Provinciaal Onderwijs Vlaanderen LEERPLAN 3 e GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste iologie TV Toegepaste Chemie TV Toegepaste Fysica Copyright Provinciaal Onderwijs Vlaanderen 2005/37;40;41//4/O/SG/1/III//D/
INHOUDSTAFEL Gebruiksaanwijzing... 3 Lessentabel... 6 Visie op onderwijs... 8 Visie op de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen... 10 Algemene doelstellingen voor de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen... 12 Algemene pedagogische en didactische wenken... 13 Minimale materiële vereisten... 14 Specifieke doelstellingen, leerinhouden, pedagogische en didactische wenken... 15 TV Toegepaste iologie... 16 TV Toegepaste Chemie... 22 TV Toegepaste Fysica... 31 Evaluatie... 47 ibliografie... 50 p. 2 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
GERUIKSAANWIJZING Het leerplan Statuut Een school wordt door de overheid gesubsidieerd. In ruil daarvoor moet ze bewijzen dat ze een behoorlijk studiepeil nastreeft en bij de leerlingen bereikt. Het leerplan is een middel voor de overheid om na te gaan of de school aan deze kwaliteitseisen voldoet. Daarom dient ze van goedgekeurde leerplannen gebruik te maken. Het leerplan fungeert m.a.w. als een juridisch-inhoudelijk contract tussen de overheid en de school of de inrichtende macht. Het is het officieel en bindend basisdocument waarvan de leraar uitgaat bij het vormgeven van zijn onderwijspraktijk. Goedkeuring Het leerplan wordt ontwikkeld door de leerplancommissie in opdracht van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen. De leerplancommissies worden in september samengesteld en bestaan uit vakleraren en pedagogische medewerkers van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen. Het leerplan moet voldoen aan inhoudelijke en vormelijke criteria. We verwijzen hier naar het esluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de goedkeuringscriteria en indieningmodaliteiten van de leerplannen voor het secundair onderwijs (26 november 1996). Globaal concept van het leerplan Voor de 3 de graad van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen werd een leerplan uitgewerkt. Dit werd goedgekeurd in april 2002 (nr 2002/6; 7; 8; 9//4/O/SG/1/III//D/). Dit leerplan is een aanpassing van het leerplan voor de 3 de graad van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen. Drie vakken werden uitgewerkt : TV Toegepaste iologie TV Toegepaste Chemie TV Toegepaste Fysica In deze studierichting wordt de klemtoon gelegd op het werken met hoofd, handen en hart. Daarom is het belangrijk dat in het totale vakkenpakket van de studierichting zowel de wetenschappelijke en technische kennis als algemene vaardigheden voldoende aan bod komen. p. 3 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Er kunnen verbanden gelegd worden tussen TV Huishoudkunde, PV Huishoudkunde, TV Toegepaste Natuurwetenschappen (zie leerplan nr 2002/6; 7; 8; 9 //4/O/SG/1/III//D/, voor de laatste versie zie website www.pov.be) en Toegepaste iologie, Toegepaste Chemie, Toegepaste Fysica, en met de vakoverschrijdende eindtermen. Dit concept beoogt een dynamische benadering van Sociale en Technische Wetenschappen, waarbij overleg en communicatie onontbeerlijk zijn en waarbij eveneens maximaal kan rekening gehouden worden met de interessesfeer van de leerlingen. Het spreekt voor zich dat de leerlingen bepaalde keuzes dan ook mee kunnen sturen. Op deze manier kan een studierichting als Sociale en Technische Wetenschappen mee bijdragen tot leerlingenparticipatie op klasniveau. Visie op de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen Hierin vindt de leraar een situering van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen, de beginsituatie en de algemene doelstellingen voor de studierichting. De doelstellingen In de algemene doelstellingen staat vermeld welke competenties voor de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen gelden. ijzondere aandacht wordt besteed aan de attitudes. De specifieke doelstellingen zijn zo operationeel mogelijk geformuleerd. De basisdoelstellingen moeten door zoveel mogelijk leerlingen bereikt worden. Zij vormen de criteria die de klassenraad ondermeer zal hanteren bij de eindbeoordeling van elke leerling. Dit betekent dat bij een juiste oriëntering van de leerling het onderwijs garant staat voor het bereiken van het vooropgestelde eindresultaat zoals geformuleerd in de basisdoelstelling. De basisdoelstellingen vormen met andere woorden het minimumprogramma. De uitbreidingsdoelstellingen zijn verrijkings-, extra-, verdiepings- of maximumdoelstellingen. Zij leiden tot gedifferentieerd werken. Niet alle leerlingen kunnen deze doelstellingen bereiken. Deze doelstellingen zijn dan ook niet verplicht aan alle leerlingen aan te bieden en bepalen niet of een leerling al of niet geslaagd is. Zij kunnen wel een aanwijzing zijn voor de verdere oriëntering van de leerling. De leerinhouden De leerinhouden worden opgesteld door de leerplancommissie. Er wordt op gelet dat er een evenwicht is tussen verplichting en eigen inbreng van de leraar. De leerplannen van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen stellen de doelen centraal. De didactische en pedagogische wenken In deze rubriek vindt de leraar hulpmiddelen om de doelstellingen te bereiken. Het zijn zowel didactische werkvormen, didactisch materiaal, audiovisuele middelen, De wenken zijn een hulp voor de leraar, maar verplichten hem/haar geenszins om ze aan te wenden. De school en de leraar zijn autonoom bij het concretiseren van de specifieke doelstellingen en de leerinhouden. p. 4 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
De evaluatie In deze rubriek vindt de leraar een concept over de wijze waarop hij/zij de beoordeling van de leerling kan verantwoorden. De bibliografie De leraar vindt in de bibliografie een lijst van vaktijdschriften, handboeken, schoolboeken, handleidingen, standaardwerken, naslagwerken, didactische pakketten, die hem/haar kunnen helpen bij het voorbereiden van de lessen of die hij kan gebruiken als didactisch materiaal. esluit Provinciaal Onderwijs Vlaanderen opteert waar mogelijk voor: open leerplannen, met veel ruimte voor de eigen inbreng van het lerarenteam en veel didactische en pedagogische tips ter ondersteuning; een hechte horizontale en verticale samenhang. p. 5 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
LESSENTAEL Sociale en Technische Wetenschappen - 3 e graad - TSO asisvorming 14 AV Godsdienst/N.C. - Zedenleer 2 2 AV Aardrijkskunde 1 1 AV Engels 2 2 AV Frans 2 2 AV Geschiedenis 1 1 AV Lichamelijke Opvoeding 2 2 AV Nederlands 2 2 AV Wiskunde 2 2 Optioneel gedeelte 22 Fundamenteel gedeelte 18 AV Nederlands 1 1 AV Plastische Opvoeding 1 1 TV Toegepaste iologie 1 1 TV Toegepaste Chemie 1 1 TV Toegepaste Fysica 1 1 TV Toegepaste Informatica 1 1 TV Toegepaste Natuurwetenschappen 2/1 2/1 Labo Natuurwetenschappen TV Huishoudkunde 6 6 Maatschappelijke en Sociale Vorming 2 2 Toegepaste Wetenschappen 3 3 voedingsleer 2 2 milieutechnologie 1 0 voedingstechnologie 0 1 Toegepaste Economie 1 1 PV Praktijk Huishoudkunde / Stage 4/5 4/5 Complementair gedeelte 4 AV Nederlands 0/1 0/1 Verbale expressie AV Plastische Opvoeding 0/1 0/1 TV Toegepaste Informatica 0/1 0/1 TV Huishoudkunde Ergonomie 0/1 0 Textiel 0/1 0 PV Huishoudkunde Textiel 0 0/2 p. 6 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Andere te gebruiken leerplannen Voor de volgende vakken worden de laatst goedgekeurde leerplannen van OVSG gebruikt (zie website OVSG). asisvorming AV Aardrijkskunde AV Engels AV Frans AV Geschiedenis AV Lichamelijke Opvoeding AV Nederlands AV Wiskunde Optioneel gedeelte Fundamenteel gedeelte AV Nederlands TV Toegepaste Informatica Complementair gedeelte Nederlands TV Toegepaste Informatica Voor onderstaande vakken wordt het leerplan van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen (zie website POV) gebruikt. Optioneel gedeelte Fundamenteel gedeelte TV Toegepaste Natuurwetenschappen TV Huishoudkunde PV Praktijk Huishoudkunde Stage Complementair gedeelte AV Plastische Opvoeding TV Huishoudkunde PV Huishoudkunde p. 7 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
VISIE OP ONDERWIJS asisreferentiekader Het basisreferentiekader van waaruit onderwijs wordt verstrekt, vinden we terug in het pedagogisch project. Dit is het geheel van onderwijskundige en opvoedkundige uitgangspunten die vanuit een bepaald mens- en wereldbeeld door de inrichtende macht worden vastgelegd. Door de ondertekening van de Gemeenschappelijke Verklaring inzake een non-discriminatiebeleid in het onderwijs en de onderschrijving van de Standpuntbepaling Provinciaal Onderwijs Vlaanderen in het kader van de opvolging van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind vormen volgende inhoudelijke principes een rode draad in het pedagogisch project van elke inrichtende macht van het provinciaal onderwijs: het provinciaal onderwijs is open onderwijs, toegankelijk voor iedereen, vertrekkend vanuit de idee van een pluralistische samenleving, waarbij mensen met verschillende overtuigingen en achtergronden met elkaar positief kunnen omgaan, zonder daarom hun identiteit te verliezen; het provinciaal onderwijs is gericht op de maximale ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en ontwikkelingskansen van alle leerlingen en op de voorbereiding van een beroepsleven; het provinciaal onderwijs is gericht op het bijbrengen van eerbied voor de rechten van de mens en op het beleven en toepassen van mensenrechten in de geest van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en inzonderheid het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Jongeren worden, ongeacht de capaciteiten waarover ze beschikken, erkend als medeburgers en worden aangesproken om verantwoordelijkheid op te nemen voor en mee vorm te geven aan de kwaliteit van (het leven op) de school. Geënt op de basisbeginselen van het pedagogisch project stuurt de school haar onderwijskundig en opvoedkundig beleid en formuleert ze haar schoolvisie. In de schoolvisie expliciteert de school haar pedagogisch referentiekader in de vorm van concrete opvoedingsdoelen, waarden en normen en beschrijft ze hoe ze haar socialisatieopdracht wil realiseren. De schoolvisie vormt de basis voor schoolwerkplanontwikkeling. Ontwikkelingsbegeleiding Ontwikkelingsbegeleiding omvat alle lesgebonden en lesoverstijgende onderwijsactiviteiten en/of methodes die gericht zijn op waardensocialisatie. Aandacht gaat hierbij zowel uit naar leerlinggerichte activiteiten als naar het scheppen van randvoorwaarden voor een leefbare school en schoolomgeving voor alle onderwijsparticipanten. In een school is het bijvoorbeeld onmogelijk om gezondheidszorg en gezondheidseducatie van elkaar te scheiden omdat de organisatie van de zorg het eerste element van de opvoeding is én een basisvoorwaarde voor de kwaliteit van de opvoeding. Dezelfde redenering geldt voor alle andere educatievormen. p. 8 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Hiertoe rekenen we: relatiebekwaamheid en sociale vaardigheden We verwijzen hiervoor naar de vakoverschrijdende eindtermen sociale vaardigheden. ijvoorbeeld het organiseren van leefsleutels op school, kennismakingsdagen, klasactiviteiten gericht op leren samenwerken, gezondheidseducatie ijvoorbeeld het uitwerken van een gezondheid- en/of drugbeleid op school, het organiseren van activiteiten rond gezonde voeding, roken, We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen gezondheidseducatie. opvoeden tot burgerzin ijvoorbeeld het oprichten van een leerlingenraad, leerlingen betrekken bij de herinrichting van de speelplaats, leerlingen inzicht bijbrengen in de werking van het provinciebestuur, We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen opvoeden tot burgerzin. milieueducatie ijvoorbeeld meerwerken aan een project op school waarbij afval gesorteerd wordt, bereid zijn om de groene omgeving rond de school te respecteren, een actie met de leerlingenraad ondernemen om water- en warmteverspilling tegen te gaan. Ook verkeerseducatie bijvoorbeeld het verkennen van de verkeerssituatie rondom de school kan aan bod komen. Deze educatievorm vindt men beschreven bij de vakoverschrijdende eindtermen milieueducatie. leren leren Het doel van leren op school is in de eerste plaats het leerproces en niet het cijfer. Leerkrachten moedigen hun leerlingen aan om te slagen en begeleiden hen bij dit proces. We verwijzen hier naar de vakoverschrijdende eindtermen leren leren. interculturele vorming ij de vorming van interculturele competentie gaat het om inzichten, vaardigheden en houdingen die integraal deel uitmaken van een sociaalvaardige houding en die we nastreven bij de leerlingen èn bij onszelf om optimaler in onze multiculturele samenleving te kunnen functioneren evenals in de context van internationalisering. culturele en esthetische vorming Voor veel leerlingen is de school de enige introductie in de culturele wereld. Deze leerlingen dienen in hun leerplichtonderwijs kennis te maken met cultuur en een basis op te bouwen die hen levenslang mogelijkheden biedt voor verdere ontwikkeling. Cultuur als instrument speelt een rol bij het verwezenlijken van brede vormingsdoelen als sociale cohesie, tolerantie en maatschappelijke betrokkenheid. We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen muzisch-creatieve vorming en moedigen het organiseren van culturele activiteiten op school- en klasniveau aan, bijvoorbeeld actief deelnemen aan een leesbevorderingsproject. p. 9 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
VISIE OP DE STUDIERICHTING SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPEN Sociale en Technische Wetenschappen is een technische, polyvalente studierichting met als belangrijkste aandachtspunt de gerichtheid naar de mens als socio-cultureel en socio-economisch wezen. De toepassingen zijn gefocust op de behoeften van de mens in zijn biologische, psychologische, relationele, maatschappelijke en ecologische dimensies. De gerichtheid naar de mens wordt op een tweepolige wijze ingevuld, een mensgerichte en een exactwetenschappelijke pool. De mensgerichte pool krijgt vorm in Maatschappelijke en Sociale Vorming, terwijl de exactwetenschappelijke pool wordt gerealiseerd in Toegepaste Wetenschappen. Zowel de maatschappelijk-sociale als de toegepaste wetenschappelijke vorming worden ervaringsgericht uitgewerkt, vanuit een procesmatig probleemoplossend denken waardoor de technischtechnologische vormingscomponent gestalte krijgt. Zo werken de praktische taken ondersteunend om de theorie te verwerven. Sociale en Technische Wetenschappen behoort bijgevolg tot de theoretisch-technische studierichtingen en richt zich zowel naar jongens als meisjes. Deze studierichting wordt aanzien als een doorstromingsrichting die voornamelijk op het hoger onderwijs van één cyclus voorbereidt. eginsituatie en leerlingenkenmerken De leerlingen die in de tweede graad het tweede jaar Sociale en Technische Wetenschappen volgden, bezitten ruime basiskennis. Er is een belangrijke instroom uit andere basisopties. Derhalve kan de leerkracht te maken krijgen met een vrij heterogene leerlingengroep. Profiel van de leerlingen De studierichting Sociale en Technische Wetenschappen is aangewezen voor de jongere die wel belangstelling heeft voor wetenschappen, maar niet uitsluitend voor de zuivere, abstractwetenschappelijke benadering. De interesse gaat meer uit naar de boeiende concrete toepassingen ervan, vooral naar de domeinen die gericht zijn naar de mens en zijn milieu. Het is de jongere die graag handelt en creatief bezig is. Vandaar dat de toepassingen uit de sociale en de wetenschappelijke vormingscomponent graag worden omgezet in realisaties. De STW-leerling is ook erg aanspreekbaar voor relationele en sociale leerprocessen. De verbale mogelijkheden van deze leerling worden op een functionele manier aangesproken. p. 10 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
De leerling die deze studierichting volgt, kan heel wat bereiken mits hij/zij geconfronteerd wordt met een actuele onderwijsstrategie. Vermits veel van de jongeren die deze studierichting volgen nog geen vastomlijnde studie- of beroepskeuze gemaakt hebben, is de polyvalentie van het leerprogramma een extra troef om tot een gefundeerde keuze te komen. p. 11 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
ALGEMENE DOELSTELLINGEN VOOR DE STUDIERICHTING SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPEN Leren organiseren door probleemoplossend denken en handelen. Optimaliseren van product- en proceskwaliteit. Inzicht krijgen in de verschillende behoeften van mens en milieu. Op basis van objectieve criteria observeren en rapporteren. Informatiebronnen raadplegen in functie van de opleiding. Gebruik maken van moderne informatiemiddelen: informatie leren selecteren en verwerken, de snelle evolutie van de maatschappij in al haar aspecten kunnen volgen. Verschillende voedingsstoffen / voedingsmiddelen analyseren en kennen, in functie van hun rol in het voedingspatroon. Voorbereiden op professionele mobiliteit en flexibiliteit. Opdrachten analyseren, oplossingen formuleren en kiezen, een plan opstellen en uitvoeren, de resultaten evalueren en bijsturen. Inzicht hebben in de randvoorwaarden van productief en consumptief handelen. Op een kritische manier consumeren. Hygiënisch, veilig, ergonomisch, kwaliteitsbewust en milieubewust handelen. Communicatieve en sociale vaardigheden hanteren. De samenhang inzien tussen de verschillende disciplines met betrekking tot het sociaal, wetenschappelijk en technisch handelen. Gericht zijn op: samenwerking, doorzettingsvermogen, verantwoordelijkheidszin, zelfstandigheid, creativiteit, zelfevaluatie. p. 12 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
ALGEMENE PEDAGOGISCHE EN DIDACTISCHE WENKEN Om het leerplan te kunnen realiseren moeten de volgende aandachtspunten betracht worden: vakoverschrijdend samenwerken met de leerkrachten van de studierichting; vertrekken vanuit de concrete leefwereld van de leerlingen; hiervoor de lessen constant illustreren met voorbeelden uit de realiteit en ervaringsgericht werken; gebruik maken van zoveel mogelijk interactieve werkvormen, zoals groepswerk, zelfstudie, excursies, ; gebruik maken van allerhande apparatuur die werkvormen ondersteunen bijvoorbeeld ICT, video; de grootte van de leerlingengroepen beperken om actieve werkvormen mogelijk te maken; extra aandacht besteden aan het probleemoplossend denken; de nodige materialen en infrastructuur beschikbaar stellen met aandacht voor de technische ontwikkelingen en het opvolgen van de hedendaagse evolutie; zoveel mogelijk leersituaties aanbieden waarin de leerlingen zelfstandig leren omgaan met informatie: opdrachten waar gebruik kan gemaakt worden van videotheek, internet, educatieve software,. p. 13 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN Algemeen ij voorkeur dient een ruim vaklokaal met tafels, stoelen, bord, flip-over, overheadprojector beschikbaar te zijn voor de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen. Ook dient de mogelijkheid voorzien te worden om gebruik te kunnen maken van: televisietoestel video overheadprojector projectiescherm PC en aangepaste software printer beamer internetaansluiting. ij voorkeur zijn deze voorzieningen en de uitrusting elke les beschikbaar. Dit is echter afhankelijk van het aantal leerlingen per leerjaar. Om de genoemde doelstellingen te kunnen bereiken, dienen er in elk geval voldoende voorzieningen te zijn voor elke groep leerlingen en voor elke leerling. Specifieke inrichting voor de vakken TV Toegepaste iologie, TV Toegepaste Chemie en TV Toegepaste Fysica Infrastructuur: labo wetenschappen met uitrusting, o.a. - watervoorziening; - elektriciteitsvoorziening voor de aansluiting van toestellen en apparatuur; - gasvoorziening voor experimenten in labo s; - zuurbestendige demonstratietafel met aansluiting voor gas, water en elektriciteit; - zuurkast; - koelkast (met diepvriesvak); - balans; - nodige glaswerk; - nodige chemicaliën. Specifieke uitrusting voor: TV Toegepaste iologie: microscopen, preparaten, didactische modellen TV Toegepaste Chemie: molecuulmodellen TV Toegepaste Fysica: elektroscoop, geleiders en isolatoren, spanningsbron, ampèremeter, milliampèremeter, voltmeter, ohmmeter, lampen, schakelaars, snoeren, weerstanden, spoelen, thermometer, magneten, magneetmodel, weekijzeren en stalen staven, elektrische bel, zekeringen, veren, chronometers, meters, koord, massa s, statieven, klemmen, dynamometer, rimpeltank, weekijzeren kern. p. 14 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
SPECIFIEKE DOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN, PEDAGOGISCHE EN DIDACTISCHE WENKEN p. 15 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
TV TOEGEPASTE IOLOGIE Fundamenteel gedeelte TV Toegepaste iologie 1 1 p. 16 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
3de graad Technisch Secundair Onderwijs Sociale en Technische Wetenschappen TV TOEGEPASTE IOLOGIE Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken 1 De cel De verschillen tussen een plantencel en dierlijke cel kunnen aantonen op een figuur en kunnen toelichten. Onderscheid tussen plantencel en dierlijke cel. Onderscheid kunnen maken tussen de delen van de cel te zien met een lichtmicroscoop en met een elektronenmicroscoop. Lichtmicroscopische en elektronenmicroscopische bouw van de cel. De bouw van de cel zowel lichtmicroscopisch als elektronenmicroscopisch in grote lijnen kunnen toelichten. Elektronenmicroscopische bouw van de cel kan hier worden behandeld, bv. door de cel te vergelijken met een bedrijf waar verschillende eenheden met aparte taken belast zijn: beheer, productie, transport, energie. Uitleg kan gegeven worden over de uitvinding van de microscoop, ontdekking van de cel, inzicht dat de cel een fundamenteel niveau is in alle levensprocessen. De bouw en functie van de voornaamste celorganellen kunnen beschrijven. ouw van de organellen en hun functies vnl.membraan, kern, mitochondriën, endoplasmatisch reticulum, Golgi-apparaat, lysosoom, ribosoom, centrosoom, chloroplast, p. 17 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste iologie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken De verschillen tussen anabolisme en katabolisme kunnen opsommen. 2 Celmetabolisme Opbouwstofwisseling of anabolisme Afbraakstofwisseling of katabolisme Werk samen met de leerkracht TV Toegepaste Chemie en Tv Huishoudkunde (TW-Voedingsleer: celstofwisseling). Informeer over de huidige kennis bij de leerlingen over koolstofchemie. Voorbeelden van anabolische en katabolische processen kunnen beschrijven. Inzicht hebben in de verschillende processen die instaan voor de energievoorziening van de cel. Enzymen Het belang en de functie van enzymen kunnen omschrijven. Voorbeelden van homeostase kunnen beschrijven. iologisch evenwicht: homeostase Aan de hand van voorbeelden homeostase toelichten: bvb thermoregulatie, hyperventilatie 3 De celdeling Het proces van mitose en meiose kunnen beschrijven. De fasen kunnen herkennen op een afbeelding of in een microscopisch preparaat. De verschillen tussen mitose en meiose kunnen toelichten en het belang van beide soorten delingen kunnen aantonen. Mitose Meiose Verband aantonen met geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting. Onderverdeling van de profase van meiose I in verschillende fasen hoeft niet in dit kader. Practicum microscopie. Mitose: leg de link met kanker. Meiose: leg de link met punt 4: voortplanting bij de mens. Het onderscheid tussen de begrippen diploïd en haploïd kunnen verwoorden. Gevolgen van een foutieve meiose: bvb Down-syndroom, Klinefeltersyndroom, Turner-syndroom. p. 18 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste iologie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken Primaire, secundaire en tertiaire geslachtskenmerken bij man en vrouw kunnen beschrijven en hun betekenis kunnen toelichten. De geslachtelijke voortplanting bij de mens biologisch grondig kunnen bespreken. 4 De voortplanting bij de mens Primaire, secundaire en tertiaire geslachtskenmerken. De voortplanting werd reeds in de eerste graad behandeld. Ook lessen levensbeschouwelijke vakken hebben er meestal aandacht aan besteed. De leerkracht biologie dient in elk geval na te gaan dat de leerlingen dit onderwerp reëel kennen: dikwijls overschatten ze zichzelf. Wijs ook op tertiaire geslachtskenmerken: cultuurgebonden rollenpatronen. De rol van de geslachtshormonen bij de menstruatiecyclus en bij de gametogenese kunnen toelichten. Vorming gameten. Menstruatiecyclus. Methoden van regeling van de vruchtbaarheid kunnen beschrijven en hun betrouwbaarheid kunnen bespreken. Regeling van de vruchtbaarheid. Verschillende bijsluiters van de pil laten vergelijken. erekenen van de vruchtbare periode. In vitro (IVF) bespreken. Geef aan dat technieken van geboortenbeperking de leefomstandigheden van de mens grondig hebben beïnvloed. Ethische discussie over ongeboren leven, Het verloop van de bevruchting, de ontwikkeling van de vrucht en de geboorte kunnen beschrijven en de invloed van externe factoren op de ontwikkeling kunnen bespreken. evruchting, embryologie, geboorte. Het is de bedoeling de nadruk te leggen op enkele belangrijke aspecten in de ontwikkeling van de vrucht. v.: rol van de placenta, verschil tussen eeneiige en twee-eiige tweelingen. ij externe factoren aangeven op welke fase van de zwangerschap ze een invloed hebben. Het belang en de mogelijkheden van prenataal onderzoek kunnen toelichten. Verschillende manieren van overdracht van SOA kunnen toelichten. U Prenataal onderzoek. SOA s. elang van prenataal onderzoek aantonen bv. vruchtwaterpunctie, vlokkentest. Ethische discussie doel van prenatale diagnostiek, p. 19 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste iologie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken 5 Genetica De terminologie van Mendel kunnen gebruiken. asisbegrippen: gen-allel; dominant-recessief; genotype-fenotype; homozygoot-heterozygoot. Een overzicht kunnen geven van de vorderingen die in de genetica werden gemaakt van Mendel tot nu. Inzicht hebben in de uitgangspunten van het onderzoek van Mendel. Onderzoekmethode van Mendel. Wijzen op het belang van de wetenschappelijke aanpak: uitgangsmateriaal, verwerking, besluitvorming. De wetten van Mendel kunnen toepassen op voorbeelden, ook bij de mens. Wetten van Mendel. Voorzie oefeningen om de terminologie in te oefenen. Gebruik vnl oefeningen (kruisingen, stamboomoefeningen) met menselijke kenmerken. eperk de leerstof i.v.m. Mendel zodat er voldoende tijd overblijft voor de actuele genetica. Weten wat koppeling van genen betekent. Koppeling van genen Werk van Morgan toelichten. Het verschijnsel overkruising aan de hand van voorbeelden kunnen toelichten. Weten hoe genenkaarten worden opgesteld op basis van overkruising. Voorbeelden van geslachtsgebonden kenmerken kunnen bespreken. De bouw van DNA kunnen beschrijven. De genetische code kunnen beschrijven. De proteïnesynthese kunnen beschrijven. Overkruising Genenkaarten Geslachtsgebonden kenmerken DNA o ontdekking o structuur o replicatie de genetische code proteïnesynthese Kleurenblindheid, hemofilie Informatie laten opzoeken op het internet, geschikte websites aangeven. 1944: Avery, DNA = erfelijk materiaal 1953: Watson & Crick, structuur van DNA Modellen van DNA: ruimtelijke structuur laten bespreken. Verband met DNA-stucturen en eiwitsynthese aangeven. Videomateriaal gebruiken. p. 20 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste iologie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken Weten welke types mutatie (genmutatie, chromosoommutatie, genoommutatie) kunnen voorkomen, welke gevolgen ze hebben. Een overzicht hebben de hedendaagse ontwikkelingen in de genetica en de impact hiervan op de maatschappij kunnen toelichten. U mutaties recombinant DNA en mogelijke toepassingen De aandacht vestigen op ethische en sociale aspecten, ook milieuaspecten. Link met TV Toegepaste Natuurwetenschappen: erfelijke ziekten. 6 Evolutie Feiten kunnen opsommen die kunnen wijzen op biologische evolutie Een overzicht kunnen geven van de voornaamste gebeurtenissen in de evolutie. Feitenmateriaal Overzicht van de ontwikkeling van leven op Aarde Proces van fossilisatie en dateringsmethoden kunnen hier aan bod komen. Gebruik gepast videomateriaal. De theorieën van Lamarck, Darwin en de synthesetheorieën kunnen vergelijken Kunnen uitleggen hoe, volgens hedendaagse opvattingen over evolutie, nieuwe soorten ontstaan. Evolutietheorieën Evolutietheorieën vergelijken kan een groepswerk zijn. Een klasgesprek over verschillende opvattingen over evolutie kan hier aan bod komen. Enkele voorbeelden van voorouders van de mens kunnen opsommen. iologische evolutie van de mens Onderwerpen uit de wetenschappelijke actualiteit op een eenvoudige, genuanceerde wijze kunnen uitleggen. U 7 Actualiteit Interessante onderwerpen zijn o.m. discussies tussen milieugroepen en industrie of tussen klassieke geneeskunde en alternatieven. Het komt erop aan dat leerlingen in staat zijn berichten uit de media kritisch te benaderen, zich vragen te stellen en antwoorden te zoeken op rationele basis. p. 21 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste iologie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
TV TOEGEPASTE CHEMIE Fundamenteel gedeelte TV Toegepaste Chemie 1 1 p. 22 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
3de graad Technisch Secundair Onderwijs Sociale en Technische Wetenschappen TV TOEGEPASTE CHEMIE Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken doelstellingen voor de ganse leerstof organische chemie: - de verschillende functionele groepen in een gegeven molecule kunnen herkennen; - eenvoudige voorbeelden van elke functionele groep correct kunnen benoemen; - voorbeelden uit het dagelijkse leven per functionele groep kunnen opsommen. 1 Organische Chemie Wijs er op dat van eenzelfde stof vaak verschillende benamingen (wetenschappelijke naam en gebruiksnaam) gebruikt kunnen worden. Inzien dat de meeste biologische stoffen behoren tot de koolstofverbindingen. eigenschappen van C Weten dat de koolstofverbindingen opgebouwd zijn uit C en H, in combinatie met O, N, S, P, Kunnen uitleggen waarom er veel verschillende koolstofverbindingen zijn. p. 23 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Chemie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken Lineaire ketens tot tien koolstofatomen lang kunnen benoemen. Weten dat een koolstofatoom met vier enkele bindingen kan voorgesteld worden door een tetraëder. alkanen o naamgeving tot C10 o isomerie o verbranding o petrochemie Werk met molecuulmodellen. Zijketens tot vier koolstofatomen lang kunnen tekenen en benoemen. De verbrandingsreactie van een alkaan kunnen uitschrijven. Het belang van alkanen in de petrochemie (o.a. brandstoffen, ) kunnen uitleggen. U Van een gegeven alkeen kunnen bepalen of het cis-trans-isomerie vertoont en deze isomeren kunnen tekenen. alkenen o cis-trans-isomerie o additie Leg de link met het rijpen van fruit. De hydrogenatiereactie van een alkeen kunnen uitschrijven. De halogeneringsreactie van een alkeen kunnen uitschrijven. U De structuur van ethyn kunnen tekenen. alkynen p. 24 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Chemie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken De structuur van benzeen en tolueen kunnen tekenen. aromatische koolwaterstoffen De effecten van poly-aromatische koolwaterstoffen op de gezondheid kunnen bespreken. U Hier kan men de actualiteit bij betrekken (vervuiling, roken, ) De invloed van de hydroxylgroep op het kookpunt en de oplosbaarheid in water van koolstofverbindingen kunnen bespreken. De eigenschappen van ethyleenglycol en glycerol kunnen bespreken. alcoholen (tot C4) Leg het verband met de bereiding van alcoholische dranken. De eigenschappen van diëthylether kunnen bespreken. ethers De eigenschappen van formaldehyde kunnen bespreken. De eigenschappen van aceton kunnen bespreken. aldehyden en ketonen De additie van alcoholen aan een carbonyl kunnen uitschrijven. Dit is noodzakelijk om de cyclische vorm van suiker te kunnen verklaren. p. 25 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Chemie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken Een eenvoudige zoutvormingsreactie met een carbonzuur kunnen uitschrijven. Weten dat carbonzuren zwakkere zuren zijn dan anorganische zuren. Weten dat vetzuren lange, onvertakte carbonzuren zijn. Het verschil tussen onverzadigde en verzadigde vetzuren kunnen uitleggen. carbonzuren De reactie tussen geziene alcoholen en carbonzuren kunnen uitschrijven. De reactie tussen glycerol en vetzuren kunnen uitschrijven. esters en lipiden Het verschil tussen een mono-, di- en triglyceride kunnen uitleggen. De verzepingsreacties van een lipide kunnen uitschrijven. Hier kan een link met het vak TV Huishoudkunde (Toegepaste Wetenschappen: voedingstechnieken) gelegd worden. p. 26 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Chemie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken Het verschil tussen primaire, secundaire en tertiaire amines kunnen uitleggen. De reactie tussen een carbonzuur en een amine kunnen uitschrijven. De structuur van een aminozuur kunnen tekenen. De verschillende ladingstoestanden van aminozuren kunnen beschrijven. De peptidebinding tussen twee aminozuren kunnen beschrijven. De primaire, secundaire, tertiaire en quaternaire structuur van eiwitten kunnen definiëren. De scheiding van eiwitten via elektroforese kunnen beschrijven. U U amines, amiden en eiwitten De werking van enzymen via hun primaire, secundaire, tertiaire en quaternaire structuur kunnen beschrijven. U Hier kan de link gelegd worden met TV Toegepaste iologie en TV Huishoudkunde (Toegepaste Wetenschappen: voedingsleer). p. 27 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Chemie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken Een asymmetrisch koolstofatoom in een gegeven structuur kunnen terugvinden. De open structuur van fructose en glucose kunnen tekenen. De eigenschappen van fructose en glucose kunnen bespreken. De ringvorming van glucose kunnen uitleggen als een acetaalreactie. De bouwstenen van saccharose, maltose en lactose kunnen benoemen. De eigenschappen van zetmeel en cellulose kunnen bespreken. sacchariden Gebruik molecuulmodellen. Leg de link met TV Huishoudkunde (Toegepaste Wetenschappen: voedingsleer). De begrippen massa, mol, volume en concentratie kunnen toepassen in berekeningen. De algemene gaswet kunnen toepassen in eenvoudige vraagstukken. 2 Chemisch rekenen atoommassa-eenheid relatieve atoommassa het begrip mol molariteit de algemene gaswet De basisbegrippen uit de 2 e graad kunnen kort herhaald worden indien de leerlingen blijk geven dat ze de nodige begrippen niet machtig zijn. p. 28 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Chemie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken 3 Reactiesnelheid De factoren die de reactiesnelheid bepalen kunnen omschrijven. (temperatuur / concentratie / katalysator / verdelingsgraad) De orde van een reactie kunnen afleiden uit een gegeven snelheidsvergelijking. Een chemische reactie zien als een gevolg van effectieve botsingen tussen deeltjes. Het begrip activerings-energie kunnen beschrijven. U U factoren snelheidswet botsingstheorie De chemische evenwichtstoestand omschrijven als een dynamisch stabiele toestand gekenmerkt door een zelfde reactiesnelheid van twee reacties die gelijktijdig verlopen in tegengestelde zin. De evenwichtsconstante kunnen uitschrijven in functie van de evenwichtsconcentraties voor homogene evenwichten. Een evenwichtsconstante van een eenvoudige chemische reactie kunnen berekenen. De verschuiving van het chemisch evenwicht kunnen voorspellen en verduidelijken. U 4 Chemisch evenwicht evenwichtsreacties evenwichtsconstante het principe van Le Chatelier-van t Hoff p. 29 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Chemie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken De ionisatie van water kunnen uitleggen als basis voor de theorie van zuren en basen. De begrippen ph, zuurconstante en baseconstante kunnen uitleggen. De ph van een sterk zuur en een sterke base kunnen berekenen in eenvoudige oefeningen. De ph van een zwak zuur en een zwakke base kunnen berekenen. U 5 Zuren en basen ionisatie van water zuur- en baseconstante begrip ph ph van een sterk zuur ph van een sterke base ph van een zwak zuur ph van een zwakke base begrip buffer De basisbegrippen uit de 2 e graad kunnen kort herhaald worden indien de leerlingen blijk geven dat ze de nodige begrippen niet machtig zijn. Men kan hiervoor de definities van rönsted gebruiken. Een goed voorbeeld is H 3 PO 4, omdat je daarmee ook een link kunt leggen met TV Huishoudkunde. Fosforzuur is het zuur in cola en tast het tandglazuur aan. Om ph-berekeningen te kunnen uitvoeren, moeten de leerlingen het begrip logaritme gezien hebben. Overleg met de leraar Wiskunde is gewenst. Het begrip buffer kunnen uitleggen. o.a. in bloed, bij hyperventilatie, Het belang van buffermengsels kunnen toelichten 6 Keuzeonderwerpen Deze onderwerpen kunnen uitbreiding gegeven worden. kunststoffen en kunstvezels kleurstoffen zepen en detergenten drugs ij veel keuzeonderwerpen is het mogelijk om een link te leggen naar vakken uit de 2 e graad (TV Huishoudkunde, PV Praktijk Huishoudkunde en TV Toegepaste Natuurwetenschappen) p. 30 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Chemie 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
TV TOEGEPASTE FYSICA Fundamenteel gedeelte TV Toegepaste Fysica 1 1 p. 31 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen 3 e graad Technisch Secundair Onderwijs
3de graad Technisch Secundair Onderwijs Sociale en Technische Wetenschappen TV TOEGEPASTE FYSICA Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken 1 HERHALING ASISLEERSTOF Korte herhaling, maximaal 2 lestijden. Het onderscheid kennen tussen grootheden en eenheden. De naam, het symbool en de grootte van de voorvoegsels bij eenheden kennen en kunnen toepassen. asisformules uit de 2 de graad kennen en kunnen opvormen. Aantal beduidende cijfers kunnen bepalen Rekenregels i.v.m. afronden van meetresultaten kunnen toepassen. Onderscheid tussen grootheden en eenheden Voorvoegsels bij eenheden Tabel met Grieks alfabet ( namen, hoofdletters en kleine letters) ter illustratie aan leerlingen bezorgen. asisformules + omvormen formules Leerlingen zelf vroeger geziene formules (druk, dichtheid, arbeid, energie, vermogen, kracht, ) laten opsommen. eduidende cijfers bij berekeningen In oefeningen kunnen toepassen. p. 32 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Fysica 3de graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken 2 ELEKTRICITEIT 2.1 Elektrostatica De bouw van het atoom schematisch kunnen voorstellen en de lading van de elementaire deeltjes kennen. Voorbeelden van elektrostatische verschijnselen uit het dagelijkse leven kunnen opnoemen. Atoomstructuur, vorming ionen Steunen op lessen chemie 2 e graad, atoommodel van ohr Elektrostatische verschijnselen uit het dagelijkse leven De soorten elektrische ladingen kennen, weten dat gelijksoortige ladingen elkaar afstoten en ongelijksoortige elkaar aantrekken. Het symbool en de eenheid van lading kennen. Elektrische ladingen: opwekken, soorten, aantonen, overdragen, eenheid van lading Ladingen opwekken door over verschillende materialen te wrijven met verschillende materialen: papier, wollen doek, kattenhuid. Ladingen opwekken met de elektriseermachine. Verplaatsen van ladingen door wrijving en lading door contact kunnen verklaren aan de hand van een eenvoudig atoommodel. De functie en het werkingsprincipe van een elektroscoop kunnen uitleggen. Isolatoren en geleiders met behulp van een model of schema kunnen voorstellen en hiermee de eigenschappen kunnen verklaren. Toepassingen van elektrostatica in het dagelijkse leven kunnen opsommen en toelichten. Geleiders en isolatoren: onderscheid, voorbeelden Toepassingen op elektrostatische verschijnselen Voorbeelden: rookgasreiniging, sorteren erwten, overpompen brandbare vloeistoffen. p. 33 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Fysica 3de graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken 2.2 Elektrodynamica Weten dat een elektrische stroom het gevolg is van een potentiaalverschil tussen 2 punten van een geleider. Weten dat een elektrische stroom een verplaatsing is van elektronen in metalen of van ionen in vloeistoffen. Weten dat een spanningsbron nodig is voor het onderhouden van de elektrische stroom en voorbeelden van spanningsbronnen kunnen opsommen. asisbegrippen i.v.m. elektrische stroom: o stroming van ladingen o stroomsterkte o conventionele en werkelijke stroomzin o ampèremeter o elektrische spanning o voltmeter o onderscheid tussen gelijkspanning en wisselspanning o voorbeelden van gelijkspanningsbronnen en wisselspanningbronnen + optredende energieomzettingen Stroming van ladingen aantonen met 2 elektroscopen die een verschillende lading dragen en met een geleider verbonden worden. Eventueel vergelijken met verbonden vaten waarin water op een verschillend peil staat. Verschillende soorten spanningsbronnen tonen Eenvoudige stroomkring met bron, weerstand, lamp, ampèremeter en voltmeter laten bouwen en meettoestellen laten aflezen. De grootheden spanning en stroomsterkte kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid ervan kunnen geven en in de formule kunnen toepassen. Wisselspanning en gelijkspanning met elkaar kunnen vergelijken. U Kunnen afleiden welke energieomzettingen in verschillende spanningsbronnen optreden. Meetinstrumenten, zowel analoog als digitaal, voor spanning en stroomsterkte kunnen gebruiken en aflezen. p. 34 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Fysica 3de graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken De wet van Ohm kennen en kunnen toepassen. De grootheid weerstand kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid ervan kunnen geven. Een eenvoudige elektrische schakeling schematisch kunnen voorstellen en opbouwen. Verband tussen stroomsterkte en spanning Experimenteel aantonen, leerlingen zoveel mogelijk bij het experiment betrekken. Weten welke factoren de grootte van een weerstand beïnvloeden. U Invloed van temperatuur, aard materiaal, lengte en doorsnede op de weerstand van een geleider. Experimenteel aantonen. De formule van Pouillet kennen en kunnen toepassen. U Een eenvoudige serie- en parallelschakeling kunnen opbouwen en schematisch kunnen voorstellen. De wetten van de serie- en parallelschakeling van weerstanden in woorden en symbolen kunnen formuleren. Eenvoudige vraagstukken i.v.m. serie- en parallelschakeling van weerstanden kunnen oplossen. Schakeling van weerstanden: o vervangingsweerstand o serieschakeling o parallelschakeling o eenvoudige gemengde schakeling Experimenteel aantonen voor 2 weerstanden. Ook de totale weerstand bepalen met een ohmmeter. ij oefeningen het belang benadrukken van een degelijke tekening van de schakeling en het gebruik van indexen bij de verschillende spanningen, weerstanden en stroomsterkten. Kerstverlichting: analyse probleem bij het niet branden van de verlichting. De vervangingsweerstand bij een serieschakeling, parallelschakeling kunnen berekenen. De vervangingsweerstand van een eenvoudige gemengde schakeling kunnen berekenen. U p. 35 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Fysica 3de graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken Het onderscheid kennen tussen elektrisch vermogen en elektrische energie. De formule van Joule kennen en kunnen toepassen. De grootheid vermogen kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid ervan kunnen geven. Energieomzettingen in elektrische schakelingen met voorbeelden kunnen illustreren en het vermogen kunnen berekenen. Energie en vermogen in een stroomkring: o omzettingen van energie o Joule-effect o elektrisch vermogen o toepassingen: gloeilamp, smeltzekering, elektrische verwarming Experimenteel aantonen. ijvoorbeeld - de hoeveelheid warmte geproduceerd in een strijkijzer berekenen; - de energiekost van een lift berekenen. Toepassingen van de warmtewerking van de elektrische stroom kunnen bespreken. 3 ELEKTROMAGNETISME Weten dat magneten een krachtwerking uitoefenen op voorwerpen uit ijzer, nikkel en kobalt. Het verschijnsel magnetisme kunnen verklaren aan de hand van een eenvoudig model van de materie. Magnetische krachtwerking op voorwerpen uit verschillende materialen Verschijnsel magnetisme verklaren steunend op aanwezigheid van gebieden van Weiss in ferrometalen Experimenteel aantonen, verschillende magneten (staafmagneet, magneetnaald, hoefijzermagneet, magnetisch erts ) en verschillende materialen ( ijzer, nikkel, aluminium, koper ) gebruiken. Weten dat er 2 soorten magnetische polen bestaan die niet van elkaar gescheiden kunnen worden. Weten dat gelijksoortige polen elkaar afstoten en ongelijksoortige elkaar aantrekken. estaan van magnetische polen aantonen en verklaren met materiemodel Eventueel aantonen door het breken van een goedkope speelgoedmagneet. Proefondervindelijk aantonen. p. 36 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Fysica 3de graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken De begrippen magnetisch veld en magnetisch spectrum kunnen omschrijven. De eigenschappen van magnetische veldlijnen kennen. egrippen magnetisch veld en magnetisch spectrum Eigenschappen van magnetische veldlijnen estaan van een magnetisch veld in de nabijheid van een magneet en stroomvoerende geleider aantonen met behulp van magneetnaaldjes Het magnetisch spectrum van een staafmagneet en hoefijzermagneet kunnen tekenen. U Uitzicht magnetisch spectrum bij verschillende vormen van magneten Experimenteel aantonen met ijzervijlsel of met modellen die in de handel te verkrijgen zijn Het begrip magnetische influentie kennen. U Magnetische influentie Aantonen met bv. spijkers die onder elkaar aan een permanente magneet worden gehangen. Het onderscheid tussen permanente magneten en elektromagneten kennen. Permanente magneten en elektromagneten Experimenteel aantonen door een weekijzeren staaf en stalen staaf te magnetiseren en bij ijzervijlsel te brengen. Toepassingen van permanente magneten en elektromagneten kunnen bespreken. Eventueel een schaar van een leerling magnetiseren Toepassingen van magneten Model van een elektrische bel tonen en bel laten rinkelen Voorbeelden van toepassingen: aardmagnetisme, bankkaart, elektrische bel, luidspreker, elektromotor Het magnetisch spectrum rond stroomvoerende geleiders kunnen tekenen U Magnetisch spectrum bij een rechte stroomvoerende geleider, bij één winding en bij een solenoïde Experimenteel aantonen met ijzervijlsel of magneetnaaldjes op overhead-projector 4 ELEKTRISCHE INSTALLATIES Weten hoe een inductiespanning wordt opgewekt. Het elektromagnetisch inductieverschijnsel Exp. aantonen door een magneet snel in en uit een spoel te verplaatsen, stroomsterkte meten met milliampèremeter Toepassing: inductiekoken (zie PV Praktijk Huishoudkunde) De wet van Lenz kennen en kunnen toepassen Wet van Lenz Exp. aantonen met ma die zowel links als rechts kan uitwijken. p. 37 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Fysica 3de graad Technisch Secundair Onderwijs
Specifieke leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Didactische en pedagogische wenken Het principe van de werking van een generator kennen. Opwekken van elektrische energie De begrippen effectieve waarde, periode en frequentie van een wisselspanning kennen en kunnen toepassen. Wisselspanning Eventueel aantonen met oscilloscoop Leerlingen wijzen op verschillen in frequentie van wisselspanning tussen o.a. Europa en Amerika en op de toename van de grootte van de wisselspanning voor huishoudelijk gebruik door de jaren heen. Gevolgen van overbelasting kunnen inschatten. De bouw van een transformator kunnen beschrijven. Het nut van een transformator kennen. Verband tussen aantal windingen en spanning bij een transformator kennen. De bouw van een thermische centrale kunnen beschrijven. De verschillende onderdelen van een thermische centrale op een figuur kunnen aanduiden. Verschillende soorten thermische centrales kunnen opsommen en met elkaar vergelijken. De nadelen van een thermische centrale kennen. U U U De transformator Experimenteel aantonen door zelf een eenvoudige transformator te bouwen met behulp van een hoefijzermagneet en 2 spoelen met een verschillend aantal windingen De thermische centrale Wijzen op het feit dat een koeltoren typisch is voor een thermische centrale en dus niet noodzakelijk wijst op een kerncentrale. Niet in detail ingaan op de kernsplijting in de kernreactor. Deze leerstof wordt later behandeld. p. 38 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Fysica 3de graad Technisch Secundair Onderwijs