Notitie GEWIJZIGD EXEMPLAAR d.d. 2 december 2015 VANGNET- REGELING 2015
Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Verdeelmodel 3 2.1 Uitgangspunten 2.2 Invoering in fasen 2.3 Financiele gevolgen afwijkingen 2.4 Vangnetregeling 2015 en 2016 2.5 Ontwikkelingen verdeelmodel 2016 en verder 3 Financiele gevolgen voor de gemeente Rheden 2015 5 3.1 Nieuw verdeelmodel negatief voor de gemeente Rheden 3.2 Vangnetregeling 2015 4 Voorwaarden Vangnetregeling 2015 6 4.1 Voorwaarden 4.2 Procedure 4.3 Conclusie 5 Analyse budget overschrijding 7 5.1 Meerjaren overzicht inkomsten en uitgaven 5.2 Bestandsontwikkeling 5.3 Analyse Arbeidsmarkt in de regio en de gemeente 5.4 Analyse Verdeelmodel 2015 5.5 Verdeelmodel 2016 5.6 Conclusie analyse bugetoverschrijding 6 Maatregelen 13 6.1 Bezuinigingen op BUIG-budget (gemeenteraadbesluit d.d. 24-2-2015) 6.2 Bijstandgerechtigden met part-time inkomsten 6.3 Re-integratieprojecten / Baanbrekend 6.4 Uitvoering Handhavingbeleidsplan Werk en Inkomen 6.5 Buigen of Barsten
1. Inleiding Met de invoering van de Wet Werk en Bijstand (WWB) in 2004 werden gemeenten volledig financieel verantwoordelijk voor de uitvoering van de bijstand. De financieringssystematiek van de Participatiewet (1 januari 2015) is op dezelfde wijze ingericht als de WWB. Deze systematiek houdt het volgende in: Toereikend landelijk macrobudget (Bundeling van Uitkeringen Inkomensvoorziening aan Gemeenten, BUIG-budget); Financiële prikkel middels een objectief verdeelmodel; In principe moeten tekorten uit eigen middelen worden opgevangen. Gemeenten die een beroep doen op een aanvulling van het Rijk worden aangespoord een verbetering te realiseren. Het BUIG-budget is een ongeoormerkt bedrag, waarvan de kosten van algemene bijstand en kosten van de loonkostensubsidies, die op grond van artikel 10d Participatiewet worden verstrekt, betaald moeten worden. Met ingang van 2015 is een nieuw verdeelmodel geïntroduceerd. Bovendien is de aanvullende uitkering van het Rijk voor nadeelgemeenten komen te vervallen. Hiervoor in de plaats is de Vangnetregeling gekomen voor gemeenten met tekorten groter dan 5%. Middels deze notitie informeert het college van Burgemeester en Wethouders de gemeenteraad over het verdeelmodel, de (financiële) implicaties van dit model voor de gemeente Rheden, de Vangnetregeling 2015 en wordt aan de gemeenteraad om haar zienswijze gevraagd. 2. Verdeelmodel 2.1 Uitgangspunt Voor het vaststellen van het BUIG-budget wordt voor gemeenten met meer dan 15.000 inwoners gebruik gemaakt van een nieuw objectief verdeelmodel. Met het verdeelmodel wordt op basis van diverse objectieve factoren een inschatting gemaakt wat gemeenten zullen uitgeven aan uitkeringen. Specifiek gaat het om de volgende kenmerken van huishoudens: Opleidingsniveau, Leeftijd, Etniciteit, Alleenstaand of met partner, Aanwezigheid van kinderen, Het wel of niet hebben van een arbeidsbeperking, Wel of geen beschikking over een arbeidsongeschiktheidsuitkering en Wel of geen beschikking over koopwoning. Per huishouden wordt vervolgens de kans op bijstand berekend. Zo hebben bijvoorbeeld eenoudergezinnen, allochtonen, maar ook mensen met een arbeidsbeperking een hogere kans dan gemiddeld dat zij een bijstandsuitkering ontvangen. Bij de berekening van de kans op bijstand wordt verder rekening gehouden met de buurt waarin het huishouden zich bevindt en de specifieke regionale arbeidsmarkt kenmerken. 2.2 Invoering in fasen De overgang naar een nieuw model gaat onvermijdelijk gepaard met zogenaamde herverdeeleffecten. Om de financiële gevolgen van de herverdeeleffecten voor gemeenten beheersbaar te houden is een overgangsregime vastgesteld. Voor 2015 en 2016 worden de gemeentelijke budgetten voor 50% gebaseerd op de gemeentelijke lasten uit het verleden (historische gegevens) en voor 50% op basis van het nieuwe model. Voor 2017 vindt pas, na evaluatie in het voorjaar van 2016, besluitvorming plaats. 3
2.3 Financiële gevolgen afwijkingen Per gemeente wordt berekend wat de verwachte uitgaven zijn. Wanneer een gemeente minder uitgeeft aan bijstandsuitkeringen dan op basis van de verdeelsystematiek wordt verwacht, dan mag de gemeente dit budget houden. Echter, wanneer een gemeente meer uitgeeft dan komt het tekort in beginsel voor haar eigen rekening. 2.4 Vangnetregeling 2015 Met de invoering van het nieuwe verdeelmodel zijn de incidentele en meerjarige aanvullende uitkering (IAU en MAU) vervallen. Omdat, ondanks de nieuwe systematiek, niet kan worden uitgesloten dat er geen gemeenten meer zijn die geconfronteerd worden met een overschrijding van het BUIG-budget is een tijdelijke en eenvoudige vangnetregeling ingevoerd. Deze vangnetregeling beperkt de financiële risico's voor gemeenten met een forse overschrijding. Door de eenvoudige opzet worden gemeenten niet beperkt of belemmerd in een goede invoering en uitvoering van de Participatiewet. Daarnaast geeft het ruimte om in goede afstemming met alle betrokken partijen op een zorgvuldige wijze te werken naar een definitieve vormgeving van het vangnet vanaf 2017. De vangnetregeling 2015 wordt voor 2015 stapsgewijs opgebouwd met voor elke trede een afzonderlijk risico: Bedraagt het tekort minder dan 5%, dan wordt dit tekort niet gecompenseerd vanuit de vangnetregeling en bedraagt het eigen risico derhalve 100%; Bedraagt het tekort meer dan 5% met een maximum van 10%, dan wordt de gemeente voor dit deel voor de helft gecompenseerd vanuit de vangnetregeling en bedraagt het eigen risico 50%; Bedraagt het tekort meer dan 10% dan wordt de gemeente voor dit deel volledig gecompenseerd vanuit de vangnetregeling en bedraagt het eigen risico derhalve 0%. De uitbetaling van de vangnetregeling 2015 vindt plaats in 2017 en wordt bekostigd uit het landelijk beschikbare BUIG-budget. 2.5 Ontwikkeling verdeelmodel 2016 Het ministerie en de VNG zijn nog in gesprek over het verdeelmodel en de vangnetregeling. Op hoofdlijnen zijn de volgende afspraken gemaakt. Vanaf 2016 worden voor de verdeling de navolgende verbeteringen aangebracht: Toevoegen groei aantal banen, bevolkingsgroei en aandeel WW-ers in de bevolking en Uitsplitsen indicator "huur" in "sociale huur" en "overig huur" Daarnaast zal het model straks uit meerdere bronnen putten. Momenteel wordt gebruik gemaakt van data uit de enquête beroepsbevolking van het CBS. Het model kan verbeterd worden door gebruik te maken van integrale gegevensbestanden van het CBS. Daarmee kan bijvoorbeeld een nadere uitsplitsing plaats vinden naar de herkomst van inwoners. Na ontwikkeling van het verdeelmodel op basis van integrale data zal in het voorjaar van 2016 een tussentijdse evaluatie plaats vinden ten behoeve van besluitvorming over het verdeelmodel 2017, het te hanteren historische aandeel en de vormgeving van het vangnet. 4
3. Financiele gevolgen gemeente Rheden in 2015 3.1 Nieuw verdeelmodel negatief voor de gemeente Rheden De gemeente Rheden is al langere tijd een zogenaamde nadeelgemeente. Dat wil zeggen dat de gemeente het toegewezen rijksbudget overschrijdt en zij dit met eigen middelen moet aanvullen. Aangezien dit een structureel karakter kreeg heeft de gemeente daarom een beroep gedaan op de Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU). Uit het onderzoek van APE, een extern bureau, is gebleken dat er onder meer sprake is van een verdeelstoornis. Deze MAU-aanvraag is in 2013 toegekend en, met de komst van de Participatiewet en daarmee de vangnetregeling, per 1 januari 2015 gestopt. In de verdeelsystematiek van 2014 ontving de gemeente Rheden 0,220 % van het macrobudget. Volgens het nieuwe verdeelmodel krijgt Rheden slechts 0,196 %. Aangezien het budget voor 2015 nog voor 50% is gebaseerd op het historische aandeel en voor 50% op het nieuwe verdeelmodel ontvangt de gemeente in 2015 11.804.625 aan BUIG-budget waardoor het negatieve verschil "beperkt" blijft tot 782.528 ten opzichte van 2014. Cijfers 2014 Cijfers 2015 BUIG-budget 12.587.153 11.804.625 Uitgaven 13.813.936 14.093.732 (Prognose, september 2015) MAU uitkering 282.747 0 Verschil in uitgaven 944.036 -/- 2.289.107 -/- Zoals uit bovenstaande cijfers blijkt is er een fors verschil tussen de verwachte inkomsten uit het BUIG-budget en de uitgaven. Het tekort van 2.289.107 bedraagt daarmee 19,4% ten opzicht van het BUIG-budget. Indien het objectieve verdeelmodel in de toekomst verder stapsgewijs wordt doorgevoerd zal het tekort verder toenemen. Bij het opstellen van de begroting 2015 was al rekening gehouden met een verschil in BUIGbudget en uitgaven van 763.800. Daarbij is echter uitgegaan van een gelijkblijvend klantenbestand. In de eerste helft van 2015 is het klantbestand nog opgelopen en laat deze pas de laatste maanden een afvlakking cq. lichte daling zien. Voor 2015 gaan wij uit van een gemiddelde van 988 klanten ten opzichte van 875 in 2014. In de Berap van 24 november is een toelichting gegeven op de te verwachte extra overschrijding van het budget. 3.2 Vangnetregeling 2015 Zoals eerder aangegeven worden binnen de tijdelijke vangnetregeling de financiële risico's voor een deel afgedekt. Budget 2015 (voorlopige cijfers) 11.804.625 Netto lasten 2015 (prognose) 14.093.732 Saldo 2.289.107 Tekort in % van het budget 19,4% Vergoeding tot 5% tekort is 0% 0 Vergoeding van 5-10% is 50% 295.116 Vergoeding boven de 10% is 100% 1.108.645 Totale Uitkering 1.403.761 Uitkering als % van het budget 11,9% Aangezien het verwachte tekort meer bedraagt dan 5% kan de gemeente een beroep doen op de vangnetregeling. 5
4. Voorwaarden Vangnetregeling 2015 Om aanspraak te kunnen maken op een vangnetuitkering over 2015 dient de gemeente aan een beperkt aantal voorwaarden te voldoen. De voorwaarden gelden in beginsel voor alle gemeenten, ongeacht de gemeentegrootteklasse waartoe zij behoren en ongeacht of de gemeente de wet zelfstandig uitvoert of de uitvoering heeft ondergebracht in een samenwerkingsverband met een openbaar lichaam. De enige uitzondering hierop is dat voor gemeenten wier MAU-uitkering per 1 januari 2015 voortijdig is beëindigd, onder omstandigheden een lager eigen risico geldt. Omdat de gemeente Rheden bij de toekenning van de MAU-uitkering al een eigen risico had van 7,5% geldt het standaard eigenrisicoregime van de Vangnetregeling 2015. 4.1 Voorwaarden Om met succes een beroep op een vangnetuitkering over 2015 te doen, gelden de volgende voorwaarden: 1. Het verzoek moet uiterlijk op maandag 15 augustus 2016 digitaal, per e-mail, zijn ontvangen door de Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen Participatiewet. Verzoeken die na 15 augustus 2016 door de commissie worden ontvangen, worden niet in behandeling genomen. 2. Bij het verzoek dient het college de volgende documenten te voegen: a. een globale analyse van de mogelijke oorzaak en de omvang van het tekort, mede in het kader van de inwerkingtreding van de Participatiewet en de eerdere financiële resultaten van de uitvoering van de WWB, en van de verwachte ontwikkelingen van dat tekort in de komende jaren; b. een brief, of vergelijkbaar document, waarmee het college de raad in 2015 heeft geïnformeerd over zijn analyse en de maatregelen die worden genomen dan wel worden overwogen om tot tekortreductie te komen; c. een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad hieromtrent blijken; d. een overzicht wat de gemeente in 2015 feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en hoe zij het effect daarvan kwalificeert. 3. Het verzoek moet worden ingediend onder gebruikmaking van een formulier dat door de minister elektronisch beschikbaar wordt gesteld. 4. Het tekort op het PW-budget bedraagt meer dan 5%, op basis van de netto lasten, dat wil zeggen het verschil tussen de bestedingen en de baten op titel van de in artikel 69 PW genoemde wetten en kosten en de baten op titel van de reeds ingetrokken WWIK. 4.2 Procedure Bij overschrijden van het budget 2015 moet de aanvraag uiterlijk voor 15 augustus 2016 ingediend zijn. Het college informeert de raad in 2015. Wanneer de vangnetregeling wordt toegekend, wordt deze uiteindelijk in 2017 uitgekeerd. 4.3 Conclusie Voor 2015 wordt een overschrijding van 19,4% geprognosticeerd. Daarom treffen we nu de maatregelen om de tijdelijke vangnetregeling 2015 aan te vragen. Door middel van deze notitie informeren wij de gemeenteraad over De analyse van de mogelijke oorzaak en omvang van het tekort conform voorwaarde 2a en 2b; de maatregelen die zijn of worden genomen cq. worden overwogen om een kostenreductie te realiseren conform voorwaarde 2d. Het verslag en besluit van de gemeenteraadbijeenkomst waarin de raad om een zienswijze wordt gevraagd aangaande deze notitie worden conform voorwaarde 2c toegevoegd bij de aanvraag. 6
5. Analyse budget overschrijding 5.1 Meerjaren overzicht inkomsten en uitgaven De gemeente Rheden kent structurele tekorten op het inkomensdeel als gevolg van tekortkomingen in het verdeelmodel en de arbeidsmarktomstandigheden. In de grafiek hieronder leest u het verschil tussen de rijksinkomsten en de lasten vanaf 2004 tot heden. Daaronder in een grafiek aangegeven wat de procentuele tekorten zijn. 16.000.000 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 Verschil tussen Rijksinkomsten en gemeentelijke uitgaven Inkomsten Lasten Verschil 0-2.000.000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015-4.000.000 0,0-5,0 Procentuele tekorten 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015-10,0-15,0 Procentuele tekorten -20,0-25,0-30,0 5.2 Bestandsontwikkeling De afgelopen jaren heeft de gemeente in lijn met de landelijke trend te maken gehad met een forse stijging van het bijstandsbestand. De laatste cijfers van oktober 2015 geven aan dat de bestandsgroei 7
pas sinds enige maanden afvlakt en zelfs lijkt te dalen. In de tabel hieronder leest u een overzicht van de bestandsgroei over de periode 2013 tot heden. Peildatum Bijstandsgerechtigden BBZ 01.01.2013 754 52 01.01.2014 838 23 01.01.2015 962 14 20.10.2015 953 4 Voor 2015 signaleren wij dat onder meer door de ingezette maatregelen, zoals bijvoorbeeld Baanbrekend (zie ook hoofdstuk 6), leiden tot een hogere uitstroom naar werk, meer inkomen of het starten van een zelfstandig beroep of bedrijf waardoor de uitkering beëindigd kon worden. In de tabel hieronder ziet u een overzicht vanaf 2013 waarbij opvalt dat in 2015 reeds meer mensen uit de uitkering zijn gestroomd vanwege werk, meer inkomen of een zelfstandig beroep dan geheel 2014. Jaar Uitstroom als gevolg van een dienstbetrekking, meer inkomen of het starten van een zelfstandig beroep of bedrijf 2013 125 2014 155 2015 tot 20-10-2015 167 De recente ingezette afvlakking en mogelijke daling van het aantal klanten kan de kostenstijging ten opzichte van 2014 niet te niet doen. In de eerste twee kwartalen van 2015 was het aantal bijstandsgerechtigden fors hoger dan in 2014. De daling van de kosten wordt de komende maanden zichtbaar. In de onderstaande tabel zijn de financiële resultaten tot en met juli 2015 opgenomen. UITKERING ALGEMENE BIJSTAND, BBZ, IOAW/Z WERKELIJK PER 31-07-2015 FORECAST 2015 BEGROOT 2015 WERKELIJK 2014 WERKELIJK 2013 P-WET en EV Uitgaven <65 jaar en Elders 7.922.495 13.160.000 12.331.212 13.024.215 11.505.228 verzorgden Inkomsten: verhaal, inclusief -169.475-240.000-240.000-232.962-208.642 invorderingskosten BBZ starters Verstrekkingen 108.535 160.000 125.000 120.745 194.446 levensonderhoud Inkomsten: verhaal, aflossing -1.697-2.000-70.000-37.505-135.787 leningen i.v.m. zgn omzetting IOAW Uitgaven 539.057 950.000 825.000 842.355 690.001 Inkomsten: verhaal -4.067-6.500-2.000-1.678-6.199 IOAZ Uitgaven 41.466 72.281 116.800 100.137 101.434 Inkomsten: verhaal -1.371-987 TOTAAL UITGAVEN 8.611.553 14.342.281 13.398.012 14.087.452 12.491.109 TOTAAL INKOMSTEN -175.239-248.549-312.000-273.516-351.615 SALDO 8.436.314 14.093.732 13.086.012 13.813.935 12.139.494 Bron: concept managementrapportage t/m juli 2015 gemeente Rheden. 5.3 Analyse Arbeidsmarkt in de regio en de gemeente. Het is landelijk algemeen bekend dat het opleidingsniveau van de klantengroep van de bijstand laag is. Vele bijstandsgerechtigden beschikken niet over een startkwalificatie. Uit een onderzoek dat gemeenten in de regio Midden Gelderland hebben laten uitvoeren ten behoeve van het 8
opstellen van een marktbewerkingplan 1 voor het regionaal werkbedrijf blijkt dat ook in onze regio en gemeente het opleidingsniveau van bijstandsgerechtigden laag is en velen niet beschikken over een startkwalificatie. Uit het bestand van bijstandsgerechtigden van de gemeente Rheden blijkt dat ruim 75% van de klantengroep een opleidingsniveau heeft dat onder MBO niveau ligt. De onderstaande afbeelding is ontleend aan het marktbewerkingplan. Het blijkt dat de vacatures voor de doelgroep (laag opgeleid) vooral te vinden zijn in de detailhandel, de zakelijke diensten, zorg en welzijn, industrie en de horeca. Het aanbod van werkzoekenden in de bovengenoemde sectoren is erg groot wat inhoudt dat de werkzoekende bijstandsdoelgroep zeer veel concurrentie ondervindt op de arbeidsmarkt. Vacatures onderverdeeld in sectoren en opleidingsniveau Uit gegevens van het UWV blijkt dat door het grote aanbod van werkzoekenden op de arbeidsmarkt en de economische crisis steeds meer vacatures op laag niveau worden ingevuld door hoger opgeleiden. Hieruit valt te concluderen dat de uitkeringsgerechtigden in de concurrentie op de arbeidsmarkt steeds vaker het onderspit delven. Nader onderzoek naar vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, uitgevoerd door de afdeling Strategie en Ontwikkeling sociaal domein gemeente Rheden, levert het volgende op: Er is in de gemeente Rheden geen goede balans tussen aanbod vanen de vraag naar werk. Dat is afgemeten aan de situatie in de arbeidsmarktregio Midden- Gelderland. In de regio Midden- Gelderland waren er in 2014 1782 vacatures. In datzelfde jaar waren er 7.675 potentiële kandidaten uit de gemeente Rheden voor deze vacatures, waaronder niet alleen mensen met een bijstandsuitkering, maar bijvoorbeeld ook 1 Marktbewerkingplan Regionaal Werkbedrijf Midden Gelderland, Jos Hartman, 2015 9
mensen met een uitkering van het UWV, schoolverlaters, niet uitkeringsgerechtigden en baanwisselaars. De figuur hiernaast geeft goed weer hoeveel potentiële kandidaten uit Rheden beschikbaar zijn voor een vacature. Wanneer we het aanbod van werkzoekenden uit de gehele regio betrekken zal duidelijk zijn dat er veel te weinig beschikbare vacatures zijn om alle werkzoekenden aan een passende baan te helpen. De conclusie is dat er onvoldoende openstaande vacatures zijn om alle mensen zonder werk te laten re-integreren. Bovendien zijn er niet alleen te weinig vacatures (een kwantitatief probleem), het is ook de vraag of de beschikbare vacatures passen bij de mensen (het opleidingsniveau, kennis en ervaring van) die op zoek zijn naar werk. De gemeente is sinds januari 2015 verantwoordelijk voor de re-integratie van mensen met een WWB-uitkering, mensen die voorheen in de Wajong zouden stromen en mensen met een Swindicatie. Deze groepen hebben over het algemeen een grotere afstand tot de arbeidsmarkt dan de meeste andere groepen werkzoekenden (zoals schoolverlaters, baanwisselaars en mensen met een WW-uitkering). Het aan het werk helpen van mensen met een bijstandsuitkering is daarom een grote opgave: er zijn relatief weinig vacatures om mensen op te plaatsen en de doelgroep van de gemeente moet daarnaast ook nog concurreren met groepen (uit eigen en omliggende gemeenten) die een kortere afstand hebben tot de arbeidsmarkt. 5.4 Analyse Verdeelmodel 2015 In het kader van een beroepsprocedure tegen de hoogte van het BUIG-budget 2015 hebben wij onderzoeksbureau Adlasz gevraagd om een overzicht te maken van vergelijkbare gemeenten als Rheden en wat het nieuwe verdeelmodel voor hun betekent (meer of minder geld). In dat overzicht zijn ook betrokken de ons omliggende gemeente en/of de gemeente in dezelfde arbeidsmarkt regio. De tweede logische vervolgvraag was:waarom krijgen de referentiegemeenten nu meer of minder dan Rheden. De vergelijking van de gemeente Rheden met andere gemeenten is gedaan op basis van drie invalshoeken: 1. De gemeenten in de arbeidsmarktregio Midden Gelderland. Dat zijn de gemeenten: Arnhem, Doesburg, Duiven, Lingewaard, Overbetuwe, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Westervoort en Zevenaar. 2. De gemeenten in de regio. Dat zijn de gemeenten in de arbeidsmarktregio aangevuld met de gemeenten Brummen, Renkum, Apeldoorn en Zutphen 3. Een aantal referentiegemeenten. Dat zijn de gemeenten Wijchen, Wageningen, Steenwijkerland, Weert, Zutphen en Waalwijk. De referentiegemeenten zijn geselecteerd op basis van inwoneraantal en ligging. Rheden heeft 43.640 inwoners. Uit de gemeenten met een vergelijkbaar inwoneraantal zijn de volgende gemeenten geselecteerd: Zutphen (46849), Wijchen (40886), Weert (48914), Waalwijk (46713), Steenwijkerland (43219) en Wageningen (37786). Onderzoeksvraag 1. Een overzicht van vergelijkbare gemeenten als Rheden en wat het nieuwe verdeelmodel voor hun betekent (meer of minder geld) In de onderstaande grafiek is de ontwikkeling van het aandeel in het macrobudget weergegeven. Daarbij is het aandeel in 2014 gesteld op 100. Bij een uitkomst onder de 100 is het aandeel gedaald, een uitkomst boven de 100 betekent dat het aandeel is gestegen. Daarnaast is onderzocht hoe zich dit verhoudt ten opzichte van de geografische regio en de referentiegemeenten. Deze vergelijking is in de tabel onder de grafiek opgenomen. 10
Grafiek 1: ontwikkeling aandeel in het macrobudget arbeidsmarktregio Het aandeel van de gemeente Rheden in het macrobudget is gedaald, het aandeel is 96,13% van 2014. De daling is dus 3,87%. In vergelijking tot de andere gemeenten ontstaat het volgende beeld: Vergelijking Arbeidsmarktregio Geografische regio Referentiegemeenten Conclusie 60% van de gemeenten heeft een hoger budgetaandeel in 2015 ten opzichte van 2014. De gemeente Rheden is één van de vier dalers. 50% van de gemeenten heeft een hoger budgetaandeel in 2015 ten opzichte van 2014. De gemeente Rheden hoort bij de vijf grootste dalers. Alle referentiegemeente hebben te maken met een daling van het aandeel in het macrobudget. De gemeente Rheden is één van de sterkste dalers. De conclusie is gemeente Rheden behoort in alle gevallen tot de gemeente waarvan het budgetaandeel het sterkst is gedaald. Onderzoeksvraag 2. Waarom pakt het verdeelmodel voor Rheden negatief uit? In een eerder stadium is al onderzocht of de uitkomst van het verdeelmodel in het geval van de gemeente Rheden een correct beeld geeft van de werkelijke situatie in de gemeente. Dat onderzoek heeft zich vooral gericht op het onderscheid tussen Velp Noord en Velp Zuid. Het verdeelmodel 2015 is opgebouwd uit diverse indicatoren. De bron die gehanteerd wordt voor de leefbaarheid is de leefbaarometer. De leefbaarometer geeft informatie over de leefbaarheid in alle buurten en wijken van Nederland. Het geeft de situatie in de wijk weer, maar ook ontwikkelingen en achtergronden van de buurt. Om te kunnen bepalen in hoeverre een bepaald gebied positief of negatief scoort op de Leefbaarometer, wordt gebruik gemaakt van 49 indicatoren (landelijke registraties) die zijn bepaald aan de hand van een onderzoek van het ministerie van VROM. Er worden geen directe indicatoren opgenomen met betrekking tot bijstand. 11
De gemeente Rheden scoort op de zogenaamde wijken Dieren, Rheden en Velp) zeer positief. Er wordt hier echter voorbijgegaan aan het feit dat 46% van de bijstandsgerechtigden van de gemeente Rheden in Velp woonachtig is. Van de bijstandsgerechtigden die in Velp wonen, woont 88% in Velp Zuid (bron: CBS (centraal bureau voor de statistiek). Daarnaast blijkt dat de gemiddelde woningwaarde in Velp Zuid, een andere indicator van het verdeelmodel, minder bedraagt dan 230.000. Wijk 2 Velp Aantal WWB Woning waarde Totaal woning waarde Velp-Noord boven spoorlijn 50 329.000 16.450.000 Velp-Zuid beneden spoorlijn 290 178.000 51.620.000 Velp-Zuid ten zuiden van Waterstraat 110 154.000 16.940.000 Gemiddelde woningwaarde per bijstandgerechtigde 188.911 De conclusie die uit het vorenstaande getrokken kan worden is dat in het verdeelmodel 2015 onvoldoende tot geen rekening is gehouden met belangrijke indicatoren zoals de hoeveelheid bijstandsgerechtigden en woningwaarde door Velp als één wijk aan te merken. Het gevolg is dat de indicatoren, zoals die in het huidige verdeelmodel zijn verwerkt, bepalen dat het totale BUIG-budget voor de gemeente Rheden uitkomt op 11,8 miljoen euro. Wanneer echter wel rekening was gehouden met een onderscheid tussen Velp Noord en Velp Zuid dan zou het budget uitkomen op 12,7 miljoen euro. Dit betekent een verschil van bijna 1 miljoen euro. 5.5 Verdeelmodel 2016 In de eerste week van oktober zijn de eerste voorlopige nieuwe cijfers voor het BUIG-budget 2016 bekend gemaakt. Daarbij is een verbeterd verdeelmodel toegepast. In dit verbeterde verdeelmodel zijn onder andere gezinnen in sociale huurwoningen, de hoogte van het WW-percentage en bevolkingsgroei meegenomen. Als gevolg daarvan komt het onderscheid tussen Velp Zuid en Velp Noord, zoals omschreven bij de analyse van het verdeelmodel 2015, veel beter tot zijn recht. Het positieve gevolg is dat de gemeente Rheden in 2016 ongeveer 1.8 miljoen meer dan in 2015, in totaal 13.6 miljoen, ontvangt aan BUIG-budget. Enerzijds toont dit aan dat in 2015 een onrechtvaardig laag BUIG-budget is ontvangen, anderzijds biedt het BUIG-budget 2016 een perspectief op een fors lager tekort. 5.6 Conclusie analyse budgetoverschrijding Als conclusie kan gesteld worden dat zowel de groei van het bestand aan bijstandsgerechtigden, ondanks de groei aan inkomengerelateerde uitstroom, de regionale arbeidsmarktsituatie en het nieuwe verdeelmodel 2015 niet in het voordeel van de gemeente Rheden hebben gewerkt waardoor het tekort op het BUIG-budget ontstaan is. Voor 2016 wordt door een aangepast verdeelmodel een flink hoger BUIG-budget verwacht, 13,6 miljoen vs. 11,8 miljoen. Als opmerking benoemen wij dat er op dit moment geen zicht is wat de financiële gevolgen zijn wanneer vluchtelingen en of statushouders een uitkering (gaan) ontvangen welke uit het BUIG-budget gefinancierd moet worden. 12
6. Maatregelen 6.1 Bezuinigingen op BUIG-budget (gemeenteraadbesluit d.d. 24 februari 2015) In de gemeenteraadvergadering van 24 februari 2015 heeft de gemeenteraad ingestemd met diverse maatregelen met als doel het tekort op het BUIG-budget te verkleinen. Deze maatregelen richten zich met name op focus, efficiency, uitstroom en handhaving. Op basis van aannames en inschattingen is het financiële effect van de maatregelen aangegeven. Niet alle maatregelen konden direct op 1 januari 2015 ingaan waardoor het financiële effect voor het jaar 2015 is geraamd op circa 50%. In de bijlage 2 vindt u het document met de diverse maatregelen waarover de gemeenteraad een besluit genomen heeft. Het effect van deze maatregelen komt terug in de voorjaarsnota. Monitoring vindt plaats via de reguliere P&C cyclus. 6.2 Bijstandsgerechtigden met part/time inkomsten In 2015 zijn we gestart met het project Klanten met Part-time inkomsten met als doelstelling de gemiddelde uitkeringsprijs van de algemene bijstand te laten dalen en om uitstroom te bevorderen. Dit is een van de maatregelen zoals benoemd bij punt 6.1. (Bevorderen doorstroom door middel van thematische onderzoeken).bij alle klanten met een uitkering vanuit de BUIG, waarbij inkomsten uit arbeid wordt gekort, zijn we aan het bezien of urenuitbreiding bij huidige werkgever en/of nieuwe werkgever mogelijk is. Voor een maximaal financieel effect zijn we begonnen met de dure echtparennorm en vervolgens de alleenstaanden. Dit project heeft geleid tot 9 beeindigingen. 6.3 Re-integratie projecten / Baanbrekend Projecten die in 2014 reeds liepen zijn voortgezet en geïntensiveerd. Met name Baanbrekend is een voorbeeld van een project dat, na moeizame aanloopproblemen in 2014, in 2015 goed op stoom is gekomen. De pilot Baanbrekend eindigde medio 2015. Vanwege de positieve resultaten die vanaf 2015 zichtbaar werden is besloten om een jaar langer door te gaan met Baanbrekend waarbij de leerpunten uit de eerste pilot zijn geoptimaliseerd (zie bijgevoegd collegevoorstel van 14 juli jl.). Tevens hebben wij de inzet geïntensiveerd waardoor is afgesproken om 150 duurzame plaatsingen te realiseren voor mensen met een korte afstand tot de arbeidsmarkt. Het geïntensiveerde project Baanbrekend "2" is formeel gestart op 12 oktober 2015 (tot 12 oktober 15 hebben wij Baanbrekend "1" gecontinueerd om geen stilstand in het aantal plaatsingen te veroorzaken). 6.4 Uitvoering Handhavingbeleidsplan Werk en Inkomen In 2014 is een nieuw, integraal handhavingsbeleid Werk en Inkomen 2015-2018 opgesteld. Het handhavingsbeleid is in maart 2015 door de gemeenteraad vastgesteld. Binnen het handhavingsbeleid willen wij, nog meer dan tot nu toe is gedaan, vooral de nadruk leggen op preventie, waarbij het voorkomen van fraude door goede voorlichting en dienstverlening het uitgangspunt is. Hierdoor zal een verschuiving optreden van een repressieve naar een meer preventieve vorm van handhaving. Onze doelstellingen ten aanzien van handhaving op het gebied van Werk en Inkomen zijn de volgende. - Structurele inzet op preventie door voorlichting en dienstverlening Ten eerste zet de gemeente Rheden in op de preventieve signaalfunctie van handhaving. Hiertoe blijven wij investeren in een duidelijke informatievoorziening aan onze inwoners en in de kwaliteit van de dienstverlening. Concrete invulling zal worden beschreven in het projectplan van het programma Buigen of Barsten (pagina 16). - Versterken poortwachterfunctie Door in te zetten op handhaving voorkomen wij dat burgers onterecht of onnodig lang een beroep doen op het vangnet van een uitkering of re-integratie. Om dit doel te bereiken, blijven wij inzetten op een zorgvuldige beoordeling van aanvragen voor een uitkering. - Blijvende inzet op controle en sanctionering Conform artikel 4.5 van het handhavingsbeleid Werk en Inkomen 2015-2018 is, naast de focus op preventie, blijvende inzet op controle en sanctionering noodzakelijk. Bij de klanten die wel kunnen, maar niet willen meewerken aan re-integratie, vraagt een zorgvuldige 13
screening, versterkte controle en strikte inzet van sancties blijvende aandacht. Wij continueren deze aanpak in de komende jaren. In het handhavingsbeleidsplan zijn doelstellingen geformuleerd, waarbij per doelstelling concrete activiteiten zijn opgenomen. In de jaren 2015-2018 zal uitvoering gegeven worden aan deze activiteiten. 6.5 Buigen of Barsten Middels het programma Buigen of Barsten streven wij ernaar om vanaf 2016 de uitkeringen te financieren uit het beschikbare BUIG-budget. De kern van het programma betreft een operationele sturing op prestaties en samenhang. Vanuit 4 aspecten wordt uiteindelijk invulling gegeven aan het programma: Effectieve lokale activering en toeleiding Bestand blijvend op orde Monitoring Succesvolle regionale samenwerking De nadere invulling en concretisering van het programma Buigen of Barsten willen wij vormgeven in een projectplan. Vanuit dit projectplan worden de doelstellingen specifiek, meetbaar, uitvoerbaar en tijdgebonden gemaakt ondergebracht in diverse concrete projecten. In januari 2016 zullen wij het projectplan ter besluitvorming aan het college van Burgemeester en Wethouders voorleggen en ter informatie aan de gemeenteraad sturen. 14