Handboek voor de leraar

Handboek voor de leraar Kunst met engagement Niveau: 5HAVO, tweede fase Examenopdracht: Praktijkopdracht wat met theorie is verbonden ( Oude Stijl ) Activiteiten: Zowel buiten als binnenschools Thema / onderwerp van de les: Kunst met engagement 1

Niveau: 5HAVO, tweede fase Examenopdracht: Praktijkopdracht wat met theorie is verbonden ( Oude Stijl ) Activiteiten: Zowel buiten als binnenschools Thema / onderwerp van de les: Kunst met engagement 2

Inhoudsopgave. 4 5 6 8 9 10 11 12 Motivatie Visie Lessenserie (materialen/doelen van de lessen ) Verwerking exameneisen naar opdracht Beoordelingscriteria Differentiatie Aandacht voor vernieuwen Bijlage ( kunsttheorie ) 3

Motivatie De lessenserie bestaat uit 9 lessen. Binnen deze lessenserie gaan de leerlingen onderzoeken hoe kunstenaars tegen de maatschappij en wereld hebben aangekeken, vanuit daar gaan ze onderzoeken hoe hun tegen de maatschappij van nu aan kijken (theorieles en buitenschoolse activiteit) en gaan hier procesmatige beelden bij creëren. Aan het einde gaan ze een zelfstandig werk creëren dat aansluit bij deze maatschappij in 2015. Kunnen mensen n.a.v. jouw werk straks over 100 jaar zien hoe jij geleefd hebt in het jaar 2015? Moeten mensen dat letterlijk zien door middel van realisme, of kan dit ook op een abstractere wijze? De leerlingen krijgen historische kennis, vanuit hier gaan ze zelfstandig aan de slag in de praktijk. Dit bespreken we d.m.v. beeld beschouwen en reflectie, deze ervaringen passen we toe in een buitenschoolse activiteit waarbij we weer reflecteren en beeld beschouwen. Aan de hand van deze ervaringen/opgedane kennis gaan de leerlingen aan de slag om een werk te maken,waarbij ze het jaar 2015, de 21e eeuw verbeelden tot een werk. Het is belangrijk dat leerlingen in aanraking komen met opdrachten, waar hij/zij normaal niet zo snel bij stil staat om dit tot kunst te verbeelden. Ze leren hun eigen opvattingen van deze 21e eeuwse maatschappij te verbeelden tot een eindproduct. We leven in een maatschappij, waar alles maar steeds sneller gaat en je continu in de toekomst moet kijken. Wij willen de leerlingen een kans geven weer even terug te trekken en even stil te staan bij deze tijd (maar ook het verleden). Hoe verbeeld je dat? In het midden van de 19e eeuw waren er steeds vaker kunstenaars die thema s gebruikten binnen zijn/haar kunstwerken. Dit ontstond vanuit sociale en maatschappelijke vraagstukken. Er ontstond geëngageerde kunst. Geëngageerde kunst houdt in dat je als kunstenaar op de maatschappij en wereld om je heen reageert. Volgens Lex ter Braak (directeur van het Fons voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst), is alle kunst geëngageerd, omdat kunstenaars zich met de wereld bezighouden. Voor de één is het een moreel besef, voor de ander de invulling van het beroep van kunstenaar. Wij vinden het belangrijk dat leerlingen zich beseffen wat geëngageerde kunst inhoudt. Ook willen wij de leerling zelf laten ervaren hoe het is om beeldend werk te maken wat een relatie heeft tot de maatschappij waar de leerling op dit moment in leeft. Iedere leerling en dus individu heeft een andere kijk op de wereld en vinden het dus ook belangrijk dat een leerling zijn/haar eigen werk kan vergelijken met werk van anderen. Aan het einde zal ieder een ander werk hebben, omdat ieder individu anders naar de wereld om zich heen kijkt. Hierdoor kan de leerling zijn gemaakte keuzes van zijn werk verantwoorden. 4

Visie We leven in een maatschappij waar traditionele en digitale visuele media een grote rol spelen. Het lijkt wel of het traditionele kunst- begrip en de alledaagse beeldcultuur (media zoals mobiele telefoon) in elkaar overloopt. Kunst wordt nu al veel breder gezien dan ooit. Hoe belangrijk gaat kunst in de toekomst worden? Het is belangrijk dat leerlingen beseffen in welke tijd ze leven. Dit besef kunnen ze krijgen door zelf een werk te maken, waarbij zij hun interpretatie maken van de maatschappij waar ze nu in leven. Het is belangrijk dat leerlingen zich beseffen welke rol een kunstenaar heeft binnen de maatschappij. Een kunstenaar kan een maatschappelijk probleem verbeelden en zich hier in uitdrukken, waardoor het met ieder kan communiceren. Er is voor de leerlingen een duidelijk probleem dat gevonden moet worden, ze moeten namelijk de maatschappij waarin ze nu leven verbeelden tot een kunstwerk. Daarnaast moeten de leerlingen ook hun visies/ideeën over kunnen schrijven d.m.v. een reflectie/ mindmap /vragen. Ook moeten de leerlingen onderzoeken binnen de buitenschoolse activiteit en een koppeling kunnen maken naar hun eigen werk (interpreteren). We willen de leerlingen wel een paar handvaten geven door ze een keuze te maken in drie verschillende uitgangsvormen. Ze kunnen kiezen uit een video, sculptuur of schilderij. Bij alle drie de uitwerkingsmogelijkheden zitten grote verschillen in motorische handelingen die ze hierbij moeten verrichten, waardoor de leerling zijn/haar eigen keuzes kunnen maken. Door deze opdracht krijgen leerlingen een bewustwording van wie je bent als persoon/object in deze maatschappij. Hoe gaan de leerlingen hun eigen ervaring vertellen zonder taal maar alleen maar met beeld. Onze visie met deze opdracht is eigenlijk om de leerlingen bewust te maken van de tijd waarin ze nu leven. We willen daarbij dan vooral dat de leerling op zoek gaat hoe de 21e eeuw eruit ziet en hoe je daar als kunstenaar op kunt reageren. Door middel van dit beeld kan de leerling dan zijn eigen associatie/interpretatie delen met anderen. Een stukje bewustwording en misschien zelfs nog wel een stukje verwerking. 5

Lessenserie Wat gaan de leerlingen doen? Tijd Onderdeel Les 1 Kunstgeschiedenis, kunstenaars die reageren op maatschappij/wereld hedendaagse kunstenaars, hoe reageren die op deze tijd Thuisopdracht: schetsen n.a.v. impressies Theorieles Les 2 tekeningen meenemen naar de les en dit bespreken/vergelijken/concluderen Wat is voor hun de belangrijkste schets? N.a.v. die schetsen drie verschillende materiaalschetsen Praktijkles Materiaalonderzoek/ reflectie Les 3 buitenschools Dordrechts Museum Wereldbeelden bekijken n.a.v. kunstwerken Hoe zagen de kunstenaars de wereld toen? 180 minuten Beschouwing les Beleving / Beeld beschouwen Les 4 Uitleg opdracht + aan de slag Praktijk Les 5 Aan de slag Praktijk Les 6 Werkbespreking Beeld beschouwen Les 7 Aan de slag Praktijk Les 8 Aan de slag Praktijk Les 9 Presenteren Presenteren Totaal uren: 5 6

Materialen Les 1 Presentatie + beamer werkboekjes Les 2 Materialen klaarzetten (plastic, hout, papier, satéstokjes, karton, ijzerdraad, wasknijpers etc.) Les 3 buitenschools Dordrechts Museum (telefoonnummers van de leerlingen meenemen) Les 4 Presentatie + beamer Materialen klaarzetten Les 5 Materialen klaarzetten Doelen van de les De leerling kan na de kunstgeschiedenis les de koppeling maken tussen maatschappelijke situatie en de reactie van de kunst(enaars) daarop; De leerling kan de koppeling tussen theorie en hun eigen praktijkwerk leggen; De leerling ziet na de kunstgeschiedenis les het verband tussen hoe de mens destijds leefde en hoe kunst die leefstijl beïnvloed heeft naar hoe we nu leven; De leerling kan kenmerken van stromingen benoemen en in de context plaatsen. De leerling kan zijn gemaakte keuzes van zijn werk verantwoorden. De leerling kan op basis van de thuisopdracht diverse snelle studies maken. De leerling kan zijn eigen werk vergelijken met het werk van anderen. De leerling kan vanuit een reeks verschillende schetsen keuzes maken, om vervolgens gericht aan de volgende stap te beginnen. Een indruk of een belevenis in een werk tonen Hoe laat jij een ander zien wat jij hebt beleeft? Waar moet dit kunstwerk staan? Wie wil je bereiken? De leerlingen leren hun horizon te verbreden De leerlingen komen op plekken waar hij/zij niet zo snel zal komen De leerlingen zien kunstwerken in het echt dit spreekt veel meer tot de verbeelding dan een plaatje in een boek. De leerlingen leren een onderzoekende houding aan te nemen De leerlingen leren zelfstandig te werken en hun eigen keuzes te maken De leerlingen leren om gaan met tijdsdruk en planmatig te werken. De leerlingen zullen probleemoplossend moeten kunnen denken als ze tegen problemen aan zullen lopen De zelfde doelen als les 4. Les 6 Materialen klaarzetten Les 7 Materialen klaarzetten De leerlingen leren hun eigen werk te presenteren en over eigen en ander werk te reflecteren. De zelfde doelen als les 4. Les 8 Materialen klaarzetten De zelfde doelen als les 4. Les 9 Materialen klaarzetten De leerlingen leren hun eigen werk te presenteren en over eigen en ander werk te reflecteren. 7

Verwerking exameneisen naar opdracht Duidelijk probleem dat opgelost moet worden (de maatschappij waar je nu in leeft verbeelden) Dingen kunnen beschrijven (reflectie,mindmap) Onderzoeken (buitenschoolse activiteit, koppelen aan andere kunstenaars) Interpreteren (je eigen ervaring- praktijkonderdelen) Produceren: De leerlingen leren hun eigen beleving van deze maatschappij te verbeelden tot een eindproduct, zonder dat het direct figuratief is. Presenteren: De leerlingen presenteren het werk op toegankelijke wijze ( respect) aan Anderen, waarbij ruimte is voor Reflectie: Er wordt van de leerlingen verwacht dat ze gaan reflecteren over beleving/interpretatie op de maatschappij, maar ook de ervaring van medestudenten. Beleven: buitenschoolse activiteit Op te leveren producten van deze opdracht zijn: Proces: De leerling maakt mindmaps, schetsen,materiaalproefjes etc. 'Eindwerk': De leerling kan een idee omzetten naar een beeldend werk,waarbij het concept duidelijk naar voren komt ( kan ook door middel van proces) Presenteren: De leerlingen moeten hun werk presenteren samen met hun proces. Op welke wijze doen ze dit? Hebben ze hier een originele aanpak voor? Reflecteren: De leerlingen gaan hun eigen werk beoordelen en (kritisch) reflecteren, maar ook vooral dat van medeleerlingen. Komt het concept duidelijk over? 8

Beoordelingscriteria Beoordelingsformulier voor de leraar : eindopdracht De leerlingen vullen hetzelfde beoordelingsformulier in, maar beantwoorden daarbij nog een paar vragen die op het reflectieformulier beschreven staan. Door de antwoorden die de leerlingen beschrijven kan de docent inzien in hoeverre de leerling de opdracht daadwerkelijk heeft begrepen en kan een docent dus meer inzichten krijgen van de leerling. Proces (10 punten) Reflecteren (5 punten) Eindresultaat (5 punten) De leerling heeft input van de lessen meegenomen in het proces en dit is terug te zien in het eindwerk. Het werkboek moet volledig zijn ingevuld. Er is een balans in hoeveelheid tussen 2D schetsen en 3D schetsen te zien. De leerling heeft de resultaten van zijn experimenten meegenomen in zijn eindwerk. De leerling kan duidelijk uitleggen hoe hij tot zijn eindproduct is gekomen en doet dit in een korte presentatie waar de volgende punten aan bod komen: Welke keuzes hij/zij heeft gemaakt binnenin het proces Waar liep je tegenaan binnenin je proces en hoe heb je dit opgelost. Hoe de leerling tot zijn antwoorden is gekomen die in het werkboek staan. De eindresultaten sluiten aan op de eerder gemaakte schetsen en laten zien welke elementen er gebruikt zijn. De leerling heeft zijn of haar concept verwerkt in het eindwerk. In het eindresultaat is te zien hoe de leerling zijn standpunt heeft gebruikt. De mondelinge reflectie sluit aan op het eindwerk. De leerling geeft een antwoord op de vraag wie ben jij in de maatschappij en legt uit waarom zijn of haar werk hier bij aansluit. 9

Differentiatie Differentiatie Iedere leerling lijkt een zelfde soort blik te hebben op deze maatschappij, maar waar zitten de verschillen? Ieder mens, dus leerling is uniek en ervaart het leven anders. Ieder heeft dus een eigen verhaal/gedachtegang wat hij/zij gaat verbeelden. Het is belangrijk dat je de leerlingen hier vrij in laat en ze de vrijheid geeft zich hier in te laten verdiepen,waarbij ze een onderzoekende houding aan gaan nemen omdat het te maken heeft met eigen interesse. Omdat de leerling associatie met deze maatschappij mag kiezen, is in principe elke associatie goed. De manier van uitwerken mag de leerling zelf kiezen. De een voelt zich prettiger bij een 2D uitwerking, de ander weer bij een 3D of 4D uitwerking. Bij deze opdracht draait alles om differentiatie. Elke leerling heeft namelijk een andere ervaring met de maatschappij die zij willen verwerken tot een kunstwerk. Niemand zal dus met hetzelfde bezig zijn. Wel kunnen ze in dezelfde fase zitten binnenin het proces. Voor de docent is het dus goed om de fases goed door te nemen met de leerlingen en deze ook te begeleiden waar dat nodig is. Onze opdracht bestaat alleen maar uit differentiatie, want iedereen beleefd een ervaring natuurlijk op z'n eigen manier. Iedere ervaring is anders en uniek. Daarom bewandeld ieder het proces op een eigen manier en zal de uitkomst, dus het eindwerk ook weer uniek zijn. 10

Aandacht voor vernieuwen Aandacht voor vernieuwen In deze 21e eeuwse maatschappij ligt de kern van het ervaren van dingen, maar ook het verbeelden ervan anders dan een eeuw geleden. Wij willen de leerlingen op zoek gaan naar wat er nu in de 21e eeuw se maatschappij en vanuit hier beeldend werk gaan maken.. Wij vinden het een uitdaging om de leerling een kans te geven om zijn/haar impressie van deze tijd te verbeelden in een video,sculptuur of schilderij. Elk jaar is er bij het eindexamen een overkoepelend thema. Dit jaar willen we daarbij kiezen voor het thema kunst en maatschappij. Dit thema biedt eigenlijk een heel brede mogelijkheid. Iedereen ervaart deze 21e eeuw anders, maar er zijn ook veel overeenkomsten. Hoe kan de leerling op zoek gaan naar zijn/haar eigen identiteit binnen deze 21e eeuwse maatschappij en dit kan leren te verbeelden naar een kunstwerk? Het thema is op de leerling zelf gericht binnen deze maatschappij in 2015. In de lessenserie leren de leerlingen om vanuit de tijd waar ze nu in leven een beeldend proces in te duiken. Wat voor ons een vernieuwing is in deze opdracht is dat je inspiratiebron niet alleen van allerlei media of beelden komt, maar ook van de leerling als individu zelf in deze wereld. 11

Bijlage Bijlage ( buitenschoolse musea ) Het Dordrechts Museum https://www.dordrechtsmuseum.nl/tentoonstellingen/lang-leve-de-collectie/ Expositie: Lang leve de collectie! Lang Leve de Collectie! In drie tentoonstellingen laat het Dordrechts museum zien dat er de laatste jaren meer aandacht is voor de hedendaagse schilderkunst. Werken van onder andere René Daniëls, Marlene Dumas, Carel Willink en Ferdinand Erfmann worden geplaatst binnen de context van de bestaande collectie. Lang Leve de Collectie! is opgebouwd uit drie verschillende tentoonstellingen. Aanwinsten - Moderne en Hedendaagse kunst Kunstwerken van o.a. René Daniëls (Zonder titel, 1987) en Marlene Dumas (De aanwezige 1985). Daniëls had een poëtische manier van schilderen waarmee hij heel gelaagde betekenissen in zijn schilderijen had zitten. Zijn schilderijen waren zowel abstract als figuratief en hebben overeenkomsten met de schilderijen van Mondriaan in zijn vrolijke, laatste periode in New York. Magische Realisme en Nieuwe Zakelijkheid: voor WOI was de moderne kunst veel experimenteler dan erna: de kunstenaars gingen meer traditioneel te werk, waaruit het sombere Realisme ontstond. Het sombere Realisme gaf een duidelijk beeld van de sfeer die toen overheerste in de maatschappij: de economische crisis en de gevolgen van WOI en vooral de angst voor een tweede oorlog. Het Magisch Realisme liet de waarneembare werkelijkheid verbinden met die van de geestelijke orde: droomeffecten en hallicunaties werden erin verwerkt. De werken van Koch, Schumacher, Hynckes en Willink worden getoond en geven een sfeer van vervreemding, dreiging en onbehagen over. De Nieuwe Zakelijkheid ontstond tegelijkertijd met het Magisch Realisme; een stroming waarin ze dagelijkse onderwerpen zonder expressie of gevoel weergeven, maar juist grotesk en amusant Cobra en vrije beelden: na WOII werd er door de kunstenaars gezocht naar een nieuwe kunst voor een nieuwe wereld. Het barbaarse geweld van WOI was nog erg vers, wat zorgde voor een heel spontane werkwijze. Kunst werd ongeremd, denk bijvoorbeeld aan CoBrA uit 1948 en Vrije Beelden uit 1950. L esprit D un Paysage: de kunstenaars van de kunststroming Vrije Beelden grepen terug op avant-garde stromingen uit begin 1900, zoals het Kubisme, Abstractie, Expressionisme en Surrealisme. De kunst van Willy Boers laat de naoorlogse kunst zien. De kunst tussen 1945 en 1960 zijn heel verwant wat betreft artistieke opvattingen en stromingen: informele kunst, direct en spontaan. De kunst werd koel en zakelijk als reactie op de expressieve schilderkunst. De jaren tachtig: aan het einde van de jaren zeventig herleefde de schilderkunst: kleurrijke en expressieve voorstellingen werden geschilderd. Dumas en Danïels hebben veel jonge generaties van schilders beïnvloed. De jaren 80 zijn het begin van het Postmodernisme. Waar het Modernisme dwangmatig op zoek was naar vernieuwing werd er in het Postmodernisme veel beeld herbruikt, gesampled en gemonteerd tot nieuwe beelden. 12

13