Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht notitie van Onderzoek www.onderzoek.utrecht.nl mei 2013
Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl internet www.utrecht.nl/onderzoek rapportage Emma van Egmond Hans van Hastenberg informatie (030) 286 1350 Mei 2013
Gemeente Utrecht Inleiding Elk jaar maakt de Stichting 'Atlas voor gemeenten' een rapportage waarin de 50 grootste gemeenten van Nederland op een groot aantal punten (indicatoren) worden vergeleken. Op donderdag 23 mei 2013 is de 15 e Atlas voor gemeenten verschenen. In deze korte samenvatting van de Atlas voor gemeenten wordt de positie van Utrecht op een aantal indicatoren uitgelicht. Daarbij is telkens een vergelijking gemaakt met de andere G4-steden en steden met een vergelijkbaar inwonertal zoals Eindhoven, Tilburg en Almere (G7-gemeenten). Waar mogelijk is een vergelijking gemaakt met de uitkomsten van de Atlas voor gemeenten van voorgaande jaren. Naast de standaard indicatoren is dit jaar een aantal nieuwe indicatoren ontwikkeld binnen het thema groen & water. Deze komen in een apart hoofdstuk aan bod. In deze notitie zijn vier hoofdstukken opgenomen, aan de hand van de volgende thema's: 1. Algemene ontwikkelingen 2. Bevolking 3. Sociaal-economische positie en woonaantrekkelijkheid 4. Groen & water 3
4
Gemeente Utrecht 1 Algemene ontwikkelingen Randstad aantrekkelijker als woonplaats De steden in de Randstad zijn het afgelopen jaar aantrekkelijker geworden als woonplaats. Dit komt met name door de toename van de bereikbaarheid. De verbreding van snelwegen en een dalende mobiliteit door de crisis zijn hier debet aan. Daarnaast is de aantrekkelijkheid van cultuur in de Randstad relatief gezien gestegen, omdat de programmering buiten de Randstad soberder wordt. Positie van Utrecht op een aantal belangrijke indicatoren In die context doet ook Utrecht het goed in de Atlas. Er zijn voor Utrecht geen grote verschuivingen op de belangrijke indicatoren. Utrecht blijft een van de aantrekkelijkste steden van het land. In onderstaande figuur staat de positie van Utrecht op een aantal relevante indicatoren. Figuur 1: Positie Utrecht op verschillende indicatoren van de Atlas voor gemeenten 2013 hoogopgeleiden bevolkingsontwikkeling (2003-2013) woonaantrekkelijkheidsindex laagopgeleiden bereikbaarheid van banen (per auto in spits) sociaal-economische index vergroening huizenprijzen arbeidsongeschiktheid allochtonen (niet-westers) bereikbaarheid van banen (per auto buiten spits) eenoudergezinnen werkloosheid werkgelegenheid bijstandsontvangers armoede gezinnen met kinderen vergrijzing 1 1 2 2 3 3 3 4 5 6 6 7 18 22 26 29 44 49 10 20 30 40 50 Bron: Atlas voor gemeenten 2013 5
2 Bevolking Bevolkingssamenstelling Bevolkingsindicatoren Rangorde 2010 2011 2012 aantal inwoners 4 4 4 aandeel niet-westerse allochtonen - 6 6 laagste aandeel 65-plussers (vergrijzing) 2 2 2 aandeel 15-29 jarigen (verjonging) 3 3 3 laagste aandeel gezinnen met kinderen 6 7 7 aandeel eenoudergezinnen 9 8 7 Bron: Atlas voor gemeenten 2011, 2012, 2013 In tegenstelling tot voorgaande jaren is Utrecht de snelst groeiende gemeente over de afgelopen tien jaar, waarna Almere en Haarlemmermeer volgen. In de voorgaande jaren groeiden Almere en Haarlemmermeer harder qua bevolking dan Utrecht. Wat betreft het aantal niet-westerse allochtonen als percentage van de bevolking staat Utrecht op de zesde plaats. Met name Rotterdam, Amsterdam en Den Haag hebben een hoger percentage niet-westerse allochtonen in de bevolking. Ook in Almere (plaats 4) en Schiedam (plaats 5) zijn meer niet-westerse allochtonen dan in Utrecht. In Eindhoven (14) en Tilburg (21) zijn minder niet-westerse allochtonen dan in Utrecht. In Utrecht is nauwelijks sprake van vergrijzing: Utrecht staat op de 49 e plaats wat betreft het aandeel 65-plussers in de bevolking. Almere is de minst vergrijsde gemeente. En Leidschendam-Voorburg, Heerlen en Geleen zijn de meest vergrijsde gemeenten in Nederland. Wat betreft verjonging of vergroening staat Utrecht op de derde plaats. Dit betekent dat het aantal 15-29 jarigen als percentage van de bevolking in Utrecht hoog is. Studentensteden als Groningen (1) en Delft (2) hebben een nog jongere bevolking dan Utrecht. De andere G4- gemeenten staan op lagere positie (tussen plaats 9 en plaats 15). Tilburg staat op de tiende, Eindhoven op de twaalfde en Almere op de 17 e plaats. Utrecht heeft relatief weinig gezinnen met kinderen vergeleken met andere G50-gemeenten en staat hier op de 44 e plek. De overige G4-gemeenten staan ook op lage plekken, terwijl Almere bovenaan staat. Wat betreft het aantal eenoudergezinnen (gezinnen met één ouder tussen 20 en 39 jaar) staat Utrecht op de zevende plek. De andere G4-steden hebben een plaats bij de laatste tien en hebben dus relatief veel eenoudergezinnen. 6
Gemeente Utrecht Opleidingsniveau Rangorde 2010 2011 2012 laagopgeleiden 4 3 2 hoogopgeleiden 1 1 1 Bron: Atlas voor gemeenten 2011, 2012, 2013 Utrecht kent een hoogopgeleide bevolking. Zo staat Utrecht al jaren bovenaan wat betreft het aandeel hoogopgeleiden. Amsterdam volgt op de tweede plaats, terwijl Den Haag op de 16 e plaats en Rotterdam op de 22 e plaats staat. Het aantal laagopgeleiden in Utrecht als percentage van de beroepsbevolking neemt af. Utrecht staat nu op plaats 2. In 2010 stond Utrecht nog op plaats 4. Alleen in Groningen zijn er minder laag opgeleiden. Amsterdam staat derde. Den Haag (31) en Rotterdam (39) staan veel lager. 7
3 Sociaal-economische positie en woonaantrekkelijkheid Sociaal-economische index De sociaal-economische index van de Atlas voor gemeenten combineert verschillende gegevens met elkaar op het gebied van werkgelegenheid, uitkeringsafhankelijkheid, armoede, arbeidsparticipatie en inkomen. Sociaal-economische index Rangorde 2010 2011 2012 Utrecht 3 3 3 Amsterdam 16 16 18 Den Haag 34 34 35 Rotterdam 39 40 40 Eindhoven 17 17 15 Tilburg 22 23 19 Almere 25 31 32 Bron: Atlas voor gemeenten 2011, 2012, 2013 De positie van Utrecht in de sociaal-economische index is na een aantal jaren van stijging nu stabiel op een derde plaats. In 2005 stond Utrecht nog op een tiende plaats. Utrecht doet het daarmee veel beter dan de andere grote steden. Op ruime afstand van Utrecht in de sociaal-economische index staat Amsterdam op de 18 e plaats. Den Haag (35 e plaats) en Rotterdam (40 e plaats) volgen. De overige G7-gemeenten scoren vrij laag op de sociaal-economische index. Haarlemmermeer en Amstelveen staan bovenaan de sociaaleconomische index. Amersfoort is na Utrecht de vierde stad. Werk Werkgelegenheid en banen Rangorde 2012 bruto gemeentelijk product 3 werkgelegenheidsgroei 2002-2012 22 werkgelegenheidsquote 7 aandeel banen in groeisectoren 4 Bron: Atlas voor gemeenten 2013 Het bruto gemeentelijk product (BGP) wordt uitgedrukt in het aantal banen per inwoner in de gemeente vermenigvuldigd met de gemiddelde toegevoegde waarde van die banen (ofwel: de productie per inwoner). Het BGP van Utrecht is hoog, Utrecht staat op de derde plaats. De 8
Gemeente Utrecht gemeenten Haarlemmermeer (Schiphol) en Amsterdam staan boven Utrecht. Rotterdam staat op de zesde plaats en Den Haag op de 19 e plaats. De werkgelegenheidsgroei in Utrecht over de afgelopen 10 jaar is ten opzichte van de andere vijftig grootste gemeenten gemiddeld (plaats 22). De gemeenten Lelystad en Almere creëren het hoogste aantal nieuwe banen. De andere G4-gemeenten staan tussen de 24 e en 34 e plaats wat betreft werkgelegenheid. De positie van Utrecht in de werkgelegenheidsquote, ofwel het aantal banen als percentage van de beroepsbevolking, is vrij hoog (7). Eindhoven doet het nog beter dan Utrecht met een vierde plek. Rotterdam en Amsterdam staan op een 13 e en 14 e plek, terwijl Den Haag op de 29 e plek staat. In Utrecht is het aantal banen in de groeisectoren hoog vertegenwoordigd, Utrecht staat op een vierde plaats. Amstelveen, Amsterdam en Eindhoven staan op de eerste drie plaatsen. Den Haag staat zevende in de ranglijst van vijftig gemeenten naar aandeel banen in groeisectoren en Rotterdam staat 17 e. Arbeidsongeschiktheid en werkloosheid Rangorde 2011 2012 arbeidsongeschiktheid 7 5 werkloosheid 18 18 Bron: Atlas voor gemeenten 2012, 2013 Utrecht kent relatief weinig arbeidsongeschikten en komt in de lijst met 50 gemeenten uit op een vijfde plaats. Dit is een verbetering ten opzichte van vorig jaar (5). Andere G4- (en G7) gemeenten hebben meer arbeidsongeschikten en staan lager op de lijst. Wat betreft werkloosheid is Utrecht stabiel en neemt het een vrij gunstige positie in, op de 18 e plaats. Alle andere G4-gemeenten kennen een hogere werkloosheid dan Utrecht. De gemeenten met de laagste werkloosheid zijn met name de kleinere G50-gemeenten. Rotterdam sluit de lijst (plaats 50) met de hoogste werkloosheid. Inkomen Bijstand en armoede Rangorde 2011 2012 aantal bijstandsontvangers 24 26 huishoudens met inkomen <105% van het sociaal minimum 22 29 Bron: Atlas voor gemeenten 2012, 2013 De positie van Utrecht op het gebied van bijstandsontvangers is ten opzichte van andere G50-gemeenten gemiddeld. De overige G4-gemeenten staan onderaan de ranglijst en hebben dus relatief veel bijstandsontvangers. Zelfs de G7-gemeenten staan onder Utrecht en kennen meer bijstandsontvangers. Wat betreft inkomen en sociale zekerheid doet Utrecht het ten opzichte van de G4- en G7-gemeenten relatief goed. Dit neemt niet weg dat de armoede in Utrecht is toegenomen; ook relatief. Zowel met het aantal bijstandsontvangers, en met name lage inkomens daalt Utrecht op de ranglijsten. 9
Woonaantrekkelijkheidsindex Woonaantrekkelijkheidsindex Rangorde 2010 2011 2012 Utrecht 2 2 2 Amsterdam 1 1 1 Den Haag 5 5 6 Rotterdam 15 18 19 Eindhoven 20 16 17 Tilburg 16 15 16 Almere 40 41 36 Bron: Atlas voor gemeenten 2011, 2012, 2013 Utrecht staat al jaren op de tweede plaats in de woonaantrekkelijkheidsindex. In deze index zijn verschillende gegevens gecombineerd op het gebied van banen, cultuur, veiligheid, koopwoningen en natuur. Ondanks die stabiele tweede plaats is Utrecht over de afgelopen vijf jaar de sterkste stijger op de index. Gevolgd door Heerlen en Amsterdam. Op een aantal onderdelen binnen deze index is de positie van Utrecht verbeterd. Zo steeg Utrecht op het punt van bereikbaarheid van banen van een 7 de naar een tweede plaats. Het culinaire aanbod in Utrecht is niet hoog, maar het laatste jaar verbeterd van een 28 ste naar een 22 ste plaats. Op het terrein van veiligheid staat Utrecht op plaats 30 (was 34). De meest aantrekkelijke gemeente om te wonen is en blijft Amsterdam. Rotterdam is in de woonaantrekkelijkheidsindex gedaald van een 15 e (2010) naar een 19 e plaats (2012). Eindhoven is juist aantrekkelijker geworden en behaalt in 2012 een 17 e plaats. Huizenprijzen Rangorde 2011 2012 Gemiddelde huizenprijzen (per m 2 ) in euro's 3 4 Bron: Atlas voor gemeenten 2012, 2013 De gemiddelde huizenprijzen liggen in Utrecht vrij hoog, alleen in Amsterdam, Amstelveen en Haarlem liggen de gemiddelde huizenprijzen hoger. Utrecht zakt een plaatsje van 3 naar 4. 10
Gemeente Utrecht 4 Groen en water Het thema van de Atlas voor gemeenten in 2013 is groen & water. De positie van Utrecht op het gebied van groen en water is hier toegelicht aan de hand van verschillende indicatoren. Het gaat om de nabijheid van diverse soorten natuur, landschap en water en de omvang en kwaliteit van groen en water in de woonomgeving. Agrarisch landschap, bos en heuvels Rangorde bollen & fruit 4 akkers & weide 5 bos 11 heuvels 20 Bron: Atlas voor gemeenten, 2013 Wanneer gekeken wordt naar de nabijheid van terreinen voor bollen- en fruitteelt doet Utrecht het goed (vierde plaats). Alleen Maastricht, Heerlen en Hoorn doen het beter. Andere G4-gemeenten staan onderaan de lijst en hebben bijna geen bollen- en fruitteelt terreinen in hun nabijheid. Ook wat betreft nabijheid van akkers en weilanden scoort Utrecht hoog: een vijfde plaats. Roosendaal en Bergen op zoom staan bovenaan deze lijst van G50-gemeenten. Utrecht behaalt een elfde plek als het gaat om de nabijheid van bos. G7-gemeenten Eindhoven (5) en Tilburg (6) staan hoger wanneer het gaat om bos. Heuvels heeft Utrecht bijna niet, net zoals andere G4-gemeenten. De 20 ste plaats heeft Utrecht te danken aan de Utrechtse Hevelrug. Maastricht, Heerlen en Sittard-Geleen staan niet verrassend bovenaan de rangorde van heuvels. Groen en water in de wijk Rangorde Omvang groen in woonomgeving 45 Kwaliteit groen in woonomgeving 10 Omvang water in de woonomgeving 32 Kwaliteit water in de woonomgeving 21 Bron: Atlas voor gemeenten, 2013 Het aandeel groen in de woonomgeving in Utrecht is laag, Utrecht behaalt een 45 e plek. De andere G4-gemeenten kennen overigens nog minder groen in de woonomgeving dan Utrecht. Wanneer het gaat om de kwaliteit van het groen in de woonomgeving doet Utrecht het wel goed (tiende plaats). Nijmegen en Helmond staan bovenaan deze rangorde. 11
Amsterdam heeft een aanzienlijk aandeel water in de woonomgeving en behaalt een vierde plaats. Utrecht eindigt hier laag met een 32 e plaats. De kwaliteit van het water in de woonomgeving, uitgedrukt in de dichtheid van watervogels, is in Utrecht gemiddeld, ten opzichte van andere G50-gemeenten. Amsterdam, Rotterdam en Den Haag scoren hier hoger. 12