docentenhandleiding de nieuwe wildernis
|
|
- Bram de Veen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 docentenhandleiding de nieuwe wildernis INLEIDING De spectaculaire natuurfilm De Nieuwe Wildernis gaat over een jaar in het bijzondere natuurgebied de Oostvaardersplassen. Dit gebied staat model voor de nieuwe visie op natuurontwikkeling en natuurbeheer in Nederland: laat de natuur het ritme bepalen. De film richt zich op de cyclus van het leven en de samenhang van alle natuurlijke processen. De Oostvaardersplassen vormen het toneel voor de film, de beelden en processen laten zich echter moeiteloos vertalen naar wilde natuurgebieden die in heel Nederland zijn te vinden. Inhoudelijke partners: De film vormde een unieke aanleiding voor de ontwikkeling van landelijk educatief lesmateriaal voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs. Filmmaatschappij EMS, Podium Bureau voor Educatieve Communicatie bv en Staatsbosbeheer hebben de handen ineengeslagen om het lesmateriaal te ontwikkelen. Waarom? Omdat we graag willen dat de leerlingen zich, net als wij, over de natuur verwonderen. De natuurbeelden bieden pure schoonheid, maar ook dramatiek en echte wildernis. In de toekomst zullen aanvullende educatieve middelen verschijnen, ook voor andere doelgroepen. De site is het startpunt van het lesmateriaal. Speciaal voor het onderwijs gemaakte clips vormen de basis van de site. Met de clips en de bijbehorende werkbladen breiden de leerlingen hun kennis uit over de samenhang, variëteit en dynamiek van de natuur. Sponsoren: In deze handleiding vindt u achtergrondinformatie over de film, over nieuwe wildernis in Nederland en over het lespakket. De lesbeschrijvingen en werkbladen van de introductieles en themalessen staan op de site. De themalessen behandelen onderwerpen als ecosystemen, leefgebied, partner zoeken, voortplanting, voedselstrategie, samenwerking en tegenwerking. De lessen vormen een uitstekende aanleiding om naar de film te gaan en ook om met uw leerlingen naar buiten te gaan en de leerlingen de wilde natuur aan den lijve te laten beleven en ervaren. Wij hopen dat u zich met uw klas verwondert over het natuurschoon in Nederland en wensen u veel plezier met het lesmateriaal! Ton Okkerse, Producent De Nieuwe Wildernis Ton Koerselman, Directeur Podium Bureau voor Educatieve Communicatie bv Debbie Kamphuis, Directeur Strategie en externe betrekkingen Staatsbosbeheer
2 2 1. DE NIEUWE WILDERNIS: DE FILM Midden in één van de meest dichtbevolkte gebieden van Europa, in een land waarin bijna iedere vierkante meter door de mens is vormgegeven, bevinden zich de Oostvaardersplassen. Dit natuurgebied van 6000 hectare groot ligt op minder dan 35 kilometer van Amsterdam en is uniek voor Europa. Niet voor niets draagt het de bijnaam Serengeti in de polder. Waarom uniek? Omdat het gebied op een bijzonder manier wordt beheerd: de natuur mag bijna volledig haar gang gaan. Al 44 jaar. Het resultaat is een ongerept stuk wildernis in de Flevopolder. Wildernis met een ongekende biodiversiteit. Voor de meeste mensen is deze natuurrijkdom onbekend terrein, het gebied is namelijk voor het grootste deel ontoegankelijk voor het publiek. EMS FILMS heeft als eerste exclusief toestemming gekregen om alle seizoenen in de Oostvaardersplassen in beeld te brengen en deze ongelooflijk rijke en dynamische natuur voor het publiek te ontsluiten. In De Nieuwe Wildernis is de natuur zelf aan het woord. De film legt de ziel van het bloeiende wetland bloot en laat de samenhang en variëteit binnen het ecosysteem zien. De Nieuwe Wildernis omvat de cyclus van geboorte tot sterven en gaat over overleven in barre tijden, over eten en gegeten worden, over camouflage en andere overlevingstechnieken en toont emotionele momenten van bijzondere dieren. Een aantal dieren heeft een hoofdrol en wordt gedurende langere tijd gevolgd, zoals de grauwe gans, het konikpaard en de vos. Het beschikbare materiaal is niet alleen in de bioscoopfilm De Nieuwe Wildernis verwerkt. Ook verschijnt er een documentaire waarin de filosofische band tussen mens en natuur centraal staat. De VARA zendt een aantal thema-uitzendingen uit en het schooltvprogramma Nieuws uit de natuur besteedt aandacht aan de film. Actuele informatie over de film en aan de film verwante activiteiten vindt u op 2. DE NIEUWE WILDERNIS: BIJZONDERE NATUURGEBIEDEN De Oostvaardersplassen is een van de tien nieuwe wildernisgebieden in beheer van Staatsbosbeheer. Met nieuwe wildernis worden gebieden aangeduid die eerst (deels) opnieuw werden ingericht door de mens, maar daarna worden gevormd door de natuur zelf. Er is in eerste instantie dus wel sprake geweest van een plan en eerste inrichting. Daarna krijgt de natuur de vrije ruimte om zich te ontwikkelen. De nieuwe wildernisgebieden maken het mogelijk te ontdekken hoe dieren en planten zich gedragen zonder bemoeienis van de mens. Overstromen, dichtgroeien met bossen of het groeien van veen horen hier ook bij. Is er dan helemaal geen sprake meer van invloed van de mens? Jawel, de natuur mag zoveel mogelijk haar gang gaan, maar soms helpt Staatsbosbeheer de natuurlijke processen op gang. In de Oostvaardersplassen heeft Staatsbosbeheer bijvoorbeeld Heckrunderen, edelherten en konikpaarden uitgezet om het gebied te begrazen zodat het niet dicht groeit met bos. Het zijn grazers die ook oorspronkelijk de gebieden openhielden en het ecosysteem compleet maken. Het gebied de Oostvaardersplassen was, na de drooglegging van dit deel van Flevoland, oorspronkelijk bedoeld als industrieterrein maar het gebied lag laag en was te nat. De natuur greep haar kans. Er groeide riet en er streken naast ganzen allerlei andere vogels neer. Al snel ontwikkelde het gebied zich tot een bijzonder natuurgebied. De nieuwe wildernisgebieden zijn nooit af. Het verloop van de gebieden is onvoorspelbaar. Dat maakt het juist zo spannend voor biologen. Zo is al ontdekt dat soorten flexibeler zijn als het gaat om de wensen voor hun leefomgeving dan altijd werd gedacht. Edelherten bijvoorbeeld, waarvan werd gedacht dat ze in bos moeten leven, blijken ook prima te kunnen leven in moerasgebied.
3 3 Behalve de Oostvaardersplassen beheert Staatsbosbeheer nog negen andere wildernisgebieden. Dat zijn het Lauwersmeer, Hart van Drenthe, Midden-Veluwe, Gelderse Poort, Rivierpark Maasvallei, Biesbosch, Waddenzee, Drents Friese Wold en de Maashorst. Staatsbosbeheer stimuleert mensen om in deze gebieden de wildernis zelf te beleven. Op de speciale site van Staatsbosbeheer over de 10 wildernisgebieden kunt u de verschillende excursiemogelijkheden bekijken: Kijk op 3. DE NIEUWE WILDERNIS: EDUCATIEF PAKKET Doelgroepen Het lesmateriaal is ontwikkeld voor leerlingen uit groep 6,7 en 8. Via de leerlingen worden ook de ouders en overige gezinsleden bereikt. Differentiatie Alle opdrachten zijn zo opgezet dat u deze makkelijk kunt aanpassen aan het niveau en de gewenste werkwijze van uw groep. Zo kunt u eenvoudig variëren in de mate van begeleiding. Bij leerlingen uit groep 6 kunt u bijvoorbeeld eventuele knelpunten bij het uitvoeren van de (onderzoeks)opdrachten eerst klassikaal bespreken, terwijl leerlingen uit groep 8 direct zelfstandig aan de slag kunnen. Doelstellingen Het lesmateriaal heeft de volgende doelstellingen: De leerlingen: breiden hun kennis uit over de kringloop van de natuur (geboren worden, aanpassen, overleven, voortplanten en sterven) in Nederland; breiden hun kennis uit over de samenhang en variëteit binnen een ecologisch systeem; leren gericht te kijken naar de natuur door foto-opdrachten; verwonderen zich over de natuur dichtbij huis in eigen land. Met deze doelstellingen sluit het lesmateriaal inhoudelijk aan bij het vak wereldoriëntatie, met name natuuronderwijs. Er wordt gewerkt aan kerndoelen van het domein Oriëntatie op jezelf en de wereld (zie kader). Aansluiting bij methoden en actualiteit U kunt de lessen zowel ter vervanging als ter aanvulling op een les uit uw methode gebruiken. Wanneer het in de methode bijvoorbeeld gaat over het zoeken van een partner, kunt u de les Ben ik in beeld? gebruiken in plaats van de methodeles of als extra verdieping bij de methodeles. De methode kan dus een aanleiding zijn voor een nieuwe wildernisles. Daarnaast bieden de wildernislessen ook diverse mogelijkheden om aan te sluiten op de actualiteit. Dit vergroot de betrokkenheid van de leerlingen. Ook ervaren de leerlingen zo de relevantie van het vak natuuronderwijs. De aansluiting op de actualiteit kan bijvoorbeeld zitten in: Relevante kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld Mens en samenleving Kerndoel 39: De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Natuur en samenleving Kerndoel 40: De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. Kerndoel 41: De leerlingen leren over bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen.
4 4 Webcams: Door de (archief) webcambeelden kunnen leerlingen vanuit huis of vanuit het klaslokaal de dagelijkse gang van zaken volgen in enkele wildernisgebieden. Deze beelden kunnen aanleiding zijn voor een bepaalde les, bijvoorbeeld wanneer er op de beelden sprake is van de geboorte van een dier, kunt u de les over geboorte uitvoeren; Weersomstandigheden: Wanneer het bijvoorbeeld extreem winterweer is of juist warm kunt u lessen uitvoeren waarin extra aandacht is voor het aanpassen van de dieren aan de weersomstandigheden (Bijvoorbeeld de les Doorbijten). Actuele discussie: Over de Oostvaardersplassen en andere plekken in Nederland woedt al jaren discussie. In hoeverre moet de natuur vrij spel krijgen in dit door mensen nog nauwelijks aangetaste natuurgebied? Is bijvoeren nodig of een inbreuk op de natuurlijke gang van zaken? Wanneer deze discussie actueel is, kunt u met het lespakket laten zien welke overwegingen een rol spelen (zie kader hiernaast). Natuur in de buurt Elke les bevat een onderzoeksopdracht. Deze opdrachten nodigen de leerlingen uit om zelf op onderzoek te gaan in de natuur in de buurt. Bijvoorbeeld in het grasveldje om de hoek, het stukje groen op het schoolplein of de eigen achtertuin van de leerlingen. Bij de onderzoeksopdrachten hoort ook altijd een foto-opdracht. Met het uitgebreide zoeksysteem van GroenGelinkt in het docentendeel kunt u altijd op zoek naar aanvullende lessuggesties en natuurexcursies bij u in de buurt. Ook de site van Staatsbosbeheer biedt volop inspiratie voor aanvullende activiteiten. Over GroenGelinkt Er is in Nederland een groot aanbod van natuur- en duurzaamheidseducatie. Dit is grofweg te verdelen in drie vormen: lespakketten, activiteiten en locaties. GroenGelinkt is een informatiesysteem voor het zoeken en vinden van natuuren milieu-educatie in Nederland. Met het zoeksysteem kunt u het aanbod onder andere selecteren op thema, doelgroep, regio en kwaliteit. Meer informatie over GroenGelinkt is te vinden op Bezoek film Het lespakket krijgt nog meer waarde, als u met uw groep de film De Nieuwe Wildernis kunt bekijken. In sommige plaatsen maken lokale ondernemers of de gemeente het voor scholen mogelijk om tegen een gereduceerd tarief de film te bezoeken. Informeer bij uw plaatselijke bioscoop naar de mogelijkheden. Ook wanneer de film niet meer in het reguliere filmprogramma wordt aangeboden, zullen er speciale vertoningen voor het onderwijs worden georganiseerd. Gebruik computers Bij elke les horen clips die de inhoudelijke basis vormen van de les. De clips vindt u op de site Voor het klassikaal bekijken van de clipjes heeft u een groot scherm met internetverbinding nodig, bijvoorbeeld een digitaal schoolbord of een beamer. Bij het maken van de Winters dilemma Elke winter is het raak in de Oostvaardersplassen. Zodra het flink gaat vriezen, protesteren mensen tegen de manier waarop dieren hier leven. Er wordt vaak geroepen dat de dieren bijgevoerd moeten worden. Maar dat werkt juist averechts. De zwakkere dieren - die geholpen zouden zijn met het extra voer - worden door soortgenoten weggejaagd bij het extra eten. Alleen als er heel veel bijgevoerd zou worden, krijgen ook deze dieren hun deel. Maar dan ontstaat een nieuw probleem. Niet alleen de sterkste dieren overleven de winter, maar alle dieren. Dat verstoort de natuurlijke selectie. Het aantal dieren stijgt dan uit boven de draagkracht van het gebied. De sterke dieren krijgen in het voorjaar jongen, maar de zwakkere ook. Het gevolg: het jaar erop zijn er nog meer dieren en is er een nog groter voedseltekort. Het probleem van verzwakte, hongerige dieren verergert daardoor. Preventief ingrijpen vinden de beheerders van de Oostvaardersplassen ook geen goed idee. Hoe kan een jager in de herfst de sterke dieren van een zwakkere onderscheiden? Dan is er tenslotte nog genoeg te eten voor alle dieren. De jagers schieten dan vaak jonge dieren en drachtige vrouwtjes om de aantallen te drukken, maar dit verstoort de natuurlijke selectie enorm. In de wintermaanden gaan de beheerders van de Oostvaarderplassen nu dagelijks op pad. Als ze een dier zien dat het echt niet redt, dan schieten ze het om groter lijden te voorkomen. Ze grijpen alleen tijdens en na de winter in. Op deze manier ontstaat er een duurzame, sterke populatie in het gebied.
5 5 opdrachten op het werkblad is het de bedoeling dat de leerlingen in kleine groepjes achter de computer de benodigde clipjes bekijken. Wanneer dit niet haalbaar is, kunt u ook eerst gezamenlijk de diverse clips bekijken. Website De lesmaterialen zijn gratis beschikbaar op In het kader vindt u een beschrijving van de onderdelen van de site. ONDERDELEN SITE Clips Een belangrijk onderdeel van de site is een grote databank met korte clips. De clips vormen de basis van de negen lessen. U en uw leerlingen kunnen dankzij een handig zoeksysteem ook zelf op zoek naar aanvullende clips. Bijvoorbeeld wanneer u clips zoekt bij een les uit uw methode, wanneer een leerling beeld zoekt voor een spreekbeurt of wanneer u nog meer clips wilt bekijken over het thema van de les. Nieuws Hier vindt u actuele informatie zoals webcambeelden en interessante nieuwsfeiten. Live! Volg de natuur met (continue) webcambeelden. Op verschillende tijdstippen in het jaar en op diverse wildernislocaties zullen webcams worden geplaatst. Ook staat hier een archief met interessante momenten van de webcams. Docenten Het docentendeel bestaat uit de volgende onderdelen: Algemene handleiding; Per les de lesbeschrijving, werkblad en link naar benodigde clips en foto s; Natuurexcursies: overzicht van diverse partijen die natuurexcursies aanbieden. Ook kunt u hier met behulp van de zoekmachine van GroenGelinkt zelf uitgebreid zoeken naar excursies en andere activiteiten. Zoom in Via google maps kunt u inzoomen op wildernisgebieden bij u in de buurt. Daarnaast bevat de kaart onder andere de locaties van de diverse webcams en enkele hotspots in de Oostvaardersplassen. Aan de slag Voor de leerlingen staan hier per les de foto s en clips. Partners Informatie over de partners van de film en de educatieve site. Docenten Voor dit gedeelte heeft u inloggegevens nodig. Deze kunt u gratis opvragen door u eenmalig te registreren. Colofon
6 6 4. OPBOUW LESPAKKET Het lespakket bestaat uit een introductieles en acht themalessen. Bij elke les hoort een beschrijving voor de docent, een werkblad met opdrachten en een onderzoeksopdracht. Bij de onderzoeksopdrachten analyseren de leerlingen een natuurlijk proces of verschijnsel bij natuur om de hoek. U bepaalt zelf of u de onderzoeksopdracht tijdens de les uitvoert of dat u de opdracht als huiswerkopdracht meegeeft. De lessen, zonder onderzoeksopdracht, duren 50 minuten. Wanneer u uitgebreider aandacht wilt besteden aan de onderzoeksopdrachten zal dit meer zijn. U kunt zelf kiezen hoeveel lessen u wilt uitvoeren. In onderstaand schema ziet u de inhoud van de lessen. Bij de lesbeschrijvingen staat bij welk seizoen het lesonderwerp past. Zo kunt u gedurende het jaar op verschillende momenten een Nieuwe Wildernisles doen. Het is ook goed mogelijk om alle lessen achter elkaar uit te voeren, bijvoorbeeld tijdens een projectweek. De seizoenen zijn niet het leidende thema in de lessen. Les Onderwerpen Introductieles: Nieuwe Wildernis, ecosystemen, konikpaard, vos, grauwe gans Alles hangt samen Leefgebied, ecosysteem, Hoe werkt een ecosysteem? populatiedynamiek, territorium Ben ik in beeld? Voortplanting, balts, partnerkeuze en band Voortplanting, paring, nestbouw, broeden, Uitzitten geboorte en draagtijd Groot worden Voortplanting, op weg naar volwassenheid Kuddedieren Sociale structuur, communicatie, hiërarchie Eten en gegeten worden Voedselstrategie, jagers, jachttechnieken Voedselweb, samenwerken Door dik en dun (actief/passief), tegenwerken (actief/passief) Dieetverandering, voedsel- Doorbijten reserves, overwinteren, migratie Lesopbouw: Introductie Duur: 15 minuten Bekijk met de klas het introductieclipje. De filmclips staan per les op De clips duren gemiddeld 1 minuut. Voer naar aanleiding van het filmpje een inleidend gesprek over het themaonderwerp. Bij de beschrijvingen van de themalessen vindt u voorbeeldvragen. Verwerking Duur: 25 minuten Bij elke les hoort een werkblad. De opdrachten hierop verwijzen naar de clips. U kunt de werkbladen printen en kopiëren voor verwerking in de klas of thuis. Leerlingen kunnen de clips zelfstandig in de klas of thuis als huiswerk bekijken. De antwoorden vindt u bij de beschrijving van de themalessen. Afsluiting Duur: 10 minuten Bespreek de opdrachten en eventueel de onderzoeksopdracht in de buurt. Onderzoeksopdracht Duur: divers Aansluitend op het werkblad vindt u een aanvullende onderzoeksopdracht die de leerlingen kunnen uitvoeren in de natuur in de buurt. U bepaalt zelf of u dit onder schooltijd wilt doen of dat u deze opdracht als huiswerkopdracht mee geeft. Aanvullende lessuggesties Verwijzing naar het uitgebreide zoeksysteem in het docentendeel en de site nieuwewildernis.
INHOUD THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / DOCENTENHANDLEIDING - BLAD 1 1 INLEIDING 2
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / DOCENTENHANDLEIDING - BLAD 1 INHOUD 1 INLEIDING 2 2 THIS IS HOLLAND: EEN EDUCATIEF PAKKET 3 Doelstellingen 3 Doelgroepen 4 Inzet van de lessen 4 Aansluiting bij methoden en
Nadere informatiedoorbijten WERKBLAD 1. DIEETWENSEN 2. VETMESTEN EN AFVALLEN
WERKLD 1 doorbijten Naam: Groep: 1. DIEETWENSEN ekijk de clip Een ander dieet ja of nee? In het clipje zie je twee vogels, het baardmannetje en de ijsvogel. Vul de tabel in. Vogel Eet in de zomer Eet in
Nadere informatieDe grote grazers van de Oostvaardersplassen
Nuances in discussie vol emotie Boven: luchtopname van een kudde koniks Rechts: edelherten in de sneeuw De grote grazers van de Oostvaardersplassen Een internationale adviescommissie onderzocht hoe het
Nadere informatieIntroductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Handleiding leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen
Handleiding leerkracht Vogels in de klas Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les
Nadere informatiebijlage natuuractiviteiten
DE NIEUWE WILDERNIS 1 bijlage natuuractiviteiten In deze bijlage vindt u diverse excursies en lesmaterialen die inhoudelijk aansluiten bij het lespakket De Nieuwe Wildernis. Via de zoekmachine in het docentendeel
Nadere informatiePresentatie Peet van de Wiel & Ignas van Schaick
Presentatie Peet van de Wiel & Ignas van Schaick Peet van de Wiel (Podium) Ignas van Schaick (EMS FILMS) Trailer De Nieuwe Wildernis De Nieuwe Wildernis, het merk De waarde en de impact van het medium
Nadere informatieLesbrief online gastles. Een bek vol tanden. Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8
Lesbrief online gastles Een bek vol tanden Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8 Inhoud lesbrief 1. Introductieles 2. Beschrijving uitzending Online gastles 3. Afsluiting
Nadere informatieLESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES
LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES Inhoud In de introductieles gaat u met de leerlingen aan de slag met het thema duurzaam en eerlijk eten. Samen met de leerlingen bekijkt u drie filmpjes die uitleggen
Nadere informatieMigratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding
Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl
Nadere informatieVoedselweb van strand en zee
Spel Doel: Materialen: Groepsgrootte: Duur: De leerlingen leren dat verschillende zeedieren en planten van elkaar afhankelijk zijn, doordat ze elkaar eten. Alle dieren en planten zijn met elkaar verbonden,
Nadere informatieVan ei tot vogel. Rekenen met eieren. Vogels in de klas. groep 5-6. Leerkracht. Lesduur: Inhoud in het kort. Leerdoelen: Lesdoelen: Materiaal
Van ei tot vogel Rekenen met eieren Inhoud in het kort Leerlingen gebruiken een tabel met gegevens over de broedperiode van vogels (broedduur, verzorging van jongen, enz.). Ze maken zelf een tabel en berekenen
Nadere informatieInleiding Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Opbouw van de lescyclus Doelstellingen...
1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Relatieschema... 4 3. Opzet van de lescyclus... 5 3.1. Opbouw van de lescyclus... 5 3.2. Doelstellingen... 5 4. Relatie met de kerndoelen & natuurmethoden...
Nadere informatieVan ei tot vogel. Rekenen met eieren. Vogels in de klas. groep 7-8. Leerkracht. Lesduur: Inhoud in het kort. Leerdoelen: Lesdoelen: Materiaal
Van ei tot vogel Rekenen met eieren Inhoud in het kort Leerlingen gebruiken een tabel met gegevens over de broedperiode van vogels (broedduur, verzorging van jongen, enz.). Ze maken zelf een diagram, berekenen
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 3 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 3 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: INDUSTRIALISATIE (1801 TOT 1940) DE INPOLDERING VAN HET HAARLEMMERMEER Bekijk de video Industriële Revolutie nogmaals. 1 Waarom kreeg het Haarlemmermeer
Nadere informatieHANDLEIDING EDUCATIEPROGRAMMA
EDUCATIEPROGRAMMA 2 INLEIDING SOS Dolfijn is een expertise- en opvangcentrum voor walvisachtigen in We verzorgen noodhulp en opvang en zetten ons ook in voor de bescherming van deze dieren in de Noordzee,
Nadere informatieHandleiding voor de digitale les Internet in 2025 Kinderen tekenen de toekomst
Handleiding voor de digitale les Internet in 2025 Kinderen tekenen de toekomst Een digitale les voor groep 6, 7 en 8 van het primair onderwijs waarbij leerlingen nadenken over innovatieve toepassingen
Nadere informatieDe Grote Plantenjacht
In deze brochure vind je de belangrijkste informatie over de vijf lessen van het lespakket. Word je hier enthousiast van? Meld je dan aan voor De Grote Plantenjacht via www.eco-schools.nl/de-grote-plantenjacht.
Nadere informatieWelzijn grote grazers Oostvaardersplassen
15 januari 2015 Welzijn grote grazers De KNMvD is van mening dat de samenleving een morele verantwoordelijkheid heeft voor het welzijn van dieren die worden gebruikt bij een door de mens gewenste ontwikkeling
Nadere informatieMEDIALOGICA Oostvaardersplassen
MEDIALOGICA Oostvaardersplassen DOCENTENHANDLEIDING Leeftijd: 13-15 jaar, 16-18 jaar Geschikt voor: vmbo, havo en vwo (onderbouw en bovenbouw) Vakgebied en kerndoelen: Deze les vindt aansluiting bij de
Nadere informatieBodyclap. Make the Music with your body
Bodyclap Make the Music with your body 1 Colofon Inhoud en samenstelling Patrick Couwenberg van 4XM www.workshopstartpagina.nl info@workshopstartpagina.nl 2 Bodyclap Inleiding In deze leuke en stoere workshop
Nadere informatieHandleiding Echt gebeurd!
Handleiding Echt gebeurd! Inhoud 1. Introductie Pag. 1 2. Echt gebeurd! lessen Pag. 1 3. Kerndoelen Pag. 2 4. Excursies, lezingen en workshops Pag. 3 5. De website Pag. 4 7. Pag. 5 1. Introductie Welkom
Nadere informatieActuele tips over bijzondere films & gratis lesmateriaal
Voortgezet onderwijs MOVIEZONE WAAR ALLES OM FILM DRAAIT Actuele tips over bijzondere films & gratis lesmateriaal MOVIEZONE WAAR ALLES OM FILM DRAAIT moviezone.nl/educatie MovieZone met de klas Moviezone.nl
Nadere informatieWilderniservaring in ruige natuur dichtbij huis
Wilderniservaring in ruige natuur dichtbij huis Scharrelen, genieten, ontdekken, verwonderen, betrokkenheid JEUGDPROJECTEN Nu scharrelen, genieten en verwonderen, straks meer betrokkenheid voor natuur
Nadere informatie04 Communicatie met de scholen
Inhoudsopgave 01 02 03 Doelgroep & doelstellingen Het idee Wat wordt er gemaakt? 04 Communicatie met de scholen 2 Introductie Kerndoel 40: De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten
Nadere informatieDocentenhandleiding Digitale les Studiekeuze123
Docentenhandleiding Digitale les Studiekeuze Elk jaar staan veel scholieren voor een belangrijke keuze in hun leven: welke studie ga ik volgen als ik mijn diploma straks op zak heb? Dit lespakket is ontwikkeld
Nadere informatieDigitaal DJ-en. Scratch and mix the beat!
Digitaal DJ-en Scratch and mix the beat! 1 Colofon Inhoud en samenstelling Patrick Couwenberg van 4XM www.workshopstartpagina.nl info@workshopstartpagina.nl 2 Digitaal DJ-en Inleiding Mixen is een DJ techniek
Nadere informatieLesbrief Evolutiespel slakken. Doelgroep: Groep 5 t/m 8. Leerstofgebied: Wereldoriëntatie. Werkvorm: Klassikaal. Duur: ± 15 minuten
Lesbrief Evolutiespel slakken Doelgroep: Groep 5 t/m 8 Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Klassikaal Duur: ± 15 minuten Doel van de opdracht: Kinderen leren hoe dieren zich aanpassen aan hun omgeving.
Nadere informatieIntroductieles. Vogels in de klas. groep 7/8. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen
Leerkracht Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 7-8 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les activeren de leerlingen hun
Nadere informatieHandleiding docent De koe in de kringloop
De koe in de kringloop Inleiding Via de lessen van Boerderijeducatie Gooi en Vechtstreek worden leerlingen uitgenodigd kennis te maken met een boerderij in de Gooi en Vechtstreek. Er zijn totaal 15 deelnemende
Nadere informatieAnders voeren. Les b r i e f
Anders voeren Les b r i e f Uitgave: Amsterdams NME Centrum Anders voeren Les b r i e f Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam en het Amsterdams NME Centrum met ondersteuning
Nadere informatieUTRECHT AAN ZEE: Hoe houd jij droge voeten? Docentenhandleiding
UTRECHT AAN ZEE: Hoe houd jij droge voeten? Docentenhandleiding DOCENTENHANDLEIDING UTRECHT AAN ZEE: HOE HOUD JIJ DROGE VOETEN? 2 April 2011 Utrecht aan Zee: hoe houd jij droge voeten? is ontwikkeld door
Nadere informatieAnders voeren. lesbrief
Anders voeren lesbrief Uitgave: ANMEC Anders voeren Lesbrief Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam en ANMEC. Redactie/layout: Mirella Vierveijzer, Jolanda van der Heijden
Nadere informatieLesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel
Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Doelgroep: Groep 6 t/m 8 Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Groepjes Duur: ± 30 minuten Doel van de opdracht: Leerlingen leren wat het favoriete voedsel
Nadere informatieDagtocht Oostvaardersplassen
Dagtocht Oostvaardersplassen 19 juni 2016 Biodiversiteit Op 19 juni vertrokken we met zijn dertienen om 07:45 uur richting Oostvaardersplassen. Het is een kleine twee uur rijden en kwamen dus op tijd aan
Nadere informatieZeker weten?! Docentenhandleiding. Lesmateriaal 1-2 havo/vwo. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO
Docentenhandleiding Lesmateriaal 1-2 havo/vwo Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod,
Nadere informatieDELTA IN DE KLAS DOCENTENHANDLEIDING INLEIDING
DELTA IN DE KLAS INLEIDING In 2013 heeft EMS FILMS met de natuurfilm De Nieuwe Wildernis filmgeschiedenis geschreven. Nederland viel massaal voor de spectaculaire natuurbeelden uit eigen land. Meer dan
Nadere informatieC5basis)201452015) Discipline:*muziek*/*dans* Thema:)GEZONDHEID))))))))))))) Gr)152:)Museum)voor)Religieuze)Kunst)
Ondersteunend)educatief)materiaal))voor)de)groepen)758)behorende)bij):) C5basis)201452015) Discipline:*muziek*/*dans* Thema:)GEZONDHEID))))))))))))) Gr)152:)Museum)voor)Religieuze)Kunst) ) Gr)354:)Markant)Uden)i.s.m.)Jelle)Douma)
Nadere informatieVoedselweb en voedselketen vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73586
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 06 April 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73586 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieMigratie. Ik vertrek - Zij vertrokken VMBO 2. docentenhandleiding
Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken VMBO 2 docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl
Nadere informatieStruinen door De Stille Kern
58 Horsterwold Struinen door De Stille Kern Een 900 hectare groot natuurgebied waar natuurlijke processen volop de ruimte krijgen. Het gebied wordt begraasd door een kudde konikpaarden, die zorgen voor
Nadere informatieAanbod NME voorjaar 2014
Aanbod NME voorjaar 2014 Natuur- en milieueducatie (NME) Heemtuin Muntendam biedt een aanvulling op het reguliere schoolprogramma. We richten ons in de lessen vooral op zaken die in de klas minder snel
Nadere informatieALGEMENE HANDLEIDING GROEN & GELD
ALGEMENE HANDLEIDING GROEN & GELD 1. INLEIDING Groen & Geld Groen & Geld is een lespakket voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. Met behulp van het lespakket Groen & Geld leggen de leerlingen,
Nadere informatieDe Oostvaardersplassen is een beschermd natuurgebied waarover de
Wetgeving Nooit meer honger op de Oostvaardersplassen De Oostvaardersplassen is een beschermd natuurgebied waarover de emoties inmiddels hoog oplopen. Door een strenge winter ontstond er in 2017 opnieuw
Nadere informatieRuig land. De Oostvaardersplassen: lekker wild maar vlak bij de stad
Ruig land De Oostvaardersplassen: lekker wild maar vlak bij de stad Ingeklemd tussen Lelystad en Almere ligt een ruig, ongerept gebied waar de natuur volledig de baas is. In de Oostvaardersplassen leven
Nadere informatieHandleiding Leskist bomen groep 7/8
Handleiding Leskist bomen groep 7/8 Inhoud pagina Inleiding 3 1. Doelgroep 4 2. Doelstelling 4 3. Relatie met kerndoelen en natuurmethoden 4 3.1. Kerndoelen 4 3.2. Natuurmethoden 4 4. Het aanbieden van
Nadere informatieEnquête 'De Nieuwe Wildernis' van de Oostvaardersplassen. Inhoudsopgave. 1 Algemeen...1
Inhoudsopgave 1...1 2 Vragenlijst...2 1 Wat zie je als oplossing voor de sterfte van de grote grazers tijdens de winter?...2 2 Wat moet er gebeuren op de lange termijn?...3 3 Hoeveel hectare denk je dat
Nadere informatieInhoud Inleiding Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Algemeen doel van de lescyclus...
Inhoudsopgave Inhoud Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Relatieschema... 4 3. Opzet van de lescyclus... 5 3.1. Algemeen doel van de lescyclus... 5 3.2. De doelstellingen... 5 4. Relatie met de kerndoelen...
Nadere informatieLesmateriaal. Waar slaat dat op! Basisonderwijs groep 5 groep 8
Lesmateriaal Waar slaat dat op! Basisonderwijs groep 5 groep 8 Inleiding Binnenkort gaat u met de klas naar de voor Waar slaat dat op!? van Het Gelders Orkest. In deze voorstelling wordt er muziek gemaakt
Nadere informatieKeuze 1: In welk gebied laten we de leeuwen los?
Keuze 1: In welk gebied laten we de leeuwen los? In Zuid Afrika ligt het natuurgebied Hluhluwe-Umfolozi Game Reserve. In dit gebied leven veel soorten wilde dieren, waaronder verschillende leeuwen. Op
Nadere informatieHandleiding groep 5/6 Alles over veilig gedrag rondom het spoor
Handleiding groep 5/6 Alles over veilig gedrag rondom het spoor ALGEMENE INLEIDING VOOR GROEP 5 T/M 8 Aanleiding Kinderen die in de buurt van een spoor spelen, scholieren die nog even snel tussen gesloten
Nadere informatieEen midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015
Een midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015 Doelgroep: Midden- en bovenbouw basisonderwijs: groep 5-8 Jaargetijde: Herfst, winter, lente en een stukje zomer. Plaats:
Nadere informatieEen educatief programma voor groep 7 en 8 Handleiding Deel 1 Algemeen
Een educatief programma voor groep 7 en 8 Handleiding Deel 1 Algemeen Inhoudsopgave Deel 1 Inleiding 1 Algemene informatie 1.1 Doelgroep 1.2 Doel van het programma Woordvoerders van de Natuur 1.3 Opzet
Nadere informatieNieuwsbrief NME-Lingewaard Natuurlijk
Is deze e-mail niet goed leesbaar? Klik hier voor de webversie. Nieuwsbrief NME-Lingewaard Natuurlijk Voorjaar 2017 Vogelnestjes bouwen. De trekvogels komen weer terug en gaan hier weer hun nestjes bouwen.
Nadere informatieOp pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe.
Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe. 1 Hallo jongens en meisjes, Het kan zomaar gebeuren dat je bij een wandeling door de bossen van Het Nationale Park
Nadere informatieSchoolfruit in de les Handleiding bij de lessen van EU-Schoolfruit en SchoolGruiten
Schoolfruit in de les Handleiding bij de lessen van EU-Schoolfruit en SchoolGruiten Lessen over fruit en groente: geef leerlingen iets extra s mee! Uw school doet mee met het EU-Schoolfruitprogramma. Na
Nadere informatieIntegratie. Wat weten we over nieuwkomers? 3 VMBO. docentenhandleiding
Integratie Wat weten we over nieuwkomers? 3 VMBO docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl
Nadere informatieProject Junior Dijkdenkers
Project Junior Dijkdenkers Opdrachtgever: Projectteam Grebbedijk, Waterschap Vallei en Veluwe, www.grebbedijk.com Dit project is ontwikkeld door: Toonbeeld Schoolprojecten, www.toonbeeldschoolprojecten.nl
Nadere informatieVerlegen om woorden Lesbrief voor vmbo
Verlegen om woorden Lesbrief voor vmbo Voor de lessen Nederlands, PSO en LOB. Verlegen om woorden is een pakket met tips en handvatten om een ouderbijeenkomst te organiseren over ouderbetrokkenheid en
Nadere informatie3 Voedselweb van het wad
Spel Doel: De leerlingen leren dat verschillende waddieren en planten van elkaar afhankelijk zijn, doordat ze elkaar eten. Alle dieren en planten zijn met elkaar verbonden, in een voedselweb. Materialen:
Nadere informatie1. Doelgroep. 2. Relatieschema. Vogels. Reiger. Eend. Knobbelzwaan. Uil Kievit. Merel. Halsbandparkiet. Duif. Kraai. Meeuw. Woonomgeving: Voedsel:
1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Relatieschema... 4 3. Opzet van de lescyclus... 5 3.1. Algemeen doel van de lescyclus... 5 3.2. De doelstellingen... 5 4. Relatie met de kerndoelen...
Nadere informatieIntroductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen
Leerkracht Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les activeren de leerlingen hun
Nadere informatieKasteel Ammersoyen ligt in Ammerzoden en is 700 jaar oud! Het is een van de best bewaarde middeleeuwse kastelen in Nederland.
Kasteel Ammersoyen Kasteel Ammersoyen ligt in Ammerzoden en is 700 jaar oud! Het is een van de best bewaarde middeleeuwse kastelen in Nederland. Het kasteel werd gebouwd door de familie van Herlaer om
Nadere informatieLEVENDE OCEANEN DOCENTENHANDLEIDING
LEVENDE OCEANEN DOCENTENHANDLEIDING Leuk dat je aan de slag gaat met het lesmateriaal van Greenpeace! Leerlingen verwerven inzicht in de oceaanproblematiek en ontdekken wat ze hier zelf aan kunnen doen.
Nadere informatieTHEMA 2 ALLES WAT LEEFT. LES 3 Waarom biodiversiteit? Deze les gaat over: Bij dit thema horen ook: Ecosystemen
Powered by ESA NEMO NSO SPACE EXPO WNF THEMA 2 ALLES WAT LEEFT LES 3 Waarom biodiversiteit? Deze les gaat over: Ecosystemen Bij dit thema horen ook: Les 1 Lunchtrommel in de ruimte Les 2 Lunchtrommel op
Nadere informatieBrochure met de educatieve mogelijkheden van MEC Roosendaal
Brochure met de educatieve mogelijkheden van MEC Roosendaal MEC Roosendaal Coördinatoren: Maggy van den Aker en Michèle Knippenberg info@mecroosendaal.nl 1/14 INLEIDING Natuur en milieu educatie (NME)
Nadere informatieLesbrief Het is de Max op Ketnet
1 Lesbrief Het is de Max op Ketnet Doel van de lesbrief Deze lesbrief is voor docenten in het basisonderwijs en biedt een leidraad om leerlingen aan te sturen bij het gebruiken van het lesmateriaal Het
Nadere informatieLesbrief Slakkenevolutiespel 1
Slakkenevolutiespel 1 Doelgroep: Groep 5 t/m 8 Lesduur: Werkvorm: Leerstofgebied: ± 15 minuten Klassikaal Wereldoriëntatie Doel van de opdracht: Het begrijpen waarom slakken verschillende kleuren hebben
Nadere informatieDoorlopende leerlijnen (groep 1-8) voor kunst- en erfgoededucatie binnen de basisschool.
Drama Dans Muziek Beeldend Media Erfgoed Het KunstKabinet & Minitheater-Blikopener Doorlopende leerlijnen (groep 1-8) voor kunst- en erfgoededucatie binnen de basisschool. Kunst- en erfgoededucatie Kunstzinnige
Nadere informatieOp natuurexpeditie in Het Groene Woud. Verslag van de veldlessen 2017
Op natuurexpeditie in Het Groene Woud Verslag van de veldlessen 2017 0 Inleiding Om kinderen bij de natuurontwikkeling in Het Groene Woud te betrekken heeft ARK Natuurontwikkeling in samenwerking met Brabants
Nadere informatiePortfolio lesmateriaal Basisonderwijs Zwerfafval
Portfolio lesmateriaal Basisonderwijs Zwerfafval Deze portfolio is in 2014 samengesteld door de werkgroep Zwerfafval van het Netwerk NME Diensten. In deze werkgroep zitten 24 NME centra die landelijk samenwerken
Nadere informatiehandleiding 1. Inleiding 2. Achtergrondinformatie
handleiding 1. Inleiding www.twentezonderafval.nl is een website voor groep 1 tot en met 8 over het gescheiden inzamelen van afval in Twente. Op deze website ontdekken de leerlingen hoe ze hun afval zoveel
Nadere informatieIntegratie. Wat weten we over nieuwkomers? Docentenhandleiding
Integratie Wat weten we over nieuwkomers? 3 HAVO-VWO Docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl
Nadere informatiedoor dik en dun WERKBLAD 1. WIE EET WIE? Bekijk de clip Wat is een voedselweb?
WERKLD 1 door dik en dun Naam: Groep: 1. WIE EET WIE? ekijk de clip Wat is een voedselweb? Teken of schrijf hieronder in de vakjes wie door wie wordt gegeten. Dit noemen we een voedselketen. Je kunt precies
Nadere informatieHandleiding groep 5/6 Alles over veilig gedrag rondom het spoor
Handleiding groep 5/6 Alles over veilig gedrag rondom het spoor ALGEMENE INLEIDING VOOR GROEP 5 T/M 8 Aanleiding Kinderen die in de buurt van een spoor spelen, scholieren die nog even snel tussen gesloten
Nadere informatieDOCENTENHANDLEIDING DOCENTENHANDLEIDING. groep 5/6
BIJ DE DIGITALE LES OVER DE REUZENPANDA Sinds 12 april zijn de twee Chinese reuzenpanda s Xing Ya en Wu Wen in Nederland. Ze moesten een paar weken in quarantaine voordat ze voor het publiek te zien zijn
Nadere informatiehandleiding Docentenhandleiding Lesmateriaal over orgaan- en weefseldonatie voor het MBO
Docentenhandleiding Lesmateriaal over orgaan- en weefseldonatie voor het MBO Inleiding Xtralife is een digitaal lespakket over orgaan- en weefseldonatie voor jongeren in het middelbaar beroepsonderwijs
Nadere informatieDocentenhandleiding Vogelen met DNA
Docentenhandleiding Vogelen met DNA Doelgroep: 4-5 Havo, 4-6 VWO Leerstofgebied: biologie, erfelijkheid, evolutie Werkvorm: digitaal, alleen of groepswerk (max. 3 leerlingen per groep) Duur: 1 á 2 lesuren
Nadere informatieTekenen met Licht. It s your time to shine!
Tekenen met Licht It s your time to shine! 1 Colofon Inhoud en samenstelling Patrick Couwenberg van 4XM www.workshopstartpagina.nl info@workshopstartpagina.nl 2 Tekenen met licht Inleiding Tekenen met
Nadere informatieRESULTATEN GROOT WILD ENQUETE
RESULTATEN GROOT WILD ENQUETE 1 Uitkomsten van de Groot Wild enquête Dank u wel! In 2013 organiseerde Natuurmonumenten een landelijke ledenraadpleging over het beheer van wilde dieren zoals edelherten,
Nadere informatieNEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL
NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL ONTDEK HET IN UTRECHT & AMERSFOORT! HANDLEIDING PRIKKELENDE EN LAAGDREMPELIGE LESSUGGESTIES VOOR HET BASISONDERWIJS 1 HANDLEIDING LESSUGGESTIES MONDRIAAN TOT destijlflyer_achterkant.pdf
Nadere informatieWie eet wie en wie eet wat?
Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één
Nadere informatieDOCENTENHANDLEIDING. Met opdrachten voor het digitale schoolbord. Belangrijke thema s in praktische werkvormen
DOCENTENHANDLEIDING Met opdrachten voor het digitale schoolbord Belangrijke thema s in praktische werkvormen Kinderrechtenlespakket: opzet en doelen Speciaal voor leraren van groep 7 en 8 stelt Stichting
Nadere informatieAlgemene handleiding. Jouw veiligheidsplan.
Algemene handleiding Sport@School Sport@School is een lespakket voor de groepen 5 t/m 8 van het basisonderwijs. In zes theorielessen doen de leerlingen kennis en vaardigheden op over sportoverstijgende
Nadere informatieDe studenten maken vanuit verschillende perspectieven nieuws over vluchtelingen en ontdekken hoe moeilijk het is om objectief te blijven.
Praktische informatie Uitleg & instructie In samenwerking met: Als vervolg op het bezoek aan het Humanity House, kunnen studenten met de les Vluchtelingen in Beeld op school actief aan de slag met hun
Nadere informatieHandleiding groep 5/6 Alles over veilig gedrag rondom het spoor
Handleiding groep 5/6 Alles over veilig gedrag rondom het spoor ALGEMENE INLEIDING VOOR GROEP 5 T/M 8 Aanleiding Kinderen die in de buurt van een spoor spelen, scholieren die nog even snel tussen gesloten
Nadere informatieHandleiding Teacher Kidscorner
Handleiding Teacher Kidscorner Postbus 1350 1300 BJ Almere www.centrum-hout.nl www.houtinfo.nl/kidscorner Houtinformatielijn: 0900-56329946 ( 0,45 p.m.) 1 van 7 Handleiding Centrum Hout Handleiding Teacher
Nadere informatie5. Hoe komt het dat de brulkikker niet meer in Nederland voorkomt?
Lesbrief Help, een brulkikker! Wat weet je al? 1. Welke namen zijn genoemd voor deze kikker? 2. Wat eet deze kikker? 3. Waar komt deze kikker van oorsprong vandaan? 4. Hoe is deze kikker in Nederland gekomen?
Nadere informatieOp speurtocht in De Maashorst
Op speurtocht in De Maashorst Verslag veldlesproject 2018 Met het veldlesproject "Op speurtocht in De Maashorst" krijgen schoolkinderen een unieke natuurbelevenis op een plek waar hard wordt gewerkt aan
Nadere informatieDOCENTENHANDLEIDING basisonderwijs
DOCENTENHANDLEIDING basisonderwijs 1 Inleiding Welkom bij het lesmateriaal over het ir. D.F. Woudagemaal! Wat leuk dat u binnenkort met uw groep het ir. D.F. Woudagemaal gaat bezoeken. Dit lesmateriaal
Nadere informatieTHEMA 2 ALLES WAT LEEFT. LES 2 Exoten in Nederland. Deze les gaat over: Bij dit thema horen ook: Exotische dieren die in Nederland leven
Powered by ESA NEMO NSO SPACE EXPO WNF THEMA 2 ALLES WAT LEEFT LES 2 Exoten in Nederland Deze les gaat over: Exotische dieren die in Nederland leven Bij dit thema horen ook: Les 1 Ecosystemen en voedselketens
Nadere informatieDOCENTENHANDLEIDING DOCENTENHANDLEIDING. groep 7/8
BIJ DE DIGITALE LES OVER DE REUZENPANDA Sinds 12 april zijn de twee Chinese reuzenpanda s Xing Ya en Wu Wen in Nederland. Ze moesten een paar weken in quarantaine voordat ze voor het publiek te zien zijn
Nadere informatieLesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs
Lesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs Routekaart Algemene disclaimer Dit document is bedoeld ter algemene informatie, en dient als voorbeeld voor een les onderzoekend leren in het
Nadere informatieHandleiding voor docenten
Handleiding voor docenten Inleiding Het EnerCities pakket biedt je school de mogelijkheid om gebruik te maken van een serious game (leerspel) met bijbehorende educatieve toolkit en communicatiefaciliteiten
Nadere informatieQUIZ: HOE KOM IK DE WINTER DOOR????
QUIZ: HOE KOM IK DE WINTER DOOR???? WAAROM BEVRIEZEN ZADEN NIET? 1. Ze zitten diep onder de grond, waar het niet vriest. 2. Ze bevatten veel vet. 3. Ze bevriezen wel, maar daar kunnen ze wel tegen. WAAR
Nadere informatieWelzijn grote grazers Oostvaardersplassen
15 januari 2015 Welzijn grote grazers De KNMvD is van mening dat de samenleving een morele verantwoordelijkheid heeft voor het welzijn van dieren die worden gebruikt bij een door de mens gewenste ontwikkeling
Nadere informatieEen educatief programma voor groep 5 tot en met 8 Handleiding Deel 1 Algemeen
Een educatief programma voor groep 5 tot en met 8 Handleiding Deel 1 Algemeen Inhoudsopgave Deel 1 Inleiding 1 Algemene informatie 1.1 Doelgroep 1.2 Doel van het programma Woordvoerders van de Natuur 1.3
Nadere informatie> In plaats van losse filmpjes of niet-methodische materialen
Inleiding Nieuwe zaken koppelt geschiedenis, aardrijkskunde, natuur en techniek aan actualiteit. Met aantrekkelijke en flexibel inzetbare lessen op basis van het laatste nieuws, brengt Nieuwe zaken wekelijks
Nadere informatieAlles over. Faqta. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen
Alles over Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken. In samenwerking met de educatieve
Nadere informatieEen torenvalk op straat. Redactie Duurzame school. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Redactie Duurzame school 18 July 2013 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/33045 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatie(S)Cool on Wheels. Lerarenhandleiding bij het lesmateriaal
Speciaal voor leraren van groep 7 en 8, en in nauw overleg met basisschoolleraren en -leerlingen, stelde Fonds Gehandicaptensport dit lesmateriaal over sporten met een handicap beschikbaar. Hiermee kunt
Nadere informatie