Onderzoeksverslag werktitel: Social media..op zak of in je hoofd? Projectgroep: Melissa van der Geest Maaike van der Heide Roel Schenk Honours Programma 2012
Inhoudsopgave Hogeschool Leiden- Honours Programme 2012- Projectplan: Social media,..op zak, of in je 2
Inleiding..even snel reageren op het ontbijt van je moeder Een projectgroep bestaande uit drie studenten in het Honours Programma van de Hogeschool Leiden hebben praktijkonderzoek gedaan naar het gebruik van social media onder de studenten van de Hogeschool Leiden. Het onderzoek bedroeg een mondeling enquête (zie bijlage 1) bestaande uit meerdere vragen over het gebruik van social media, zoals bijvoorbeeld: Tijdens de les of het studeren word ik afgeleid door; mijn telefoon die afgaat/knippert(lampje) met een melding van de genoemde social media.. Antwoordmogelijkheden; Nooit - Soms - Regelmatig - Vaak. De student van tegenwoordig kan er bijna niet meer omheen, social media. Wanneer je om je heen kijkt in de collegezalen zie je de laptopschermen oplichten als een landingsbaan op Schiphol. De laptoppen en smartphones worden echter niet alleen ingezet om aantekeningen te maken of ter vervanging van de studieboeken, maar ook om snel even de mail te checken, of tussendoor met de buren te gieren en brullen om een Youtube-filmpje. Zo vinden de studenten nog talloze redenen om hun telefoon tevoorschijn te halen, sms en, buienradar: Regent het als ik straks naar huis ga? of even snel reageren op een foto van het ontbijt van je moeder. Alles kan tegenwoordig. Dit neemt niet weg dat deze interacties tussen studenten en social media uiteraard ook impact hebben op de les. En dan met name op het leer- en concentratievermogen van de student. Per week gaan er bij elkaar waarschijnlijk honderden lesuren verloren doordat de student met zijn gedachten ergens anders was dan bij de les. Uit een rapport van de Universiteit Twente1 van 2011 blijkt dat de gemiddelde student zo n 4 uur per dag op het internet zit, met een stijging van zo n 12,5% ten opzichte van 2010. Ook stijgt de toename van het gebruik van social media2. Facebook, Twitter en Linkedin zien het gebruikersaantal stijgen met 70% in 2011. Facebook telt in Nederland nu zo n 6 miljoen gebruikers (ruim een derde van de bevolking). Onder sociale media rekenen wij als projectgroep niet alleen websites die mogelijkheden aanbieden door middel van een gebruikersprofiel. Wij zien applicaties zoals WhatsApp ook als een social media element. Studenten kunnen met WhatsApp (gratis)berichtjes sturen naar andere WhatsApp gebruikers. Uit cijfers van de netwerken van KPN3 blijkt dat 51% van de smartphone gebruikers beschikt over applicaties zoals WhatsApp (opmerkelijk is dat vijf maanden voor het onderzoek de cijfers nog onder de 30% lagen). Hieruit maken wij de veronderstelling dat het gebruik sociale media in opruk is. Barend van Heusden, hoogleraar Cultuur en Cognitie aan de Rijksuniversiteit Groningen denkt dat door de afleiding van social media het vermogen van abstract denken afneemt4. Het vermogen om lang en grondig iets te analyseren en aandacht voor iets te hebben, dát gaat achteruit. Hij merkt dat ook bij zijn studenten; zij krijgen meer moeite met het vermogen om complexe redeneringen op te zetten of te lezen. Wat ons als projectgroep verbaasd is dat studenten (met name leerlingen in het algemeen) al op de basisschool voorlichting krijgen over bepaalde onderwerpen, zoals: eten, alcohol, drugs, gezond bewegen en geweld. Maar dat voorlichting over social media en de vormen waarin de media zich aanbieden ontbreekt. Terwijl de gemiddelde student hier dagelijks (zo niet een paar maal per uur) mee te maken krijgt. Met dit gegeven willen wij als projectgroep graag aan de slag. De student zou ethisch gezien bijna recht hebben op het bekend zijn met de effecten van het gebruik van social media tijdens lesuren/studeren. Wij hopen onder de studenten bewustwording te creëren, met als effect een duurzamere lessituatie* te scheppen, waarin de student voor zichzelf capabel is om de beslissing te maken om bijvoorbeeld zijn/haar telefoon met rust te laten (uit te zetten). *Het is mogelijk dat de huidige lesvorm niet aansluit op het gedrag wat de studenten vertonen (Dit zou voor ons ook een positieve uitkomst zijn van ons onderzoek. Doordat er aan beide kanten ruimte is voor verandering, kunnen we hieropvolgend op zoek gaan naar een mogelijke wijze waarop het huidige onderwijs aangepast kan worden om zo goed mogelijk aan te sluiten op de belevingswereld van de student). Hogeschool Leiden- Honours Programma 2012- Onderzoeksverslag: Social media,..op zak, of in je hoofd? 3
Conclusies Er bestaat een sterke samenhang tussen.. Er bestaat een sterke samenhang tussen de gemiddelde studieresultaten dit jaar van de ondervraagde studenten van Hogeschool Leiden en tussen de tijd dat zij gemiddeld per dag aan social media besteden. Hoe sterk de samenhang per studieresultaat precies is, daar is nader onderzoek voor nodig. De meest gebruikte social media onder de studenten is WhatsApp. Hiermee versturen de studenten (nu nog) gratis berichten naar elkaar. De drempel voor de studenten om berichten naar elkaar te versturen is volledig verdwenen, omdat het versturen van een WhatsApp-bericht gratis is en een sms versturen geld kost. In welke mate social media, zoals WhatsApp, een bijdrage leveren aan het altijd online zijn is niet geïndiceerd. Dit zou verder onderzocht kunnen worden. Het merendeel van de studenten zet tijdens een hoorcollege of tijdens het studeren zijn of haar telefoon op de stand trillen. Gesteld kan worden dat opgeteld 80% van de ondervraagde studenten mogelijk afgeleid kan worden tijdens een hoorcollege (en 74% tijdens het studeren). Deze aanname zou verder onderzocht kunnen worden. Naast social media geeft meer dan de helft van de studenten aan dat zij soms worden afgeleid doordat zij met medestudenten praten. Ook wordt 41% van de studenten soms afgeleid doordat zij zelf met medestudenten praten. Ruim meer dan de helft van studenten geeft aan dat zij nooit worden afgeleid door geluidsoverlast. Dit komt overeen met het literatuuronderzoek naar dat de studenten eerder uit hun concentratie worden gehaald wanneer er interactie van hen wordt vereist. Wanneer er geen sprake is van interactie, zoals dat het geval is bij geluidsoverlast, kunnen studenten zich mogelijk langer concentreren. In vervolgonderzoek zouden de enquêtes onder een groter aantal studenten afgenomen kunnen worden, zodat het verband tussen de gemiddelde studieresultaten dit jaar van de studenten en de tijd die de studenten per dag aan social media besteden sterker wordt. Hierdoor kan er ook inzicht worden verkregen in het verband tussen de verschillende studieresultaten en de tijd die de studenten per dag aan social media besteden. Methode Studieresultaten in verband gesteld met.. Er is praktijkonderzoek gedaan onder 100 hbostudenten op de Hogeschool Leiden, waarvan 35 mannen en 65 vrouwen. De gemiddelde leeftijd van de ondervraagde was tussen de 19 en 21 jaar oud. Van de hiernaast genoemde opleidingen zijn er voor elke opleiding vijf à zes studenten ondervraagd. Er is gekozen voor een selecte steekproef, omdat het gaat om een onwillekeurige steekproef; de studenten van Hogeschool Leiden. Het onderzoek bedroeg een mondeling enquête bestaande uit meerdere vragen over social media (zie bijlage 1) waarin de volgende onderwerpen aan bod kwamen: Het gebruik van social media op telefoon/ smartphone, laptop en/of tablet. Een top drie van meest gebruikte social media. Verschillende vragen over afleiding. Het gebruik van social media op school, tijdens hoorcollege s en studeren. Studieresultaten in verband gesteld met het dagenlijkse gebruik van social media. De enquête werd zowel aan indiviuele studenten voorgelegd als aan groepen( maximaal zes studenten). Een overzicht van de ondervraagde opleidingen: Chemie Commerciele economie Hoger Laboratorium Onderwijs Academische Pabo Toegepaste Psychologie Kunstzinnige Therapie HBO Rechten Sociaal Juridische Dienstverlening Maatschappelijk werk en Dienstverlening HBO Verpleegkunde Communicatie Informatica Human Resource Management Fysiotherapie Pabo Sociaal Pedagogische Hulpverlening Hogeschool Leiden- Honours Programma 2012- Onderzoeksverslag: Social media,..op zak, of in je hoofd? 4
Resultaten Opvallend is dat slechts 1% van de studenten.. In dit hoofdstuk worden de resultaten van de mondeling (anonieme) enquête weergeven. Eén van de eerste vragen aan de studenten was welke social media zij gebruiken op hun smartphone, laptop en/of tablet. Uit de opvolgende vraag (zie figuur 2), waarin een beeld wordt geschetst van de top 3 meest gebruikte social media door de student, blijkt dat WhatsApp door maar liefst 86 van de ondervraagde studenten op nummer 1 wordt geplaatst. Op de tweede plaats komt Facebook met 76 stemmen. E-mailen blijkt minder populair en belandt op de derde plek met 34 stemmen, net boven sms en en bellen. Fig. 2» Antwoorden* op de vraag: 2: Wat is de top 3 van je meest gebruikte Social Media? Uit de resultaten blijkt dat er weinig verschil is tussen de studenten wat betreft afleiding tijdens de lesuren en het studeren (zie figuur 3). Opvallend is wel dat grofweg de helft van de ondervraagde studenten regelmatig tot vaak wordt afgeleid tijdens de genoemde activiteiten. Fig. 4» Antwoorden* op de vragen: 4a; Tijdens de les of het studeren word ik afgeleid door; medestudenten die met elkaar praten.. 4b; Tijdens de les of het studeren word ik afgeleid door; ikzelf die met medestudenten praat.. 4c; Tijdens de les of het studeren word ik afgeleid door; geluidsoverlast* in de les.. (werkzaamheden, geluiden van de gang, deuren die slaan, etc..) *Antwoordmogelijkheden; Nooit - Soms - Regelmatig - Vaak Bij de vergelijkingen tussen het social media gebruik in een hoorcollege en praktijkles gaf (zie figuur 5) meer dan de helft van de ondervraagde studenten aan vaker social media te gebruiken tijdens een hoorcollege dan in een werkcollege. Dit zou er op kunnen duiden dat het hoorcollege te weinig interactie biedt om de studenten bij de les te houden. Daarnaast blijkt dat de studenten tijdens het studeren buiten de lesuren om aanzienlijk minder vaak social media gebruiken, dan tijdens het hoorcollege en het werkcollege. Fig. 3» Antwoorden* op de vragen: 3a; Tijdens de lesuren word ik afgeleid.. 3b; Tijdens het studeren (buiten lesuren om) word ik afgeleid.. *Antwoordmogelijkheden; Nooit - Soms - Regelmatig - Vaak Uit de resultaten weegegeven in figuur 4 blijkt dat een derde van de studenten aangeeft nooit afgeleid te worden door geluidsoverlast. In overeenkomst met de theorie geven dezelfde studenten wel aan afgeleid te worden door pratende medestudenten. Fig. 5» Antwoorden* op de vragen: 5a; Tijdens een hoorcollege gebruik ik vaker / evenveel / minder vaak social media op m n telefoon/ tablet-laptop dan tijdens een praktijkles/werkcollege.. 5b; Als ik zelf aan het studeren ben (buiten lesuren om), dan gebruik ik vaker / evenveel / minder vaak social media dan wanneer ik in een hoorcollege/werkcollege/praktijkles zit.. *Antwoordmogelijkheden; Vaker - Evenveel - Minder vaak Een grote meerderheid van de ondervraagde studenten heeft zijn of haar telefoon op trillen staan tijdens het hoorcollege en het zelfstandig studeren (zie figuur 6). In beide gevallen, kan 80% van de ondervraagde studenten mogelijk worden afgeleid door social media (mits hun telefoon in de buurt is/voel- of hoorbaar trilt). Deze aanname zou nog verder onderzocht kunnen worden. Opvallend is dat slechts 1% van de ondervraagde Hogeschool Leiden- Honours Programma 2012- Onderzoeksverslag: Social media,..op zak, of in je hoofd? 5
studenten ervoor kiest zijn telefoon uit te zetten. Wanneer een telefoon/smartphone op compleet stil wordt gezet, dan is er bij de meeste toestellen nog een LED-lampje dat knippert wanneer er een nieuwe melding binnenkomt (sms, mail, gemiste oproep, et cetera). Fig. 6» Antwoorden* op de vragen: 5c; Als ik in een hoorcollege zit staat mijn telefoon op.. 5d; Als ik aan het studeren ben staat mijn telefoon op.. *Antwoordmogelijkheden; Luid - Trillen - Compleet stil - Uit/OFF De enquête is afgesloten met vragen die betrekking hebben tot de studieresultaten. Uit figuur 7 blijkt dat er een sterke samenhang is tussen de tijd die studenten aan social media besteden per uur of per dag en de gemiddelde behaalde studieresultaten van de studenten dit jaar. Fig. 7» Antwoorden op de vragen: 6a: Wat zijn je gemiddelde studieresultaten dit jaar? Onvoldoende (lager dan zes) Voldoende (zes gemiddeld) Goed (zevens en achten) Zeer goed (negens of hoger) 6b; Wat is gemiddeld de hoeveelheid gebruik van social media tijdens schooluren? 1 x in de tien minuten (6 keer per uur) 1 x per kwartier (4 keer per uur) 1 x per halfuur (2 keer per uur) 1 x per uur 3 x per dag 1 x per dag Vervolgonderzoek..sociaal wenselijke antwoorden Opmerkingen over ons huidige onderzoek: Studenten antwoordden soms in groepsverband. De interviewers kunnen onderling verschillen in vraagstelling. Uitingen over studieresulaten kunnen onjuist zijn. Inschatting van het gebruik van social media kan verkeerd begrepen worden/onjuist zijn. Sociaal wenselijke antwoorden. Op sommige onderdelen te weinig resultaten om verbanden daadwerkelijk aan te kunnen tonen. Mogelijke vragen voor vervolgonderzoek: Tijdens de les ligt mijn telefoon meestal: in m n zak - in m n tas- op tafel - ergens anders Tijdens het studeren ligt mijn telefoon meestal: in m n zak - in m n tas - op tafel ergens anders Ik vind een melding van social media: leuk - irritant - ik vind er niet zoveel van Als ik een melding van social media op mijn telefoon krijg reageer ik: meteen - wanneer ik er zin in heb - weet ik niet Ik leg mijn telefoon met het scherm: omhoog - omlaag - weet ik niet Andere onderzoeksaspecten voor vervolgonderzoek: Kijken naar de exacte studieresultaten van de studenten voor een sterker verband tussen de studieresultaten en het gebruik van Social Media. Meer enquêtes afnemen om het positieve verband tussen social media gebruik en studieresultaten sterker te maken. Bovendien Hogeschool Leiden- Honours Programma 2012- Onderzoeksverslag: Social media,..op zak, of in je hoofd? 6
levert het afnemen meer van enquêtes een sterkere fundering voor ons onderzoek. Onderzoeken hoe vaak de laptop of tablet wordt gebruikt voor het raadplegen van Social Media in vergelijking met het aantal keer dat een mobiele telefoon daarvoor wordt gebruikt. Onderzoeken hoeveel studenten überhaupt een smartphone hebben. Hetzelfde onderzoek uitvoeren op middelbare scholen en universiteiten. Een aangepast onderzoek (enquête) uitvoeren bij grote commerciële bedrijven, om vervolgens de relatie tussen werkprestaties en het gebruik van social media in kaart brengen. Na colleges aan willekeurige studenten vragen wat ze hebben geleerd van het college. Eventueel een groep specifieke studenten een week laten bijhouden wanneer ze hun smartphone gebruiken en wat ze leren van de colleges. Studenten interviewen over hun mening over de meldingen van social media. Vorm van bestaande voorlichtingen onderzoeken. Welke punten/aspecten van de verslaving worden toegelicht en uitgelegd? Voorlichting..Social Media Man Met de resultaten uit ons onderzoek, willen wij jongeren voorlichting geven over het gebruik van social media en de invloed van dit gebruik op het werkgeheugen, lange-termijn geheugen en de studieresultaten. Met de voorlichting willen wij bewustwording creëren bij de studenten. Deze voorlichting kan op verschillende manieren plaatsvinden. Hieronder staat beschreven welke vormen van voorlichting de projectgroep mogelijk gaat inzetten. Mediacoaches In overleg met het de Nationale Academie voor Media en Maatschappij wordt een door ons samengestelde PowerPointpresentatie met een handleiding naar 850 mediacoaches verstuurd. Deze mediacoaches zijn werkzaam in heel Nederland. Zij kunnen de voorlichting gebruiken om jongeren, jong volwassenen en volwassenen voor te lichten over het gebruik van social media en de invloed hiervan op het werkgeheugen, lange-termijn geheugen en de studieresultaten. De voorlichting is verwerkt in een PowerPointpresentatie, waarin de wetenschappelijke theorieën die in ons onderzoek voorkomen zijn weergegeven in animaties en afbeeldingen. Ook de resultaten van het praktijkonderzoek staan in duidelijke grafieken in de PowerPointpresentatie. SMM is verslaafd aan het raadplegen van Social Media. Hij is onhandig groot gebouwd, waardoor hij vaak niet in alledaagse situaties past. Zo is SMM te vinden in een krappe douchecabine, achter een piepklein tafeltje met z n laptop, op het strand en op de fiets. SMM past letterlijk niet in deze situaties, maar het gebruiken van Social Media ook niet. Een smartphone kan bijvoorbeeld niet goed tegen zand en water. De slogan die bij SMM bedacht is, is: Social media, soms niet zo gepast. SMM kan real life worden gerealiseerd, door een SMM-pak te ontwerpen. SMM kan dan langsgaan in colleges, een boodschap overbrengen in het kader van het gebruik van social media en het SMM-logo achterlaten op de muur in de collegezaal. Social Media Man logo Het SMM-logo is een tekstballon met daarin een speuk, slogan of wist je dat van SMM. Deze tekstballonnen worden na een speedvoorlichting van SMM achtergelaten op de muur in het lokaal of in de collegezaal. Zo worden studenten nog even herinnerd aan de wijsheid van deze held. Social Media Man SMM (afkorting van Social Media Man) is de door de projectgroep zelfbedachte icoon voor het social media project. Deze superheld kan in de toekomst worden ingezet bij campagnes die gaan over het gebruik van Social Media en de effecten hiervan. Folder & Facebook Er kan met de resultaten van dit onderzoek een Hogeschool Leiden- Honours Programma 2012- Onderzoeksverslag: Social media,..op zak, of in je hoofd? 7
folder samengesteld worden voor studenten en jongeren met daarin de informatie die wordt gegeven tijdens de voorlichting. Met deze folder kunnen de studenten en jongeren op elk willekeurig moment hun kennis van de voorlichting weer ophalen. Aangezien de folder voor studenten en jongeren wordt, is het de bedoeling om deze in zeer toegankelijke taal te schrijven, zodat de folder makkelijk te lezen is en aanspreekt op de belevingswereld van de student en de jongere. Een andere mogelijkheid is om met dezelfde gegevens een Facebook-pagina aan te maken, waarop jongeren en studenten de informatie kunnen vinden. Facebook wordt door veel studenten en jongeren gebruikt. Bovendien is Facebook te raadplegen met een smartphone. conceptposter lijkt op een WhatsApp bericht). Doordat de poster is ontworpen in een herkenbare social media stijl zal deze naar verwachting eerder door de studenten worden gelezen. De posters zijn in verschillende designs te maken, denk daarbij aan: Youtube, Flickr, Twitter, Hyves en bijvoorbeeld Facebook. In de witte uitsparing kan de instelling haar eigen invulling geven voor bijvoorbeeld een uitnodiging voor een workshop of voorlichtingsavond. Sticker Er is door de projectgroep een sticker bedacht die over het scherm van een smartphone geplakt kan worden. Op deze sticker staat een uitspraak zoals: Social media Joost is mijn beste vriend of Vandaag ben ik echt sociaal. Door deze sticker over het scherm van de smartphone te plakken, laten studenten en jongeren zien dat ze een dag (24 uur) social media vrij doorbrengen. De studenten die het volhouden om een dag geen Social Media te gebruiken, krijgen daarvoor een beloning. Of dit realiseerbaar is gaat de projectgroep komend jaar onderzoeken. Posters (Zie afbeelding rechts) Om de voorlichtingen aan te kondigen bij de studenten en jongeren heeft de projectgroep een poster ontworpen in Social Media stijl (de Literatuurlijst Boeken, artikelen, citaten.. 1. Dr. Ing. Alexander, J.A.M. van Deursen, Prof. Dr. Jan A.G.M. van Dijk. Universiteit twente. Trendrapport Computer- en Internetgebruik 2011. Bekeken op 6 februari 2012. Beschikbaar via: http://www.digivaardigdigibewust.nl/media/ images/trendrapport_2011.pdf 2. Erik van Veen. Social media gebruik in Nederland. 2012. Bekeken op 7 februari 2012. Beschikbaar via: http://www.tres.nl/over-tres/ nieuws/social-media-gebruik-in-nederland/12 3. Jasper Bakker. Nederland raakt verslaafd aan WhatsApp. 2011. Bekeken op 5 februari 2012. Beschikbaar via: http://webwereld.nl/ nieuws/107189/nederland-raakt-verslaafd-aanwhatsapp.html 4. Kok, A.C., (2011). Internet maakt dom! Bekeken op 5 februari 2012. Beschikbaar via: http://www.utnieuws.nl/book/export/html/41939 5. Cbw-mitex. Welke social media zijn er? 2012. Bekeken op 5 februari 2012. Beschikbaar via: http://www.cbwmitex.nl/pages/1144/social- Media/Welke-social-media-zijn-er.html Hogeschool Leiden- Honours Programma 2012- Onderzoeksverslag: Social media,..op zak, of in je hoofd? 8