Perspectiefnota 2015 Focus en Innovatie

Perspectiefnota 2015 Focus en Innovatie Saneren en investeren door een trendbreuk op alle niveaus Gemeente Almelo Juni 2015 Perspectiefnota 2015

2 van 87

Inhoudsopgave Samenvatting... 5 1. De inbreng van experts, inwoners en raad... 7 2. Focus en innovatie... 12 2.1 Hoofdopgave één... 14 2.2 Hoofdopgave twee... 17 2.3 Hoofdopgave drie... 24 3. De financiële opgaven voor Almelo... 28 4. Bezuinigingen per programma... 33 4.1 Bestuurskracht en Bestuurscultuur... 33 4.2 Aantrekkelijke Stad... 36 4.3 Sociale agenda... 40 4.4 Leefbaarheid en Veiligheid... 44 4.5 Algemene dekkingsmiddelen... 48 Bijlage 1: Specificatie vrijval reserves en voorzieningen... 51 Bijlage 2: Aanbevelingen begrotingsscan... 53 Bijlage 3: Afgevallen zoekrichtingen... 56 Bijlage 4: Hoofdlijnen Politiek beraad van 23 april 2015... 58 Bijlage 5: Reacties uit de samenleving... 62 3 van 87

4 van 87

Samenvatting De financiële positie van Almelo is zorgelijk. De risico s in het sociale domein, de afwaarderingen in de grondexploitaties en het tekort in het meerjarenperspectief lopen op tot 12,2 miljoen euro. Bezuinigen, besparen en ombuigen is nodig om eind 2015 een reëel sluitende begroting te presenteren. Daarnaast willen we 2,8 miljoen investeren in de stad om de neerwaartse beweging van bezuinigen, krimp en afboeken een halt toe te roepen en zo de negatieve spiraal te doorbreken. Vanaf januari 2015 hebben raad, stad en experts inbreng geleverd op de positie van Almelo en de bezuinigingsvoorstellen. Het college heeft alle inbreng naast elkaar gelegd en heeft de oproep gehoord om een Perspectiefnota voor te leggen die met lef en daadkracht het financieel- en toekomstperspectief voor onze stad verbetert. Het college heeft zijn uiterste best gedaan daarbij zo dicht mogelijk bij de adviezen van raad, stad en experts te blijven. In een aantal gevallen wordt vanuit de financiële noodzaak, bezuinigingen voorgesteld waarop kritisch is gereageerd door de raad en de stad. Zo wordt enerzijds invulling gegeven aan de gewenste trendbreuk en wordt anderzijds voorkomen dat Almelo de artikel 12 status moet aanvragen. De raad heeft het college opgeroepen om out of the box te denken en met creatieve oplossingen te komen. De omslag ligt ook in de roep om het ondersteunen van activiteiten en initiatieven in plaats van stenen en/of instituties. Het college ziet de systeeminnovaties op het gebied van groen, sport, cultuur en welzijn om de kracht van de stad te benutten en over te gaan naar een systeem waarbij de activiteiten, die de hoofdopgaven ondersteunen, centraal staan in plaats van de instituten. Het college ziet voor de komende jaren drie hoofdopgaven voor onze stad: saneren & innoveren, transformatie van werk & zorg en de binnenstad. Door de omslag te maken naar een opgavegestuurde regieorganisatie kan er 10% worden gekrompen op het bestuur (raad en college) en de ambtelijke organisatie en de griffie (beleid- en bestuursprocessen). Als alle uitvoerende taken die op de sourcingskalender staan tot outsourcing leiden, zal het aantal medewerkers dat in dienst is bij de gemeente Almelo in 2020 gehalveerd zijn (minder dan 300). Daardoor blijft een compacte organisatie over. Taakstellend legt het college op dat taken via sourcing ten minste 10% goedkoper moeten worden. Ons doel is één van de best presterende gemeentelijke organisaties van Nederland in onze grootteklasse te worden. Het college schrapt de bezuinigingsvoorstellen voor de extra verhoging van de OZB, de kwijtschelding rioolheffing en afvalstoffen voor de minima, de sluiting van het buitenbad en de taakstelling op cultuur. Wel moet er binnen het cluster sport & cultuur op een totaal beschikbaar bedrag van ruim 10 miljoen voor 500.000 euro bezuinigd zijn in 2018 via systeeminnovaties. We voegen 7 miljoen aan het weerstandsvermogen toe en draaien de eerdere bezuinigingen op sport terug. Tot 2019 is er drie miljoen incidenteel beschikbaar om extra te investeren in de stad. Die willen we inzetten op de hoofdopgaven: 1,5 miljoen voor de binnenstad, 1,5 miljoen voor sociaal domein (de transformatie van werk en zorg). Vanaf 2019 is er 2,2 miljoen structureel beschikbaar. Vanaf dat moment is de verdeling 1 miljoen binnenstad en 1,2 miljoen sociaal domein (transformatie werk en zorg). We doen geen structurele uitgaven totdat de structurele bezuinigingen gerealiseerd zijn. 5 van 87

Zowel bij de investeringen als bij de bezuinigingen heeft het college nadrukkelijk gekeken naar de verdeling van de voorstellen in relatie tot de beschikbare middelen in de begroting. Op bestuur & organisatie wordt 3,1 miljoen bezuinigd, op sociaal 5,9 miljoen en fysiek 5,8 miljoen. Er wordt bovengemiddeld gesneden in de eigen organisatie en in de bezuinigingen in het fysieke en sociale domein is er balans. Dat sluit aan bij het uitgangspunt dat tegenvallers in het eigen domein moeten worden opgevangen. In de afgelopen maanden werd duidelijk hoeveel mensen ideeën en suggesties voor onze stad hebben. Het college wil samen met de raad onderzoeken hoe we met een initiatieven- of ideeënmakelaar hun inzet mogelijk kunnen maken. Zo verandert onze rol naar aanjager, motivator en verbinder en willen we de samenhang en samenwerking in onze stad nog verder versterken. Daarbij geldt het motto: wij doen mee als je ook zelf een bijdrage levert. Met het benoemen van de drie belangrijkste opgaven willen we aansluiten bij de oproepen die inwoners, experts en raad hebben gedaan. Zij hebben ook aangegeven dat zij hun rol in de samenleving willen nemen. Die houding willen we koesteren en laten bloeien. Het raads- en uitvoeringsprogramma zijn voor ons de basis geweest bij deze Perspectiefnota. De inhoudelijke kaders van deze programma s zijn in deze nota verder uitgewerkt. Door focus aan te brengen en te innoveren zien wij kansen om de voor Almelo zo gewenste trendbreuk te realiseren. Focus is nodig om onze hoofdopgaven te realiseren en om financieel gezond te worden. 15 miljoen euro structureel ombuigen en bezuinigen kan niet zonder pijnlijke maatregelen voor de stad. En dat vraagt van ons het goede voorbeeld door als bestuur en organisatie 10% te minderen. Hoogachtend, Het College van B & W 6 van 87

1. De inbreng van experts, inwoners en raad In dit hoofdstuk wordt de inbreng van de afgelopen maanden (kort) samengevat. Die inbreng vormt de basis voor de Perspectiefnota. Algemene basis: demografische analyse uit de Stadsfoto De bevolking in Almelo krimpt, terwijl het inwoneraantal in de Nederlandse steden toeneemt. Het aandeel 65-plussers neemt ook sneller toe dan gemiddeld terwijl het aandeel 15-34-jarigen juist sneller daalt dan gemiddeld. Waar veel Nederlandse steden profiteren van een hernieuwde trek naar de stad lijkt dit fenomeen aan Almelo voorbij te gaan. Terwijl Almelo als centrumstad krimpt, neemt de bevolking in de gemeenten rondom Almelo juist toe, terwijl in de rest van Nederland precies het omgekeerde gebeurt. Hiemstra en De Vries Uit het analyseonderzoek van Hiemstra en De Vries blijkt dat Almelo in de afgelopen zes jaar in totaal 265 bezuinigingsmaatregelen heeft genomen met een totale waarde van 42,66 miljoen structureel. De relatieve opgave van Almelo is erg groot: meer dan 2,5 keer zo groot als gemiddeld in de database ( 588/inw. versus 220/inw.). Uit de analyse blijkt dat door deze bezuinigingen de afgelopen jaren zowel op de prestaties in de stad als op de gemeentelijke organisatie flink is bezuinigd. Prestaties en serviceniveau zijn naar beneden bijgesteld, de organisatie is gereorganiseerd en gekrompen. Het totaaloverzicht laat zien dat Almelo tot dusver stevig heeft ingezet op boekhoudkundige maatregelen, veranderingen in en verkleining van de organisatie en versobering van haar serviceniveau. Het verlagen van subsidies is nog weinig gebeurd (4%). Dit laatste is vergeleken met andere gemeenten laag. H&dV heeft daarnaast een aantal kans dossiers voor systeeminnovatie benoemd: - Regionaliseren formatie beleidscapaciteit en specialismen - Realiseren kansdossier wonen-welzijn-zorg (incl. subsidies welzijn en wijkcentra) - Realiseren kansdossier economie-onderwijs-arbeidsmarkt - Aanscherpen strategie binnenstad met partners - Aanscherpen strategie sport en cultuur met partners Het onderzoek Stadsfoto Almelo 2014 Kern van het onderzoek luidt dat de kans op werk voor de Almeloër beneden gemiddeld is en de aantrekkingskracht van Almelo afneemt. Weliswaar zijn er in de stad zelf relatief veel banen, maar het totale aantal banen dat voor de inwoners van Almelo binnen acceptabele tijd te bereiken is, is beneden gemiddeld. De relatief goede economische prestaties van de stad kunnen onder druk komen te staan door vergrijzing en een afnemend agglomeratievoordeel. De aantrekkingskracht van de stad op verhuizende huishoudens is lager dan gemiddeld en lijkt ten opzichte van 2008 eerder te zijn afgenomen dan toegenomen. Dat komt in de eerste plaats door het relatief lage aantal banen dat binnen acceptabele reistijd te bereiken is. Het verschil met het gemiddelde van de Nederlandse steden is tussen 2008 en 2014 verder toegenomen. Ook het stedelijke voorzieningenniveau is beperkter dan gemiddeld en lijkt eerder te zijn achteruitgegaan dan te zijn verbeterd ten opzichte van 2008. 7 van 87

Stadsfoto 2015: Ontwikkelingen, achtergronden en kansen voor beleid Almelo per deelthema in vergelijking met Stadsfoto 2008 Stadsfoto 2008 Wat is er veranderd Hoe komt dat Wat is er nog te doen Arbeidsparticipatie Hoge langdurige werkloosheid Verbeterd Beleidswijzigingen UWV Vergroten aantrekkings- Hoge jeugdwerkloosheid Ontwikkeling netto participatiegraad Aantal werkenden afgenomen Verslechterd Afname potentiële beroepsbevolking Ongunstige samenstelling beroepsbevolking Weinig kans op werk kracht Opheffen regionale mismatch Verbeteren bereikbaarheid Economie Afnemende agglomeratievoordelen Toename aanbod podiumkunsten Aantrekkingskracht/ woonklimaat Relatief weinig banen (binnen acceptabele reistijd) Weinig human capital Geringe aantrekkingskracht Verslechterd Verbeterd Verslechterd Ongunstige bevolkingssamenstelling Afname culinaire kwaliteit Afname winkelaanbod en toename leegstand Vergroten aantrekkings- Kracht Verbeteren bereikbaarheid Investeren in de esthetiek van de binnenstad Meer overlast en onveiligheid Verbeteren veiligheid Minder bereikbare banen Verbeteren bereikbaarheid Hoofdlijnen schriftelijke inbreng van ruim 65 Almeloërs 1 In algemene zin ziet het college een aantal hoofdlijnen uit de schriftelijke reacties: meer gebruik maken van de participatiesamenleving en inzet van vrijwilligers en uitkeringsgerechtigden in de uitvoering zowel op sociaal als fysiek gebied. Ook wordt de gemeente opgeroepen om nuchtere beslissingen te nemen en geen grote investeringen in de binnenstad te doen maar zich te richten op zaken die voor de burger belangrijk zijn zoals de kwaliteit van wonen en de leefomgeving. Ook wordt gesteld dat er meervoudig gebruik van gebouwen moet worden gemaakt. Daarnaast komen er suggesties waarbij ambtenaren naar Almelo verhuizen, minder salaris krijgen en het nieuwe stadhuis te verkopen/verhuren. 1 In bijlage 5 leest u per inzending de reactie van het college op het voorstel 8 van 87

Sociaal domein Op het sociale domein komt er reactie op het meer gebruik maken van vrijwilligerswerk (ook in de zorg), de inzet van werklozen/inwoners bij onderhoud groen, de effectiviteit van re-integratie te verbeteren en het maatschappelijk vastgoed en wijkcentra te verkopen en in te zetten op meervoudig gebruik. Fysieke domein Op het fysieke domein pleiten inzenders voor geen topsport (IIspa) en geen grote projecten (geldt ook voor binnenstad), voor flexibiliteit van bestemmingsplannen en minder verkeersmaatregelen. Ze pleiten ervoor groen (en water) toe te voegen en om het dicht bij de burgers te houden die ook willen helpen. Bestuur en Organisatie en Dienstverlening Ten aanzien van de algemene lasten werd gesteld dat er minder salaris moet worden betaald, de inhuur van externen moet worden terug gedrongen, ambtenaren harder moeten werken, de wachtgelden omlaag moeten en het stadhuis verhuurd of verkocht moet worden. Insprekers aan het woord op 10 en 24 maart 2015 In de politieke beraden kwamen 18 mensen/instellingen aan het woord. Ook in de mondelinge bijdragen werd vaak gesteld dat de gemeente meer kan doen met vrijwilligers: zowel in de ondersteuning van zorg als in de publieke ruimte. Ook het honoreren van initiatieven die een positieve bijdrage leveren aan de stad werd vaak genoemd. Met name het thema re-integratie en de ontwikkeling van een ondernemerspool gekoppeld aan een pool van uitkeringsgerechtigden werd vaak benoemd (al dan niet in combinatie met een rol voor wijkcentra en het ROC). Daarnaast werd in de politieke beraden stelling genomen tegen een aantal bezuinigingsrichtingen zoals de sluiting van het buitenzwembad en de bezuinigingen op de Stichting Almelo Promotie en cultuur. Almelo Panel Uit de reacties van het Almelo Panel blijkt dat er zeer weinig draagvlak is voor het extra verhogen van de OZB en de sluiting van het buitengedeelte van het zwembad. Vanuit het omnibuspanel kwamen in de open vragen veel kritische opmerkingen over de grootschalige investeringen in de binnenstad en de bouw en opening van het nieuwe stadhuis. Daarnaast kwam er kritiek op het verlagen van het onderhoudsniveau van groen. Ook vanuit het panel komt de oproep om daar uitkeringsgerechtigden of wijkbewoners bij in te zetten. In de onderstaande tabel kunt u in één oogopslag zien welke maatregelen op draagvlak kunnen rekenen bij het Almelo Panel. Het totale pakket aan maatregelen is gewaardeerd met een 6,1. Per maatregel is hieronder weergegeven in welke mate er draagvlak is voor de maatregelen die aan het Almelo Panel zijn voorgelegd. In algemene zin geldt dat ten aanzien van maatregelen waar (zeer) veel of (zeer) weinig draagvlak is, wij die adviezen hebben overgenomen. Per maatregel wordt aangegeven hoe wij er mee om zijn gegaan in deze perspectiefnota. Tabel Overzicht draagvlak zoekrichtingen bij Almelo Panel Maatregel Cijfer Draagvlak Hoe zijn wij er mee omgegaan? Stelpost areaal afschaffen 7,9 Zeer veel Zoekrichting blijft staan Herijken van subsidies zorg en welzijn 7,5 Zeer veel Zoekrichting blijft staan Toeristenbelasting verhogen 7,2 Zeer veel Zoekrichting blijft staan Aanpassen telefonische bereikbaar 7,2 Zeer veel Zoekrichting blijft staan Parkeergarages voor kostprijs verhuren 7,0 Veel Zoekrichting blijft staan 9 van 87

Maatregel Cijfer Draagvlak Hoe zijn wij er mee omgegaan? Minder geld voor integrale veiligheid 6,8 Veel Zoekrichting blijft staan Wijkcentra verkopen of afstoten 6,7 Veel Zoekrichting blijft staan Verlagen bijdrage aan Almelo Promotie 6,4 Neutraal Zoekrichting blijft staan Bezuinigingen op cultuursubsidies 6,2 Neutraal Zoekrichting vervalt, er komt wel een nieuwe taakstelling gericht op systeeminnovatie bij sport en cultuur. Minder onderhoud en aantal speeltoestellen 6,1 Neutraal Zoekrichting blijft staan Kwijtschelding afval afschaffen 5,8 Neutraal Zoekrichting vervalt Kwijtschelding riool afschaffen 5,7 Neutraal Zoekrichting vervalt Dienstverlening alleen nog op afspraak 5,6 Neutraal Zoekrichting blijft staan Zachte landing sociaal domein afbouwen 5,3 Weinig Zoekrichting blijft staan. Er wordt voor gezorgd dat er in komende periode voldoende geld beschikbaar is voor kwetsbare groepen en omslag in het sociaal domein Onderhoudsniveau openbare ruimte verlagen 5,2 Weinig Onderhoudsniveau niet verlagen. Wel kijken hoe de rol en invloed van de burger bij het onderhoud van de leefomgeving groter kan worden. En daarmee kosten besparen Sluiting buitengedeelte zwembad 4,1 Zeer weinig Zoekrichting vervalt OZB verhogen 3,2 Zeer weinig Zoekrichting vervalt Formatie- en Begrotingsscan 2 Het college heeft het Ministerie van BZK en de provincie gevraagd een begrotingsscan uit te voeren. Belangrijkste conclusie is dat de financiële situatie zorgelijk blijft. Een bezuinigingstaakstelling van 15 miljoen is noodzakelijk om een financieel gezonde gemeente te blijven. De problemen komen met name door de grote grondvoorraad. Verder blijkt dat er in het verleden al veel bezuinigd is en dat deze bezuinigingen grotendeels gerealiseerd zijn. Op een aantal beleidsterreinen geven wij meer uit dan de referentiegemeenten. Uit de formatiescan blijkt dat de totale ambtelijke omvang 21 fte groter is dan het gemiddelde van de referentiegroep. Dit wordt met name veroorzaakt door een grotere formatie voor uitvoerende taken. De overhead van de gemeente Almelo zit onder het landelijke gemiddelde. De concrete aanbevelingen uit de begrotingsscan zijn: - Aanpakken van de grondexploitaties; - Actief beleid om weerstandsvermogen op 1 te krijgen; - Bestemmingsreserves herschikken in algemene reserves; - Exploitatiebegroting minder afhankelijk maken van het grondbedrijf. 2 In bijlage 2 leest u hoe de adviezen zijn verwerkt in deze Perspectiefnota 10 van 87

De inbreng van de stad en de experts gecombineerd - De inbreng van de stad kan worden samengevat als: zorg goed voor de basisvoorzieningen; heb oog voor de sociaal zwakkeren en maak gebruik van de inzet van inwoners/vrijwilligers en uitkeringsgerechtigden. - Wees behoedzaam (loop geen onnodige risico s) waar het gaat om investeringen in de binnenstad. - Zoek slimme combinaties die elkaar kunnen versterken. Combineer functies en accommodaties om zo te kunnen besparen maar ook zodat ze elkaar kunnen versterken. - De kans op werk voor de Almeloër is beneden gemiddeld en de aantrekkingskracht van Almelo neemt af. - De financiële risico s worden veroorzaakt door de grondproblematiek, de hoge schuldpositie, de financiële gevolgen van de decentralisaties en de onmogelijkheid om komende tekorten nog op te kunnen vangen. Politiek beraad 23 april In de raad is weinig draagvlak voor bezuinigingen op het gebied van cultuur, sluiting van het buitenbad, de extra verhoging van de OZB en de kwijtschelding van de riool- en afvalstoffenheffing voor de minima. Ook liggen bezuinigingen in het sociaal domein zeer gevoelig, maar ziet de raad mogelijkheden om scherper naar het totaal aan subsidies te kijken en meer de kracht van de samenleving te benutten en zo te bezuinigen. De rol van instituties zoals Soweco en het Sportbedrijf werden vaak genoemd. Het onderhoud van groen, wegen en bruggen, de Stichting Almelo Promotie of parkeren zijn zoekrichtingen waarover verschillende gedachten leven in de raad. Vanuit de raad komen aanvullende voorstellen voor bezuinigingen en/of verhoging van het taakstellende bedrag. Kort samengevat gaan die over extra taakstellingen/bezuinigingen op diverse onderdelen van het ambtelijk personeel en het college (van 5 naar 4 fte), over anders werken door het bestuur door de vorming van een regionaal college en 1 regionale directie en minder te vergaderen, over meer gebruik maken van de kracht van de samenleving en het slimmer gebruik van voorzieningen en organisaties. Het uitbesteden van uitvoerende taken kwam terug maar ook viel in sommige bijdragen een tegengestelde ontwikkeling van de kleine compacte gemeente te beluisteren door bijvoorbeeld het GBT en de Stichting Almelo Promotie weer onder te brengen bij de gemeente. De formatie- en begrotingsscan is door de raad zeer serieus bekeken. De adviezen en de analyse komen in vrijwel iedere bijdrage terug. Over de investeringsagenda stelde de raad dat we moeten kijken naar temporisering en spaartermijnen voor de binnenstad. Een aantal fracties heeft zich uitgesproken over de artikel 12 status. Bij een meerderheid van de raad leeft de wens om zelf aan het stuur te blijven en een situatie van Artikel 12 te voorkomen Een aantal fracties stelt voor de taakstelling te verhogen. In bijlage 4 van deze perspectiefnota gaan wij specifieker in op de hoofdlijnen van de bijdragen van de verschillende fracties. 11 van 87

2. Focus en innovatie Hoofdopgaven We hebben bijna 300 miljoen te besteden. De vraag is niet of het teveel of te weinig is, de vraag is wat we kunnen en willen met dat geld. We willen af van een begroting die voortborduurt op voorgaande jaren en daarmee weinig ruimte biedt voor ambities. We willen een adaptieve en flexibele begroting en organisatie. De drie hoofdopgaven zijn daarbij leidend. A. Saneren & innoveren B. Transformatie Werk & Zorg C. Een binnenstad met herwonnen identiteit. Deze opgaven volgen uit de financiële noodzaak, de gecombineerde inbreng van stad, experts en raad, de herijking van het masterplan en de ontwikkelingen in de Regio (Commissie Robben en Twentebedrijf). Rol van de gemeente Het college stelt de drie hoofdopgaven centraal en we maken de omslag naar een opgavegestuurde regieorganisatie. Het formuleren van deze drie hoofopgaven betekent dat we middelen bundelen om deze opgaven te realiseren. Alle nieuwe voorstellen zullen wij toetsen aan de bijdrage die ze leveren aan de realisatie van de hoofdopgaven. Ook kijken wij kritisch naar de uitvoering van bestaand beleid. Als alle uitvoerende taken die op de sourcingskalender staan tot outsourcing leiden, zal het aantal medewerkers in dienst bij de gemeente in 2020 gehalveerd zijn (minder dan 300). Daardoor blijft een compacte organisatie over. Onze drijfveer is om in 2020 één van de best presterende gemeentelijke organisaties in onze grootteklasse te zijn. Uit een deel van de bijdragen uit de stad werd duidelijk dat inwoners hun bijdrage willen leveren en ook verantwoordelijkheid daarvoor willen nemen. Zorgen voor elkaar gebeurt dichtbij in de buurten en wijken. Het college wil deze ontwikkelingen in de samenleving met kracht ondersteunen en daarvoor ook urgentie creëren om uit het oude denken te komen. Niet alles zelf bedenken en doen, maar initiatieven uit de stad ondersteunen. De rol van de overheid verandert dan naar die van aanjager, motivator en ondersteuner. De gemeente maakt op die manier gebruik van de kracht van de samenleving. Het college wil niet langer eenzijdig subsidies overmaken naar verbonden partijen/instituties maar iets doen voor iemand die ook wil bijdragen aan de hoofdopgaven van de stad. Voor de verbonden partijen kiest het college een zakelijke benadering en voor de initiatieven uit de stad een motiverende houding. Innovatie Systeeminnovaties De samenleving is in de afgelopen jaren snel veranderd. Mensen maken gebruik van andere, nieuwe oplossingen. Producten en diensten die eerder in die behoeften voorzagen zijn niet meer nodig, zijn aangepast of worden op een andere manier verkregen. Die veranderingen zorgen ervoor dat bedrijven, verenigingen en organisaties zich al aanpassen en veranderen. Het roept voor de gemeente de vraag op hoe wij daarbij kunnen aansluiten. Dat kan soms door bestaande structuren aan te passen en/of bestaande spelers ruimte te geven zicht te richten op het vervullen van andere behoeften / opdrachten dan waarvoor zij oorspronkelijk zijn opgericht. 12 van 87

Soms zijn de veranderingen echter zo veelomvattend dat aanpassingen binnen het bestaande systeem onvoldoende zijn. En het daarom nodig is te kijken of wij het hele systeem dat wij in Almelo hiervoor hebben te veranderen. Dit noemen wij systeem-innovatie. 3 In deze perspectiefnota geven wij voor een aantal domeinen specifieke opdracht om te komen tot die systeeminnovaties. Het gaat dan om het domein sport en cultuur, omgevingsvisie en leefomgeving en het bieden van beschut werk. Aan de innovaties hebben wij taakstellingen verbonden of verwachten wij dat ze een bijdrage leveren aan het oplossen van structurele tekorten. In de programma s Aantrekkelijke Stad en Sociale Agenda leest u hier meer over. Initiatievenmakelaar In de afgelopen maanden werd duidelijk hoeveel mensen ideeën en suggesties voor onze stad hebben. Het college wil, in lijn met de startnotitie Overheidsparticipatie, met de raad onderzoeken hoe we binnen de organisatie de rol van een initiatieven- of ideeënmakelaar mogelijk kunnen maken. Zo verandert onze rol naar aanjager, motivator en verbinder en willen we de samenhang en samenwerking in onze stad nog verder versterken. Daarbij geldt het motto: wij doen mee als je ook zelf een bijdrage levert. Besluittekst focus en innovatie - Verscherpt te sturen op de drie hoofdopgaven: o Saneren & innoveren o Transformatie Werk&Zorg o Een binnenstad met herwonnen identiteit. - Middelen te bundelen om deze opgaven te realiseren en inzet van bestaande middelen opnieuw toe te delen aan deze hoofdopgaven. 3 Een systeeminnovatie is een fundamentele verandering in de manier waarop de samenleving in zijn behoefte voorziet. Systeeminnovaties behelzen samenhangende veranderingen in diep ingesleten patronen van handelen van de structuren waarin ze ingebed zijn. De term wordt hier als synoniem voor transitie gebruikt. In de kern gaat het bij systeeminnovatie om het anders en beter te doen. Om dat te bereiken moeten de regels van het spel veranderen en/of meer spelers bij het spel worden betrokken. 13 van 87

2.1 Hoofdopgave één Financieel perspectief verbeteren: Saneren en innoveren over 10 jaar In het kort Financieel herstel is noodzakelijk voor nu en de komende jaren om de afboekingen in het Grondbedrijf en de financiële risico s aan te kunnen. Het college wil een trendbreuk bewerkstelligen en besparen door: - Verscherpte sturing op risico s en hoofdopgaven; - Versnelde doorontwikkeling van het organisatiemodel met een compacte flexibele beleidskern; - Bestuur en ondersteuning krimpen met 10% door afschalen beleidsvoorraad en verminderen bestuursprocessen; - Taakstelling van ten minste 10% kostenreductie bij sourcing voor alle uitvoerende taken; - Stadhuis als huis van de stad Analyse De begrotingsscan laat zien dat de grondexploitaties de grootste veroorzaker van de huidige tekorten en schuldproblematiek zijn. De onderzoeker roept op om hiermee aan de slag te gaan en te luisteren naar de behoefte van de klant. Een van de andere aanbevelingen heeft betrekking op het toepassen van zero-base-budgetting. Ook beveelt de onderzoeker aan om een flexibele schil in de formatie in te bouwen. Voorgestelde oplossingsrichtingen A. Verscherpte sturing op risico s en hoofdopgaven - Sturing op een (beperkt) aantal grote maatschappelijke opgaven; - Strakkere sturing (intern toezichthouder) op de uitgaven en de risico s en budgetbeheersing voor de komende vijf jaar; - Alleen structureel investeren als structurele bezuinigingen zijn gerealiseerd; - Zakelijk opdrachtgever- en opdrachtnemerschap rondom de hoofdopgaven; - Verscherpte sturing op instituties en verbonden partijen. B. Versnelde doorontwikkeling van de organisatie en afschalen beleidsvoorraad en bestuursprocessen met 10% 4 - Vanuit de drive om in 2020 één van de best presterende gemeenten in onze grootteklasse te zijn, zullen wij de 21 fte boven de formatiescan saneren zoals opgenomen in de zoekrichtingen. Sturing op de hoofdopgaven betekent ook een krimp van beleids- en bestuursprocessen en reductie van inzet op organisatie, bestuur en raad. Hierbij past een aanvullende taakstelling van 10% op bestuur en ondersteuning (ambtelijk organisatie en griffie), uiterlijk te realiseren in 2020. De organisatie krimpt met 46 fte. Dit levert vanaf 2018 gefaseerd middelen op. - De taakstelling wordt gerealiseerd door een versnelde implementatie van de doorontwikkeling van het organisatiemodel dat in 2013 is gerealiseerd. Met de 4 In het perspectief is 25 fte voor verminderen beleid en bestuursprocessen meegenomen: 2018 bezuiniging van 400.000 2019 bezuiniging van 800.000 2020 bezuiniging van 1,2 miljoen. 14 van 87

doorontwikkeling van het gemeentelijk organisatiemodel ontstaat een flexibele beleidskern. Zo ontstaat een ambtelijke organisatie die flexibel en adaptief genoeg is om wisselende maatschappelijke opgaven aan te kunnen; - De uitvoerende taken van de sector Sociaal en de sector Fysiek worden gesourced. Ook werken wij aan het Twentebedrijf dat faciliterend is voor de uitvoering van de gemeentelijke taken waar het gaat om bedrijfsvoering. Bij de onderhandelingen geldt als kader dat sourcing tot een kostenreductie van ten minste 10% moet leiden. Om dat structurele voordeel te realiseren is initieel geld nodig (incidenteel). Als alle uitvoerende taken die op de sourcingskalender staan tot outsourcing leiden, dan zal het aantal medewerkers in dienst van de gemeente in 2020 halveren (minder dan 300 fte). Ieder jaar zal hiervoor een bestuursopdracht worden voorgelegd bij de begroting; - Bij sourcing van taken naar andere partijen streven wij naar behoud van werkgelegenheid voor de stad en op zijn minst voor Twente. Bij intergemeentelijke samenwerkingsverbanden willen wij een evenredig deel van de werkgelegenheid in Almelo behouden. Het nieuwe stadhuis is hiervoor uitermate geschikt. - Het grondbedrijf zal verder omgevormd worden. Het onderzoek naar de kapitaaldienstschrijvers zal aanvullende gevolgen hebben. - De overlegfrequenties voor (de ondersteuning van) het bestuur worden met ingang van januari 2016 met de helft verlaagd (wekelijks wordt tweewekelijks; tweewekelijks wordt maandelijks). De reductie van fte s kan alleen worden gerealiseerd als de werkvoorraad ook reduceert (beleidsvoorraad afschalen, schriftelijke vragen ook mondeling afdoen, maximaal mandaat en verlaging van de frequentie van de bijeenkomsten van de raad). Afschalen van bestuurs- en beleidsopgaven betekent: - Het afschalen van de bestuurs- en beleidstaken en het stoppen van beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering die geen bijdrage leveren aan de hoofdopgaven - Daarnaast geldt het regime van zero based budgetting. Met uitzondering van de waarderingssubsidies (waaronder ook de amateurverenigingen cultuur) en subsidies die wat betreft omvang en specifieke besteding concreet zijn omschreven in de wet, worden subsidies op nul gezet. Iedereen die een aantoonbare en effectieve bijdrage levert aan de hoofdopgaven in de Perspectiefnota kan in aanmerking komen voor deze subsidies. Zo kunnen ook (sport)verenigingen inschrijven voor jeugd- en jongerenwerk, huiswerkondersteuning, gezondheidsbevordering wat ten koste kan gaan van de subsidies voor grote instituties. C. Huis van de Stad - Ons stadhuis zullen we gaan vormgeven als huis van de stad waar ook andere, publieke, instellingen gebruik van kunnen maken. We geven de directeur KCC opdracht om te komen tot de verbreding van het gebruik van het stadhuis door andere, publieke, instellingen. Daarmee geven we ook zelf invulling aan multifunctioneel gebruik van een pand. Besluittekst hoofdopgave één: saneren en innoveren 1. Wat betreft verscherpte sturing op risico s en hoofdopgaven - Sturing op een (beperkt) aantal grote maatschappelijke opgaven; - Verscherpt te sturen op uitgaven, risico s, budgetbeheersing en verbonden partijen voor de komende vijf jaar; - Alleen structureel investeren als structurele bezuinigingen zijn gerealiseerd; - Zakelijk opdrachtgever- en opdrachtnemerschap rondom de hoofdopgaven. 15 van 87

2. Wat betreft de gemeentelijke organisatie - Versnelde doorontwikkeling van de gemeentelijke organisatie; - Verder omvormen van het grondbedrijf en de kapitaaldienst; - De uitvoerende taken van de sector Sociaal en de sector Fysiek te sourcen; - Een taakstellende kostenreductie van ten minste 10% op te leggen bij sourcing; - Krimp van beleidsvoorraad- en bestuursprocessen en reductie van inzet op organisatie, bestuur en raad door focus op de hoofdopgaven, met als gevolg: o Kostenreductie van totaal 1,2 miljoen euro te realiseren in 2020 o Halvering van de overlegfrequenties (raadsvergaderingen, collegevergaderingen en portefeuille-overleggen) vanaf januari 2016 3. Met uitzondering van de waarderingssubsidies (waaronder ook de amateurverenigingen cultuur) en specifieke wettelijke verplichtingen uit te gaan van zero based budgetting 4. Het stadhuis vorm te geven als het huis van de stad waar ook andere publieke instellingen gebruik van kunnen maken 16 van 87

2.2 Hoofdopgave twee Transformatie werk en zorg: perspectief bieden en stimuleren van talentontwikkeling In het kort Veel mensen in Almelo hebben geen baan en/of leven op of onder de armoedegrens. Dit is in de afgelopen jaren alleen maar toegenomen. Het doorbreken van de perspectiefloosheid en overerving van armoede met name bij kinderen en het terugdringen van de werkloosheid zijn voor Almelo belangrijke opgaven. Om dit te realiseren zetten wij in op: 1. Werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt behouden en vergroten. 2. Jongeren en ouders met jonge kinderen met perspectief op een baan bemiddelen naar werk. 3. Perspectief bieden voor mensen met een beperkte kans op betaald werk. 4. Voorkomen dat jongeren met een achterstandspositie school verlaten. Daarnaast hebben wij met decentralisaties van de jeugd en WMO- taken een enorme extra verantwoordelijkheid voor inwoners en in het bijzonder gezinnen, jongeren en ouderen. Die overdracht van taken is ook nog eens omgeven met grote veranderingen die ingrijpen in het leven van mensen. Die veranderingen zorgen ook voor ergernis en onbegrip. Omdat de veranderingen ook betekenen dat de dagelijkse of wekelijkse zorg die mensen eerder kregen verandert. Dit brengt voor mensen onzekerheid met zich mee waarbij het verlies van zorg begrijpelijk op dit moment overheerst. Het huidige systeem dreigt echter vast te lopen. Daarom is een omslag nodig om zorg en ondersteuning te blijven bieden aan mensen die dat nodig hebben. We gaan langs vier lijnen aan de slag: 1. Voor inwoners, verenigingen en instellingen is een grote omslag in denken en doen nodig. 2. Daarnaast is het nodig om te zorgen voor goede algemene en preventieve voorzieningen. 3. Het samenvoegen van alle toegangstaken. 4. En tot slot is het nodig om de zorg die aanbieders indiceren te innoveren. Bekend gegeven is dat sociaal- economische omstandigheden (wel of niet hebben van werk) van enorme invloed is op de gezondheid van mensen en de zorg die ze nodig hebben. Daarnaast heeft de economie en de samenleving baat bij een gezonde, zelfredzame beroepsbevolking. Het gericht transformeren van werk en zorg gaan daarom hand in hand en zijn belangrijke aanvullende strategieën om de hoofdopgaven zoals hierboven omschreven te realiseren. Analyse Analyse Stadsfoto 2008 2014 De kans op werk is voor een gemiddelde inwoner van Almelo net als in 2008 beneden gemiddeld. Weliswaar zijn er in de stad zelf relatief veel banen, maar het totale aantal banen dat voor de inwoners van Almelo binnen acceptabele tijd te bereiken is, is beneden gemiddeld. De (jeugd)werkloosheid is nog steeds hoger dan gemiddeld en het aantal werkenden in de stad is sinds 2008 meer afgenomen dan gemiddeld. 17 van 87

De relatief goede economische prestaties van de stad kunnen de komende jaren onder druk komen te staan door vergrijzing, krimp en het beneden gemiddelde agglomeratievoordeel dat sinds 2011 verder daalt (en naar verwachting bij ongewijzigd beleid de komende jaren doorzet). Als het gaat om het vergroten van de bereikbaarheid van werk blijkt het scheppen van banen en het aantrekken van bedrijven in de praktijk vaak lastig en beleid dat daarop is gericht vaak weinig effectief. Bovendien heeft Almelo nu al een bovengemiddelde werkgelegenheid. Het probleem is de bereikbaarheid van grote banenconcentraties buiten de stad. Mogelijk biedt het slechten van grensbarrières met Duitsland hier kansen. Ook biedt het verbeteren van de bereikbaarheid van nabij gelegen steden mogelijk kansen. Vergeleken met andere gemeenten is het zorggebruik in Almelo hoog. Dit hangt voor een deel samen met de sociale economisch kwetsbare positie van Almelo en de centrumfunctie van onze stad. Het formuleren van een antwoord hierop is een uitdaging op zich. Bovendien komt Almelo om onduidelijke redenen negatief uit de verdeelmodellen van diverse rijksuitkeringen. Hierdoor is de innovatieopgave nog veel urgenter. Voorgestelde oplossingsrichtingen A. Werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt behouden en vergroten. De hoge werkloosheid in Almelo en andere Twentse gemeenten is zorgwekkend en vraagt om een onorthodoxe aanpak. We richten ons daarbij op de volgende zaken - Op lange termijn via Twente Werkt zorgen voor meer werkgelegenheid voor hogeropgeleiden om zo verdringing op arbeidsmarkt te voorkomen. Het college streeft naar aanscherping van de uitvoering van Twente Werkt. Gericht op het bieden van kansen op de korte termijn voor lager opgeleide inwoners; - Economische structuurversteking. Aanpak Twente Werkt gericht op meer werk en meer kansen voor laagopgeleiden - Wij ontwikkelen gerichte maatregelen om ervoor te zorgen dat kansen op banen voor lager opgeleiden ook door deze doelgroep benut kunnen worden. Sectorale- of branchegerichte pools om werkzekerheid te bieden zijn mogelijk een uitkomst. - Wij zullen bij de uitvoering van het Twente Werkt conform het advies van de commissie Draaijer- ervoor pleiten om huidige HTSM strategie (High Tech Systemen en Materialen) aan te vullen met het creëren van meer werkgelegenheid voor lager opgeleiden. Volgens die commissie bevindt zich binnen de grote steden Enschede, Hengelo en Almelo een grote onderstroom waarin hoge werkloosheid heerst, met aanzienlijk minder kansen op werk en vooruitgang op de korte termijn. Er is een verbreding noodzakelijk om een bredere banenmotor te vormen voor de regio. Er is een urgente behoefte aan een banenplan om op korte termijn een positieve impuls te geven aan de werkgelegenheid ook voor de minder hoog opgeleide inwoners. - Er liggen kansen in Duitsland voor werkzoekenden die nu nog onvoldoende benut worden. Samen met o.a. de gemeente Enschede en Hengelo starten wij experimenten om de grensbarrières met Duitsland op te heffen. - Wij spannen ons via het actieplan Twente Werkt in om meer hoogwaardig werk te realiseren in Twente zodat hoger opgeleiden niet gedwongen worden onder hun niveau te werken. 18 van 87

Economische structuurversterking - De invloed van lokale overheden om banen te creëren is beperkt. Omdat een (eerste) baan in de ene sector een betere voorspeller is van succes op de arbeidsmarkt, dan in een andere sector kunnen wij wel kijken wat dit betekent voor het economisch beleid. Zo geldt bijvoorbeeld voor Almelo dat voor mensen die beginnen met een baan in de uitzendsector de kans groter is dat ze uiteindelijk (lang) werkloos zijn. Wanneer de eerste baan gevonden wordt in de overheids- of zorgsector is de uitkomst op de lange termijn vaak succesvoller. Mensen die daar hun eerste baan vinden hebben een kleinere kans om later (langdurig) werkloos zijn. Juist in die sector is door beleidskeuzes bij de overheid zelf een krimp waarneembaar. Ten aanzien van de uitzendbranche lopen initiatieven om te kijken naar meer werkzekerheid. - Aan de hand van het economisch profiel van Almelo (o.a. dienstencentrum overheden) binnen de ontwikkelagenda Netwerkstad Twente gaan wij na hoe dit een bijdrage kan leveren aan meer werkgelegenheid (voor laagopgeleiden) in Almelo en structuurversterking van de Twentse economie. Almelo heeft een sterke economie met veel bedrijven en werkgelegenheid. Almelo is goed bereikbaar en heeft veel bedrijven met hoogwaardige bedrijfsprocessen. De perifere ligging in het land is geen vestigingsfactor voor bedrijven waardoor extra werkgelegenheid niet vanzelfsprekend is. - Het vergroten van het aanbod en diversiteit van werkgelegenheid in Twente is de leidende opgave. Almelo kan bijdragen met logistiek, dienstverlening (zakelijk en overheid) en innovatieve maakindustrie. B. Jongeren en ouders met jonge kinderen met perspectief op een baan bemiddelen naar werk. Wij spannen ons maximaal in om jongeren en ouders met jonge kinderen te bemiddelen naar werk. Daarbij zetten wij in op: - Vergroten van weerbaarheid van werkzoekenden onder meer door nieuwe scholingsarrangementen. - Kijken naar mogelijkheden voor poolvorming als een middel om mensen een duurzame plek op de arbeidsmarkt te laten veroveren. Weerbaarheid vergroten en investeren in opleidingen - Uit de cijfers blijkt dat investeren in opleiding loont. Wij gaan na hoe laagopgeleiden meer concurrerend gemaakt kunnen worden. Vooral inwoners met lagere opleidingsniveaus (zeker zonder startkwalificatie) komen vaak in minder gunstige loopbanen terecht met wisselend succes. - Er is een discussie over welke vaardigheden ontwikkeld moeten worden voor de arbeidsmarkt van de toekomst. Sommigen zeggen dat mensen zo breed mogelijk geschoold moeten worden. Anderen pleiten voor hernieuwde aandacht voor het vakmanschap. - Omdat niet duidelijk is wat nu echt nodig is, adviseert de Onderwijsraad om lokaal en regionaal initiatieven te stimuleren en nieuwe scholingsarrangementen te bedenken, die de weerbaarheid van werkenden en werkzoekenden maximaal vergroten Ondernemerspool en werklozenpool - In het arbeidsmarktbeleid is gekozen om prioriteit te leggen bij jongeren en ouders met kinderen onder de twaalf jaar. Mensen uit deze twee groepen krijgen extra ondersteuning om hun kansen op de arbeidsmarkt te verbeteren. Tegelijkertijd is het lastig om een duurzame plek op de arbeidsmarkt te veroveren. Steeds meer werk is tijdelijk en flexibel. 19 van 87

- Daarom wordt samen met ondernemers onderzocht hoe ondernemers hun werk kunnen poolen om op die manier voor deze twee doelgroepen een duurzaam perspectief te scheppen. Deze ontwikkeling is door insprekers ingebracht. - Los daarvan loopt er al een verkenning door de uitzendbureaus in Almelo. Het college gaat in gesprek met de betrokken ondernemers en zal kijken hoe we gezamenlijk de arbeidsmarktpositie voor jongeren en ouders met kinderen onder de twaalf jaar kunnen verbeteren. C. Perspectief bieden voor mensen met een beperkte kans op betaald werk. Voor een aanzienlijke groep mensen is er geen perspectief op een betaalde baan. Zij zijn aangewezen op een uitkering. Voor deze groep kijken wij naar: - Vernieuwingen in de uitvoering van de participatiewet; - Verbreden en versterken aanpak schuldhulpverlening; - Systeeminnovatie beschut werken Vernieuwing uitvoering participatiewet - Er is een vrij grote groep mensen met een uitkering waar betaalde arbeid geen realistisch perspectief is. Dit komt onder andere door de arbeidsmarktsituatie. - Uw raad heeft daarom ervoor gekozen om vooral in te zetten op jongeren en ouders met jonge kinderen. Dat betekent dat een grote groep mensen aangewezen blijft op een uitkering. Samen met hen willen we kijken hoe ook in die situatie perspectief kan blijven op een goed bestaan in de gemeente Almelo. - Daarbij kijken we o.a. naar de rol en de eisen die gekoppeld zijn aan de uitkering en de activiteiten waar deze mensen actief bij betrokken kunnen raken. Schuldhulpverlening - Almelo kent veel mensen met problemen met schulden. Schulden vormen één van de meest ontregelende gebeurtenissen in het leven van mensen. Het is daarom belangrijk om er alles aan te doen om schulden te voorkomen. - In Almelo bestaan al verschillende initiatieven, maar die zijn nog onvoldoende met elkaar in samenhang gebracht. Bovendien is het nodig om die aanpak te verbreden en te versterken. Het college doet daarom een oproep aan bedrijven met financiële kennis om een bijdragen te leveren aan het voorkomen van schulden. - Samen met hen en de al actieve partners ontwikkelen we simpele en eenvoudige arrangementen die gericht helpen om de dagelijkse financiën van mensen structureel te beheersen. - Ook zijn we blij dat het Armoedepact verbinding legt met het nieuwe landelijk initiatief gericht op het herstructureren van de schulden bij kwetsbare groepen. Systeeminnovatie beschut werken - U hebt het besluit genomen om Soweco in de toekomst te positioneren als een breed maatschappelijke bedrijf om zo de oplopende tekorten in de uitvoering van de WSW te kunnen inlopen. U hebt ons gevraagd om dit samen met Soweco verder uit te werken. Het lijkt erop dat dat deze strategie - op basis van het raadsbesluit - onvoldoende kan bijdragen aan het structureel oplossen van het tekort in de uitvoering van de WSW. - Samen met Soweco en de andere leden van de GR blijven wij ons inspannen om na te gaan hoe er een sluitende business- case gepresenteerd kan worden die aansluit bij het raadsbesluit dat u genomen hebt. Aanvullend gaan wij op zoek naar andere varianten voor de best denkbare oplossing. Centraal staat daarbij het denken buiten de huidige 20 van 87