Verslag onderzoek naar de markt voor Hernieuwbare Brandstofeenheden Datum November 2016 Versie 1
Inhoud 1. Inleiding 3 2. Uitkomsten onderzoek 4 3. Conclusies 7 Onderzoek HBE-markt, november 2016 2 7
1. Inleiding In 2015 is de nieuwe systematiek voor hernieuwbare energie vervoer in werking getreden. Onderdeel van de systematiek is het Register Energie voor Vervoer waarin deelnemers Hernieuwbare Brandstofeenheden (HBE) kunnen overdragen. Een groot deel van de handel in HBE s, bijvoorbeeld contractuele afspraken over HBE-transacties en financiële transacties, vindt buiten het register plaats. Deze handel en markt voor HBE s zijn vorig jaar ontstaan en vormden voor de NEa aanleiding om een onderzoek te laten uitvoeren naar de werking ervan. Doel van het onderzoek was om meer zicht te krijgen op marktpartijen, vraag en aanbod, prijsvorming en algemeen functioneren van de markt. Het onderzoek strekte zich uit tot het deel van de markt in het kader van registratie voor levering aan het Nederlandse vervoer. Buiten de scope vielen de zogenaamde aanvoerketen, waaronder de aanvoer van dubbeltellende brandstoffen, en de doorlevering van hernieuwbare energie. In opdracht van de NEa is het onderzoek uitgevoerd door een stagiair in samenwerking met een aantal NEa-medewerkers via literatuuronderzoek en individuele gesprekken met een representatieve groep van 16 organisaties die bij de HBE-markt zijn betrokken. Dit verslag geeft de uitkomsten van het onderzoek weer. De bevindingen zijn de reflecties van gesprekspartijen en vormen niet noodzakelijkerwijs de visie van de NEa. Onderzoek HBE-markt, november 2016 3 7
2. Uitkomsten onderzoek Achtergrond HBE-markt Op basis van de EU-richtlijnen voor hernieuwbare energie 1 moeten bedrijven die brandstof leveren aan het wegvervoer daarvoor een minimumpercentage hernieuwbare energie leveren. Bedrijven kunnen ervoor kiezen om deze verplichting in te vullen door zelf bij te mengen of door middel van administratieve transacties met zgn. Hernieuwbare Brandstofeenheden, HBE s. HBE s zijn registraties van hoeveelheden van 1 GJ aan de markt geleverde hernieuwbare energie. HBE s worden geregistreerd in het Register Energie voor Vervoer (REV). Een bedrijf dat bijvoorbeeld biobrandstof aan de markt heeft geleverd en heeft ingeboekt, ontvangt daarvoor HBE s. De inboeker kan de HBE s gebruiken voor de eigen jaarverplichting als hij die heeft, of verkopen aan andere partijen die daarmee aan hun jaarverplichting kunnen voldoen. De HBE s worden op rekeningen in het REV gecreëerd en kunnen alleen in het REV worden overgedragen. Bedrijven verhandelen de eenheden echter buiten het register om door het doen van aan- en verkooptransacties. De HBE-markt is daarmee een op zichzelf staand geheel van vraag naar en aanbod van eenheden. De HBE-markt is relatief klein van omvang met een relatief beperkt aantal deelnemers die onderling bekend zijn. Marktpartijen In de HBE-markt zijn diverse partijen actief. De marktpartijen zijn onder te verdelen in drie hoofdcategorieën: 1. Inboekers van de eenheden, leveranciers van hernieuwbare energie, vloeibare biobrandstoffen, gas en/of elektriciteit; 2. Bedrijven met een jaarverplichting en 3. Intermediairs: bedrijven die inboekers en bedrijven met een jaarverplichting bijstaan en de markt faciliteren, zoals brokers. De handel in HBE s is nauw verbonden met de handel in olieproducten voor de Nederlandse markt. Onder de inboekers bevinden zich dan ook de grote oliemaatschappijen die beschikken over de faciliteiten om biobrandstoffen bij te mengen. Een klein deel van de groep inboekers wordt gevormd door bedrijven die biogas of electriciteit leveren aan het wegvervoer. In de categorie bedrijven met een jaarverplichting is een groep bedrijven die alleen handelt voor de eigen jaarverplichting en een groep die actief handelt. In deze actievere groep bevinden zich ook bedrijven die zelf geen bijmengfaciliteiten bezitten maar hun blendactiviteiten uitbesteden en van de grote inboekers HBE s betrekken om door te leveren aan hun eigen afnemers. De intermediairs zijn brokers die bemiddelen tussen vragende en aanbiedende partijen en hen voorzien van marktinformatie. Inboekers voorzien in het aanbod van HBE s. De eindvraag naar HBE s wordt uitgeoefend door bedrijven met een jaarverplichting. 1 RED: Richtlijn 2009/28/EG ter bevordering van het gebruik van energie uit hiernieuwbare bronnen [ ]; en FQD: Richtlijn 2009/30/EG met betrekking tot de specificatie van benzine, dieselbrandstof en gasolie en tot invoering van een mechanisme om de emissies van broeikasgassen te monitoren en te verminderen. Onderzoek HBE-markt, november 2016 4 7
HBE-contracten De HBE-markt maakt veel gebruik van termijncontracten. Termijncontracten zijn bilaterale contracten met afspraken over de levering van een hoeveelheid HBE s tegen een afgesproken prijs op een bepaald moment in de toekomst, doorgaans op termijn van een jaar. Gangbaar is de afsluiting van termijncontracten met een leverdatum aan het eind van het HEV-boekjaar. Er zijn ook spotcontracten, waarbij de HBE s binnen een maand ( on the spot ) worden geleverd. De afsluiting van de HBE-contracten is vaak nauw verbonden met de contracten voor de brandstofleveringen. De levering van HBE s vindt vaak plaats tegen het einde van het boekjaar, namelijk na inboeking van de hernieuwbare energie in het register. Termijncontracten staan los van het register en zijn niet bekend bij de NEa. Pas als aan het contract wordt voldaan, dus als de overdracht van de HBE s in het REV plaatsvindt, wordt dit geregistreerd. HBE-markttransacties zijn daarmee voor de markt relatief ontkoppeld van de registertransacties Prijsvorming Er bestaat geen gereglementeerde markt voor HBE s met transparante prijsvorming. Transacties vinden plaats tussen marktpartijen onderling dan wel via intermediairs. Prijzen worden onderling overeengekomen. Bij transacties met betrokkenheid van intermediairs hebben de intermediairs door hun marktkennis een rol bij prijsvorming, bijvoorbeeld voor het aangeven van een prijsmarge. De hoogte van de prijzen is van een aantal factoren afhankelijk, zoals de periode van het jaar: de productie van biobrandstoffen is afhankelijk van beschikbaarheid van grondstoffen en van seizoensomstandigheden. Bedrijven spelen hierop in door posities in te nemen. Prijsontwikkelingen zijn volgens sommige partijen moeilijk te voorspellen en er bestaat volgens hen gebrek aan prijstransparantie. Functioneren van de markt De HBE-markt bestaat nu ruim een jaar. Voorheen handelden de marktpartijen in zogenaamde biotickets 2 ; er bestaat algemeen waardering voor de overstap van biotickets op HBE s en het feit dat het register de HBE s duidelijk en betrouwbaar vastlegt. Bedrijven geven aan dat de markt tot nu toe naar behoren functioneert. Dit is het geval ondanks het feit dat algemeen beschikbare markt- en referentieprijzen ontbreken, zoals die wel op de oliemarkten bestaan. Dat neemt niet weg dat de markt nog in een groeifase zit. Aanbieders van HBE s hebben een sterke positie in de markt. Vragers van HBE s, dikwijls kleinere bedrijven, zijn afhankelijk van het aanbod. Hierbij speelt het gegeven dat het aantal aanbieders beperkt is en er een relatief grotere groep is van bedrijven die HBE s nodig hebben voor hun jaarverplichting. Een tweede ontwikkeling die het onderzoek signaleert is het relatief laat in het jaar inboeken van leveringen in het register en daarmee de late creatie van HBE s. Hierdoor kunnen bedrijven met een jaarverplichting moeilijker aan HBE s komen. Afnemers maken zich zorgen dat de leverancier de HBE s niet of niet tijdig levert. Inboekers wijten de late inboekingen aan de eisen voor inboeken, met name met betrekking tot verificatie en de vereiste bewijsstukken bij het inboeken van dubbeltellende biobrandstoffen. Ook het niet kunnen wijzigen van eenmaal gemaakte inboekingen wordt genoemd als reden voor het uitstel van inboeking. 2 Biotickets zijn contractuele overeenkomsten tussen de leverancier van een biobrandstof en zijn afnemer, met wisselende inhoud en vorm. Biotickets waren in gebruik voordat de wet- en regelgeving voor HEV van kracht werd. Onderzoek HBE-markt, november 2016 5 7
Faciliteiten en ondersteuning van de markt Brokers bieden als intermediair tegen betaling diensten aan de markt en faciliteren de aan- en verkoop van HBE s. Brokers geven markt- en prijsinformatie aan hun cliënten. Marktpartijen geven aan dat zij de markt zich in haar eigen tempo zien ontwikkelen. Op dit moment is geen behoefte aan uitbreiding van de publieke informatievoorziening. DE HBE-rapportages van de NEa geven door hun aard geen actueel beeld van de HBE-markt: ze geven wel de stand van de HBE s in het register weer maar niet die in de markt. Transacties die contractueel reeds zijn vastgelegd, hoeven namelijk nog niet in het register verwerkt te zijn. Voor de zekerheid over de uiteindelijk gecreëerde HBE s is het register dus wel van belang. Het register vervult daarmee een belangrijk onderdeel van de marktinfrastructuur. Een van de faciliteiten in het register is het sparen van HBE s voor gebruik in het volgende jaar. Bedrijven pleiten voor een verruiming van deze spaarlimiet om beter te kunnen handelen in periodes waarin productie en blendmogelijkheden beperkt zijn. In het afgelopen jaar is door bedrijven gebruik gemaakt van de mogelijkheid om spaarlimieten over te dragen via een swap waarbij bedrijven met een spaaroverschot hun HBE s tijdelijk stallen bij rekeninghouders met spaarruimte. Naast het register en de periodieke HBE-rapportages ondersteunt de NEa de markt ook met haar website en helpdesk. De NEa houdt toezicht op inboekingen en de jaarverplichting, maar niet op de markt voor HBE s. Bedrijven geven aan dat zij positief zijn over de rol van de NEa als toezichthouder op het HEV-systeem en als beheerder van het register. Er is wel behoefte aan langere openingstijden van het register en de helpdesk. De NEa heeft uitleg gegeven over de (beveiligings)redenen van de huidige openingstijden. Onderzoek HBE-markt, november 2016 6 7
3. Conclusies Het onderzoek geeft enkele hoofdlijnen die in de HBE-markt zijn waar te nemen. Ook draagt de markt verbeterpunten aan. Hieronder volgt een samenvatting van deze issues. (1) De markt bevindt zich nog in een groeifase maar functioneert volgens betrokken partijen naar behoren. De markt is een verkopersmarkt met beperkte prijstransparantie. Partijen maken gebruik van de faciliteiten en introduceren innovaties zoals het verhandelen van spaarlimieten. De HEV-systematiek wordt door alle spelers als een verbetering gezien ten opzichte van de oude regelingen. Marktpartijen zien geen aanleiding voor het ingrijpend uitbreiden van informatie door de overheid. (2) Bedrijven die HBE s voor naleving nodig hebben zien zich in een afhankelijke positie ten opzichte van een relatief klein aantal, grote inboekers. Gesuggereerde maatregelen om deze situatie te verbeteren zijn investering in blendfaciliteiten door de markt en versoepeling van regels voor toetreding en handel in HBE s voor biogas- en electriciteitsproducenten. (3) Late inboeking van energie leidt tot vertraagd aanbod van HBE s in het register en door kopers gepercipieerd leveranciersrisico. Partijen suggereren om de inboekeisen te versoepelen zodat inboekers HBE s eerder in het jaar beschikbaar stellen. Genoemde maatregelen hiervoor zijn: de aanwezigheid van bepaalde bewijsstukken niet langer bij inboeking te verplichten en de mogelijkheid om inboekingen op een later tijdstip te wijzigen. Ook het toestaan van een negatief saldo voor inboekers is genoemd. Onderzoek HBE-markt, november 2016 7 7