Psychologische ondersteuning

Psychologische ondersteuning 17 Psychologishe ondersteuning.indd 1 1 11/07/15 11:22

Inhoud: De emotionele impact van kanker 3 Een normale reactie op een abnormale gebeurtenis 4 Wanneer is een reactie ongezond? 5 Omgaan met angst 6 Omgaan met piekeren 7 Omgaan met je omgeving 8 Misvattingen over kanker 9 Wat de psychologe voor jou doet 10 Praktisch 10 2 17 Psychologishe ondersteuning.indd 2 11/07/15 11:22

1. De emotionele impact van kanker Voor de ziekte leek alles belangrijk. Nu heb ik een beter zicht op wat echt waardevol is in het leven: gezondheid, je gezin en familie, zorgen voor jezelf. Je leeft je leven en plots voel je misschien dat er lichamelijk iets niet goed voelt. Of je voelt niets maar krijgt onverwacht slecht nieuws na een screening of een controlebezoek bij je gynaecoloog. Hoe dan ook, een diagnose als borstkanker of een gynaecologische kanker voelt voor de meeste mensen aan als donderslag bij heldere hemel. Tevoren was de ziekte misschien eerder een ver-van-mijn-bed show, je hoorde wel van andere mensen die erdoor getroffen werden maar je had nooit verwacht om het zelf te krijgen. Eens je ervoor staat, voelt het als een emotionele roetsjbaan. Het is normaal als je merkt dat je gevoelens op en af gaan en je je het ene moment vrij sterk en positief voelt, terwijl je op andere momenten enorm bang, verdrietig of boos bent. Laat dit ook maar gewoon op en af gaan, zie het als een onderdeel van je emotionele verwerking. Het hoort erbij. Belangrijk is dat je goed voor jezelf zorgt en je steun van anderen probeert te aanvaarden. Vaak zien we dat mensen hun omgeving te zeer willen sparen, wat tot op zekere hoogte wel OK is. Dit pakketje is echter te groot om alleen te dragen. Zorg dat je er niet alleen voor staat en indien je echt niet erover wenst te praten met je naasten, om hen niet te zeer te belasten, kan je altijd terecht bij de psychologe. Ook lotgenotencontact kan goed doen want een lotgenoot/te begrijpt jou vaak met één enkel woord. Belangrijk om te weten is ook dat je niet per sé hoeft te praten als je hier echt nog niet klaar voor bent. Elk heeft zijn eigen manier van verwerken. Volg je eigen innerlijke kompas en communiceer over je behoeftes naar je omgeving toe. Ze zullen het niet altijd begrijpen, maar kunnen het wel respecteren. 3 17 Psychologishe ondersteuning.indd 3 11/07/15 11:22

2. Een normale reactie op een abnormale gebeurtenis Sinds de diagnose merk ik dat mijn emoties elkaar nogal snel afwisselen. Soms voel ik me vrij goed en rustig en andere keren ben ik erg emotioneel. Hoort dit erbij, is dit normaal? Een ziekte als kanker brengt heftige emoties en heel wat piekergedachten met zich mee. Belangrijk om te weten is het volgende: Heftige emoties en piekergedachten na een kankerdiagnose en tijdens de behandelingen kan je zien als een normale reactie op een abnormale gebeurtenis. Je had wellicht nooit gedacht een ernstige ziekte te krijgen en dat doet iets met je, als mens. Zelfs met een goede prognose word je toch geconfronteerd met je sterfelijkheid en dat zet aan tot nadenken. Mogelijk voel je allerlei emoties doorheen elkaar, namelijk geschokt zijn, angst, verdriet, boosheid, frustratie, schaamte, machteloosheid, Dit is een ziekte waar je zelf weinig controle over hebt. Je dient beslissingen over je lichaam en de behandelingen uit handen te geven aan de artsen. Dit is niet voor iedereen even gemakkelijk, zeker als je altijd iemand geweest bent die graag zelf de touwtjes in handen heeft. Wees niet te streng voor jezelf als je merkt dat je het met momenten moeilijk hebt met je ziekte. Je kan niet altijd even positief ingesteld zijn en dat hoeft ook niet. Je moet je natuurlijk ook niet laten hangen, maar negatieve emoties mogen er ook zijn. Ze horen er nu eenmaal bij. Je merkt misschien dat je alerter geworden bent op veranderingen in je lichaam. De vanzelfsprekendheid van een goede gezondheid is weg en je bent je meer gewaar van alle lichamelijke gewaarwordingen die opvallen of anders dan anders zijn. Dit komt bij heel wat mensen voor bij kanker maar ook nog na afloop van de behandelingen. Het 4 Een normale reactie op een abnormale gebeurtenis 17 Psychologishe ondersteuning.indd 4 11/07/15 11:22

is goed dat je alerter bent maar laat je er niet door overspoelen. Voortdurend in angst zitten om elke vreemde sensatie in je lichaam is niet de bedoeling. Die sensaties betekenen niet altijd per se iets en soms waren ze er ook al voor je ziekte, maar werden ze toen door jou genegeerd. Mogelijk ervaar je tegen het einde van de behandelingen, of na afloop hiervan, dat je emotioneler geworden bent. Eens als de behandelingen (bijna) voorbij zijn en er terug rust komt, krijgen je emoties en gedachten de ruimte om naar boven te komen. Men noemt dit ook wel het zwarte gat of een verwerkingsdip na de behandelingen. Vaak zien we dat mensen zich tijdens de behandelingen vrij sterk houden en op automatische piloot ( in overleefmodus ) functioneren. Achteraf kan de emotionele verwerking pas echt op gang komen. Geef jezelf hier voldoende tijd en ruimte voor. Dit hoort er nu eenmaal bij. 3. Wanneer is een reactie ongezond? Met momenten verdrietig, bang of boos zijn, je machteloos voelen, hoort erbij. Je dient wel op te letten als je begint te denken dat het allemaal geen zin meer heeft, je onverschillig wordt of zwarte gedachten krijgt. Best neem je dan even contact op met een hulpverlener van het borstcentrum (bijvoorbeeld de borstverpleegkundige, oncocoach, psychologe of nog iemand anders) voor advies, ondersteuning en/of doorverwijzing. Wanneer is een reactie ongezond? 5 17 Psychologishe ondersteuning.indd 5 11/07/15 11:22

4. Omgaan met angst Er komt zoveel op me af en ik geef toe, ik ben soms echt bang. Alles wat er bijkomt is weer een nieuwe stap in het onbekende. Gelukkig kan ik er goed over praten met een vriendin. Angst is een normale reactie bij kanker. Het gaat er niet zozeer om de angst weg te duwen of weg te krijgen, maar hem te leren (ver)dragen. Dit houdt in dat je je angstgevoelens de ruimte geeft om aanwezig te zijn, zonder je erdoor te laten meeslepen. Ook belangrijk is je niet te laten meeslepen door worst case scenario gedachten, zie ook Omgaan met piekeren. Bij de psychologe en in de mindfulnesstrainingen wordt hier verder op ingegaan. 6 Omgaan met angst 17 Psychologishe ondersteuning.indd 6 11/07/15 11:22

5. Omgaan met piekeren Telkens als ik nu iets anders voel in mijn lichaam, denk ik: de kanker zal daar nu ook wel zitten. Meestal kan ik deze gedachte weer loslaten, maar soms word ik er toch door overweldigd. Piekergedachten als Wat als kunnen je behoorlijk van slag maken. De ergste scenario s kunnen hierbij door je hoofd flitsen. Dat angstige of negatieve gedachten aanwezig zijn, kan je niet tegenhouden. Je kan wel leren hoe deze te laten passeren zonder er verder op in te gaan, ze de ruimte geven om aanwezig te zijn net als je emoties. Een helpende metafoor uit de mindfulness / Acceptance and Commitment Therapy is je gedachten te leren zien als blaadjes die voorbij komen drijven in een rivier. Je merkt ze op, laat ze gewoon voorbij drijven en op hun eigen tempo verdwijnen ze weer uit je gezichtsveld. Probeer je te focussen op het hier-en-nu, dit moment. Piekeren houdt vaak in dat je meegesleept wordt door gedachten over het verleden (waar je niets meer aan kan doen) en de toekomst (die er toch altijd weer anders uitziet dan je in je piekergedachten denkt of verwacht). Omgaan met piekeren 7 17 Psychologishe ondersteuning.indd 7 11/07/15 11:22

6. Omgaan met je omgeving Misschien merk je dat sommige mensen in je omgeving steunend en begripvol reageren, je bellen, sms en, kaartjes sturen of je willen bezoeken. Anderen gaan je uit de weg omdat ze zich ongemakkelijk voelen en niet weten hoe te reageren. Sommigen zullen je teleurstellen, van anderen krijg je steun uit onverwachte hoek. Probeer stil te staan bij wat je zelf wenst in de communicatie naar je omgeving toe: heb je liever wel of niet dat mensen je vragen hoe het met je gaat? Of praat je er liever alleen over als je er zelf over begint? Heb je liever dat ze je bellen of sturen ze best een mailtje? Kijk eerst even bij jezelf waar jij nood aan hebt en communiceer dit vervolgens naar je omgeving toe. Er bestaat geen standaard handleiding hoe om te gaan met iemand met kanker. Je doet je omgeving een plezier door concrete handvatten aan te reiken. Als je een partner hebt is het best mogelijk dat jullie elk verschillend omgaan met de ziekte. Waar de ene nood heeft aan erover praten, kan de andere zich bijvoorbeeld vooral focussen op praktische steun. Geef elkaar de ruimte om op je eigen manier met de ziekte om te gaan maar zeg ook concreet wat je wel en niet leuk vindt en van de ander verwacht. Als ik ween, wil ik dat je me gewoon laat vertellen, dat je luistert zonder per se adviezen te geven, en dat je me een knuffel geeft is een voorbeeld hiervan. Ben je alleenstaande, probeer dan vooral contact te houden met de mensen in je omgeving die je steunen en een goed gevoel geven. Je kan ook altijd terecht bij de psychologe voor emotionele ondersteuning. Heel wat mensen met kanker ervaren dat de omgeving vaak zegt Je ziet er goed uit. Je voelt je echter misschien niet goed op dat moment, fysiek of emotioneel. Dat zie je echter niet altijd aan de buitenkant. Hoewel het van de ander goedbedoeld is, kan dit zinnetje je eenzaam en onbegrepen doen voelen. Twijfel niet aan jezelf, je hoeft je niet te verantwoorden als je je niet goed in je vel voelt. Niet iedereen begrijpt nu eenmaal wat deze ziekte met zich meebrengt. Vertel hoe je je echt voelt tegen de mensen die je begrijpen en je de ruimte geven om jezelf te zijn. In een periode waarin je je extra kwetsbaar voelt, kan het zijn dat je net meer haar op je tanden moet kweken. Neem afstand van mensen die je een slecht gevoel geven, onge- 8 Omgaan met je omgeving 17 Psychologishe ondersteuning.indd 8 11/07/15 11:22

past nieuwsgierig zijn naar je ziekte, steeds over je grenzen gaan, Je mag assertiever reageren als dat nodig is en mogelijk merk je dat je stilaan toch nee dient te leren zeggen. Zorg goed voor jezelf! 7. Misvattingen over kanker Hieronder vind je enkele typische misvattingen over kanker, die we graag de wereld uit helpen: Van piekeren en stress krijg je kanker : hier werd al veel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan en er is géén rechtstreekse link tussen stress en het krijgen van kanker. Toch blijft dit voor heel wat mensen een hardnekkige overtuiging. Je moet positief denken, anders heeft de behandeling minder effect : Uit onderzoek blijkt dat positief denken geen effect heeft op je genezing. Het is natuurlijk wel zo dat als je positief denkt, je mogelijk ook trouwer aan je behandelingen bent en bijvoorbeeld je medicatie op tijd inneemt (wat je misschien niet doet als je het zwart inziet en denkt het helpt toch allemaal niet ). Best is om alleen positief te zijn als het echt zo voelt en eerlijk te blijven ten opzichte van jezelf. Let wel, je helemaal laten overweldigen door negatieve gevoelens is natuurlijk ook niet de bedoeling, maar negatieve emoties mogen er wel gewoon zijn. Je moet praten over je ziekte; of je wil of niet. Het doet veel mensen uiteindelijk wel goed om erover te praten, maar sommigen zijn er op dit moment nog niet klaar voor of zijn beter gebaat met iets anders, zoals bijvoorbeeld tekenen, schilderen, buiten een wandeling gaan maken, sporten, Elk heeft zijn eigen manier om met de ziekte om te gaan. Van het gebruik van deodorant en het dragen van een BH met beugel krijg je borstkanker : Dit blijkt niet te kloppen. Er is geen link tussen het gebruik van deodorant of het dragen van een beugelbeha en het ontstaan van borstkanker. Met grote borsten loop je een groter risico op het ontwikkelen van borstkanker. Ook dit is een mythe en dus niet waar. Misvattingen over kanker 9 17 Psychologishe ondersteuning.indd 9 11/07/15 11:22

8. Wat de psychologe voor jou doet Je kan steeds een afspraak maken bij de psychologe van het borstcentrum. Met haar bespreek je hoe het met je gaat op dit moment en waar je mee worstelt. Er wordt dan samen gekeken hoe je anders met bepaalde dingen kan omgaan, wat kan helpen om je situatie beter te plaatsen en hoe je je pakketje zo goed mogelijk kan leren dragen. De psychologe heeft ook beroepsgeheim. Dit betekent dat zij niet zomaar alles doorbrieft naar je omgeving, (huis)arts, wat je haar vertelt. Soms dient zij wel belangrijke zaken door te geven aan de artsen, bijvoorbeeld als het gaat over je behandeling, maar dat wordt steeds met jou besproken en gebeurt enkel met jouw instemming. Het voordeel aan een gesprek bij de psychologe is dat je alles kan vertellen zoals het voor jou voelt. Je hoeft je niet in te houden of de ander te sparen, zoals je misschien wel doet als je over jezelf en je ziekte praat met mensen in je omgeving. Ook je partner en kinderen zijn welkom bij de psychologe voor ondersteuning. Bij kleine kinderen wordt doorverwezen naar een kinderpsychologe. Je kan ook samen met de psychologe bespreken hoe je over de ziekte praat met je kinderen, partner en/of ouders. 9. Praktisch Nathalie Cardinaels is de psychologe van het borstcentrum. Zij geeft ook mindfulnesstrainingen voor mensen met kanker, na de behandelingen, en is auteur van de boeken Mindfulness bij borstkanker (Acco, 2011, tevens naar het Frans vertaald) en Omgaan met kanker (Acco, 2014). Psychologische ondersteuning tijdens en na de behandelingen is gratis en je kan Nathalie steeds contacteren voor vragen of om een afspraak te maken. Nathalie Cardinaels 011 30 89 67 nathalie.cardinaels@jessazh.be 10 Wat de psychologe voor je doet - Praktisch 17 Psychologishe ondersteuning.indd 10 11/07/15 11:22

Vragen en persoonlijke nota s Op deze pagina s kan je alle vragen die je wil stellen noteren of persoonlijke nota s maken. Vragen en persoonlijke nota s 11 17 Psychologishe ondersteuning.indd 11 11/07/15 11:22

vzw Jessa Ziekenhuis Salvatorstraat 20 3500 Hasselt info@jessazh.be www.jessazh.be 17 Psychologishe ondersteuning.indd 12 11/07/15 11:22