spoorzoeken en wegwijzen OVERZICHT OPLEIDINGEN OPBRENGSTGERICHT LEIDERSCHAP
Opbrengstgericht leiderschap Opbrengstgericht werken en opbrengstgericht leiderschap zijn termen die de afgelopen jaren veelvuldig worden genoemd in het onderwijs. De ervaring leert inmiddels dat iedere organisatie zijn eigen betekenis heeft toegekend aan die begrippen en en dat er binnen die organisaties dikwijls grote verschillen bestaan in beelden en opvattingen daarover. In opdracht van het ministerie van OCW heeft het APS onderzoek gedaan naar het aanbod van scholing voor opbrengstgericht leiderschap. Als resultaat is er nu een overzicht beschikbaar op dit thema. Om goed invulling aan deze vraag te geven is tevens gekeken naar wat opbrengstgericht leiderschap nu eigenlijk is en wat hierbij de vragen van schoolleiders zijn. EVALUATIEVE CYCLUS Bij het ontwikkelen van een overzicht van opleidingen die gericht zijn op opbrengstgericht leiderschap, is gebruik gemaakt van een brede definitie van opbrengstgericht werken. Opbrengstgericht werken zien wij als een manier van werken waarbij bestuurders, leidinggevenden en leerkrachten gebruik maken van gegevens over leeropbrengsten om beslissingen te nemen over het onderwijs en de school. Leidinggevenden en leerkrachten geven hierbij systematisch feedback op de kwaliteit van het onderwijs. Het gaat daarbij niet alleen om het gebruik van toetsgegevens. Om opbrengstgegevens goed te kunnen interpreteren, moet ook andere informatie worden gebruikt, bijvoorbeeld over de achtergrond van leerlingen, de lespraktijk en de randvoorwaarden in de school. Opbrengstgericht werken kan daarmee worden opgevat als het onderzoeken van de eigen praktijk en het op basis hiervan verbéteren van die praktijk. Dit proces kenmerkt zich door een evaluatieve cyclus. PROFESSIONELE LEERGEMEENSCHAPPEN Uit diverse onderzoeken blijkt dat voor opbrengstgericht werken een professionele leergemeenschap nodig is. Dat betekent dat opbrengstgericht werken vraagt om een cultuur die niet alleen gericht is op het leren van leerlingen, maar op het leren van álle betrokkenen. Een cultuur waarbinnen het vanzelfsprekend is om kritisch te kijken naar de kwaliteit en effectiviteit van het handelen van jezelf en de ander. Om een professionele leergemeenschap te bevorderen zijn de volgende factoren belangrijk: 1. Het (gezamenlijk) formuleren en uitdragen van visie. 2. Het (gezamenlijk) formuleren van meetbare uitdagende en verbindende doelen met morele relevantie. 3. Focus op leerprocessen: - het stimuleren en ondersteunen van onderzoek: data verzameling, analyse, reflectie en verandering (permanent cyclisch vernieuwen) - het bieden van individuele ondersteuning (coaching, mentoring, peer-learning ) - het accent verschuiven van individueel leren naar collectief leren middels dialoog ( = interactie over de beschikbare data en info) - het monitoren van vorderingen. 4. Vertrouwen, respect en positieve werkrelaties bewerkstelligen. 5. Managen van de structuur: - heldere procedures - tijd vrijmaken voor dialoog en samenwerking - creëren van ruimtes: werkkamers, nabijheid, enz. 6. Interacteren met externe partijen (critical friends): - steun van buiten inroepen bijv. bij data-analyse, interpretatie en gebruik - partnerschappen (ouders, besturen, community, hoger onderwijs) - netwerken met andere scholen / organisaties. Bovenstaande zes factoren zijn dus essentieel wanneer je als schoolleider wilt werken aan hogere opbrengsten. Het zijn namelijk factoren waarop en waarmee je als opbrengstgericht schoolleider zult sturen. 2 Spoorzoeken en wegwijzen Spoorzoeken en wegwijzen 3
WAAROM DIT OVERZICHT? De grote aandacht die de begrippen opbrengstgericht werken en opbrengstgericht leiderschap hebben gekregen, heeft geleid tot een uitgebreid palet aan opleidingen en cursussen ter bevordering van opbrengstgericht leiderschap. De vraag is echter in hoeverre en op welke manier schoolleiders daar behoefte aan hebben en of zij vervolgens in staat zijn om het meest passende aanbod te vinden. Daarnaast is het de vraag wat de specifieke kenmerken zijn van het opleidingsaanbod. Om schoolleiders te helpen bij het beantwoorden van die laatste vraag, is door ons een overzicht gemaakt van het aanbod van opleidingen en cursussen gericht op het bevorderen van opbrengstgericht leiderschap. Al het aanbod is daarnaast gescoord op basis van de brede definitie van opbrengstgericht leiderschap. Het wordt op die manier snel duidelijk welk aanbod er is, wat de kenmerken zijn van het aanbod en welk aanbod het beste bij welke leervraag past. DEFINITIE OPBRENGSTGERICHT LEIDERSCHAP De kern van opbrengstgericht leiderschap is de verbinding van het niveau van de schoolleider met het niveau van de leerkracht. Het gaat er daarbij om dat de schoolleider zich niet rechtstreeks focust op de leeropbrengsten maar op het aansturen van de processen die moeten leiden tot hogere leeropbrengsten. We definiëren opbrengstgericht leiderschap als leiderschap wat zich kenmerkt door: 1. Het hebben van een onderzoekende houding - Gericht zijn op het bevragen van wat zich voordoet in de school - Aandacht voor de leeropbrengsten en toetsscores - Raadplegen van onderzoeksliteratuur in de school: evidence based werken 2. Het onderzoeksmatig handelen - Zelf onderzoek doen in de school - Stimuleren van het gebruikmaken van onderzoeksgegevens bij het versterken van het onderwijs (leerresultaten van leerlingen en andere beschikbare data in de school, resultaten uit eigen onderzoek, resultaten van extern onderzoek): evidence informed werken - Systematisch data en onderzoeksgegevens bespreken met het team 3. Het versterken van het leren van het team - Visie ontwikkelen met het lerarenteam op het werken met data in de school (internaliseren van schooldoelen) - Het organiseren van leren in professionele leergemeenschappen - Ontwikkelen van de onderzoekende houding van leraren - Ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden van leraren - Gebruikmaken van gegevens (intern en extern) om samen met het team beslissingen te nemen over het onderwijs en de vormgeving ervan. - Werken op basis van betrokkenheid en eigenaarschap voor de kwaliteit van het onderwijs 4. Het cyclisch en planmatig handelen en verantwoorden - Het zichtbaar werken met een PDCA-cyclus - Het praktisch uitwerken van strategisch (bestuurs-)beleid naar praktijk op het gebied van kwaliteitsbeleid, onderwijskundig en personeelsbeleid LEESWIJZER EN KADER De lijst van aanbieders is tot stand gekomen door op internet te zoeken met de termen opbrengstgericht en leiderschap. Het scoreoverzicht van opleidingen is gebaseerd op schriftelijke informatie, beschikbaar via de websites van de aanbieders. Het aanbod is door verschillende partijen (in een aantal gevallen ook door de aanbieder zelf) gescoord. Het aanbod betreft standaardaanbod van één dag en meer, gericht op schoolleiders in het primair onderwijs. Trajecten op maat en workshops zijn niet meegenomen in dit overzicht. 4 Spoorzoeken en wegwijzen Spoorzoeken en wegwijzen 5
ALGEMENE BEVINDINGEN Deze brochure heet niet voor niets Spoorzoeken en Wegwijzen. In de zoektocht naar opleidingen met de naam opbrengstgericht en leiderschap bleek het niet gemakkelijk om een overzicht te krijgen van aanbieders. Veel opleidingen bevatten kenmerken van de definitie opbrengstgericht leiderschap, maar worden niet als zodanig genoemd. Daarnaast kom je bij verschillende aanbieders, hetzelfde standaardaanbod tegen. Uit nader onderzoek blijkt dat opleidingen samenwerken om één gezamenlijk aanbod te kunnen aanbieden. Hierdoor lijkt het aanbod gericht op Opbrengstgericht leiderschap in eerste instantie omvangrijk, maar is het uiteindelijk maar een klein aantal aanbieders dat op basis van onze zoektermen, een bij de definitie passend aanbod laat zien. Hoe deze opleidingen scoren op de verschillende kenmerken van opbrengstgericht leiderschap, is weergegeven in een overzicht dat via deze link te raadplegen is: www.aps.nl/onderzoek. Er is vanwege het steeds wisselende aanbod voor gekozen deze informatie via internet te verspreiden, om deze ook up-to-date te kunnen houden en zo mogelijk aan te vullen of uit te breiden. Onderzoek naar de scholingsbehoefte Naast dit onderzoek naar het aanbod is- in samenwerking met de PO-raad, de NSA en het lectoraat van Penta Nova (dr. Meta Krüger) - een klein onderzoek gedaan naar de scholingsbehoefte op het thema opbrengstgericht/onderzoeksmatig leiderschap. Het doel van dit onderzoek was tweeledig: - handvatten bieden aan schoolleiders om na hun opleiding tot schoolleider te kiezen voor verdere scholing ter ontwikkeling van opbrengstgericht leiderschap; - handvatten bieden aan opleiders om opleidingen op het terrein van opbrengstgericht leiderschap te ontwikkelen. De volgende competenties zijn gevraagd te beoordelen: * onderzoekende houding * onderzoeksvaardigheden * het creëren van een professionele leergemeenschap met een onderzoekende cultuur Een eventuele professionaliseringswens kon op de volgende items worden aangegeven. - door middel van zelfstudie - door een korte cursus of opleiding te volgen - door middel van coaching - door deel te nemen aan een Community of Practice van schoolleiders - door te werken met critical friends - door een geaccrediteerde schoolleidersopleiding te gaan volgen - anders, namelijk De uitkomsten van dit onderzoek vindt u eveneens op www.aps.nl/onderzoek. Meer informatie APS Utrecht Willem de Boer, senior consultant w.deboer@aps.nl of 06 3199 6630 Door middel van een digitale vragenlijst is getracht zicht te krijgen op de eigen beoordeling van competenties door (toekomstige) schoolleiders op het gebied van OGL in relatie tot hun professionaliseringswens. APS Postbus 85475 3508 AL Utrecht 030 2856 600 Zwarte Woud 2 3524 SJ Utrecht www.aps.nl 6 Spoorzoeken en wegwijzen Spoorzoeken en wegwijzen 7
APS Postbus 85475 3508 AL UTRECHT www.aps.nl 030 2856 600 Zwarte Woud 2 3524 SJ Utrecht www.aps.nl