu geen kans geven? De grens om het te proberen met geld is makkelijker. We weten immers al dat het niet perfect is of voor altijd is. Dus laten we er niet teveel geld op voorhand in investeren (het idee is immers eindig), maar gewoon proberen. Hiermee wordt je dus ook een stuk creatiever in je strategieën. Door sneller iets te proberen, ook als het buiten je straatje ligt, doe je ook nog eens een hoop vaardigheden op. Vaardigheden die je kunt gebruiken bij het bedenken van de volgende (tijdelijke) strategie. Het is sneller en makkelijker te implementeren. Als we weten dat een bepaald beleggingsidee niet voor eeuwig is, hoeven we niet veel tijd te besteden aan het perfect maken ervan; het draait er enkel om of het werkt of niet. Natuurlijk, elk idee moet goed worden onderzocht, maar het gaat erom dat je niet in de val van perfectionisme beland. Als je wacht totdat iets perfect is, heb je te lang gewacht. Het wordt makkelijker om los te laten. Als we niet veel geld of tijd hebben geïnvesteerd in een bepaald idee, is het makkelijker om er afstand van te nemen. Zo voorkomen we dat we veel tijd en geld verliezen terwijl we koppig blijven geloven in een strategie die eigenlijk geen waarde meer heeft. Door te realiseren dat een bepaalde aanpak tijdelijk is, staan we ook meer open voor bewijzen die aangegeven dat de strategie zijn beste tijd heeft gehad. Dit scheelt weer geld en een hoop frustratie. 35
Concluderend Door oplossingen, ideeën, en strategieën als tijdelijk te zien, vergroot je de kans dat je daadwerkelijk iets gaat doen, in plaats van erover te denken, praten, plannen, en (be-)argumenteren. Mensen veranderen, situaties veranderen, en markten veranderen. En de strategieën die we gebruiken moeten ook veranderen. Perfectie, zij het in de vorm van een strategie of een goed voornemen, bestaat niet. Vaak weten we wel hoe we bepaalde dingen kunnen verbeteren, zij het met beleggingen dan wel op persoonlijk vlak. Toch stellen we het te vaak liever uit, wachtend op meer informatie, bevestiging, of zekerheid van deze oplossing. Laat je niet verleiden door het idee van perfecte oplossingen, en vraag jezelf eens af: welke dingen (op financieel of persoonlijk gebied) heb ik de laatste tijd vooruitgeschoven, denkend en werkend aan een perfecte implementatie? Het perfecte moment is nu. 36
Missie Brains & Analysis B&A is een analyserapport. Wij geven de abonnees een kijkje in het toekomstige koersverloop a.d.h.v. onze analyses die het hele spectrum omvatten van beleggingdisciplines (fundamenteel, technisch, sentiment, psychologie). De abonnee kan met deze bagage ZELF zijn beleggingsacties invullen (logisch denk ik want iedere belegger is anders en heeft zijn eigen risicoprofiel). Daarom gaan ook zoveel beleggers de fout in met het blind volgen van adviezen van anderen. Wat voor een andere belegger goed werkt hoeft voor u helemaal niet te werken. Succesvol beleggen kan je LEREN van 'oude rotten in het vak' en niet met het blind volgen van een 'goeroe'. Zie ook onze missie (plaatje en tekst) op http://www.ganntrader.org/nl/ De beperkte adviezen die wij geven zijn van een geheel ander kaliber. Ze zijn bedoelt om minder ervaren beleggers een houvast te geven om zelfstandig te leren beleggen en heel belangrijk ook vaak voor meer ervaren beleggers om meer gedisciplineerd te handelen via money management regels. Discipline en verantwoordelijkheid nemen voor je eigen beslissingen zijn de fundamenten van succesvol beleggen. Combineer dit met goed je beleggingshuiswerk doen en succes is verzekerd Disclaimer GannTrader streeft naar een zorgvuldige controle van de informatie die zij publiceert, zodat de informatie actueel, nauwkeurig, feitelijk juist en dus betrouwbaar is. Ondanks deze voortdurende aandacht voor de kwaliteit van haar berichtgeving kan GannTrader niet garanderen dat de informatie steeds correct of volledig is en aanvaardt GannTrader geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele onjuistheden. Beleggen brengt risico met zich mee. De afnemer van de informatie is verantwoordelijk voor de keuze en het gebruik van de informatie. De door GannTrader vermelde informatie bevat geen aanbieding van effecten in welke jurisdictie dan ook, noch een aanbeveling van GannTrader met betrekking tot de aan- of verkoop van effecten. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Alle door GannTrader afgebeelde gegevens, waaronder begrepen teksten, foto's, illustraties, grafisch materiaal, (handels)namen, logo's, waren- en dienstmerken, zijn in eigendom of licentie bij GannTrader en worden beschermd door auteursrecht, merkenrecht en/of enig ander intellectueel eigendomsrecht. De (intellectuele) eigendomsrechten gaan op geen enkele wijze over op (rechts)personen die toegang hebben tot onze informatie. De inhoud van onze publicaties mag slechts worden gebruikt voor niet-commerciële privé -doeleinden Het is de gebruiker van de informatie niet toegestaan deze te vermenigvuldigen, door te sturen, te distribueren, te verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van GannTrader. 37
GannTrader biedt een brede range van analyserapporten aan beleggers. Brains & Analysis De rapporten zijn alle toonaangevend in hun analysemethodiek. GannTrader Brains & Analysis is een uitgebreid professioneel wekelijks analyserapport (plus midweekse rapport)waarbij het accent ligt op zowel Technische Analyse (Waar en Wanneer kopen/verkopen) als Fundamentele Analyse (Vlijmscherpe achtergrondartikelen) en verder ook nog Psychologische aspecten (Ken jezelf als belegger) WaveRider is een uitgebreid wekelijks analyserapport (15-20 pagina's). Aan de hand van analysemethodieken ontwikkeld door Gann en Jim Sloman gecombineerd met enkele unieke astrologische analyses die onze analist Tjerk zelf heeft ontwikkeld, krijgt u iedere week een diepgaande opbouwende analyse voorgeschoteld. Het accent ligt op tijdanalyses. Waar zullen de markten een draaipunt maken (van stijgend naar dalend of omgekeerd)? De Zon, de Maan en Uw Beleggingen' is een 2-wekelijks analyserapport dat bijzonder waardevol is voor zogenaamde Swingtraders. Onze analist Elmer Hogervorst heeft zich gespecialiseerd in een beleggingstechniek van Robert Taylor die gebaseerd is op de zwaartekracht. Net zoals hierdoor eb en vloed ontstaat heeft zwaartekracht ook invloed op de emoties van mensen. Zoals bekend hebben emoties (hebzucht, angst etc.) invloed op het gedrag van beleggers en dus ook op financiële markten. GannTrader Optiecursus De cursus Berekend Beleggen is een unieke combinatie van leren beleggen met geavanceerde optieconstructies en over de schouder meekijken van Jan van Gemeren, een ervaren optiebelegger en voormalig vermogensbeheerder. Het is een 'rustige' strategie die maandelijks wordt opgebouwd en regelmatig wordt bijgesteld. Iedereen kan het maar het is belangrijk bepaalde inzichten te hebben, goed money-management te beheersen en regelmatig de positie aan te passen. U kunt ieder moment starten met de cursus Meer info op www.ganntrader.org 38