DELTA IN DE KLAS INLEIDING In 2013 heeft EMS FILMS met de natuurfilm De Nieuwe Wildernis filmgeschiedenis geschreven. Nederland viel massaal voor de spectaculaire natuurbeelden uit eigen land. Meer dan 750.000 bezoekers zagen de film in de bioscoop, er waren lovende kritieken en diverse prijzen. Naar aanleiding van dit enorme succes besloot EMS FILMS een nieuwe film te maken met de Nederlandse natuur in de hoofdrol: HOLLAND, Natuur in de Delta. Een film over verleden, heden en toekomst van het natuurlijke leven in de Nederlandse Delta. Nederland is een grote delta als uitstroomgebied van grote rivieren en getijdenwerking vanuit zee. Net als bij De Nieuwe Wildernis is ook bij HOLLAND, Natuur in de Delta een vrij beschikbaar online educatief platform met lesmateriaal ontwikkeld: www.deltaindeklas.nl. Het lesmateriaal is geschikt voor groep 6,7 en 8 van het basisonderwijs. Het lesmateriaal is ontwikkeld door onderwijsspecialist Podium in samenwerking met de (natuur)organisaties Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat, Unie van Waterschappen, Natuurmonumenten, IVN, het Wereld Natuur Fonds, ARK Natuurontwikkeling, LandschappenNL, Hoogheemraadschap van Rijnland en Waterschap Aa en Maas. Speciaal voor het onderwijs gemaakte clips vormen de basis van het lesmateriaal. De clips zijn samengesteld uit het voor de film gedraaide beeldmateriaal. Met de clips en de bijbehorende werkbladen breiden de leerlingen hun kennis uit over het ontstaan van de Hollandse Delta en het natuurlijk leven in de delta. Net als in de film volgen we in de lessen de vijf hoofdpersonages: de zeearend, het pimpernelblauwtje, de haas, de bever en de driedoornige stekelbaars. Anders dan bij De Nieuwe Wildernis is er ook ruim aandacht voor cultuurhistorie en de wisselwerking tussen mens en natuur. In deze handleiding vindt u achtergrondinformatie over de film en het educatieve pakket. De lesbeschrijvingen, clips en werkbladen van de introductieles en de tien themalessen staan op www.deltaindeklas.nl. Voor elk hoofddier zijn twee lessen uitgewerkt: een les waarin het leven van dat dier in het landschap centraal staat en een cultuurhistorische les.
2 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl De lessen vormen een uitstekende aanleiding om met uw leerlingen naar buiten te gaan en de leerlingen de Hollandse Delta aan den lijve te laten beleven en ervaren. Binnen de samenwerking met de partners van het lesmateriaal maken we nadrukkelijk de verbinding met buiten. Enerzijds in de vorm van een aanbod van met Holland, Natuur in de Delta verbonden excursies door het hele land maar ook bij de opdrachten die in de directe omgeving van uw school kunnen worden uitgevoerd. Wij hopen dat u zich met uw klas verwondert over het natuurschoon in Nederland en wensen u veel plezier met het lesmateriaal! 1. HOLLAND, NATUUR IN DE DELTA: DE FILM Holland, Natuur in de Delta is een (her)ontdekking van Nederland. Een ode aan onze rivieren en kustgebied en de rijke natuur die zij onze delta brengen, in alle kracht, raadselen en schoonheid. Het is een film die ons als nooit tevoren de dynamiek en de veerkracht van het land waarin wij leven, toont. Vanuit het oogpunt van de dieren volgen we de ontwikkelingen in verleden, heden en de toekomst. Al miljoenen jaren is de natuur de dominante kracht achter het deltagebied Nederland. Ons land is de monding van machtige rivieren en staat onder invloed van een onstuimig kustgebied. Zo n zesduizend jaar geleden begon ook de mens daarin een rol te spelen. We begonnen als de bever, barrières bouwend en geulen gravend. In de afgelopen millennia is onze cultuur gevormd door de strijd tegen het water. Tegenwoordig beschouwen we de natuur niet langer als onze vijand en zoeken we naar een manier om haar immense creatieve kracht te benutten en zo het even- wicht te herstellen. Hierdoor kunnen mens en natuur in deze vruchtbare delta in harmonie bestaan. Een golf van nieuw leven spoelt over de delta. Na eeuwen is de zeearend terug. Grote grazers, otters en bevers, vissen en vogels die hier sinds tientallen, soms honderden jaren niet zijn gezien vinden weer hun plek. De mens verandert de landkaart zoals het hem past, maar nu in samenhang met de natuur. Zo herstellen mens en natuur samen het ecosysteem in volle glorie. De film Holland, Natuur in de Delta fascineert door de hoogste kwaliteit natuurfotografie en maakt gebruik van de modernste technieken. Met spectaculaire (onderwater) beelden en de nieuwste technieken wordt een ongeziene kant van Nederland toegankelijk gemaakt voor een groot en breed publiek.
3 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl 2. DELTA IN DE KLAS Doelgroepen Het lesmateriaal is ontwikkeld voor leerlingen uit groep 6,7 en 8. Differentiatie Alle opdrachten zijn zo opgezet dat u deze makkelijk kunt aanpassen aan het niveau en de gewenste werkwijze van uw groep. Zo kunt u eenvoudig variëren in de mate van begeleiding. Bij leerlingen uit groep 6 kunt u bijvoorbeeld eventuele knelpunten bij het uitvoeren van de (onderzoeks) opdrachten eerst klassikaal bespreken, terwijl leerlingen uit groep 8 direct zelfstandig aan de slag kunnen. Relevante kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld Mens en samenleving Kerndoel 39: De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Natuur en techniek Kerndoel 40: De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. Doelstellingen Het lesmateriaal heeft de volgende doelstellingen: De leerlingen: ontdekken hoe de Nederlandse Delta is ontstaan en zich verder heeft ontwikkeld; ontdekken welke ontwikkeling er heeft plaatsgevonden van strijden tegen de natuur naar samenwerken met de natuur in het kader van watermanagement en waterveiligheid; ontdekken hoe mensen de delta in de loop der tijd hebben ingericht om daar veilig te kunnen leven; ontdekken bijzondere eigenschappen van de haas, de zeearend, de stekelbaars, het pimpernelblauwtje en de bever en hun manier van leven; ontdekken hoe de samenhang en variëteit binnen een ecologisch systeem werken; verwonderen zich over de natuur dichtbij huis in eigen land. Kerndoel 41: De leerlingen leren over bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Kerndoel 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Ruimte Kerndoel 47: De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Met deze doelstellingen sluit het lesmateriaal inhoudelijk aan bij het vak wereldoriëntatie, met name natuureducatie, aardrijkskunde en geschiedenis. Er wordt gewerkt aan de volgende kerndoelen van het domein Oriëntatie op jezelf en de wereld: Kerndoel 48: Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken.
4 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl Kerndoel 50: De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld. Tijd Kerndoel 52: De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. Behalve bovenstaande inhoudelijke doelstellingen streven we ook de volgende afgeleide doelstellingen na: zoveel mogelijk leerlingen gaan met de opdrachten direct in de omgeving van de school aan de slag; zoveel mogelijk leerlingen brengen een bezoek aan waterwerken en natuurgebieden bij hen in de buurt; zoveel mogelijk leerlingen en leerkrachten zien de film. Aansluiting bij methoden en actualiteit U kunt de lessen zowel ter vervanging als ter aanvulling van een les uit uw methode gebruiken. Wanneer het in de methode bijvoorbeeld gaat over de strijd tegen het water kunt u de les Stekelbaars, Reis door de tijd gebruiken in plaats van de methodeles. Kunstzinnige oriëntatie Kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Ook bieden de lessen diverse mogelijkheden om aan te sluiten op de actualiteit. Dit vergroot de betrokkenheid van de leerlingen. Ook ervaren de leerlingen zo de relevantie van de lessen op school. De aansluiting op de actualiteit kan bijvoorbeeld zitten in: water- en of natuurprojecten in de directe omgeving van de leerlingen; nieuwsbericht over een van de hoofddieren: zeearend, pimpernelblauwtje, bever, stekelbaars of haas; maatschappelijke discussie over bijvoorbeeld het nut van waterprojecten, vispassages, bescherming van dieren, de wijze waarop we in de toekomst nog steeds in de delta kunnen leven, hoe bouw je met natuur. Voor scholen in het werkgebied van Hoogheemraadschap van Rijnland zijn drie lessen ontwikkeld over de werkzaamheden in de Leendert de Boerspolder.
5 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl Zelf de natuur in De lessen vormen ook een uitstekende aanleiding om met uw klas de natuur in te gaan. In het gedeelte Klas in de Delta op de site kunt u uitgebreid zoeken naar geschikte activiteiten bij u in de buurt. Ook enkele onderzoeksopdrachten stimuleren de leerlingen er op uit te gaan in de natuur in hun buurt. Bezoek film Het lespakket krijgt nog meer waarde, als u met uw groep de film HOLLAND, Natuur in de Delta bekijkt. In sommige plaatsen maken lokale ondernemers of de gemeente het voor scholen mogelijk om tegen een gereduceerd tarief de film te bezoeken. Informeer bij uw plaatselijke bioscoop naar de mogelijkheden. Ook wanneer de film niet meer in het reguliere filmprogramma wordt aangeboden, zullen er speciale vertoningen voor het onderwijs worden georganiseerd. Gebruik computers Bij elke les horen clips die de inhoudelijke basis vormen van de les. Voor het klassikaal bekijken van deze clipjes heeft u een groot scherm met internetverbinding nodig, bijvoorbeeld een digitaal schoolbord of een beamer. Bij het maken van de opdrachten op het werkblad is het de bedoeling dat de leerlingen in kleine groepjes achter de computer de benodigde clipjes bekijken. Wanneer dit niet haalbaar is, kunt u ook eerst gezamenlijk de diverse clips bekijken of de clipjes als huiswerk opgeven. Website De lesmaterialen zijn gratis beschikbaar op www.deltaindeklas.nl. Op de volgende pagina vindt u een beschrijving van de onderdelen van de site.
6 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl 1 Klas in de Delta: Op deze 2 Wedstrijd Delta Challenge: Tot 3 Aan de slag / voor leerlingen: interactieve kaart kunt u op en met januari 2016 staat hier Per les staan hier alle clips en zoek naar de locaties waar is alle informatie over de Delta foto s. Maar ook de filmpjes gefilmd, delta-activiteiten van Challenge: onze filmwedstrijd. met weetjes van onze bos- onze partners en excursies Inzenden van je eigen delta wachter Arjan Postma. bij u in de buurt. filmpje kan tot en met 15 november. 4 Clips & extra s: Hier staan veel 5 Docenten: De plek om u zelf 6 Nieuws: Actuele informatie leuke extra s zoals puzzels, eenmalig te registreren, uw over het lespakket en de losse onderzoeksopdrachten en profiel te bewerken en om film. extra clips over het maken van per les het lesmateriaal te de film. Ook kun je hier clips downloaden. zoeken met zoekwoorden.
7 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl 3. OPBOUW LESPAKKET Het lespakket bestaat uit een introductieles en 10 themalessen. In de introductieles maken de leerlingen kennis met het begrip delta, de historie van de Hollandse Delta en met de hoofddieren uit de film. Daarna zijn voor elk hoofdpersonage twee lessen uitgewerkt. In de ene les staat het leven van dat dier in het landschap centraal. Ook komen in deze lessen een of meer andere dieren in het landschap aan bod. De andere les is een cultuurhistorische les. Hierin volgen we de ontwikkeling in de wisselwerking tussen mens en natuur. Net als in de film kijken we welke gevolgen het menselijk handelen heeft voor de dieren. Bij elke les hoort een lesbeschrijving en een werkblad met opdrachten. Een van de opdrachten is altijd een onderzoeksopdracht. Bij de onderzoeksopdrachten analyseren de leerlingen een natuurlijk proces of verschijnsel bij natuur om de hoek of voeren ze een (water)experiment uit. U bepaalt zelf of u de onderzoeksopdracht tijdens de les uitvoert of dat u de opdracht als huiswerkopdracht meegeeft. De lessen, zonder onderzoeksopdracht duren 50 minuten. Wanneer u uitgebreider aandacht wilt besteden aan de onderzoeksopdrachten zal dit dus meer zijn. U kunt zelf kiezen hoeveel lessen u wilt uitvoeren en in welke volgorde. In onderstaand schema ziet u de inhoud van de lessen. Les Onderwerpen Introductieles: Welkom in de delta De zeearend: Koning van de delta De zeearend: Reis door de tijd De bever: Ingenieur van de rivier De bever: Reis door de tijd De haas: Cheetah van de polder Wat is een delta?, leven in een delta, de eerste mensen in de Hollandse Delta, introductie hoofdpersonages, maken van een natuurfilm. Leefomgeving van een zeearend, bouw van zeearend, een jonge zeearend, bouw van de fuut, ecosysteem onderwater en ecosysteem boven water. Verdwijning en terugkeer van zeearend in de delta, de komst van de mens in de delta, leven met getijden, wonen op terpen, de klepduiker. Vorm en functie van het lichaam van de bever in relatie tot zijn leefgebied, beverpoelen, invloed van de bever op zijn omgeving, broedhopen, de ringslang. Terugkeer van de bever, De Sint-Elisabethsvloed, het ontstaan van de Biesbosch, griendcultuur, ruimte voor de rivier. De haas in open weidelandschap, lichaamskenmerken van de haas in relatie tot zijn leefgebied, jonge hazen (nestvlieders), plek van de haas in voedselketen, ooievaars in de polder.
8 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl De haas: Reis door de tijd Het pimpernelblauwtje: Vlinder zoekt mier Het pimpernelblauwtje: Reis door de tijd De stekelbaars: Dappere reiziger De stekelbaars: Reis door de tijd De haas als cultuurvolger, landwinning, inpoldering, droogmalen van land met molens en stoommachines, bedreigingen voor weidevogels. Levenscyclus/metamorfose van het pimpernelblauwtje, leefgebied pimpernelblauwtje, relatie pimpernelblauwtje en moerrassteekmier, mierennesten, invloed van mieren op hun leefomgeving. Terugkeer in De Moerputten, turfwinning, landbouw in Nederland, watermanagement, Blues in the Marshes Driedoornige en tiendoornige stekelbaars, vismigratie, zoet en zout water, paring en opvoeding, voedselketen in de sloot, libellen. Een reis vol hindernissen, de deltawerken, vismigratie, de Haringvliet op een kier, de Markerwadden De lessen hebben de volgende opbouw: Introductie Duur: 10 minuten Introductie van het onderwerp van de les aan de hand van een foto met voorbeeldvragen. Deze voorbeeldvragen vindt u in de lesbeschrijvingen. De foto s vindt u in het docentendeel. Verwerking Duur: 30 minuten Bij elke les hoort een werkblad met opdrachten. Bij veel opdrachten hoort een clip. Leerlingen kunnen de clips zelfstandig in de klas of thuis als huiswerk bekijken. U kunt de werkbladen printen en kopiëren voor verwerking in de klas of thuis. De antwoorden van de opdrachten staan in de lesbeschrijvingen. Afsluiting Duur: 10 minuten Bespreken van de opdrachten en eventueel voorbespreken van de onderzoeksopdracht. Vragen bespreken bij making of-clipje. Bij elke les is een making of-clipje. Hier is geen aparte opdracht bij. In hoofdstuk 4 van deze handleiding staan voorbeeldvragen bij deze clipjes. Onderzoeksopdracht Duur: divers De laatste opdracht op elk werkblad is een onderzoeksopdracht die de leerlingen kunnen uitvoeren in de natuur bij hen in de buurt. Sommige onderzoeksopdrachten bestaan uit een experiment. U bepaalt zelf of u dit onder schooltijd wilt doen of dat u deze opdracht als huiswerkopdracht mee geeft.
9 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl Waterschappen In de lessen komen verschillende taken van waterschappen aan bod. Bijvoorbeeld aanleggen en onderhouden van keringen, vispassages, beken en natuurvriendelijke oevers. Bij het onderdeel Klas in de Delta kunt u zoeken naar excursies of bezoekmogelijkheden bij een waterschap in uw buurt. Voor scholen in het werkgebied van Hoogheemraadschap van Rijnland zijn drie speciale lessen ontwikkeld (zie kader). In de les Stekelbaars, reis door de tijd, is aandacht voor de vispassage Crèvecoeur van waterschap Aa en Maas. Lessen Hoogheemraadschap van Rijnland: Vier vliegen in één klap. In het werkgebied van het Hoogheemraadschap van Rijnland ligt de Leendert de Boerspolder. Eeuwenlang werd dit eilandje in de Kagerplassen gebruikt voor de landbouw en was het omgeven door veendijken. In 2015 laten onderzoekers een veenkade gecontroleerd bezwijken om theorieën over de sterkte van veenkades te kunnen toetsen. De Leendert de Boerspolder wordt een nieuw natuurgebied en waterplas, die als opvang en reservoir van zoet water fungeert. Het waterschap slaat hiermee vier vliegen in één klap: voldoende zoet reservewater in droge tijden, minder onderhoudskosten voor de veendijk (die is niet meer nodig), nieuwe natuur én een schat aan informatie over de sterkte van veenkades. In de lessen ontdekken leerlingen wat de taken van het waterschap zijn, waarom de opslag van zoet water belangrijk is en wat het project Leendert de Boerspolder inhoudt. Aan de hand van dit praktijkvoorbeeld leren de leerlingen hoe het waterschap voorziet in voldoende, schoon en veilig water. Daarnaast voeren de leerlingen een dijkproef uit door zelf een dijk te maken en te testen tijdens de les.
10 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl 4. EEN NATUURFILM MAKEN De film biedt een mooie aanleiding om in te gaan op het maken van een natuurfilm. Van september tot november 2015 loopt er een speciale wedstrijd waarin het publiek wordt uitgedaagd een eigen deltaclipje te maken (zie kader). Ook tijdens de lessen kunt u aandacht besteden aan het filmproces. Bij elke les is een clipje waarbij de leerlingen mee kunnen kijken achter de schermen bij het maken van de film. Naar aanleiding van deze clipjes kunt u met de kinderen de volgende vragen bespreken: Welke uitdagingen zijn de mensen tegengekomen die de film hebben gemaakt? (Denk aan weersomstandigheden, dieren die zich niet/nauwelijks laten zien, dieren die een andere broedplek kiezen dan verwacht, waardoor camera voor niets is opgesteld). Lijkt het jou leuk om aan een natuurfilm mee te werken? Waarom? Welke eigenschappen moet je hebben? (Geduldig: je moet soms lang wachten, tegen eenzaamheid kunnen (filmers zaten tijdens de winter paar weken in de Biesbosch afgesloten van de rest van de wereld en ze zaten dan bijvoorbeeld 10 uur per dag in een schuilhut), nieuwsgierig, goed tegen spanning kunnen). Welke materialen heb je nodig voor het maken van deze film? (Verschillende soorten camera s bijvoorbeeld ook onderwatercamera s en camera s die je vanaf een afstand kunt besturen zodat de dieren er zo min mogelijk last van hebben. Cameramensen gingen zelf ook onderwater en hebben hiervoor ook speciale kleding nodig. Ook werd een lokeend ingezet om dieren uit de tent te lokken en werd een speciale uitkijktoren Delta Challenge Van september tot november 2015 kunnen de leerlingen meedoen aan een wedstrijd: de Delta Challenge. De makers van de film dagen iedereen uit om een eigen HOLLAND, Natuur in de Deltafilmpje te maken. Individueel, met de hele klas of met de hele school. In het filmclipje laten ze hun blik zien op de Hollandse Delta: Onderwater, op het land, vanuit de lucht, s nachts, overdag en onder alle weersomstandigheden. De lengte van het filmpje is maximaal 90 seconden. Deelnemers kunnen zich via het educatieve online platform inschrijven. De clips worden op de eigen youtube/vimeo pagina van de deelnemers geladen. Bij inschrijven op de online omgeving moet de link naar youtube/vimeo worden ingevuld. De inzendingen worden via de link op de site getoond. De populairste clips worden meegenomen in de montage van een speciale film. Looptijd van de Delta Challenge: 12 september t/m 15 november. Na 15 november maakt de deskundige jury ook een keuze uit de aangeleverde clips en gaat de montage van start. De makers van de geselecteerde clips ontvangen bericht en leveren vervolgens hun filmclipje in het juiste formaat aan bij EMS Films. In januari 2016 wordt een speciale vertoning georganiseerd in de bioscoop waarvoor in ieder geval alle makers van de gekozen clips worden uitgenodigd. Voorafgaand aan de vertoning wordt de beste clip en winnaar bekend gemaakt. De winnaar ontvangt de speciale Hansje Brinker Award.
11 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl gebouwd met uitzicht op het zeearendnest. Denk ook aan microfoons. De geluiden worden apart opgenomen. Sommige geluiden worden zelfs in de studio nagebootst bijvoorbeeld het breken van een tak). Werken natuurfilmers ook met een script? (Ja, de regisseur bedenkt van tevoren welk verhaal hij wil vertellen. Dit levert een lijst met gewenste scenes op. Soms lukt het niet om een bepaalde scene op te nemen. Dan moet de regisseur het verhaal aanpassen. Om het zogen van haasjes te kunnen filmen zijn er bijvoorbeeld maar een paar kansen). De cameramensen en de regisseur hebben veel met elkaar ge-whatsappt. Wat is het voordeel van appen tegenover bellen? (Appen kan geluidloos zodat de dieren niet schrikken). De filmers hebben veel samengewerkt met jagers, boeren en boswachters. Waarom? (Zij konden prima tips geven over hoe en waar je de dieren kunt vinden). Wat is er zo bijzonder aan de hoofdrolspelers, dieren in de film? Als je zelf een Nederlandse natuurfilm zou maken, wie zouden dan jouw hoofdrolspelers zijn? Zou je in andere landen andere hoofdrolspelers kiezen? Wie heeft er wel eens een zeearend, bever, haas, pimpernelblauwtje of stekelbaars in het wild gezien? TIP: LESMATERIAAL EYE Eye Filmmuseum heeft een stappenplan ontwikkeld over filmen met de klas (zie bijlage). Het materiaal staat ook op www.kijk-goed.nl. 5 PARTNERS Het educatieve platform is een samenwerking van onderstaande organisaties. Voor meer informatie verwijzen we naar de websites van de betreffende organisaties. EMS Films De afgelopen 25 jaar heeft EMS FILMS internationaal bekroonde documentaires voor bioscoopvertoning, televisie-uitzending en museumgebruik geproduceerd. Onze films en series vinden een loyaal publiek over de hele wereld. Het is onze missie uit te blinken, door ons publiek met liefde voor het vak gemaakte films te leveren, en onze klanten, het publiek en onszelf met respect te behandelen. Dit levert werk op dat de tand des tijds doorstaat. Podium Communiceren, beleven, leren. Dat staat bij Podium centraal. Onder de naam Podium voor Onderwijs ontwikkelen we educatief materiaal voor het onderwijs. Van online lesmateriaal tot games en apps, van voorschoolse educatie tot mbo. Meestal gaat het om maatschappelijke en actuele thema s. Altijd sluit het materiaal nauw aan op het curriculum, methodes en kerndoelen. Het materiaal is flexibel inzetbaar, zodat docenten er makkelijk mee aan de slag kunnen. Onze onderwijsspecialisten maken gebruik van verschillende werkvormen om zoveel mogelijk leerlingen en docenten aan te spreken. Het lesmateriaal is objectief, informerend, stimuleert meningsvorming en is in de meeste gevallen gratis.
12 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl Staatsbosbeheer Bij Staatsbosbeheer zien we het als een belangrijke maatschappelijke taak om jeugd en natuur met elkaar te verbinden. Dat doen we door kinderen te stimuleren in de natuur te komen spelen, ervaren en leren. Via speelbossen, gezinsactiviteiten, maar ook via educatieprogramma s voor basisscholen, brede scholen en buitenschoolse opvang. Als het aan ons ligt, gaan alle kinderen ten minste één keer met een boswachter op pad. Hun eigen beleving van de natuur staat daarbij centraal. Zo kunnen ze op hun eigen manier ervaren dat natuur en mensen bij elkaar horen. Unie van Waterschappen Nederland is gevormd door water en menskracht. Door de eeuwen heen is ons land zo aangepast dat het bestand is tegen de grillen van het water. De 23 waterschappen spelen een belangrijke rol bij het waterbeheer in Nederland. Door goed waterbeheer houden wij onze voeten droog, hebben wij schoon water en is er niet teveel, maar ook niet te weinig water. We bouwen en bedienen daarvoor gemalen (pompen), en rioolwaterzuiveringsinstallaties en bouwen en onderhouden dijken. We werken aan de beken en sloten in Nederland, zodat ze weer een natuurlijk uiterlijk en ecologisch gezond water hebben. Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat is de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu en werkt dagelijks aan een veilig, leefbaar en bereikbaar Nederland. We willen leven in een land dat beschermd is tegen overstromingen. Een land waar voldoende groen is, en voldoende en schoon water. En waar we vlot en veilig van A naar B kunnen. Daarvoor zetten de mensen van Rijkswaterstaat zich dagelijks in. Met ruim 200 jaar kennis van de inrichting van ons land weten ze dat dit meer is dan het technisch uitvoeren van projecten aan weg en water. Het gaat ook om de balans tussen de belangen: economie, milieu, woongenot. OERRR - Natuurmonumenten Wat is OERRR? In bomen klimmen, buiten ravotten op ontdekkingsreis in de tuin of op het schoolplein. Daar worden kinderen blij van. Dat is OERRR. OERRR is het jeugdprogramma van Natuurmonumenten dat alle kinderen van 0 tot 12 jaar zelf de natuur laat ontdekken. Kijk op OERRR.nl voor inspiratie en tips en activiteiten in de natuur. Wereld Natuur Fonds Het Wereld Natuur Fonds (WNF) zet zich sinds 1962 met succes in voor natuurbescherming over de hele wereld. Het WNF streeft ernaar de rijkdom aan dieren en planten op onze aarde te beschermen en werkt daarbij ook aan projecten in Nederland. Samen met anderen willen we een wereld tot stand brengen waarin de mens samen met de natuur in harmonie leeft. Het WNF vindt het belangrijk dat ook kinderen kennis maken met de prachtige natuur
13 Holland: natuur in de delta www.deltaindeklas.nl en wil hen de kans geven om zelf in actie te komen voor bedreigde dieren. Daarom is er, speciaal voor kinderen van 6 tot 12 jaar, een eigen jeugdclub: de WNF-Rangerclub. Voor meer informatie: www.rangerclub.nl. LandschappenNL In iedere provincie is een provinciaal Landschap dat zich inzet voor de bescherming en het behoud van landschap, natuur en erfgoed. LandschappenNL behartigt de belangen van de provinciale organisaties op nationaal niveau. LandschappenNL is een samenwerking van De12Landschappen en Landschapsbeheer Nederland. IVN IVN werkt aan een duurzame samenleving. Wij zijn ervan overtuigd dat we door mensen zelf in aanraking te brengen met de natuur, zij zich pas écht bewust worden van de waarde ervan. Daarom laten wij jong en oud de natuur van dichtbij beleven. Kijk voor meer informatie op: www.ivn.nl ARK ARK verlegt grenzen voor wilde natuur, met als resultaat robuuste natuurgebieden waar natuurlijke processen hun gang mogen gaan. Dat levert een grote rijkdom aan landschappen, planten en dieren op. Bovendien genereert die natuur inkomsten voor bijvoorbeeld recreatie, delfstoffenwinning en gezondheid. www.ark.eu COLOFON Concept en inhoudelijke ontwikkeling: Podium, Bureau voor Educatieve Communicatie bv, EMS FILMS, Staatsbosbeheer Website ontwikkeling en vormgeving: Doets Design Montage clips: Dolf de Haan Voice-over clips: Bart Jan Cune Presentatie clips: Arjan Postma Vormgeving werkbladen en handleiding: Nina Voordes en Lidewij Spitshuis Illustraties: ARK, Natuurontwikkeling: Jeroen Helmer Foto s: EMS FILMS, Edo van Uchelen en Frans Lemmens
Films maken met de klas: hoe pak je dat aan? Een eenvoudig stappenplan voor docenten om leerlingen hun eigen film te laten maken. Je wilt met de klas actief aan de slag met filmen. Hoe pak je dat aan en waar moet je aan denken? Dit stappenplan helpt je op weg. De meeste professionele films worden gemaakt door een team van mensen die ieder hun eigen taken en verantwoordelijkheden hebben. Ook in de klas ga je taken verdelen en gaan leerlingen in groepjes van 3 tot 5 leerlingen aan de slag. Het enige dat ze nodig hebben is opnameapparatuur zoals mobiele telefoons of digitale (video)camera s en computers voor het monteren. Voor elke stap kun je ongeveer een uur uittrekken. Uiteraard ben je vrij om minder tijd er voor te nemen of juist meer. Na het doorlopen van de stappen hebben de leerlingen zelf hun ideeën omgezet in een kant-en-klare- film. STAP 1 STORYBOARD MAKEN Bepaal van te voren hoe lang het filmpje moet worden. Verdeel de klas in groepjes. Laat de leerlingen samen een verhaal bedenken of uitkiezen dat ze willen verfilmen. Ook bij documentaire is het van belang dat je van tevoren bedenkt welk verhaal je wilt vertellen. Bij een natuurfilm levert dit bijvoorbeeld een lijst met gewenste scènes op. Lukt het niet om een bepaalde scène op te nemen, dan moet je het verhaal achteraf iets aanpassen. Elk groepje tekent aan de hand van een paar schetsen het verloop van hun verhaal als een stripverhaal (= storyboard). Laat ze bij het tekenen van het storyboard ook nadenken hoe ze hun verhaal in beeld willen brengen: wat moet close-up en wat van veraf gefilmd worden. Belangrijk: leerlingen hoeven geen goede tekenaars te zijn om een storyboard te kunnen maken. Het mogen hele eenvoudige schetsen zijn. Benodigdheden bij deze les: Lege vellen papier, potloden, gummen en puntenslijpers. STAP 2 DE VOORBEREIDING In deze fase wordt de hele film verder uitgewerkt en gepland. Zo worden bijvoorbeeld de acteurs gecast, locaties gespot, de sets opgebouwd en de kostuums op maat gemaakt. Ook wordt het storyboard verder uitgewerkt, mocht deze nog niet af zijn. Elk groepje verdeelt onderling de taken. Als het goed is hebben ze samen de taak van de scenarist en storyboardtekenaar op zich genomen. Wat over blijft is: - regisseur: die geeft aanwijzingen tijdens het filmen: welk shot gaat er opgenomen worden en hoe moet dit er uit zien? - producent: regelt de locaties, acteurs, rekwisieten en zorgt dat iedereen zich aan de planning houdt. - cameraman/vrouw: filmt en zorgt dat alle opnames er mooi op komen te staan en dat het geluid wordt opgenomen. - acteurs: spelen een rol uit het verhaal. Vraag als het nodig is je vrienden om ook een rol te spelen, als er meer rollen dan groepsleden zijn. - editor: monteert de film als alles gefilmd is.
Niet altijd zijn alle functies nodig en bij kleinere groepjes zijn functies te combineren (cameraman en editor bijvoorbeeld). Bij het monteren kunnen de anderen meekijken en -denken over de volgorde van de shots. Belangrijk is mee te geven dat het resultaat van een film valt of staat bij een goede voorbereiding en vooral een goede samenwerking. STAP 3 - HET FILMEN De leerlingen gaan aan de slag om alle shots op te nemen. In het geval van een animatie kan dit misschien in de klas, anderen gaan met een camera op pad. Je kan er ook voor kiezen om leerlingen, als ze erg ambitieus zijn, buiten schooltijd extra te laten filmen. Benodigdheden bij deze les: Per groepje een camera met ingebouwde microfoon (soms aanwezig op school, misschien dat anders elk groepje via vrienden/ouders een camera kan regelen). Een goed alternatief is een mobieltje. Let op dat ze horizontaal filmen en niet verticaal! STAP 4 - MONTEREN Tijdens de montage worden de beste opnames op volgorde gelegd en aan elkaar geplakt. In deze fase wordt het tempo van de film bepaald. Neem je de tijd om iets te laten zien of volgen de scenes elkaar snel op. Het toevoegen van special effects, geluid en muziek geven de film een bepaalde sfeer. In de montage worden ook titel/aftiteling toegevoegd. Benodigdheden voor deze les: Per groepje een laptop/mac/pc met gratis montagesoftware Windows Movie Maker of Apple imovie. Deze programma s staan standaard geïnstalleerd. De basis is snel onder de knie te krijgen. Het helpt natuurlijk wel als de editor in het groepje al bekend is met dit soort programma s. Als dat niet zo is, dan kost het waarschijnlijk meer dan 1 uur. Nederlandstalige handleiding bij Windows Movie Maker Nederlandstalige handleiding bij Apple imovie STAP 5 FILMVERTONING In de laatste les worden de films klassikaal bekeken. Vraag naar de keuzes voor de inhoud en vorm en vergelijk de verschillende uitwerkingen. Op deze manier wordt goed duidelijk hoe divers de resultaten zijn. Als je de mogelijkheid daarvoor hebt is het natuurlijk heel leuk om de films ook aan anderen te laten zien. Laat leerlingen entreebewijzen, posters of flyers maken om iedereen uit te nodigen voor de première. Je kunt het nog groter aanpakken door de films op internet te zetten, op te sturen naar een festival voor korte films of in te zenden voor bepaalde filmwedstrijden. MEER WETEN? Vele docenten zijn je voor gegaan in het maken van films met leerlingen. Wil je hun ervaringen lezen of tips krijgen. Kijk dan op: www.filmdocenten.nl. Wil je je leerlingen spelenderwijs laten ontdekken wat er bij het maken van een film komt kijken? Avonturen in het donker is een lesmethode over film voor groep 3 t/m 8 van het basisonderwijs. Deze methode is gratis te bestellen via Eye en kan bij elke film die in de klas wordt bekeken worden ingezet. Het voortgezet onderwijs kijkt op www.moviezone.nl/educatie.