8 e jaargang oktober 2009 - nr 10. Tijdschrift voor kunst en cultuur in het onderwijs

8 e jaargang oktober 2009 - nr 10 Tijdschrift voor kunst en cultuur in het onderwijs

Aan deze kunstzone werken de volgende vakverenigingen mee BDD Beroepsvereniging Docenten Theater en Drama Secretariaat & Administratie, Postbus 178, 8260 AD Kampen info@docentendrama.nl, www.docentendrama.nl NBDK Nederlandse Beroepsvereniging van Danskunstenaars Bureau NBDK: Zwanenveld 16-19, 6538 LP Nijmegen. Tel. (024) 3430774, fax 024-3430773 bureau@nbdk.nl, www.nbdk.nl NVTO Nederlandse Vereniging voor Beeldend Onderwijs Secretariaat: Nachtegaallaan 3, 4105 WX Culemborg. Tel. (06) 13711707 secretaris@nvto.nl, www.nvto.nl Opzegtermijn: ieder jaar schriftelijk voor 1 november VKAV Vereniging Audiovisuele Educatie Zwanenkamp 275, 3607 SE Maarssen nieuws@vkav.nl, www.vkav.nl VLBV Vereniging Leraren Beeldende Vakken Secretariaat: Kluppelshuizenweg 32, 7608 RL Almelo. Tel. (0546) 491745 info@vlbv.nl, www.vlbv.nl Opzegtermijn: ieder jaar schriftelijk voor 1 november VLLT Sectie Nederlands Vereniging Leraren Levende talen Binnenhof 62, 1412 LC Bussum Tel. 035-6783254 bureau@levendetalen.nl www.levendetalen.nl -> Talensecties -> Nederlands VLS Vereniging Leraren Schoolmuziek Bureau VLS: Kluppelshuizenweg 32, 7608 RL Almelo. Tel. (0546) 491745 bureau@vls-cmhf.nl, www.vls-cmhf.nl Opzegtermijn: ieder jaar schriftelijk voor 1 oktober Abonnementen: binnenland 49,75 buitenland 72,50 Het abonnementsjaar loopt van 1 januari t/m 31 december. Opzegtermijn: ieder jaar schriftelijk voor 1 november Onderdompeling In mijn vorige bericht vroeg ik u of u ook in Italië geweest was op vakantie. Dat was vóór mijn buitenlands tripje. U weet (of misschien ook niet) hoe dat gaat met dit soort stukjes: je maakt ze een maand tevoren. In een maand kan veel gebeuren. Ik ben ook naar Italië geweest, moet ik toegeven. En ik heb er geen spijt van. Ik was wel eens in en rond Rome geweest, maar eigenlijk nooit in Toscane. Stom misschien, maar het was er gewoon niet van gekomen. Ik begrijp nu wel waarom die Italianen daar de Renaissance uitgevonden hebben. Wat een land, wat een schitterende vergezichten. Overal zie je wat Leonardo over de schouders van zijn hoofdpersonen schilderde. Atmosferisch perspectieven, zo uit het boekje. U begrijpt, ik ben beeldend, maar sinds ik CKV2 - nu Kunst algemeen - geef, is de samenhang van cultuur en kunst extra interessant. Ik ben ook even naar Arezzo geweest om mijn petje af te nemen voor Guido, u weet wel: Guido die het notenschrift uitvond. Ik snap alleen nog niet goed wat Hildegard von Bingen dan uitgevonden heeft, die kennelijk ook zoiets heeft gedaan. Om met Ali G spreken: Respect, man. Toscane is alleen natuurlijk geen gebied dat je in de zomertijd moet bezoeken. Veel te warm. Met tweeënveertig graden in de schaduw staan er nog rijen voor de musea. Voor- of najaar is beter. Ondanks de recessie stonden Firenze en Siena stijf van de toeristen. Kuddes Amerikanen, Japanners en ook het nieuwe soort, het Russische hangbuikzwijn. Zij zijn te herkennen aan testosteronwolk, enorme pens, grove kop en onvoldoende vingers en nek om de hoeveelheid tentoongesteld goud te dragen. Oh ja, er loopt ook een dame bij met de persoonlijke uitstraling van een pinda. Balancerend op paalhakken, compenseert zij haar gemis ruimschoots, met prettig ogende fysieke kwaliteiten. De Japanners lopen met de meest onmogelijke witte petjes nog steeds, heel stereotiep, achter hun camera s aan. De Amerikanen staan heel beleefd cultureel te wezen, want ze horen er nu ook even bij, maar de Russen De nieuwe massacultuur. Zij worden uit de cruiseschepen geperst en lopen dan achter een van de twintig (ja, ik heb ze geteld) paraplu omhooghoudende gidsen aan. Je hoort ze gelukkig bijna niet. Geen megafoons. De gids doet haar best en vertelt breed gebarend, verhalen door haar microfoontje. Het volk zit meestal met een oordopje in met een glazige blik naar niets te kijken. High culture wordt massacultuur, maar het elektronische hulpmiddel lijkt niet te werken. Hoe leg ik dit mijn leerlingen uit? Over leerlingen gesproken: ik kwam er weer een tegen. In Firenze. Toch iets goeds gedaan in mijn lessen. Maar er is nog werk te doen. Mobiele telefonische klaagzang op de camping: Nee, het valt allemaal een beetje tegen. Ja, kweenie, de natuur is gewoon niet zo mooi en de stadjes hebben alleen maar oude gebouwen Zalig zijn de onwetenden van geest, geldt niet dus altijd. Met dank aan sancta Mieke en het VLBV-erelid san Frizt voor het sterrendiner bij Leonardo da Duddova. Ruud van der Meer In deze Kunstzone Niveauborging...4 Geen handicap te groot...6 Muziek-Werkplaats naar vierde seizoen...8 Workshop in Yokohama... 10 Recensies... 13 Belevingswereld...14 Mag ik een metertje Obama?... 16 In gesprek met het beeld en met elkaar... 19 MediaCultuur... 22 @Web... 25 Derde tussentijds verslag Denktank... 26 Hollandse Waterlinie... 28 Tussen make-up en voetbal... 31 Criteria goede productieve opdracht... 32 50 jaar Nederlands Dans Theater... 34 Een zitmeubel als kunstobject... 36 Financiële bronnen voor cultuureducatie... 38 VARA s cabaretbattle... 40 Actief met CKV...42 Rechtsbijstand: pagina 15 4 16 34 36 Omslag: Werk van leerlingen OBS De Zuidwesthoek te Goes. Zie In gesprek met het beeld en met elkaar. 4 16 34 36 Colofon Kunstzone Tijdschrift voor kunst en cultuur in het onderwijs NUMMER 10, oktober 2009 Kunstzone wordt uitgegeven door Stichting Kunstzone. HOOFD- EN EINDREDACTIE Ruud van der Meer meervdr@home.nl Jan Verschaeren jhav7608@xs4all.nl REDACTIE jan van Gemert Olga de Kort-Koulikova Saskia van der Linden Twan Robben Paul Rooyackers Thea Vuik Wil & Hans Weikamp Janneke van Wijk VERKOOP ADVERTENTIES jan Verschaeren Kluppelshuizenweg 32 7608 RL Almelo tel. (0546) 491745 jhav7608@xs4all.nl VORMGEVING EN DRUK Jaroff Drukwerkmakers & Reproservice Heerenveen STICHTING KUNSTZONE Jan Verschaeren Kluppelshuizenweg 32 7608 RL Almelo info@kunstzone.nl www.kunstzone.nl STICHTING KUNSTZONE niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN: 1570-7989 2 3

Niveauborging Lerarenopleidingen in de kunstvakken verenigt u! hbo Suzan Lutke Op 25 mei jongstleden bood de Onderwijsraad het rapport Kwaliteitsborging van het eindniveau van aanstaande leraren aan aan de staatssecretaris mevrouw Bijsterveldt- Vliegenthart. Een rapport geschreven naar aanleiding van de bezorgde vraag van de staatssecretaris over vooral de kenniscomponent van lerarenopleidingen in den lande. Een voor iedereen herkenbaar onderwerp. De kranten staan bol van berichten over taal- en rekentoetsen voor PABOstudenten en vooral de dramatische zakpercentages op deze toetsen. Ook de staatssecretaris heeft deze wind blijkbaar voelen waaien. Ik weet niet hoe het u vergaat, maar als ik de term taal- en rekentoetsen hoor in relatie tot het onderwijs in het algemeen, dan word ik als kunstvakdocent altijd iets ongerust. Er lijkt zich in onderwijsland immer een cyclus te voltrekken die er ongeveer als volgt uitziet: In den beginne is er de kennis. Het hoofd dat ontwikkeld moet worden, de cognitie die geprikkeld dient te worden. Na geruime tijd blijkt een groot deel van de leerlingen dan buiten de boot te vallen. Door inspiratiebronnen als Howard Gardner komt de mens als geheel in zicht: naast taalkundig-verbale en wiskundiglogische, is er ook ruimte voor ruimtelijk-visuele, lichamelijkmotorische, muzikaal-ritmische, sociale (interpersoonlijke), reflectieve (intrapersoonlijke) en natuurgerichte intelligentie. Dan plotseling ook stijgt het aanzien van onderwijs in de kunstvakken. Immers daarmee ontwikkelen we de leerling in al zijn aspecten. Als blijkt dat de oplepelbare toetsbare kennis minder wordt door het vormen van de complete mens is de cyclus bijna compleet. We keren terug naar het hoofd en de kennis. Wij lijken ons momenteel te bevinden in deze laatste fase. Na twee decennia vol met nieuwe onderwijsinitiatieven rondom het nieuwe leren, competentiegericht onderwijs en het trainen van vaardigheden lijkt het tij aan het keren. Uit het rapport van de Onderwijsraad blijkt een ongerustheid vooral ten aanzien van het kennisniveau van onze aankomende leraren: Leraren moeten een balans zien te vinden in het voldoen aan een veelheid aan eisen die aan het beroep worden gesteld. Deze eisen hebben zowel betrekking op de beroepsuitoefening als op kennis van het vakgebied. Over het kennisniveau in het onderwijs is er vanuit het onderwijsveld, de samenleving en de Tweede Kamer kritiek. Deze kritiek heeft de raad geanalyseerd en besproken op basis van een groot aantal reacties van betrokkenen in zijn advies Versteviging van kennis in het onderwijs. Bij de kennisverwerving van leraren spelen lerarenopleidingen een belangrijke rol. Daarom is bij de beleidsontwikkeling op dit moment de focus gericht op de kwaliteit van de lerarenopleidingen en op het kennisniveau van degenen die afstuderen. (rapport pagina 10) De raad zelf wees er in zijn advies Leraren opleiden in de school (2005b) op, dat de vakinhoudelijke component in de opleidingen de afgelopen 25 jaar aanzienlijk kleiner is geworden. Maatschappelijke ontwikkelingen hebben een sterke invloed uitgeoefend op de opvattingen over het opleiden van leraren. Het accent kwam te liggen op beroepsbekwaamheid ten koste van kennis. (rapport pagina 11) De lerarenopleidingen voor de kunstvakken zijn in Nederland verbonden aan hogescholen voor de kunsten. Voor veel van deze opleidingen geldt dat de bachelor beloond wordt met een eerstegraads docentendiploma. Het is dan ook terecht dat er goed gekeken wordt naar het niveau van deze opleidingen. In Utrecht hebben we in dit kader zojuist een zwaar accreditatieproces achter de rug waarbij we van binnen en buiten zijn doorgelicht. Voor de Onderwijsraad is dit niet voldoende. Zij geeft het volgende advies aan de minister: De HBO-raad stelt dat de kwaliteit van de lerarenopleidingen niet ter discussie mag staan. Hij stelt daarom onder meer het volgende voor. - Lerarenopleidingen maken gezamenlijke afspraken over de kennisbasis van elke opleiding. Deze wordt door het werkveld gevalideerd. - Daarnaast zijn goede toetsen wezenlijk voor de borging van de kwaliteit van de aanstaande leraar. Dus zullen de lerarenopleidingen in het verlengde van de ontwikkelde kennisbasis kennistoetsen ontwikkelen. Deze zullen door een externe instantie worden gevalideerd. - De HBO-raad ziet voorts het succesvol afleggen van de kennistoets of -toetsen als een voorwaarde voor deelname aan een eind-assessment. (rapport pagina 13) De Onderwijsraad onderscheidt dus twee elementen van een lerarenopleiding. De hierboven genoemde vaardigheden voor beroepsuitoefening of beroepsbekwaamheden en de (vak) kenniscomponent. De beroepsbekwaamheden zijn een aantal jaren geleden al omschreven in competentieprofielen, en elke vakvereniging heeft daar een versie van. Nu pleit de Onderwijsraad dus voor een centrale manier van toetsen van de vakkennis. Een soort centraal examen voor HBOopleidingen dus. Een door externe instanties gevalideerde kennistoets. Dit was het moment waarop ik het echt benauwd kreeg. En wel om de volgende reden. De twee elementen van een lerarenopleiding die hierboven staan beschreven dekken niet in zijn geheel de lading voor een opleiding voor een kunstvakdocent. Een heel belangrijk element dat niet genoemd wordt, is bovendien de belangrijkste reden dat deze opleidingen binnen hogescholen voor de kunsten worden vormgegeven. Het allerbelangrijkste voor een kunstvakdocent is zijn eigen ontwikkeling als kunstenaar. Dat is de kern van waaruit hij of zij functioneert. Dat tenminste is het uitgangspunt van de docentenopleidingen van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Wij ontwikkelen het kunstenaarschap van de student en leren hem daarin te kunnen communiceren met een diverse doelgroep. Voor zowel het ontwikkelen van zijn kunstenaarschap als van algemene beroepsbekwaamheden is vakkennis van belang, maar daarin zit nu net niet de magie van het vak. In mijn functie als docent didactiek bij de opleiding docent muziek zit ik heel vaak achter in de klas bij de stages van onze studenten. In mijn geval bijna altijd op de middelbare school. Een grote variatie aan klassen zie ik voorbij komen. Van VMBO tot Gymnasium, van klas 1 t/m klas 6. De magie vindt plaats als een uiterst rumoerige klas, met moeite tot stilte gemaand door de student, eindelijk in hun bankjes hangt en de stagiaire begint te zingen, vanuit een persoonlijke noodzaak met een duidelijke drive die te willen delen. Binnen een seconde gebeurt het wonder. De klas wordt stil en wordt geraakt door de magie, het wonderschone van de kunst. Dat stukje dat niet te pakken is, in geen enkele gevalideerde kennistoets. In verschillende publicaties, waaronder het inspirende boek Puberbrein binnenstebuiten wordt de rol van de docent als mentor benadrukt. Als gids door het moeilijke land van de ontwikkelende hersenen, als inspirator. Niet belerend met het opgeheven vingertje, maar als rolmodel. In een recent onderzoek van de HKU naar kunstvakonderwijs op het VMBO blijkt dit zelfs een van de belangrijkste bouwstenen voor succes (zie www.vmbokunstenaars.nl). Het is onze functie als lerarenopleidingen in de kunsten om deze magie te laten plaats vinden. Om de student als kunstzinnig rolmodel te vormen. In mijn optiek moeten we daarvoor de studenten hun eigen kunstenaarschap laten onderzoeken en de persoonlijke mogelijkheden om dit te delen met anderen. Ik ben absoluut niet tegen kennis. Sterker nog, ik denk dat de juiste kennis op het juiste moment een student veel stevigheid en inzicht kan geven. Ik ben wel bang voor de kennistoets zoals de Onderwijsraad dat wil. De elementen namelijk die we kunnen toetsen, zijn in zijn geheel niet verantwoordelijk voor de magie die kunstonderwijs kan geven. In het slechtste geval kunnen strakke examenrichtlijnen zelfs het mooie van het kunstonderwijs doodslaan. Ik vrees dat een door externe instantie gevalideerde kennistoets de kunstenaar zal wegdrukken. Dat de muziekwetenschapper met zijn duidelijke onderbouwde kennisbasis en onderzoeksvaardigheden de communicatieve, inspirerende kunstenaar verslaat in de toets. Het onderwijs en de maatschappij heeft kunstzinnige rolmodellen nodig. En dus herhaal ik hier mijn oproep: Lerarenopleidingen in de kunstvakken verenigt u! Wij moeten het voortouw nemen in het formuleren en uitwerken van een kennisbasis, want ik ben het met de Onderwijsraad eens dat een eerstegraads docentendiploma muziek eenzelfde waarde moet hebben los van welk instituut dat diploma heeft uitgereikt. Maar deze kennisbasis staat niet los. De kennis dient het kunstenaarschap en het docentschap van de student. In deze optelsom wordt 1+1+1 dan 5. Ik stel me hierbij beschikbaar voor de Landelijke Examencommissie Lerarenopleidingen, maar hoop vooral dat de vakverenigingen van de docenten in de kunsten en de lerarenopleidingen dit onderwerp op de agenda zullen zetten. Suzan Lutke is docentenopleider van de faculteit muziek van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Daarnaast is zij 12 jaar werkzaam geweest als muziekdocent op de middelbare school en is zij saxofonist en dirigent. www.suzanlutke.nl Literatuur - gardner, H. (1999). Soorten Intelligentie, meervoudige intelligenties voor de 21e eeuw. Amsterdam, Uitgeverij Nieuwezijds - nelis, H., Sark van Y. (2009). Puberbrein, binnenstebuiten. Utrecht/Antwerpen, Kosmos Uitgeverij B.V. - geest, N. Groenendijk, T. Roeleveld, L. (2009). Onderzoek naar een kunstdidactiek van empowerment voor het VMBO. Resultaten te vinden op www.vmbokunstenaars.nl. 4 5

instrument is geheel vrij, het talent staat centraal. De deelnemers worden beoordeeld door een vakjury en maken kans op mooie prijzen. Workshops Tijdens het muziekfestival worden er verschillende workshops gegeven zoals een workshop muziekbeleving en zingen. Ook worden er workshops gegeven met verschillende instrumenten, bijvoorbeeld viool, gitaar, djembé of trompet. Een workshop wordt gegeven in groepen van maximaal vier deelnemers, djembé en muziekbeleving in groepen van maximaal tien kinderen. Speciaal voor hen die niet tot hun recht komen in een groepje zijn er workshops één op één te volgen. Geen handicap te groot Wergelmir Muziekfestival voor kinderen met een beperking Ryanne van Sabben Het vinden van gedegen muziekonderwijs voor kinderen en jongeren met een beperking kost flink wat speurwerk. Omdat voor muziek geen handicap te groot is, wil Stichting Wergelmir Muziekdagen met een muziekfestival muzikaal talent van ieder niveau zichtbaar maken en de waarde ervan voor de muzikanten en hun omgeving uitdragen. Wergelmir Muziekfestival Op het muziekfestival vind je een podium voor kinderen en jongeren waar zij hun passie voor muziek kunnen laten horen. Het initiatief is ontstaan ter gelegenheid van het tienjarige bestaan op 1 januari 2009 van Wergelmir basismuziekonderwijs. Op 11 april 2009 was de eerste festivaldag. In het weekend van 31 oktober en 1 november 2009 zal het tweede muzikale weekend van Wergelmir in Delft plaatsvinden. Voor wie? Het festival is bedoeld voor kinderen en jongeren tot en met twintig jaar. Iedereen met muziek als favoriete activiteit is welkom! Buitengewoon getalenteerd, (verstandelijk) gehandicapt, of heel gemiddeld. Het muziekfestival staat in het teken van muziek maken, op een instrument of met je stem. Naast workshops en open podia wordt ook Roald Dahl s Roodkapje, een meid van deze tijd gespeeld. Tijdens dit weekend wordt voor de eerste maal de Wilma Straver-Bos Prijs uitgereikt. Deze door Stichting Wergelmir Muziekdagen nieuw ingestelde prijs wordt toegekend aan een persoon of een instelling die zich op bijzondere wijze inzet voor goed muziekonderwijs voor kinderen en jongeren met een beperking. Naam van de prijs Wilma Straver-Bos was de moeder van Fabian, nu achttien jaar met het syndroom van Down. Wilma stierf op 1 januari 2007 aan kanker. Zij was een heel gewone vrouw die een gehandicapt kind kreeg. Ze heeft zich bijzonder ingezet om het juiste muziekonderwijs te vinden dat bij haar zoon past. Daarmee is zij een voorbeeld voor alle ouders die adequaat muziekonderwijs voor hun kinderen zoeken. Wilma Straver-Bos Prijs De Wilma Straver-Bos Prijs wordt uitgereikt aan een persoon of een instelling die zich bijzonder inzet voor kwalitatief goed muziekonderwijs aan kinderen en jongeren met een beperking. Hoe breder het aanbod is, hoe sterker de genomineerde staat. De prijs bestaat uit een bronzen beeldje van een zingende draak en een geldbedrag ter besteding aan stimulering van goed muziekonderwijs aan kinderen en jongeren met een beperking. Voor deze prijs kunt u ook zelf iemand voordragen. Talentenconcours Op 31 oktober 2009 is ook het Talentenconcours een onderdeel van het festival. Kinderen met bovengemiddeld talent op het gebied van muziek en die de competitie aandurven, kunnen zich hiervoor inschrijven. De keuze voor stijl en Open podium Tijdens de festivaldag is er een open podium, waarop iedereen de mogelijkheid krijgt zijn muziek te laten horen. Er zijn twee podia, één voor akoestische muziek, solo of in kleine formatie en één voor versterkte muziek en grotere formatie. De stijl van de muziek maakt niet uit. Een jury beoordeelt de bijdragen in twee leeftijdcategorieën: basisschoolleerlingen (tot en met twaalf jaar) en een categorie twaalf plus tot en met de leeftijd van twintig jaar. De winnaar van de twee categorieën krijgt een fraaie bronzen medaille met het logo van het festival: de zingende draak. Roodkapje, een meid van deze tijd Naast de workshops en het open podium vindt er ook een unieke uitvoering van Roodkapje plaats. We kennen het oude sprookje allemaal, maar Roald Dahl vertelde het opnieuw op zijn manier en Paul Patterson maakte er fantastische symfonische muziek bij. Roodkapje is in deze uitvoering geen lieve kleuter en er komt Zet je in voor een goed doel! Er zijn vele manieren om het festival tot een succes te maken. Iedere bijdrage in geld of in natura wordt bijzonder op prijs gesteld. U kunt uw steun ook gericht aan een bepaald onderdeel van het festival verbinden: - het concours voor jong muzikaal talent, - de workshops voor (verstandelijk) gehandicapten, - het open podium. Ook met jouw aanwezigheid steun je Stichting Wergelmir Muziekdagen met hun initiatief om kwalitatief goed muziekonderwijs voor kinderen en jongeren met een beperking te stimuleren. Ouders met kinderen en iedereen met een passie voor muziek is van harte welkom om het muziekfestival te bezoeken. Tevens wil Stichting Wergelmir Muziekdagen iedereen oproepen om mensen en instellingen voor te dragen voor de Wilma Straver-Bos Prijs. ook al geen jager in voor om de wolf dood te schieten. Als meid van deze tijd pakt Roodkapje de koe zelf bij de horens. Of moeten we zeggen de wolf bij de oren? Ook basisscholen kunnen zich inzetten voor dit initiatief. Werk samen met de klas aan een muziekproject voor kinderen met een beperking. Volg de workshops op het festival, bezoek samen met de klas de unieke uitvoering van Roodkapje of toon jullie muzikale boodschap op het open podium! Let op! Het inschrijven voor de Wilma Straver-Bos prijs kan tot eind september. Het inschrijven voor het Talentenconcours en de workshop kan tot en met 15 oktober 2009. Informatie, inschrijving, donatie Voor informatie en inschrijving kunt u terecht bij het secretariaat, Joke Maas: (015) 369 2137. Voor (financiële) donatie en informatie over de manieren waarop kunt u terecht bij Bert Schepers: (015) 3108898. 6 7

Muziek-Werkplaats naar vierde seizoen vo Jeroen Bouman Sander Pahlplatz en Jeroen Bouman kregen het idee voor Muziek-Werkplaats tijdens het afstuderen van de studie Muziektechnologie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Zij kregen de opdracht om een serie muzieklessen te ontwikkelen voor het voortgezet onderwijs met behulp van ICT. Door met de computer te werken kunnen abstracte onderwerpen zoals compositie visueel worden gemaakt. Ook is het mogelijk om voor alle leerlingen - ongeacht hun niveau - snel een bevredigend resultaat te krijgen door gebruik te maken van loops. Dit zijn vooraf opgenomen fragmenten van een instrument. Door de verschillende loops te combineren componeren de leerlingen VARA hun muziek. Het uitgangspunt werd al gauw dat de techniek een hulpmiddel moest worden en geen doel op zich. Door leerlingen op een laagdrempelige manier muziek te laten maken ervaren ze wat het resultaat kan zijn. Willen ze zich dan verder ontwikkelen, dan moeten ze steeds verder de techniek in duiken, maar hebben wel een doel voor ogen. In samenwerking met de HKU werd besloten een lesmethode te ontwikkelen, de website op te zetten en apparatuur aan te schaffen. Muziek-Werkplaats biedt workshops aan op scholen en laat leerlingen op vernieuwende wijze eigen muziek componeren. Leerlingen werken in twee- of drietallen aan één van de tien werkstations die tijdens de duur van het project in een leslokaal worden opgebouwd. Er worden drie workshops aangeboden: Popcompositie, Filmmuziek en Jingle. In de verschillende workshops wordt een stuk muziek gecomponeerd. Muziek heeft bij film een andere functie dan een popnummer op de radio. Bij film is het ondersteunend en moet het niet teveel de aandacht trekken. Een popliedje moet juist van begin tot het eind blijven boeien met een refrein dat niet meer uit je hoofd gaat. Maak je een jingle, dan moet je muziekje in een paar seconden direct herkenbaar zijn en bij de stijl van het radiostation passen. Zo staat er dus in iedere workshop een andere functie van de muziek centraal. Luistervaardigheid Tijdens een Muziek-Werkplaats-workshop leren leerlingen goed te luisteren. Bij Popcompositie wordt er gefocust op gelaagdheid in de muziek. Door laag voor laag te componeren leren de leerlingen afzonderlijk naar deze lagen te luisteren. Dit kunnen ze later ook terughoren in muziek waar ze zelf veel naar luisteren. Dat muziek bij films erg belangrijk is, is voor veel leerlingen niet vanzelfsprekend. Tijdens de workshop Filmmuziek gaan ze zelf aan de slag met orkestinstrumenten. Hiermee moeten ze de sfeer van een filmfragment versterken. Hierdoor worden ze zich bewust van de functie van muziek bij films. Doen Er zijn een paar klassikale momenten tijdens de workshops. Aan de hand van PowerPoint-presentaties met beeld en geluid wordt de lesstof behandeld. Na het eerste klassikale gedeelte gaan de leerlingen direct zelf aan de slag met het muziekprogramma. De tutorial helpt ze op weg aan de hand van een voorbeeldmuziekje dat ze moeten namaken. Binnen 20 minuten hebben ze de basis van het programma onder de knie. Daarna maken ze hun eigen compositie en worden ze per groepje gecoached. Iedere jaarlaag een andere workshop Scholen grijpen de verschillende workshops vaak aan om een leerlijn te krijgen. Zo volgen bijvoorbeeld leerlingen in de tweede klas de workshop Popcompositie, in de derde klas de workshop Jingle en in de vierde klas de workshop Filmmuziek. Op deze manier maken de leerlingen ieder jaar weer vanuit een nieuwe invalshoek muziek. Het project staat dan meestal in een vaste periode op een school en maakt op deze manier onderdeel uit van jaarrooster. Muziek-Werkplaats wordt vaak tijdens een projectweek ingezet. Dan wordt er bijvoorbeeld gedurende de week s ochtends en s middags een workshop gegeven. Soms is het roostertechnisch niet mogelijk om het rooster aan te passen, dan is het ook mogelijk om Muziek-Werkplaats in het bestaande rooster in te passen, bijvoorbeeld tijdens de lessen muziek of CKV. Website Jongeren van nu zijn helemaal gewend op internet te werken. Ze wisselen muziek uit met vrienden, geven op forums hun mening of voegen een YouTube-filmpje in op hun Hyvespagina. Daarom komen alle resultaten na het project op het internet te staan. Hier kunnen de leerlingen na het project luisteren naar hun eigen resultaten, maar ook naar die van hun klasgenoten. Docenten kunnen de website gebruiken om de muziekjes klassikaal te beluisteren en nog eens na te bespreken. Voor de leerlingen is er ook een Hyves pagina opgezet: www.muziek-werkplaats.hyves.nl. Dit is een plek waar leerlingen zich na het project kunnen aanmelden en andere enthousiaste leerlingen kunnen vinden. Hebben de leerlingen nog vragen na het project, dan kunnen ze die hier stellen. Techniek In de werkstations zit een computer met randapparatuur. Alles zit ingebouwd in een afsluitbare behuizing. Er kan zo tijdens het project geen kabeltje losgaan of instellingen veranderd worden. Aan de zijkant komen drie koptelefoons, een toetsenbord en een muis uit de behuizing en daar kan een microfoon aangesloten worden. Er zijn maar twee programma s beschikbaar en het bureaublad is heel overzichtelijk. Het muziekprogramma is zo aangepast dat de leerlingen vrijwel direct aan de slag kunnen en geen overbodige mogelijkheden zien. Coaches Sander Pahlplatz en Jeroen Bouman, oprichters van Muziek- Werkplaats, begonnen in januari 2006 met een pilot. Het eerste seizoen 2006-2007 draaiden ze alles met zijn tweeën. Nu werken ze met een team van vier coaches en dat worden er volgend jaar waarschijnlijk meer. Deze coaches zijn gepassioneerde muziektechnologen die een didactische training hebben gehad. Doordat de coaches inhoudelijk sterk zijn, kunnen zij alle groepjes op het juiste niveau aansturen. Mochten er technische vragen zijn, dan hebben de coaches ook voldoende kennis in huis om hier op in te gaan. Ruimte voor verbetering Er zijn altijd dingen die beter kunnen en daar wordt graag naar geluisterd. Zo was er een school waar de leerlingen al een flinke basiskennis hadden over de lagen in popmuziek waardoor sommige delen van de basisuitleg overbodig waren. Sinds deze ervaring wordt beter geïnformeerd naar het niveau van de leerlingen. In overleg met de school kunnen de workshops op school voorbereid worden. Een voorbeeld hiervan is het schrijven van een tekst bij Nederlands of Engels voor de workshop Popcompositie. Ook is het mogelijk dat tijdens het vak muziek al enkele onderwerpen behandeld worden die terug komen tijdens de workshops. Hierdoor kunnen de leerlingen een vliegende start krijgen en blijft er misschien zelfs tijd over om een tweede stem op te nemen. Informatie Ga voor meer informatie over Muziek-Werkplaats naar www.muziek-werkplaats.nl. Bellen naar (030) 8901273 kan natuurlijk ook. 8 9

Workshop in Yokohama N ZA/NL brengt culturen samen Jacques van de Veerdonk Koud is het in ieder geval niet in Kindergarten Niimi in Yokohama, Tokyo. Vijfentwintig kinderen, vijfentwintig ouders, vijf docenten, vijfendertig graden Celsius en geen airco. Kortom, de perfecte setting voor een Watch That Sound-workshop. En ditmaal een zeer bijzondere editie. Na een testcase op de Japanse school in Rotterdam is het nu tijd voor de volgende sprong in het diepe: het debuut in Japan. Rond drie uur s middags verzamelt zich een club kinderen van 4 tot 7 jaar oud om de twee minuten durende animatie Edje Raketje van een soundtrack te voorzien. Een grote uitdaging, omdat we met de jongste groep ooit gaan werken, een groep die ook nog eens enkel Japans spreekt. Drie Japanse studenten begeleiden deze kinderen tijdens de workshop, terwijl de Nederlandse afvaardiging het overzicht heeft en de boel technisch draaiende moet houden. Na een korte introductie krijgen ze hun filmpje voor het eerst te zien. De kinderen blijken even spontaan als enthousiast. De verhaallijn wordt direct opgepikt en we kunnen snel aan de slag. Nadat de kinderen uitgebreid met de beschikbare instrumenten kennis hebben gemaakt, worden er groepjes gevormd om de verschillende scènes onder handen te nemen. Kosten noch moeite worden gespaard: grote Japanse drums worden ingezet om een opstijgende raket na te bootsen, megafoons en fluiten voor een voorbijgaand vliegtuig en vijfentwintig gouden keeltjes om een olijk stel buitenaardse wezens een stem te geven. Na drie uur keihard werken staat er dan ook een geweldig resultaat. Kinderen en ouders zijn apetrots: missie volbracht. Het filmpje is tot leven gekomen. Edje Raketje heeft een eigen identiteit gekregen. Tien dagen vol netwerken, voorbereidingen en een zeer geslaagde workshop liggen achter ons en de deur naar grotere projecten op de Japanse filmfestivals lijkt geopend. Tokyo, tot volgend jaar! (Jasper Zuidervaart) Watch That Sound in het Japans? Toen ik zo n vijf jaar geleden samen met een aantal muzikanten, filmers en kunstenaars tijdens het International Film Festival Rotterdam het project Watch That Sound startte, had ik altijd al de gedachte dat deze wijze van werken met geluid, muziek en nieuwe media er een is die in Japan ook zou kunnen werken. Zo n tien jaar eerder was ik met een groep muziekleerlingen uitgenodigd om in Osaka te komen musiceren. In die periode was er ook een ontmoeting met Japanse leerlingen gepland. Het bleek echter heel moeilijk om de leerlingen te laten communiceren totdat er op een gegeven moment gemusiceerd en gedanst werd. Het plezier tussen beide groepen was ongekend. Maar hoe moet je een nieuw muziek/media-project samen met Japanse collega s ontwikkelen, terwijl er een behoorlijke taalbarrière is? Over het algemeen kunnen Japanners zeer goed Engels lezen en schrijven, maar het spreken is een ander verhaal. Een deel van oplossing was dat er een uitnodiging binnen kwam om het project te demonstreren en workshops te houden. Deze kwam van Keiko Niimi, een componiste die bij Codarts gestudeerd heeft en inmiddels in Tokyo een beginnend producente is voor contemporaine muziek. Zij was uit haar studietijd bekend met het project. Weldra ontmoette ik via de Lantaren/Venster Alex Oost, de directeur van het Camera Japan Festival Rotterdam dat al een aantal jaren in Rotterdam interessante Japanse films selecteert voor het Rotterdamse publiek. Alex bleek vloeiend Japans te spreken, had een groot netwerk in de filmwereld aldaar en was deze zomer bovendien in Tokyo. De leiding van het Rotterdamse Codarts steunde het initiatief direct en zo kon het e-mailen beginnen. Dankzij de Japanse journaliste Kyoko werden de communicatielijnen nog korter. Try-out Het bleek al snel dat er belangstelling was voor ons werk. Zo konden we kennismaken met docenten en studenten van de Tokyo College of Music. Met twee jonge filmmakers, Annabel van Zweden en Maarten Witte, werd een korte animatie ontwikkeld die veel gelegenheid geeft om een soundtrack te maken. Een klein onzeker raketje met echte ogen en armen, die zijn eerste ruimtevaart richting maan maakt en nog heel veel moet leren. Met dank aan de leiding en docenten van de Japanese School of Rotterdam konden wij een realistische try-out maken. Naoko en Tomo, twee Japanse muziekstudenten van Codarts en het KC, gaven de workshop die voor de kinderen en ons zeer leerzaam was. Japanse kinderen hebben helemaal geen moeite met op de grond te zitten, hebben een grote concentratie en zijn verder even enthousiast en ongeremd als elk ander kind. Het bleek dat Naoko en Tomo een schat aan opmerkingen hadden die zij in het Japans uitwerkten. Deze konden wij weer goed gebruiken voor de studenten in Tokyo. Alles geregeld? Een domper was dat het bestuur van het LMC - mijn andere parttime baan - slechts twee dagen voor het vertrek liet weten om mij geen toestemming te geven voor onbetaald verlof in de laatste schoolweek. Het arbeidsrecht in het onderwijs van democratisch en individualistisch Nederland heeft nogal feodale trekjes, waarbij de werknemer bijna dezelfde rechten van een Japanse horige uit de tijd van de Shoguns heeft. De tickets konden veranderd worden, maar de opleiding voor de muziekstudenten en de ontmoeting met de muziekeducatieve staf van de Tokyo College of Music kwamen in gevaar. Gelukkig zorgde Keiko weer voor een oplossing. Aldus vertrokken we een paar dagen later, op mijn eerste vakantiedag. Jasper, een getalenteerd student muziekproductie van Codarts, had alles technisch voorbereid, zodat we in Tokyo geen tijd zouden verliezen. Japan heeft namelijk 100 volt aansluiting, met in de ene provincie 50 Hz en in de andere weer 60. Vandaar dat alle Japanse elektronische apparatuur met een trafo wordt geleverd. Zelf had ik een grote tas met kleine instrumenten en Foley-attributen geselecteerd. Keiko zou voor de overige apparatuur en instrumenten zorgen. Music in the air Dat Japanners van muziek houden is algemeen bekend, zelfs de openbare ruimten zijn rijkelijk voorzien van muziek. Zo heeft bijvoorbeeld elk metrostation zijn eigen melodie, sound icons en soundscapes. Her en der zijn elektronisch vogels te horen bij de trappen. Ons hotel bleek te liggen in Shibuya, de plek waar jongeren samenkomen. Op het beroemde plein (met de diagonale zebrapaden) staan enorme elektronische billboards waar naast reclame ook Beyoncé, Justin Timberlake, Sean Paul, Ciara, Flo Rida meer dan levensgroot aan het musiceren zijn. Times Square New York is maar een statische neonbak vergeleken met deze R&B-promotie. Dat er veel jongeren zijn in een stad van 33 miljoen inwoners, weet je van te voren, maar het lijkt wel of zij allen tijdens het weekend 24 uur op straat lopen. Geen enkele agressie, geen vervelende gebeurtenissen, het lijkt wel een popfestival uit de jaren zeventig. Japan heeft zich na eeuwen zelfgekozen isolatie in relatief korte tijd veranderd. Dit gebeurde met twee grote stappen. De eerste keer in 1853, toen de Amerikaanse Commodore Matthew Perry als eerste buitenlandse binnendringer in de Baai van Tokyo niet gevangen genomen en onthoofd werd, maar toestemming kreeg om de haven van Tokyo binnen te varen. De tweede maal in 1947. Na de Tweede wereldoorlog werd de Amerikaanse onderwijsstructuur geïntroduceerd: - elementory (grade 1 t/m 6), - junior high school (grade 7 t/m 9), - highschool. In de monoculturele samenleving van Japan werd dit gemakkelijk geadopteerd. Muziekonderwijs Voor het muziekonderwijs stelde het ministerie van onderwijs het curriculum en de hoeveelheid lesuren vast. Elke unit houdt twee maal 45 minuten in: - grade 1-68 schoolunits per jaar; - grade 2 t/m 6-70 schoolunits per jaar; - grade 7-45 schoolunits per jaar; - grade 8 en 9 35 schoolunits per jaar. In de highschool verdwijnt het algemene vak muziek. Het kan gekozen worden als een van de verplichte keuzevakken Club (4 keer 45 minuten). Aan de universiteit kunnen alle studenten een instrumentaal bijvak kiezen. Alhoewel er in 2002 een vermindering van het aantal uren heeft plaatsgevonden, van twee tot tien units per jaar, is dit toch een verbluffend aantal. Door de economische inzinking zijn ook in Japan discussies ontstaan om dit aantal nog verder terug te brengen, maar het valt nog steeds in het niets in vergelijking met het Nederlandse onderwijs (zie Kunstzone 4-2009). Het curriculum ligt vast en iedere docent, elke school is verplicht zich te houden aan de school-units. Zo hoorde ik op de Japanese School of Rotterdam een klas op Japans slagwerk spelen onder leiding van de wiskundeleraar ( Sorry, ik ben niet muzikaal ). Ik liep door de schoolgang en hoorde een uitvoering met een rust en een niveau. Even 10 11