NIEUWE UITDAGINGEN: VRIJHEID & SOLIDARITEIT Open Vld congres, 13-14-15 februari 2009 GOEDGEKEURDE CONGRESTEKST Introductie Wereldwijd is een diepgaande financiële en economische crisis aan de gang die bij ons en in de landen rondom ons een ravage aanricht. We moeten deze crisis aanpakken en op korte termijn maatregelen nemen. De grootste bedreiging vormt echter niet de crisis zelf, maar wel onze eigen mogelijke reactie op deze crisis. Het gevaar is immers groot dat de onzekerheid die de wereldwijde crisis met zich meebrengt en de begrijpelijke vrees om koopkracht- en jobverlies een krampreactie veroorzaakt. Sommigen komen in de verleiding om op zichzelf terug te plooien, te kiezen voor het status-quo en voor remedies uit het verleden die een echt herstel onmogelijk maken. Deze conservatieve houding manifesteert zich over heel Europa. Plots is de globalisering en de open samenleving een mogelijke zondebok en zien we dat het protectionisme de kop opsteekt. De opwarming van de aarde, de humanitaire crisissen in andere delen van de wereld en de kansarmoede in onze eigen samenleving zijn problemen die we later wel zullen aanpakken. Deze reactie is niet verwonderlijk. In tijden van crisis is de solidariteit vaak het eerste slachtoffer. De bekommernis om het eigen welzijn en om het hier-en-nu haalt dan de bovenhand op de zorg voor zij die het minder goed hebben, die ver weg wonen en zelfs op de generaties die na ons zullen komen. Voor liberalen is solidariteit in de samenleving echter onontbeerlijk, omdat wij geloven dat elke mens uniek is en onvervangbaar en bijgevolg kansen moet krijgen om zijn leven uit te bouwen. Solidariteit zorgt ervoor dat elke mens met zijn mogelijkheden op een unieke manier kan bijdragen aan een betere toekomst en aan het overwinnen van crisissen en tegenslagen. Daarom formuleert Open Vld met dit congres een offensief antwoord op vier thema s waar wij als partij het voortouw moeten nemen om de strijd tegen het conservatisme en het status-quo aan te pakken. Tegenover het terugplooien op zichzelf en het protectionisme zetten wij ons geloof in de open samenleving. We zijn er van overtuigd dat globalisering voor welvaart en vooruitgang kan zorgen, in de mate dat deze globalisering gestoeld is op een eerlijke, open vrije markt, respect voor mensenrechten en democratie. Om onze welvaart veilig te stellen moeten we onze grenzen en markten niet sluiten, maar ze juist nog meer open stellen. De klimaatverandering is een ander cruciaal domein waar Open Vld moet zorgen voor toekomstgerichte progressieve antwoorden. Volgens sommigen moeten we nu in tijden van economische crisis - onze ecologische doelstellingen maar even opbergen. Ze vergissen zich schromelijk. We kunnen het ons gewoon niet langer veroorloven te werken aan een economie die haar CO2-uitstoot niet drastisch terugdraait. Bovendien is werk maken van een groene economie geen obstakel, maar net de weg om uit de crisis te geraken. Er is moed nodig om die groene omslag van onze economie te bepleiten. Nochtans is die omslag van levensbelang. Open Vld wil de dynamiek en de creativiteit van de vrije markt gebruiken om die omslag te versnellen. 1
Om een antwoord te bieden op de crisis moeten we een weerbare samenleving hebben, waar eenieder de kans krijgt om vooruit te komen in het leven en ten volle zijn ambities waar te maken. Tegenover diegenen die mensen uitsluiten of opsluiten in een groep op basis van hun afkomst, cultuur of sociaal-economische startpositie, plaatsen wij ons geloof in een dynamische en open samenleving. Elk individu moet zijn geluk kunnen nastreven en zichzelf kunnen ontplooien. Daarom blijft het aanreiken van optimale startkansen voor iedereen een prioriteit. Hoe meer mensen er aan de slag zijn, hoe meer we onze welvaart kunnen veilig stellen en verhogen. Toch zien we dat veel gezinnen moeite hebben om de zorg voor het gezin te combineren met een beroepsloopbaan. De oplossing zit hier niet in het terugkeren naar de traditionele gezinsmodellen van weleer. Integendeel, mannen en vrouwen moeten de kans krijgen om een carrière te combineren met een volwaardig gezinsleven. Daarom trekken we in het laatste hoofdstuk resoluut de kaart van het moderne gezin, in al zijn vormen. Rik Daems Congresvoorzitter Namens de Open Vld congrescommissie Februari 2009 2
I. Open samenleving : de welvaart globaliseren Globalisering is een dagdagelijkse realiteit, en niet alleen op economisch vlak. We streven naar een wereld waarin de wereldburger diversiteit als een verrijking ziet en niet als een bedreiging. Waarin we ons er van bewust zijn dat ons lokaal beleid soms ook globale gevolgen heeft. Waarin we erkennen dat de grote uitdagingen van de 21e eeuw niet stoppen aan landsgrenzen, maar een wereldwijde uitdaging vormen (schaarste energiebronnen, opwarming aarde, explosieve bevolkingsgroei, beschikbaarheid landbouwgronden en drinkbaar water, ziektes,..). 1. Open Vld gelooft dat globalisering, gebaseerd op een eerlijke, open vrije markt en respect voor democratie, rechtstaat en mensenrechten, leidt tot meer welvaart. De economische groei van de Westerse wereld en de opkomende welvaart in andere delen van de wereld zijn niet elkaars tegenpolen, zij versterken elkaar juist. Het openstellen en reguleren van markten is het beste systeem om de welvaart te globaliseren. Open Vld ijvert resoluut voor de eerlijke, open vrije markt op Europees, desgevallend mondiaal vlak. We bestrijden fenomenen die de eerlijke open markt op de meest agressieve wijze beschadigen, zoals monopolies, kartelvorming, aasgierfondsen en ongebreidelde speculatie. Juist daarom dienen de financiële markten op een doeltreffende wijze worden gereguleerd, gericht op het verzekeren van transparantie, het organiseren van een efficiënt en bekwaam toezicht en het verzekeren van echte concurrentie. Hierbij besteden we voldoende aandacht aan het vermijden of matigen van negatieve neveneffecten van regulering. Het toezicht op het banken financiewezen moet voldoende sterk zijn, minstens georganiseerd op Europees niveau en mogelijks mondiaal. Bovendien blijven we pleiten voor het afbouwen van de handelsbelemmeringen, het opdoeken van de import- en exportdrempels -te beginnen met de Europese landbouwsubsidiesen alle regels door overheden opgelegd, die de eerlijke open markt beknotten. Vrijhandelsakkoorden zijn een belangrijke factor in de ontwikkeling van de mondiale vrijhandel over de voorbije jaren geweest. Open Vld pleit dan ook voor de verdere vrijmaking van de wereldhandel. Een belangrijke rol is hier weggelegd voor de Europese Unie. Deze dient het voortouw te nemen in de verdere multilaterale onderhandelingen in het kader van de WTO. 2. Economische globalisering moet leiden tot globalisering van welvaart. We kunnen niet toestaan dat globalisering en de bijhorende positieve effecten volledig voorbijgaan aan continenten zoals Afrika en een aantal derdewereldlanden. Voor de integratie van ontwikkelingslanden in de wereldeconomie blijft handel het belangrijkste instrument. We ijveren voor een vrije toegang van producten uit ontwikkelingslanden tot de markten van de ontwikkelde landen en een doordachte openstelling van de markten van de ontwikkelingslanden voor investeringen uit de rijkere landen. Maar minstens even belangrijk is dat ontwikkelingslanden zelf initiatief nemen en ook hun eigen grenzen openzetten voor landen uit de eigen regio. Open Vld zal er internationaal voor pleiten de historisch aangegroeide bilaterale schulden van derdewereldlanden voor een belangrijk deel meteen kwijt te schelden door het niet langer opeisen van interesten. Hierdoor moeten deze landen de mogelijkheid krijgen zich te ontwikkelen en hun inkomsten aan groei te besteden, in plaats van aan het afbetalen van interesten. Open Vld is niet bang ontwikkelingshulp te koppelen aan het voldoen aan bepaalde rechten en plichten in het kader van de universele verklaring van de rechten van de mens. Specifieke aandacht moet hier gaan naar het respecteren van de rechten van vrouwen en kinderen. Ontvangende landen moeten minstens een stappenplan onderschrijven naar het naleven van de universele verklaring van de rechten van de mens. Indien zij hieraan niet willen voldoen is enkel noodhulp mogelijk. Elke wereldburger moet kunnen rekenen op een overheid die corruptie bestrijdt, mensenrechten respecteert, democratisch is en het recht op eigendom en zelfbeschikking vrijwaart. Dit is de beste garantie op de aanwezigheid van basisvoorzieningen. Daarnaast zetten we via ontwikkelingssamenwerking in op de uitbouw van de particuliere sector, behoorlijk bestuur, rechtvaardige eigendomsrechten en de rechtstaat, zodat de opening van de markten ook wordt benut en economische groei tot stand komt. 3
Door het aanmoedigen en afdwingen van deze cruciale factoren zorgen we er samen met de ontwikkelingslanden voor dat de economische groei ook de armen ten goede komt. We pleiten voor het toekennen van eigendomsrechten aan armen die wel bezittingen hebben, maar die ze bij gebrek aan wetgeving niet legaal kunnen maken. Daarnaast is het belangrijk het ondernemerschap van de armen te stimuleren. Dit kan bijvoorbeeld door middel van het toekennen van microkredieten. Op die manier krijgen ook de armen de kans om welvaart te creëren en in hun eigen levensonderhoud te voorzien. 3. Elke wereldburger moet vrije toegang hebben tot basisvoorzieningen in zijn eigen regio zoals onderwijs, gezondheidszorg, voedselzekerheid en drinkbaar water. De toegang tot deze basisvoorzieningen is een grondrecht van alle mensen. Het bevorderen van optimale startkansen voor elke mens ongeacht de geboorteplaats, veronderstelt een blijvende solidariteit, over de grenzen heen. Als liberalen zullen we ons hiervoor op alle overheidsniveaus blijven inzetten, zonder evenwel de kracht van private initiatieven te veronachtzamen. Drinkbaar water is één van dé basisvoorwaarden voor ontwikkeling. Daarom stelt Open Vld voor om de extra middelen, voorzien in het groeipad om de 0,7% norm voor ontwikkelingshulp te halen, prioritair in te zetten voor drinkbaar water voor Afrika en andere gebieden die daar nood aan hebben. Verder moet bijzondere aandacht gaan naar het terugdringen van de oprukkende woestijnzones. Open Vld is grote voorstander van de algemene terbeschikkingstelling van micro-kredieten, hetgeen op termijn zou moeten leiden tot een veralgemeend micro-inkomen. Tot slot verkleinen we de digitale kloof tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden door in te zetten op laagdrempelige informatietechnologie in samenwerking met onze bedrijven. 4. Globalisering moet ertoe bijdragen dat burgers in eerste instantie de kans hebben om in het eigen land een toekomst uit te bouwen. Dit is de meest efficiënte manier om een einde te maken aan gedwongen migratie, waarbij mensen willen ontsnappen aan de meest uitzichtloze situaties. Zo moet er voor de onmiddellijke zuider- en oosterburen van de Europese Unie een specifiek plan worden uitgewerkt dat de betrokken landen versneld helpt ontwikkelen, de scheiding tussen godsdienst en staat ondersteunt en lange termijn gedwongen migratie ontraadt doordat men het thuis beter krijgt. Open Vld pleit voor het investeren in de ontwikkeling van deze landen en een doorgedreven economische samenwerking. Idealiter moet elke burger de kans krijgen om een toekomst uit te bouwen, in het land waar hij woont, geboren is of wenst te wonen. Dit veronderstelt evenwel op termijn het herdenken van onderdelen van de welvaartsstaat. Een open en vrije economie staat open voor economische migratie, op voorwaarde dat wie hier komt wonen en werken in staat is om voor zichzelf een toekomst uit te bouwen, zich te integreren in onze samenleving en zich te houden aan de Belgische grondwet. Illegale migratie moet worden tegengegaan, omdat ze mensen overlevert aan criminele circuits en uitbuiting in de zwarte economie. Politieke vluchtelingen, oorlogsvluchtelingen en vluchtelingen uit humanitaire rampgebieden dienen steeds, tenminste tijdelijk, van opvang worden voorzien. Open Vld zal het voortouw nemen in de opvang van vluchtelingen volgens de criteria van de Conventie van Genève. 5. Binnen de Europese Unie blijft de consequente toepassing van de vier vrijheden (diensten, goederen, kapitaal en personen) zeer belangrijk. Open Vld ijvert daarnaast voor een vijfde vrijheid op Europees en internationaal niveau: de vrijheid van kennis. In eerste instantie dient kennis zoveel mogelijk voor iedereen toegankelijk te worden gemaakt. Daarnaast pleit Open Vld voor een grotere mobiliteit voor studenten, academici en onderzoekers tussen lidstaten om zo onderzoek en innovatie te stimuleren. Tot slot dient er werk gemaakt te worden van een interne markt voor intellectuele eigendomsrechten. 6. Wetenschappelijke en technologische innovatie dragen bij tot verbetering van de levenskwaliteit van mensen. Innovatie is ook de drijvende motor van onze economie. De wetenschap moet zich vrij maar op een ethisch verantwoorde manier kunnen ontwikkelen. We verzetten ons tegen factoren die de wetenschappelijke vooruitgang tegenhouden op basis van bepaalde religieuze of ideologische 4
dogma s en bijgeloof. Onderwijs dat omwille van religieuze of ideologische redenen afwijkt van erkende wetenschappelijke theorieën, kan niet door de overheid gefinancierd worden. 7. Het liberalisme is een progressieve beweging; daarom blijven we wereldwijd vechten voor de verdediging van de fundamentele rechten en vrijheden van elk individu, met bijzondere aandacht voor de bestrijding van de onderdrukking van vrouwen en kinderen. We verzetten ons actief tegen dictaturen en totalitaire regimes. Daarnaast pleiten we voor de neutraliteit van de overheid, scheiding van godsdienst en staat en de erkenning van de fundamentele rechten, vrijheden en verantwoordelijkheden van elk individu. II. Klimaat: ecologie en economie als bondgenoot Er bestaat geen twijfel meer over: de klimaatsverandering, voornamelijk veroorzaakt door het verbruik van fossiele brandstoffen, manifesteert zich meer en meer en betekent een bedreiging voor de mensheid. Hoewel iedereen zich bewust lijkt van dit probleem, is het beangstigend vast te stellen dat we tegelijkertijd nog afhankelijk zijn van de oorzaak van de temperatuursstijging. Daarnaast vormt de dreigende schaarste van grondstoffen en energieproductie een uitdaging, willen we in de toekomst de welvaartsgroei voor alle burgers mogelijk maken. 1. Open Vld neemt de klimaatsverandering ernstig. Om de levenskwaliteit van de toekomstige generaties veilig te stellen moeten we nu ingrijpen. Onomkeerbare klimaatverandering en blijvende impact op het milieu kunnen enkel voorkomen worden door de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen en andere vervuilende processen drastisch en snel te beperken. Als eerste stap steunen we ten volle de maatregelen die de EU neemt om tegen 2020 op Europees niveau in 20 procent hernieuwbare energie, 20 procent energiebesparing en 20 procent minder broeikasgassen te voorzien. Open VLD meent wel dat nationale doelstellingen op klimaatgebied de werking van de interne markt en de concurrentie kunnen verstoren. Ook op klimaatgebied moeten de principes van de interne markt gerespecteerd worden, want klimaatverandering kent geen grenzen. De uitvoering van het 20-20-20 plan is voor Open VLD een prioriteit. Op termijn moeten we echter onze ambities hoger durven stellen en werk maken van een CO2-neutrale samenleving. Daarom ijvert Open Vld ervoor dat tegen 2050 de CO2 uitstoot in ons land maximaal moet gereduceerd zijn. 2. Ecologie en groei zijn geen tegenpolen maar bondgenoten. Spontane samenwerking, technologische innovatie, een transparant prijsmechanisme, en eigendomsrechten, kortom: de vrije markt, zal mogelijk maken dat op lange termijn een ernstige en duurzame visie kan bestaan over ecologische bezorgdheden. De vrije markt, in combinatie met een liberale democratie, is het beste middel om de milieuproblemen aan te pakken en op te lossen. Milieuproblemen stellen geen grenzen aan de groei, maar geven integendeel de impuls om anders te groeien. Economische groei zal mede moeten gerealiseerd worden door de huidige productieprocessen aan te passen aan een CO2-arme economie. Door de milieu-impact van economische processen te vertalen in een reële kostprijs, evolueren we naar een economie waarin de vervuiler betaalt. Door consistent het cradle to cradle principe te hanteren zal de samenleving op termijn afvalarm kunnen worden. Ook de overheid kan hierbij een belangrijke rol spelen door haar aankoopbeleid volledig te richten op cradle to cradle-producten en producenten. De overheid dient verder tijdelijk fiscale stimuli te voorzien in sectoren waar het milieuvriendelijke alternatief voorlopig nog een concurrentienadeel heeft, ten opzichte van historische (staats-)monopolies. Op die manier moet bv. competitieve groene energie volledig concurrentieel kunnen zijn met andere vormen van energie. Groene energie moet vlot toegankelijk zijn voor de consument die hiervoor wenst te kiezen. 5
3. Als we fiscaliteit verstandig aanwenden, kunnen we belangrijke gedragswijzigingen tot stand brengen. Daarom willen we bestaande, vaak voorbijgestreefde belastingen afschaffen en die vervangen door doelgerichte heffingen op vervuiling. Zo worden mensen en bedrijven beloond als ze minder vervuilen. Open Vld bepleit verder een verschuiving van de belastingen op arbeid naar belastingen op verbruik en op milieubelastende activiteiten.deze klimaat-fiscaliteit moet de nodige stimulansen geven om mensen in staat te stellen doordachte keuzes te kunnen maken over de manier waarop ze wonen, zich verplaatsen, goederen produceren en consumeren. Deze fiscale en parafiscale maatregelen mogen er niet toe leiden dat de globale belastingdruk verhoogt. Opbrengsten van beleggingen in groene energie moeten worden vrijgesteld van roerende voorheffing. 4. Het is duidelijk dat eenieder een verantwoordelijkheid draagt in het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Voor liberalen zijn verantwoordelijkheid en vrijheid onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Mensen moeten op basis van objectieve, heldere en transparante communicatie geïnformeerd worden over de milieu-impact van hun consumptiegedrag. En dit zonder taboes over het energie en grondstofgebruik, oftewel ecologische voetafdruk. Op die manier kan eenieder een keuze maken om zijn gedrag aan te passen, maar wel in volle vrijheid. 5. Ecologische en innovatieve projecten dienen de nodige stimuli te krijgen van overheden. Het is de taak van de overheid om een gunstig klimaat te scheppen voor innovatief ondernemerschap. Innovatie moet de drijvende motor van onze economie worden. Veel meer dan vandaag moeten onze innovaties vermarkt worden volgens het principe van de 3 K s: kennis, kunde en kassa. Er worden stimulansen gecreëerd voor ondernemers om resoluut te kiezen voor groene, duurzame investeringen. Ecologische oplossingen kunnen onze exportproducten worden. De overheid moet bij het gunnen van overheidsopdrachten maximaal de mogelijkheden van innovatief en ecologisch aanbesteden exploiteren. 6. Onvermijdelijk zullen we het spoor van onze huidige afhankelijkheid van eindige fossiele energiebronnen en instabiele politieke regimes op termijn moeten verlaten. Daarom pleiten we voor een nieuwe energiemix die zowel tegemoet komt aan een groeiende onafhankelijkheid als aan een groeiende energievraag. Vandaag is onze elektriciteitsproductie sterk gecentraliseerd. Bovendien maakt ze gebruik van nietvervangbare energiebronnen zoals gas, kolen en kernenergie. Open Vld wil komen tot een gedecentraliseerde energieproductie, die kiest voor het gebruik van hernieuwbare bronnen zoals waterkracht, aardwarmte, zonne- en windenergie, bio-massa of getijdenwerking. De centralistisch georganiseerde energie-infrastructuur van vandaag moet evolueren naar een soort internetstructuur waarbij een veelheid en diversiteit van producenten via een slim netwerk verbonden worden in een vrijgemaakte Europese markt. Duizenden energieproducenten produceren daarbij zelf hun stroom en wisselen overschotten en tekorten uit. In dit netwerk zullen grootschalige en kleinschalige energieproducten vrij met elkaar kunnen concurreren. Om te komen tot een eerlijke energiemarkt moeten alle onderdelen van deze markt volledig vrij gemaakt worden: energieproductie en -distributie. Consumenten mogen niet aan monopolies of oligopolies van energieleveranciers of producenten worden overgeleverd Voor Open Vld zijn er geen ideologische taboes wat betreft de samenstelling van de energie-mix: elke energiebron die op een realistische manier kan bijdragen tot een vermindering van de CO2-uitstoot is een valabele keuze. Verder streven we naar maximaal hernieuwbare energiebronnen. Kernenergie voldoet hier niet aan. Het is voorlopig echter niet realistisch alle energienoden op te vangen met hernieuwbare energie. Daarom is er een transitieperiode nodig. Tijdens deze transitiefase moeten de investeringen in onderzoek naar nieuwe generaties kerncentrales alsook deze in alternatieve energiebronnen drastisch worden opgevoerd. Een onafhankelijke energiebevoorrading is belangrijk. Na de transitieperiode wil Open Vld af van fossiele brandstoffen. De beschikbare energie moet zo efficiënt mogelijk gebruikt te worden. Daarom pleit Open Vld voor extra inspanningen op het vlak van energie-efficiëntie. De goedkoopste brandstof is immers degene die we niet hoeven te verbruiken. Ons land moet koploper worden op het gebied van energieefficiëntie, en dit in alle drie segmenten: industrie, transport en logistiek en huishoudens. Werken aan een energie-efficiëntere economie en samenleving biedt ons land de mogelijkheid om de strijd tegen 6
klimaatverandering aan te pakken en onze economie verder te laten groeien op een ecologisch verantwoorde wijze. 7. Naarmate energiebronnen schaarser worden, zal de strijd hierom heviger worden. We kunnen niet toestaan dat er in de wereld een energie-kloof ontstaat tussen de landen met en landen zonder energievoorzieningen. Het kan niet zijn dat landen die over een aanzienlijke voorraad natuurlijke rijkdommen te beschikken, internationale kartels vormen (bv. de OPEC) die de hele wereldeconomie domineren en de consument de facto gijzelen. In navolging van de Wereld Handels Organisatie (WHO) moet er een Wereld Energie Organisatie (WEO) opgericht worden. Deze heeft als taken het beteugelen van het misbruiken van een machtspositie door één of meerdere landen, het beslechten van energieconflicten en het bevorderen van de eerlijke en open wereldhandel in energie. Verplichtingen tot mededinging en eerlijke concurrentie worden voortdurend opgelegd aan ondernemingen. Het valt moeilijk in te zien waarom landen die ook over een gelijkaardige machtspositie beschikken aan een dergelijke anti-monopolieregeling zouden ontsnappen. III. Kansen: elke mens telt Elke mens heeft het recht ten volle zijn geluk na te streven. Mensen vinden hun geluk in de vrije ontplooiing van hun aangeboren en verworven capaciteiten. Mensen zullen hun capaciteiten optimaal ontplooien als ze daartoe ook de nodige kansen krijgen. Daarom streven we naar een open samenleving, waarin elke persoon zoveel mogelijk kansen krijgt om haar of zijn leven naar wens uit te bouwen. 1. Het individualisme, zijnde het recht op zelfbeschikking, is de kern van het liberalisme. Over zichzelf, over zijn eigen lichaam en geest, is ieder mens meester. Liberalen geloven in de kracht en de eigenheid van de mens om als ontvoogd individu zijn verantwoordelijkheid op te nemen in de samenleving. Opdat ieder individu in staat is dit te doen, streven we naar optimale startkansen voor eenieder. Mensen zijn vrij om kansen te grijpen of om kansen niet te grijpen, maar zijn ook verantwoordelijk voor de gevolgen van hun keuzes. Niet alle inspanningen van mensen om hun eigen leven in handen te nemen en actief hun geluk na te streven zullen steeds succesvol zijn. Mensen hebben daarom ook recht op herkansing. 2. We leggen ons niet neer bij fenomenen als armoede, huiselijk geweld, zelfmoord bij jongeren en discriminatie van mensen op basis van hun huidskleur, afkomst, geslacht, geloofsovertuiging, leeftijd of seksuele geaardheid. Het volstaat niet rechten en vrijheden op te nemen in de grondwet en de wetgeving. Waar nodig moet de overheid ook steeds een actief mensenrechtenbeleid voeren. Er is geen vrijheid zonder de vormen van onvrijheid weg te werken. Het is de taak van de overheid, en waar mogelijk ook van de gehele samenleving, om structurele achterstellings- en uitsluitingsmechanismen op te sporen en discriminatie actief te bestrijden. We waken er over dat de wetgeving en de maatregelen tegen discriminatie hun beoogde effect niet missen. Daarnaast hebben ook onze werkgevers en sociale partners er alle belang bij om de beschikbare talenten op onze arbeidsmarkt in te zetten en dit zonder vooroordelen of discriminatie. 3. Liberalen verdedigen het recht van elk individu om ànders te zijn. Mensen zijn wel gelijkwaardig, maar niet hetzelfde. We verzetten ons tegen een betuttelende en bevoogdende overheid die mensen in door het beleid bepaalde vakjes wil duwen of die uitgaat van een rigide groepsdenken. Een open en vrije samenleving is per definitie ook een diverse samenleving. Een diverse samenleving vormt op zijn beurt één van de fundamentele pijlers van de moderne, volwassen, democratische en liberale rechtsstaat. 4. Voor een liberaal telt je toekomst, niet je afkomst. Het is beschamend dat we de kinderen en kleinkinderen van immigranten in ons land nog steeds betitelen als allochtoon. En dat we ze als groep behandelen die soms geholpen moet worden, maar vaker nog gewantrouwd wordt. We kiezen noch voor het uitsluiten van mensen uit onze samenleving, noch voor het opsluiten van mensen in hun cultuur, in hun sociale afkomst of in eender welk hokje. We verzetten ons tegen groepsdenken. Iedereen, ongeacht zijn of haar afkomst, moet optimale startkansen krijgen om zich te ontplooien en 7
verantwoordelijkheid op te nemen in een samenleving die hiervoor enerzijds de ruimte creëert en anderzijds zorgt voor een gemeenschappelijke basis van waarden en normen. Open Vld streeft naar een kosmopolitisch humanisme, dat gebaseerd is op een universele seculiere moraal waarbij fundamentele grondrechten als de vrijheid van meningsuiting, de scheiding van geloof en staat, de gelijkheid van elke mens en het recht op zelfbeschikking onaantastbaar zijn. 5. Het liberalisme staat of valt met sociale mobiliteit, want liberalen geloven in een samenleving die inzet beloont en ambitie waardeert. We streven ernaar geen talenten onbenut te laten en zorgen ervoor dat afkomst, geslacht, geaardheid, leeftijd en sociaal-economische en psycho-sociale startpositie geen belemmering vormen voor zelfontplooiing. Eenieder moet voluit voor zijn of haar kansen kunnen gaan. Een open samenleving is een dynamische samenleving met alle ruimte voor sociale mobiliteit. 6. Onderwijs blijft een cruciale hefboom om mensen kansen te geven op welvaart en welzijn. Daarbij is het van belang dat alle onderwijsniveaus en alle onderwijstypes gekenmerkt worden door de hoogste kwaliteit. Daarom dient de concurrentie tussen scholen en universiteiten te worden aangemoedigd en moet het private initiatief meer kansen krijgen, als motor van kennis en innovatie. Het onderwijs speelt een cruciale rol om onze jongeren te ondersteunen in hun ontwikkeling tot kritische, zelfredzame en relatie- en confrontatievaardige volwassenen, die in staat zijn een eigen oordeel te vormen en durven opkomen voor hun onvervreemdbare recht op geluk. In de kennismaatschappij waarin we leven hebben we nood aan een cultuur van levenslang leren, waarbij competenties maximaal gevalideerd moeten worden op de arbeidsmarkt. Zo blijven we mensen ook in latere levensfasen en in een veranderende omgeving nieuwe kansen bieden. 7. Het hebben van een eigen woning moet een haalbare droom zijn voor de meeste mensen. De overheid moet er met fiscale en andere instrumenten en het wegwerken van administratieve overlast voor ijveren dat zoveel mogelijk mensen eigendom kunnen verwerven. Dit is meteen ook één van de beste garanties voor een onbezorgde oude dag. Voor degenen voor wie dit (nog) niet mogelijk is, moeten we in de eerste plaats zorgen voor een kwalitatieve en betaalbare huurmarkt. Dit doen we door zowel verhuurders als huurders te ondersteunen. Zonder rendabiliteit voor de verhuurders gaat de huurmarkt immers verloren. Het is de taak van de overheid te voorzien in een voldoende groot aanbod van sociale woningen. De sociale huurmarkt kan een opstap vormen naar het verwerven van een eigen woning. Hypothecaire kredieten moeten ook voor mensen die ziek of ziek zijn geweest op een redelijke wijze toegankelijk zijn. 8. Liberalen streven naar een samenleving waaraan iedereen zoveel mogelijk actief kan participeren. Om te kunnen meedoen moet je over een inkomen beschikken. In eerste instantie verkrijg je dit inkomen door arbeid. Het activeren van de werkbekwame bevolking is een belangrijke motor van sociale welvaart. Wie werkloos wordt heeft recht op optimale begeleiding naar een nieuwe job als werknemer of zelfstandige. Voor mensen die (voorlopig) niet in het reguliere arbeidscircuit actief kunnen zijn, zetten we voluit in op de kanseneconomie en het ondernemerschap. Het is de taak van de overheid om kansenjobs te stimuleren en te investeren in een volwaardige sociale economie. Deze kansenjobs kunnen dienen als opstap naar het reguliere arbeidscircuit en bieden mensen een basisinkomen en kansen om actief te participeren aan de samenleving. 9. Liberalen zijn voorstander van een sterke sociale zekerheid. Wie niet in staat is om een inkomen uit arbeid of vermogen te verwerven heeft recht op sociale bescherming. In een open samenleving laat je mensen die het moeilijk hebben niet in de steek. Maar een uitkering is altijd het laatste redmiddel. In de eerste plaats proberen we mensen te wapenen om (terug) te participeren. Het sociale vangnet moet waar mogelijk een maatschappelijke springplank zijn. We blijven werkloosheidsvallen en andere sociale beschermingsvallen actief wegwerken en streven naar het invoeren van de verzekeringsgedachte in de werkloosheidsuitkeringen. Van onze systemen van sociale bescherming wordt vaak gezegd dat ze behoren tot de beste ter wereld. Het succes van de systemen van sociale bescherming mag echter niet enkel beoordeeld worden op basis van hun huidig functioneren. Belangrijk is de vraag of het sociaal systeem op langere termijn duurzaam is, ook vanuit budgettair-financieel oogpunt. Het sociaal systeem moet eveneens fair en rechtvaardig zijn. Op die wijze zal de solidariteit van éénieder aan het systeem gegarandeerd zijn 8
en blijven. Zo zou bv. een sociale uitkering nooit hoger mogen liggen dan het minimum netto inkomen uit arbeid. 10. Onze samenleving kent een groeiend aantal senioren die dynamischer zijn dan ooit tevoren. Door de vergrijzing komt ons pensioensysteem onder druk te staan. Onze pensioenen bieden in hun huidige vorm onvoldoende garantie voor een zorgeloze oude dag. De armoedecijfers onder 65- plussers zijn zorgwekkend en onaanvaardbaar. Het pensioenstelsel moet hervormd worden om de betaalbaarheid ervan in de toekomst te garanderen en alle gepensioneerden minstens boven de armoededrempel te houden. Bovendien is leeftijd als decisief criterium om pensioengerechtigd te zijn achterhaald in een moderne samenleving. We hebben daarentegen nood aan een systeem van individuele loopbaanrekeningen waarbij een totaal aantal uren moet worden gewerkt om op een volledig pensioen recht te hebben. Verder dient de pensioenkloof voor vrouwen te worden weggewerkt, onder meer door de splitting van de pensioenrechten voor beide partners. We streven naar een gekapitaliseerd pensioensysteem waarbij de nadruk ligt op het individueel sparen, gekoppeld aan een beperkt repartitiestelsel voor die gevallen waar maatschappelijke solidariteit een noodzaak is. Beroepsactiviteit na de pensionering moet onbeperkt mogelijk zijn en niet bestraft worden, maar integendeel behandeld worden zoals elke andere beroepsactiviteit. Iedereen moet gelijke kansen hebben tot de toegang en het recht op gezondheidszorg. Immers, een mens kan pas ten volle van welvaart genieten wanneer hij de juiste zorg krijgt. IV. Het nieuwe gezin: van modelgezin naar modern gezin Onze arbeidsorganisatie, ons sociaal zekerheidsstelsel en onze fiscaliteit zijn nog in hoofdzaak afgestemd op het traditionele kostwinnersmodel. Dit model beantwoordt niet meer aan de huidige sociologische en economische realiteit. Ook de samenstelling van de gezinnen is ingrijpend veranderd en zeer divers geworden. 1. De mens is een sociaal wezen. Het staat elke mens vrij om de sociale relaties van zijn of haar keuze aan te gaan, net zoals het iedereen vrij staat om weer uit die verbanden te treden. De keuze om al dan niet met iemand samen te leven of een gezin te stichten is een vrije keuze tussen vrije mensen. 2. Het modelgezin bestaat niet; de wetgeving moet zich op dat vlak neutraal opstellen. De overheid dient de keuze voor gezinssituaties van mensen niet te belonen of te bestraffen. Ze mag geen vooroordeel inbouwen inzake het aangaan van een relatie of inzake de samenstelling van een gezin, inzake geslacht van de partner, inzake taakverdeling binnen een gezin, inzake de keuze om al dan niet kinderen te krijgen of betreffende alleenstaanden. Ons fiscale systeem en de sociale zekerheid worden herbekeken zodat ze op dit vlak keuzeneutraal zijn en het individu als uitgangspunt nemen. De wetgeving moet daarenboven de mogelijkheid bieden en verzekeren dat beide partners, ongeacht welke taak ze binnen het gezin opnemen, een billijk deel van het vermogen dat wordt opgebouwd tijdens de relatie, genieten. Dit zowel op het vlak van pensioenopbouw als in het vermogensrecht, waar telkens dient rekening te worden gehouden met de aanwinsten als basis voor eventuele vereffeningen. 3. Niet enkel het biologische ouderschap moet het criterium zijn om ouderlijk gezag en verantwoordelijkheid af te bakenen. Ook de vraag wie de dagdagelijkse verantwoordelijkheid van het opvoeden op zich neemt wordt in rekening gebracht. Nieuw samengestelde gezinnen en de kinderen binnen deze gezinnen hebben recht op een transparante en duidelijke wettelijke regeling. De wetgeving wordt in dit licht herbekeken o.m. inzake erfrecht, ouderlijk gezag en verloven. Elk kind is gelijk en moet daarom gelijk behandeld worden. De kinderbijslag moet dan ook hervormd worden zodat elk kind, ongeacht het statuut van de ouders (zelfstandige, werknemer, ambtenaar) en ongeacht zijn rangorde in het gezin, dezelfde kinderbijslag ontvangt. Er mag geen onderscheid meer gemaakt worden in verband met de procedures voor de rechtbank op basis van de gezinsvorm waarin kinderen opgroeien. 9
4. In onze samenleving moeten iedereen de kans krijgen te studeren en op de arbeidsmarkt toe te treden en door te groeien. We besteden hier bijzondere aandacht aan de participatie van meisjes en vrouwen. De loonkloof tussen vrouwen en mannen en het glazen plafond moeten weggewerkt worden en vrouwen moeten net als mannen de kans krijgen een bevredigend gezinsleven te combineren met een volwaardige beroepsloopbaan. Om vrouwen effectief die kans te geven, dient betaalbare kinderopvang verder uitgebouwd te worden, zowel wat kwantiteit, kwaliteit als flexibiliteit betreft. 5. Eén van de hinderpalen op de weg naar het verhogen van de werkgelegenheidsgraad vormt de moeilijkheid die gezinnen, één- en twee-oudergezinnen, ondervinden om de beroepsloopbaan vlot te combineren met de zorg om het gezin en steeds vaker ook met de zorg voor ouders, schoonouders of grootouders. Periodes van werken, zorg, vorming en vrije tijd moeten elkaar vlot kunnen opvolgen tijdens de loopbaan. Op die manier kunnen meer mensen de stap naar de arbeidsmarkt zetten en er langer actief blijven. De individuele loopbaanrekening biedt hier een oplossing. Onze arbeidsorganisatie, sociaal zekerheidsstelsel en fiscaliteit dienen immers op een meer individuele leest te worden geschoeid. Loopbanen op maat van werkenden en nieuwe vormen van flexibiliteit moeten uitgedacht worden, bvb. mogelijkheid tot annualisering van de werktijd, zodat personen die in co-ouderschap instaan voor de opvoeding van hun kinderen hun werkweken meer flexibel kunnen invullen. Flexibilisering kan een win-winsituatie zijn voor werknemer en werkgever. 6. Economische activiteit is de bron van alle welvaart. Maar niet alles moet in het teken staan van economie en arbeid. Integendeel, tijd voor het gezin en ruimte voor zelfontplooiing zijn uitermate belangrijk. De organisatie van onze economie en arbeidsmarkt wordt daar op afgestemd. We promoten een nieuwe thuisdiensten-economie die meer tijd voor het gezin als aanbod heeft. Deze sector creëert nieuwe jobs, ondersteunt de gezinnen en maakt zwart werk wit. De overheid stimuleert, onder meer via de fiscaliteit, die diensten die vandaag de dag door de gezinnen amper te betalen zijn. Zo zorgen we ook voor een faire behandeling van degenen die zorg dragen voor anderen (kinderen, senioren, gehandicapten, zieken). Naast welvaart is ook welzijn in onze maatschappij van groot belang. Vrijwilligerswerk zet mensen ertoe aan betrokken te zijn met elkaar en in de samenleving. De waarde van onbetaalde arbeid moet daarom erkend worden. En iedereen, ook andersvaliden en arbeidsongeschikten moeten dit kunnen doen zonder het risico te lopen hun uitkering te verkiezen. 7. Onze senioren zijn vandaag de dag actiever en fitter dan ooit. Ook deze groep levert, na de actieve beroepsloopbaan, uiteraard nog een zeer waardevolle bijdrage aan de samenleving. We moeten af van een betuttelende benadering van senioren als mensen die per definitie hulpbehoevend zijn of zelf niet zouden weten wat goed is voor hen. Open Vld pleit resoluut voor de maximale keuzevrijheid voor senioren om het eigen geluk na te streven. De keuze om al dan niet nog een beroepsactiviteit te hebben na de pensionering, de keuze om op een andere manier nog bij te dragen aan de samenleving, de keuze zo lang mogelijk thuis te wonen,. Het fundamentele recht op geluk van eenieder verstrijkt niet naarmate men ouder wordt. 10