Talentgerichte benadering 4. Strengths-based development (*) Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Hoe creëren we een stimulerend leerklimaat waarin studenten het beste uit zichzelf kunnen halen? Dit was de uitgangsvraag bij de introductie van strengths-based development. Dit is een methodiek voor coaching, opleiding en ontwikkeling die haar wortels heeft in de positieve psychologie en de Appreciative Inquiry-benadering. De kern van deze benadering is dat niet de deficiënties (dat wat iemand niet kan), maar juist de talenten, persoonlijke kwaliteiten en sterke kanten van de student het vertrekpunt vormen voor zijn opleiding en ontwikkeling. Djoerd Hiemstra is psycholoog, werkt als beleidsadviseur en onderzoeker aan de NHL Hogeschool. Hij heeft deze methodiek verder ontwikkeld en vertaald naar de Nederlandse context. Competentie vs. talent? Een competentie-ontwikkelingsprogramma begint met het opstellen van een competentieprofiel waarin het vereiste niveau van functioneren wordt beschreven. Vervolgens vindt een assessment plaats waarin het functioneren van een student wordt beoordeeld in relatie tot het competentieprofiel. Het ontwikkelingstraject richt zich dan op die competenties die nog onvoldoende ontwikkeld zijn. Strengths-based development werkt op een vergelijkbare manier, maar vanuit een net iets andere invalshoek. Dit programma begint met een assessment waarin wordt onderzocht wat de talenten, persoonlijke kwaliteiten en sterke kanten van de student zijn. Het ontwikkelingstraject richt zich vervolgens op het beter leren kennen, het effectiever gebruiken en het verder ontwikkelen van deze kwaliteiten. Beide methoden kunnen elkaar aanvullen. Competentieontwikkeling is vooral gericht op het behalen van het vereiste niveau van functioneren. Het gaat erom de in het competentieprofiel beschreven norm te behalen. Strengths-based development is vooral gericht op het bevorderen van optimaal functioneren. Het is een benadering voor opleiding en ontwikkeling die sterk intrinsiek motiverend is. Strengths-based development programma s worden onder andere toegepast in het kader van studieloopbaanbegeleiding, eerstejaars introductie, stagebegeleiding en excellentietrajecten.
Er is inmiddels al redelijk wat onderzoek gedaan naar de effectiviteit van strengths-based development. Het algemene beeld is dat deze programma s een positief effect hebben op de motivatie, het zelfvertrouwen, de inzet en het welbevinden van deelnemers. Drie instrumenten De Nederlandse versie van de methodiek bestaat uit drie instrumenten. 1. Een assessment-instrument, de Talentenwijzer De Talentenwijzer is een Nederlandse variant op de VIA Signature Strengths Inventory, de Clifton StrengthsFinder en Realise2 (zie verdere lectuur). De Talentenwijzer is een hulpmiddel dat studenten kunnen gebruiken om hun persoonlijke kwaliteiten te benoemen. Het doel is om te bepalen bij welke kwaliteiten de student een gevoel van identificatie, competentie en authenticiteit ervaart: dit past bij mij, dit is waar ik goed in ben, dit is waar ik plezier aan beleef. De talenten in de Talentenwijzer zijn positief geformuleerde persoonlijke eigenschappen die relevant zijn in een werk- of studiesituatie. 2. Het Werkboek Talentenwijzer voor studenten, met vier soorten oefeningen: - Identificatie-oefeningen: het benoemen van je talenten. - Exploratie-oefeningen: het beter leren kennen van je talenten. - Utilisatie-oefeningen: het gebruiken van je talenten (zie voorbeeld in de kadertekst, oefening 10). - Inspiratie-oefeningen: het ontwikkelen van een visie op je toekomst, uitgaande van je talenten. Een voorbeeld van een utilisatie-oefening: de student onderzoekt hoe hij zijn talenten gebruikt bij een concrete studietaak waar hij goed in is. Vervolgens kijkt hij of hij zijn talenten op vergelijkbare manier kan inzetten bij een studietaak waar hij niet zo goed in is. Ter afsluiting van het programma stelt de student een kort excellentieplan op waarin hij zijn visie op zijn studieloopbaan samenvat: dit zijn mijn talenten, dit is waar ik goed in wil worden en dit is wat ik ga doen om mijn talenten te ontwikkelen. 3. Een coachingshandreiking voor docenten, de Handreiking Waarderend Coachen In het Talentenwijzerprogramma voert de studieloopbaanbegeleider minimaal twee gesprekken met de student: één nadat de student de oefeningen uit deel 1 heeft gedaan en één nadat de student alle oefeningen uit het werkboek heeft gedaan.
In het coachingsgesprek past de studieloopbaanbegeleider het principe van waarderend coachen toe. Het doel van het coachingsgesprek is om inzicht te krijgen in de situaties waarin de student op zijn best is en de manier waarop zijn talenten daarbij een rol spelen. Onderzoek in drie pilots Strengths-based development lijkt dus een interessante methodiek die een positieve bijdrage kan leveren aan het leerklimaat. In het kader van de activiteiten van het lectoraat ICT & Werkplekleren (NHL Hogeschool) is de methodiek geschikt gemaakt voor toepassing in het Nederlandse Hoger Beroepsonderwijs (HBO) en vervolgens in een drietal pilots uitgeprobeerd. - in het oriëntatieprogramma Innovatie & Ondernemerschap - in de studieloopbaanbegeleiding van eerstejaars bij de opleiding Life Sciences - in het excellentietraject van de NHL. Enkele praktijkervaringen: - De ervaringen van docenten in de pilots zijn in het algemeen bijzonder positief. Docenten ervaren het talentgerichte perspectief als zeer inspirerend. Ze ervaren een duidelijk positief effect van het coachingsgesprek in hun relatie met de student: Je leert de student van zijn beste kant kennen, hierdoor krijg je een band met de student waar je de rest van het studieloopbaanbegeleidingstraject de vruchten van plukt. - De methodiek wordt door studenten in het algemeen hoog gewaardeerd. Alle deelnemende studenten hebben na afloop een enquête ingevuld. De gemiddelde waarderingsscore is 7,9 op een schaal van 10. Niet alle studenten zijn echter enthousiast. Sommige studenten geven een onvoldoende omdat ze een sterke weerstand tegen het zelf-reflectieve karakter van de methodiek ervaren. De groepsoefeningen worden in het algemeen hoger gewaardeerd dan individuele huiswerkoefeningen. Samen werken aan je talenten is inspirerender dan alleen. Als conclusie noteert de auteur: nadruk op het toepassen van talenten, interactie met de praktijk en samenhang met de rest van de studie zijn belangrijke ingrediënten voor succesvolle toepassing van de methodiek in het HBO.
Intrinsieke motivatie Ik moet zeggen dat ik verbaasd was hoe vlot mensen voor deze nieuwe methode te motiveren waren, toch niet evident in een grote onderwijsinstelling. Je hebt uiteraard opleidingen die hier sneller mee aan de slag gaan, voor wie deze filosofie in de lijn ligt van wat ze reeds deden. Het is onze ervaring - en dat blijkt ook uit voorlopig onderzoek - dat deze methodiek vooral een effect heeft op het zelfvertrouwen van de student, zijn intrinsieke motivatie. Zeker bij de aanvang van een opleiding is dit belangrijk. Alles is nieuw, je bent eerder onzeker wat er precies gaat gebeuren,... Of er directe linken zijn met studierendement, is op dit moment nog niet onderzocht. Maar het zou uiteraard goed nieuws zijn mocht er een duidelijk verband bestaan. De methodiek is ook goed bruikbaar om leerlingen aan het eind van de middelbare periode te begeleiden naar hun studiekeuze. (gesprek met Djoerd Hiemstra) Voorbeeld van een oefening uit het Werkboek Talentenwijzer Oefening 10 - Moeilijk en gemakkelijke vakken Doel van de oefening: Je talenten leren gebruiken in je studie. Toelichting: Sommige dingen in je studie gaan je gemakkelijk af, andere zijn lastiger. Dit heeft alles te maken met jouw talenten. Sommige activiteiten sluiten op een natuurlijke manier aan bij jouw kwaliteiten, andere staan daar haaks op. Het doel van deze oefening is om je bewust te worden van de manier waarop je je talenten gebruikt bij de studieactiviteiten die je gemakkelijk af gaan. Daarna kijk je of je die talenten ook kunt gebruiken bij taken die je moeilijk af gaan. Maak een lijstje van studieactiviteiten waar je weinig moeite mee hebt. Dit kunnen bepaalde vakken zijn zoals wiskunde, talen of filosofie, maar je kunt ook denken aan specifieke studietaken zoals vergaderen met een projectgroep, leren voor een tentamen, een presentatie geven, etc.
Noteer drie taken die je gemakkelijk afgaan en drie taken die je lastig vindt. Ga nu na hoe het kan dat de gemakkelijke taken je zo goed afgaan. Welke talenten gebruik je daarbij? Op welke manier gebruik je ze? Kijk daarna naar de taken die je moeilijk vindt. Kun je een manier vinden om die taken op een iets andere manier aan te pakken? Is het mogelijk om de talenten die je gebruikt bij de taken die je goed af gaan, ook te gebruiken bij de taken die je lastig vindt?dit vergt enig denkwerk. Vaak is het even zoeken om erachter te komen hoe je je talenten kunt gebruiken in situaties waarin je ze nu nog niet gebruikt. Neem rustig de tijd. Bedenk dat jij het beste weet wat jouw talent precies inhoudt en hoe je het kunt gebruiken in specifieke situaties. Als je moeite hebt met het stampwerk voor tentamens, maar je bent sterk in sociale activiteiten, dan helpt het misschien om samen met iemand te studeren. Als je moeite hebt met presentaties, maar je bent sterk in het verzamelen van informatie, zoek dan alles op wat je kunt vinden over het geven van goede presentaties. Als je niks met wiskunde hebt, maar je bent gek op geschiedenis, verdiep je dan eens in de uitvinding van het getal nul. Het gaat erom dat je een manier vindt om lastige taken te benaderen op een manier die bij jou past. Instructie: - Noteer op het werkformulier drie vakken of studietaken die je goed afgaan en drie waar je moeite mee hebt. - Geef aan welke talenten je gebruikt bij de vakken of taken die je goed af gaan en op welke manier je ze daarbij gebruikt. - Bedenk daarna hoe je je talenten zou kunnen gebruiken bij de vakken of taken waar je moeite mee hebt. Zoek bij ieder vak waar je moeite mee hebt minstens één talent dat je zou kunnen inzetten. bron: Talentenwijzer. Talentontwikkelingsprogramma NHL Hogeschool. Djoerd Hiemstra, 2012 (*) Deze tekst is een samenvatting van het artikel Talentontwikkeling. Toepassing van de strengths-based development benadering in het onderwijs. Djoerd Hiemstra, Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 50 (2011) p. 131-138.
Verdere lectuur Het bekendste strengths-based development programma is het door Gallup ontwikkelde Strengths Quest (Clifton & Anderson, 2001). Andere voorbeelden zijn het VIA-Strengths programma van Peterson en Seligman (2004) en het door Linley (2010) ontwikkelde Realise2.