Carl Adams / Luc Van Laere

Carl Adams / Luc Van Laere

Inhoud Inleiding 2 Wat is agressie 5 Geweldbeheersing 9 Zelfverdediging 17 Basisprincipes en concepten 19 Geïmproviseerde wapens 28 Technieken 29 Takedown technieken 37 Grondtechnieken 38 Meerdere tegenstanders 43 Beveiliging van een derde 44 Tenslotte 45 Literatuurlijst 46 Websites 47 Auteursrechten 48 Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 2

Inleiding Het systeem dat we u middels dit handboek en een aantal workshops aanbieden is gebaseerd op Krav Maga, een uiterst efficiënt en snel te leren systeem dat in haar pure vorm niet geschikt is voor onze sector. Door haar militaire oorsprong is Krav Maga gericht op het toebrengen van letsel. Net hetgeen wij ten allen tijde dienen te vermijden. Dat we toch voor Krav Maga kozen als basis voor deze cursus is vooral te wijten aan het feit dat Krav Maga gebaseerd is op natuurlijke reacties en wetenschappelijke zekerheden (anatomie, neurofysiologie, fysica) en daardoor in principe snel kan worden aangeleerd. Het grootste verschil tussen zelfverdediging voor de zorgsector en Krav Maga is het doel. Het is voor ons uitermate belangrijk dat we de relatie zorgvrager / zorgverlener niet uit balans brengen. Bij zelfverdediging op straat is die balans iets minder van belang. De basis van elk zelfverdedigingsysteem is de-escalatie of geweldbeheersing, het vermijden van een fysieke confrontatie door communicatie. Een combinatie van lichaamshouding en taal. We willen afstand houden en ontraden. Verder is het uiteraard ook van belang te beseffen dat het naïef en gevaarlijk is te denken dat alles kan worden opgelost door te praten of dat een cliënt u nooit fysiek zal aanvallen. Net daarom bieden we u een aantal gemakkelijke technieken om de agressieve zorgvrager (die we verder agressor noemen) te ontraden zijn actie verder te zetten. We leren ook te ontsnappen uit de meest voorkomende situaties zoals een wurging of het vastgrijpen van kledij. Tenslotte leert u ook een aantal technieken aan om bijvoorbeeld 2 vechtende cliënten te scheiden of om een cliënt onder controle te houden. De sleutel van een efficiënt zelfverdedigingsysteem is eenvoud: een paar principes en vooral weinig technieken. Onze aanpak is dan ook vooral praktisch. We hebben het eerder over een workshop dan over een les. Zelfverdediging is net als een brandblusapparaat, langs de ene kant wil u het liever niet moeten gebruiken maar langs de andere kant is het goed dat het er is, en is het belangrijk dat het regelmatig onderhouden wordt. Het is niet voldoende om te weten hoe u het apparaat moet gebruiken, u moet er ook regelmatig mee aan de slag. Liefst nog in uw werkomgeving, met collega's en aan de hand van toepasselijke scenario's. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 3

Deze cursus moet u het theoretisch en praktisch inzicht geven dat u nodig heeft om efficiënt met agressie om te kunnen gaan aan de hand van een eenvoudig systeem en een protocol. Dat protocol zal u in staat stellen om correct om te gaan met de zorgvrager. Dit zowel voor, tijdens als na de agressie. Uiteraard mogen we ook het belang van de de-briefing niet vergeten. Het is ook belangrijk dat de betrokken collega's de situatie achteraf grondig bespreken en eventueel zelfs in overleg het protocol aanpassen. Carl Adams, orthopedagoog, Lector Plantijn Hogeschool departement Sociaal Agogisch werk, cliëntgerichte therapeut werkzaam in privépraktijk 'To People', European Krav Maga Academy Specialized Advisor Luc Van Laere, Krav Maga Instructeur, oprichter en hoofdinstructeur van de European Krav Maga Academy, voorzitter van de Krav Maga Self Defence Federation. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 4

Agressie is communicatie Wat is Agressie? Watzlawick (1974) schreef in zijn standaardwerk dat alle gedrag communicatie is. Het is niet mogelijk om niet te communiceren. Je hoeft niet te praten om iets te zeggen. Je aanwezigheid, de manier waarop je zit, waar je naar kijkt, welke afstand je aanhoudt en wie je aanraakt en de wijze waarop; het zijn allemaal vormen van communicatie. En ook agressie is dus een vorm van communicatie. Kennis van non-verbale communicatie kan helpen bij het tijdig herkennen van agressie en kan helpen voorkomen dat je zelf het slachtoffer wordt van geweld. Waarom worden mensen agressief? Prof. dr. K.Lorenz (1963) heeft een boek geschreven over agressie bij dier en mens. In dit boek vergelijkt hij de lichaamstaal tijdens agressief gedrag. Hij maakt daar veel gebruik van termen als drift, instinct, territoriaal gedrag en baltsgedrag. Er zijn echter opvallende verschillen tussen de agressie van zoogdieren en dat van mensen. Dieren kunnen hun agressie beter begrenzen. Behalve door een ongeval zullen dieren hun eigen soortgenoten niet doden. De dood van de agressor is geen doel op zich. Bij mensen kan dit wel het geval zijn. Er zijn verschillende redenen waardoor de mens gedreven wordt tot zijn agressieve daden. Dit zijn de voornaamste: boosheid, angst, psychose, drank en drugs en tenslotte 'bravour', dapperheid. Boosheid is een emotie die iedereen wel eens heeft. Boosheid leidt gelukkig niet altijd tot agressief gedrag. Veel mensen zijn uitstekend in staat hun boosheid te verwoorden of op een andere manier te laten blijken. De uiting van boosheid gaat meestal gepaard met stemverheffing en dit wordt vaak met gebaren kracht bijgezet, bijvoorbeeld door met de vuist op tafel te slaan. Kwaadheid is een sterkere vorm van boosheid. Als mensen kwaad zijn, verliezen ze tijdelijk de helderheid van geest en voelen zij zich verteerd door de emotie. Iemand kan in zijn kwaadheid, in een moment van blinde woede, wel eens iets van waarde kapot gooien. Het kan zelfs gebeuren dat hij een ander een klap geeft. Zo'n woede uitbarsting is echter van korte duur en deze persoon heeft dus nog wel controle over zichzelf. Bij razernij is deze zelfcontrole weg. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 5

Razernij ontstaat wanneer er geen natuurlijke manier meer is om de woede te uiten. Razernij is een lichamelijke ervaring, die een fysieke ontlading behoeft, door middel van slaan, stampen, duwen of schoppen. In razernij kun je geen waarde van voorwerpen of personen meer onderscheiden. Razernij is alleen maar destructief en alleen gericht op het luwen van deze emotie. Geweld incidenten vinden vaak plaats in razernij. Veel mensen denken dat de boosheid de belangrijkste reden voor agressie is. Nog vaker is angst de reden. Paniek kan plotseling omslaan in een aanval van blinde woede. Bij psychotische mensen, mensen die hallucineren of ziekelijke waandenkbeelden hebben, is ook vaak angst in het spel. Deze mensen kunnen iedereen wantrouwen en zijn dan dus eigenlijk alleen agressief uit zelfbescherming. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 6

Drank en drugs zijn bijzonder verraderlijk wat dit betreft. Deze middelen kunnen een verschillende uitwerking hebben. Zo maken sommige drugs iemand overmoedig. De remmingen kunnen wegvallen en dit kan leiden tot ongepaste verbale uitlatingen, handtastelijkheden of regelrechte aanvallen. Er zijn ook drugs die angst veroorzaken of een juiste kijk op de realiteit doen verliezen. Gevaarlijk is het vooral dat al deze middelen de gebruiker de controle over zichzelf kunnen doen kwijtraken. Daders die achteraf zeggen niet te hebben geweten wat ze deden, hebben wat dat betreft geen ongelijk. Ze wisten echter nog wel wat ze deden toen ze de middelen tot zich namen. Bravour en stoer gedrag in een groep zijn ook vaak aanleiding tot zinloos geweld en agressieve handelingen. 'Er bij horen' (ook peer pressure) en 'laten zien dat je iets durft' is bij bepaalde groepen erg belangrijk. Het geeft ook een enorme stoot adrenaline, een hormoon dat het lichaam klaarmaakt voor de strijd. Wat als een 'grapje' bedoeld is kan enorm uit de hand lopen. Zeker als er ook nog drank of drugs in het spel zijn. Agressieve toestanden die voorkomen wanneer een menigte mensen verenigd is, zoals bij voetbalwedstrijden ontstaan ook vaak door een combinatie van middelengebruik, stoer gedrag en angst. Herkennen van de voortekenen van agressie Om geweld te kunnen vermijden is het belangrijk de agressie tijdig te herkennen. Meestal ontstaat de agressie niet van het ene op het andere moment, maar zijn er vooraf een aantal voortekenen. Daarbij maakt het wel verschil of iemand boos is of angstig. Vaak is ook te zien of iemand psychotisch is of dat hij middelen heeft gebruikt. Geprikkeldheid en agitatie Voordat iemand zich uit in woede en agressief wordt, zul je meestal geprikkeldheid en agitatie bij hem bemerken. Hij komt dan gejaagd over. De persoon is rusteloos, praat snel en met luidere stem. Hij transpireert meer en trilt mogelijk met armen of benen. Hij balt zijn vuisten. Zijn armen zijn soms stijf over elkaar gevouwen, met opgetrokken schouders. De spanning is van zijn gezicht af te lezen. De lippen zijn samengeperst en zijn neusvleugels staan wijd open. Hij zet grote ogen op of fronst zijn wenkbrauwen. Hij ademt met diepe zuchten en houdt soms langere tijd zijn adem in. Mogelijk loopt hij daarbij doelloos heen en weer (te ijsberen). Ook kan hij tekenen van ongeduld tonen, zoals trommelen met de vingers of tandenknarsen. Tegen dingen aan schoppen of met zijn vuist op de tafel slaan zijn de eerste tekenen van provocerend gedrag. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 7

Als de woede zich tot jou richt zal hij misschien provoceren door met opzet in je intieme zone te komen. Ook zal hij verbale aantijgingen en bedreigingen beginnen te uiten. Hij zal zo proberen ook jou geprikkeld te maken. En dat is makkelijk want dan hoeft hij niet te beginnen met ruziën. Een duidelijke overgang van agitatie naar woede is moeilijk aan te geven. In ieder geval zal iemand die zijn woede begint te uiten steeds harder gaan praten, tot schreeuwen en daarbij rood aanlopen. Hij zal beschuldigende woorden uiten, mogelijks met deuren slaan en met voorwerpen gooien. Angst, psychose en middelen Iemand die angstig is of ziekelijk achterdochtig kan dezelfde modus operandi hebben. Alleen zal hij te allen tijde een 'veilige' afstand proberen handhaven. Deze afstand kunt u het best respecteren. Hij zal u naar alle waarschijnlijkheid blijven aanstaren. Hij houdt u goed in de gaten want tenslotte vertrouwt hij u niet. Iemand die psychotisch is kan u soms onmogelijke vragen stellen. Of iemand middelen heeft gebruikt kunt u soms al merken aan de manier waarop hij loopt en aan zijn lallende spraak. Zo iemand staat meestal niet meer open voor rede of kalmerende woorden. Al is het uiteraard zeer afhankelijk van het middel zelf en de reactie van de persoon op het middel. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 8

Geweldbeheersing Is agressie te vermijden, te voorkomen of te beheersen? We kunnen agressie dus herkennen en soms voortijdig zien aankomen. Maar kunnen we agressief gedrag ook vermijden, of liever, kunnen we het voorkomen? Naast het aanreiken van een aantal 'slimme technieken' om een agressieve cliënt onder controle te houden wordt er vooral veel aandacht besteed aan het voorkomen van een agressieve situatie. Door de voortekenen van agressie te herkennen en door op constructieve wijze aandacht te geven aan boosheid, kan een hoop leed voorkomen worden. De technieken die daarbij worden aangereikt richten zich eventueel op een gesprek met de cliënt, maar meer nog op de lichaamstaal. Hoe reageren we op een agressief persoon Het zien en ervaren van agressie roept bij mensen een vecht- of vluchtreactie (ook wel vecht-, vlucht- of vriesreactie) op. Deze reactie is een primaire stressrespons. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 9

Vluchten is daarbij vaak nog niet eens zo verkeerd. Als je hard kunt weglopen kun je daarmee veel onaangename situaties voorkomen. Hier is een levende lafaard inderdaad beter dan een dode held. Misschien trekt de cliënt wel een mes uit zijn zak en sta je morgen als slachtoffer in de krant. Vluchten is echter niet altijd de beste optie. Bijvoorbeeld in de situatie waarbij u de verantwoordelijkheid heeft over een groep. Het is vooral de vriesreactie die voor problemen kan zorgen. Deze primaire stressrespons is niet de meest handige reactie en absoluut moeilijk te omzeilen. Bij de confrontatie met een roofdier kan deze ervoor zorgen dat het dier de bevrorene negeert, in onze sector zou het kunnen leiden tot extra agressie omdat de agressor denkt dat u hem negeert. Als u voelt dat u bevriest dan zou u de agressor te kennen kunnen geven dat u bang bent. Een andere optie is dat u door een team lid wordt verwijderd uit de situatie. Wat zijn de gevolgen van de vecht- of vluchtreactie? Een vecht- of vluchtreactie is een verdedigingsmechanisme, de bloeddruk en hartslag gaan omhoog, bloed trekt naar de grote spiergroepen, de grote spieren worden gespannen, haren komen rechtop te staan (kippenvel), er treedt kokervisie (tunnelvisie) op, de zintuigen worden scherper en de pijngevoeligheid daalt naar een zeer laag niveau (endorfinestimulus). Hierdoor is het lichaam voorbereid op een gevecht of om op de vlucht te slaan. Door de invloed op de spieren verdwijnt 95% van de fijne motoriek. Vandaar dat we in het zelfverdedigingsluik enkel grofmotorische bewegingen gebruiken. Ook met het feit dat we, als gevolg van stress te maken krijgen met kokervisie (tunnelvisie) houden we rekening. Het verloop van de stressrespons Fysiologische reacties op stress blijken volgens een vast patroon te verlopen, dat door de endocrinoloog Hans Selye het General Adaptation Syndrome is genoemd Er spelen hierbij drie fasen een rol. Dit zijn achtereenvolgens een kortdurende alarmfase, een weerstandsfase, en een uitputtingsfase. In de alarmfase is er sprake van een kortdurende verlaagde weerstand van het lichaam. In de weerstandsfase is de weerstand tegen stress verhoogd, en in de uitputtingsfase is deze weer verlaagd. Als iemand deze fasen heeft doorlopen, Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 10

duurt het enige tijd voordat men weer op het normale niveau is teruggekeerd. Als de situaties die spanningen oproepen echter te snel op elkaar volgen, heeft het individu te weinig tijd om te herstellen en raken de verdedigingsbronnen van het lichaam uitgeput. Een goede opvang van de agressor en de zorgverlener, na het incident, is daarom zeer belangrijk. Maak gebruik van lichaamstaal Hoewel agressieve situaties soms niet zijn te vermijden, kan bewustzijn van lichaamstaal helpen bij het hanteren van de situatie. Agressieve personen staan meestal niet open voor sussende woorden. Lichaamstaal is een veel nuttiger middel om in dergelijke situaties te communiceren. Wanneer iemand agressief gedrag vertoont dan gaan we ervan uit dat de zorgvrager iets wil bereiken (instrumentele agressie). In de zorgsector zal dit toch het meeste voorkomen. We denken hierbij aan het gegeven dat agressief gedrag ook communicatie is. Zoals we weten van Watzlawick is communicatie steeds dubbel (zie axioma 2). Dit betekent dat de boodschap een inhoudsaspect en een betrekkingsaspect heeft. Door de Roos van Leary kunnen we dit betrekkingsaspect beter begrijpen. Wat wil de agressieve zorgvrager op betrekkingsniveau zeggen? Vanuit de Roos van Leary (Van Dijk Bert, 2000, 2002 ) kunnen we agressief gedrag zien als boven tegen gedrag. De zorgvrager wil zich boven de ander plaatsen en zit in de tegenpositie. Anders gezegd kunnen we het relatievoorstel van de zorgvrager - bijvoorbeeld - als volgt invullen: - zie mij als iemand die nu iets wil bereiken. Ik ga niet wachten - ik zie jou als een nietsnut, die lui is en zijn werk niet ernstig neemt - ik wil dat je nu doet wat ik zeg, ik sta boven jou. Zo n relatievoorstel wordt zelden uitgesproken, maar wordt uitgedrukt door analoge taal (lees nonverbaal gedrag: lichaamshouding, stemgebruik, afstand, gelaatsuitdrukking, enz). Een relatievoorstel is dus zeer interpreteerbaar, maar ligt wel aan de basis van vele conflicten. Leary en Watzlawick stellen dat we complementair en symmetrisch reageren op elkaar. Ook in geweldsituaties is dit het geval. Bovengedrag lokt ondergedrag uit en omgekeerd. Dus als iemand zich dominant opstelt dan verwacht die persoon dat we onderdanig zijn. Maar evengoed als ik me afhankelijk opstel, dan verwacht ik van de ander dat die me zal leiden. Was het maar zo eenvoudig! Communicatie tussen mensen wordt beïnvloed door zeer veel componenten, niet in het minst de betrokken personen en de situatie. Dus hoe beter we de betrokken personen kennen en hoe beter we vertrouwd zijn met de situatie, des te beter we communicatie kunnen inschatten. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 11

Om goed te weten wat de agressieve zorgvrager bedoelt is er contact nodig. Met andere woorden; er is eerst aandacht nodig voor het relatieniveau. Ga niet in op de inhoud vooraleer het relatieniveau hersteld is! Zeg bijvoorbeeld: ik wil je helpen en ik ga je helpen, maar eerst hebben we iets anders nodig! Als de zorgvrager je een vraag stelt dan is er eigenlijk al contact. Stel je eens de volgende situatie voor: Dirk (15 jaar) komt binnen in het kantoor waar jij zit te werken en hij slaat de deur achter zich toe. Hij roept: ik ga hier niet mee akkoord. Jullie zijn een stelletje gekken bijeen. Jullie moeten opgesloten worden. Ik moet hier zitten van de jeugdrechter omdat er thuis problemen zijn en ik word hier nog meer de put in geduwd door jullie Dirk blijft maar doorgaan. Hij zet zijn woorden kracht bij door de nodige gebaren en zijn stemvolume is erg hoog. De eerste taak van de zorgverlener is de relatie met de zorgvrager te herstellen. We raden af om de inhoud van het conflict onmiddellijk te bespreken. Er is eerst aandacht nodig voor de boven tegen positie waarin Dirk zich stelt. De zorgverlener gaat Dirk uitnodigen (uitlokken) om in de samenpositie te komen. Dat doet de zorgverlener door overtuigd, verrassend, en alert te reageren. (zie de parallel met de combat mindset: gedetermineerd, snel en overdonderend) Overtuigd: de zorgverlener weet wat hij wil. Hij wil namelijk dat de zorgvrager aandacht heeft voor de wijze waarop er met elkaar wordt omgegaan. Anders is zorg of hulp of ondersteuning niet mogelijk. Dit kan hij doen vanuit een onderpositie (vb. vragen of je hem iets mag vragen) of vanuit een bovenpositie (vb. Dirk ik wil nu dat je afstand houdt). Het is wel steeds gericht om meer samen te werken. Verrassend: wat verrassend is, is moeilijk te bepalen, zonder aandacht te hebben voor alle beïnvloedende factoren, waaronder de betrokkenen en de situatie. Wanneer iemand heel wild doet en je blijft heel rustig, dan kan dit verrassend genoeg zijn. Aandacht hebben voor de situationele omstandigheden kan zeer verrassend zijn. wij kennen elkaar al een tijdje. Ik ben er zeker van dat we dit samen kunnen bespreken. Alert: De zorgverlener is zich bewust van de complexiteit van communicatie. Er is aandacht voor de andere (wat wordt verbaal en non verbaal gecommuniceerd), maar er is ook aandacht voor de eigen signalen. De zorgverlener scant als het ware zijn blikveld. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 12

Als de agressieve zorgvrager geen contact kan of wil maken (schelden en tieren) dan kunnen korte krachtige verbale instructies helpen. Ook de lichaamstaal van de hulpverlener spreekt. Het vraagt veel oefening om zich bewust te zijn van de non-verbale taal. Dit is nochtans zeer belangrijk omdat de hulpverlener ook zijn relatievoorstellen hiermee communiceert. De relatieboodschap bevat steeds een zelfomschrijving (hoe kijkt de hulpverlener naar zichzelf?), een omschrijving van de ander en een omschrijving van de relatie (wat is de verwachting of kwaliteit van de relatie?). De hulpverlener moet leren een volgende relatieboodschap uit te stralen: - Ik kan dit. Ik ben in staat om dit goed aan te pakken. - Ik zie jou als iemand die recht van spreken heeft. - Ik wil dit samen doen, wij kunnen (leren) samenwerken. Bekende / onbekende agressor We maken een onderscheid tussen een agressieve confrontatie met een onbekende en een situatie met een bekende. Onbekende Een onbekende is iemand die niet onder uw zorg of verantwoordelijkheid valt. We noemen dit gemakkelijkheidshalve een straatsituatie. De interactie met anderen wordt voor een deel geregeld door middel van oogcontact. Als je een agressieve persoon aankijkt, trek je misschien de aandacht naar je toe. Beter is het om niet te staren, je hoofd af te wenden en rustig door te lopen. Hierdoor kom je niet angstig over, maar ontsnap je wel aan de aandacht van de agressieve persoon. Dit is iets anders dan vluchten. Ook door je klein te maken en niet te spreken kun je je aan zijn oog onttrekken. Als de persoon zich toch tot jou richt, maak dan door middel van gebaren met open handen duidelijk dat je geen kwaad van plan bent. Kijk hem niet lang recht in zijn ogen en probeer uit zijn persoonlijke zone te blijven. Voorkom zeker dat je hem aanraakt. Bij het naderen van de agressieve persoon ga je in een veiligheidshouding staan. We komen daar later op terug. Luister of zijn vrienden misschien zijn naam noemen. Als je deze onthoudt kan dit je helpen op het moment dat het werkelijk tot een confrontatie komt. Een persoon die eenmaal begint met slaan of schoppen vanuit een blinde woede heeft een waas voor zijn ogen en weet niet meer wat hij doet. Door hem persoonlijk aan te spreken kun je hem hier mogelijk uit halen. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 13

Bekende Een bekende is iemand die onder uw zorg of verantwoordelijkheid valt. U hoeft daarom nog geen contact te hebben gehad met de betrokkene. We noemen de bekende verder cliënt, zorgvrager of agressor. Het spreekt voor zich dat een agressieve situatie met een cliënt een heel andere aanpak vereist dan een straatsituatie. Vluchten zal in de meeste gevallen geen optie zijn. U dient hier uw toevlucht te nemen tot beheersingstechnieken. Een verpleegkundige op een psychiatrische afdeling ziet een psychotische man met een mes op haar afkomen. Zij reikt hem een aardappel aan en zegt: "Ik wou net beginnen met aardappelschillen, ik ben blij dat je me komt helpen. De man, verbijsterd door deze onverwachte reactie begint de aardappel te schillen. Deze vragen echter veel creativiteit en een agressieve situatie is niet altijd het moment om erg creatief te zijn. Toch zijn er verschillende situaties bekend waarbij mensen zich hebben weten te redden uit een moeilijke situatie door het bedenken van zo'n creatieve oplossing. Het probleem is dat het 'on the spot' bedenken van zo'n creatieve oplossing veelal een kwestie van geluk is. Het trainen van oneliners heeft weinig zin omdat de situatie altijd verschillend is. We moeten dus onze toevlucht nemen tot beproefde methodes. Bij een gewone situatie waarbij u reageert op een situatie gelden de volgende regels: Blijf rustig en let op uw ademhaling Als u zelf onrustig bent zal dit een kettingreactie teweegbrengen. Hoe spannend de situatie ook is, u dient er zich van te overtuigen dat u het probleem zult oplossen. Maak u kenbaar, maak oogcontact Zelfs al weet de cliënt wie u bent, herinner hem aan uw verantwoordelijkheid. Hou oogcontact en zorg dat uw houding in overeenstemming is met uw woorden. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 14

Benoem de situatie Zeg duidelijk wat u heeft gezien of wat u weet. Bijvoorbeeld ik zag dat u x sloeg, dat is onaanvaardbaar. Toon empathie, neem een open houding aan maar vermijd discussie ik begrijp dat x te ver is gegaan, daar zal ik het meteen met x over hebben, maar slaan tolereren we hier niet Formuleer een maatregel (of meerdere gelijkwaardige voorstellen) we gaan nu eventjes een Time Out inlassen, daarna kunnen we over het voorval praten. (Laat) het aanvaarde voorstel uitvoeren Zorg voor de uitvoering van de maatregel of keuze Volg de uitvoering op Als de maatregel beperkt is in tijd dient u die tijd te respecteren. Protocol Het spreekt voor zich dat bovenstaande regels een leidraad zijn. Het is aan te raden om een (calamiteiten) protocol te hanteren zodat iedereen perfect weet hoe om te gaan met agressie. Het ontbreken van zo'n protocol is vaak de oorzaak van situaties die vermeden hadden kunnen worden. De zorgverlener werkt zelden alleen. Hij werkt misschien wel alleen met de zorgvrager, maar er zijn steeds verschillende betrokkenen. Terecht beseft een zorgverlener dat hij zijn handelen vaak moet verantwoorden. Een protocol zorgt mee voor deze verantwoording. Wanneer kan een afzondering worden toegepast? Op welke manier dient dit te gebeuren? Hoe wordt fixatiemateriaal gebruikt? Wanneer worden de ouders verwittigd? Wat met directieleden, verwijzers, politie, enz. Het is echter onmogelijk om hier een uitgewerkt protocol voor te stellen gezien de omstandigheden teveel kunnen verschillen. Toch dient u rekening te houden met volgende elementen: Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 15

Werk in een flowchart systeem met wat als stellingen. Analyseer de mogelijkheden grondig, het is niet omdat iets nog niet is voorgevallen dat het nooit kan voorvallen. Denk niet alleen aan agressie maar ook aan weerstandsgedrag Hou rekening met de haalbaarheid van de dwingende maatregelen. Het is aangewezen om een protocol uit te testen om te zien of het uitvoerbaar is. Eén van de zaken die men niet mag vergeten is het realistisch oefenen van alle stappen van het protocol. Het heeft geen zin een protocol te hebben als u niet weet hoe het werkt Hou u aan het opgestelde protocol Zorg ervoor dat iedereen de afspraken kent, onthoudt en doorgeeft aan nieuwelingen. Stel duidelijke gedragsregels op voor al de betrokkenen, dat kan bijvoorbeeld onder de vorm van een contract dat ze moeten ondertekenen. Het moet duidelijk zijn dat de zorgvragers ook bij een protocol zijn betrokken. De participatiegraad zal afhangen van veel factoren. Hen inlichten over het bestaan van een protocol is een minimum. Voorzie ook wanneer u externe hulp inroept. Een protocol gaat ook over de opvang van alle betrokken na het incident. Men is vaak blij dat de crisis voorbij is, maar een slecht of onbestaande nazorg kan nog veel meer leed veroorzaken. Wie, waar, wanneer en hoe zal die nazorg aangepakt worden? Hou bij het opstellen van het protocol rekening met de bezettingsgraad. Dat kan van belang zijn bij het laten uitvoeren van een dwangmaatregel zoals een verblijf in een time out ruimte. Het protocol dient zich niet alleen te beperkten tot het omgaan met agressie maar kan een draaiboek zijn dat de stappen omschrijft die men dient te ondernemen in geval van brand, overstroming enz. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 16

Zelfverdediging Er zijn een aantal situaties te bedenken waarbij het onmogelijk is om het geweld af te wenden. Dat hoeft niet per definitie na een mislukte de-escalatie te zijn. Het is niet uitgesloten dat iemand u plots wil slaan zonder enige aanleiding. Er is niets dat u kan vrijwaren voor wat men in de volksmond een suckerpunch noemt. En misschien moet u de eerste slag wel incasseren... Maar niemand zegt dat u zich het ziekenhuis moet laten inslaan. Het eerder vernoemde calamiteiten protocol dient ook rekening te houden met dit soort situaties en het is van belang dat u precies weet waar de grens ligt. Het spreekt voor zich dat wij er niet op uit zijn de balans tussen de zorgverlener en de cliënt te verstoren maar als de cliënt uithaalt om u te slaan is die balans al per definitie verstoord. Uw veiligheid komt op de eerste plaats. Om die veiligheid te vrijwaren dient u vooral de juiste ingesteldheid te hebben en dat is niet de ingesteldheid van een strijder of die van een oosters vechtsporter. Zelfverdediging heeft namelijk niks met oorlog of sport te maken. Elke beweging die u maakt moet grofmotorisch (denk aan de stressrespons) en gemakkelijk aan te leren zijn. De beweging moet efficiënt zijn en in ons specifiek geval mag ze geen letsel veroorzaken tenzij de situatie levensbedreigend is. De Combat Mindset, de mentaliteit van een winnaar De Combat Mindset bestaat uit 3 basiselementen: Bewustzijn. Wees alert, u dient zich bewust te zijn van uw omgeving en het eventuele gevaar. Vergelijk het met autorijden. Dat doet u best niet te relaxed. Zelfbehoud, u moet vooral een gevecht vermijden... het belangrijkste is dat u veilig bent. Determinatie, als er een confrontatie is moet u die kordaat aanpakken met alle beschikbare middelen. Verras uw agressor, dat geeft u een tactische voorsprong en wees snel en overdonderend. Uw doel is de agressieve zorgvrager te ontraden zijn actie verder te zetten. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 17

Bewustzijn, de Cooper Color Code De meeste mensen lopen in een neutrale staat van bewustzijn over straat. Die neutrale staat van bewustzijn ontstaat door gewenning aan de omgeving en de gedachte dat alles veilig is. U vindt diezelfde staat van bewustzijn ook terug in een gemiddelde vechtsport les. Iedereen doet zijn of haar oefeningen zonder speciaal alert te zijn. Op straat zijn er verkeersregels, borden, lichten, een stoep en anderen die u ontwijken. Tijdens een vechtsport les is dat net zo. Iedereen rekent op elkaar en meestal loopt alles ook op wieltjes. De sensei (leraar) grijpt in als er een gevaarlijke situatie ontstaat... Als u met de wagen rijdt is dat (hopelijk voor u) in een verhoogde staat van bewustzijn, u let beter op, voorziet problemen en bent alert voor kinderen die op elk moment de straat kunnen oversteken. U weet dat er elk moment iets kan gebeuren en dat een late reactie tragische gevolgen kan hebben. Professionals uit de beveiliging hanteren voor elke staat van bewustzijn een kleurcode gaande van wit tot zwart, waarbij wit rust is en zwart opperste staat van bewustzijn. White : Yellow : Orange: Red: Black: Onbewust en onvoorbereid verwondering als er iets gebeurt Relaxed bewust bewust dat er iets zou kunnen gebeuren Specifiek bewust iets trok uw aandacht Klaar voor het gevecht er is iets gedetecteerd en u bent klaar voor een confrontatie Bezig met het gevecht de confrontatie is aan de gang De kleurcode is gebaseerd op de 'Cooper Color Code' die gaat van wit tot rood. Het zwart werd er later door de US Marines aan toegevoegd. Zelfbehoud Zelfbehoud, uw eigen veiligheid is de basis van elke vorm van zelfverdediging. Om het met een cliché te zeggen een vermeden gevecht is een gewonnen gevecht. Een gevecht uit de weg gaan, al is het met een smoes, is niet laf maar verstandig. Laat uw agressor maar roepen. Zonder kleerscheuren uit een confrontatie komen is prioriteit nummer één. Determinatie Tijdens elke stap van de confrontatie dient u gedetermineerd te zijn. U handelt kordaat, verrassend, snel en tijdens de fysieke confrontatie ook nog overdonderend. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 18

Basisprincipes en concepten Als er afstand is tussen u en uw potentieel agressieve cliënt staat u relax maar u bent zich bewust van het nakend gevaar, zodra de geagiteerde cliënt dichterbij komt gaan uw handen omhoog ter hoogte van uw schouders. Uw armen vormen een hoek van meer dan 90, een scherpere hoek geeft u minder (duw) kracht. Uw ellebogen wijzen naar beneden. Uw handen zijn open met de palm naar uw agressor gericht, uw duimen wijzen naar voor. Uw dominante, dus sterkste been gaat iets achteruit, buig lichtjes door de knieën. Die stand mag absoluut niet onnatuurlijk zijn. U moet comfortabel maar stabiel staan. Dit is de veiligheidshouding. Deze positie is niet al te bedreigend, u zou nu nog kordaat aan uw geagiteerde cliënt kunnen vragen om afstand te houden. Het is absoluut noodzakelijk om ten allen tijde stabiel lichtjes schuin tegenover uw geagiteerde cliënt te staan, hem of haar recht in de ogen te kijken en bij nadering uw armen onder een hoek van meer dan 90 te houden Dat laatste is belangrijk omdat u vanuit die positie perfect kunt weren en aanvallen. Als uw armen zich onder een hoek van minder dan 90 bevinden dan loopt u het risico dat u uw eigen handen in het gezicht krijgt, als uw handen zich te laag bevinden duurt het langer om te weren of om er uw geagiteerde cliënt mee te raken. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 19

Als u om de één of andere reden niet meteen in een defensieve houding wil staan dan zorgt u er toch best voor dat uw handen altijd als een soort scherm tussen u en uw geagiteerde cliënt zitten, geen handen in de zakken of handen op de rug. Hou afstand. Vanuit de basispositie, de veiligheidshouding kunt u zich gemakkelijk verplaatsen, ontwijken, en afweren. Afstand Zolang er voldoen afstand is tussen u en uw geagiteerde cliënt bent u veilig. Dit geldt uiteraard niet als uw geagiteerde cliënt een pistool of geweer op u richt. In dat geval is het zelfs veiliger om dichtbij te staan. Het klinkt misschien raar maar het is logisch. Een met een vuurwapen bewapende agressor is enkel te ontwapenen als het wapen zich binnen uw handbereik bevindt. Uw veilige ruimte noemen we de veilige perimeter. Die perimeter gaat u bewaken door ofwel de afstand met uw geagiteerde cliënt te bewaren of door alles wat erin komt te ontwijken of blokkeren en meteen de tegenactie in te zetten. Flinch Response (zie ook simultane tegenactie) De Flinch Response in een schrikreactie die ervoor zorgt dat uw handen uw gezicht (ogen) of andere vitale delen beschermen. Een verlengde van die reactie is nuttig om een onverwachte slag te counteren vanuit de veiligheidshouding. We stappen of duiken daarbij met die veiligheidshouding naar voor. Handboek geweldbeheersing en zelfverdediging Carl Adams / Luc Van Laere 2011 20