Starters Handleiding DuboCalc Project versie 2.2 datum 20 november 2012 DuboCalc Project 2.2 StartersHandleiding
Inhoud 1 Aan de slag met DuboCalc Project... 5 1.1 Wat is DuboCalc Project?... 5 1.2 Starten van DuboCalc Project... 6 1.3 Opbouw DuboCalc Project... 7 2 Modelleren in DuboCalc... 9 2.1 Introductie modelleren in DuboCalc... 9 2.2 Stap 1 - Opbouwen structuur Project... 12 2.3 Stap 2 - Toevoegen Items... 13 2.4 Stap 3 - Analyseren milieueffecten... 15 3 Verklarende woordenlijst... 19 iii
1 Aan de slag met DuboCalc Project Dit betreft een beknopte handleiding voor het werken met DuboCalc Project. DuboCalc Project bezit een uitgebreide helpfunctie die u te allen tijde kunt raadplegen. 1.1 Wat is DuboCalc Project? DuboCalc Project is een rekenprogramma waarmee werken in de Grond- Weg- en Waterbouw (GWW) op een objectieve en gestandaardiseerde wijze kunnen worden beoordeeld op duurzaam materiaal- en energiegebruik. DuboCalc Project is gebaseerd op de methodiek van levenscyclusanalyse (LCA). Hierdoor worden alle relevante milieueffecten van het materiaal- en energieverbruik gedurende de totale levensloop van een werk meegenomen. DuboCalc Project stelt de gebruiker in staat om werken te modelleren (in DuboCalc Projecten genoemd). Hierbij worden ontwerpgegevens ingevoerd voor bouw, gebruik, onderhoud en einde levensduur van het werk (in DuboCalc LCA fasen genoemd). Meer informatie over DuboCalc is te vinden op: http://www.rijkswaterstaat.nl/kenniscentrum/duurzaam/duurzaam_inkopen/duurzaamheid _bij_contracten_en_aanbestedingen/dubocalc/ Wilt u uw bevindingen delen, stuur dan een email naar: dubocalc@rws.nl 5
Starters Handleiding DuboCalc Project 1.2 Starten van DuboCalc Project DuboCalc start zoals elk ander Windows programma via het Start menu of via een snelkoppeling. Vervolgens verschijnt het hoofdscherm van DuboCalc Project. Figuur 1. Hoofdscherm DuboCalc Project Middels een herkenbare menustructuur en werkbalken kunnen de functies van DuboCalc Project worden bediend. 6
Schermopbouw en navigatie 1.3 Opbouw DuboCalc Project DuboCalc Project bestaat uit 2 onderdelen: 1. Het Projectdocument (projectgegevens) 2. De Bibliotheek (referentiedatabase met basisgegevens) Projectdocument(.pdc): voor het modelleren van GWW-werken In het Projectdocument kan een Werk (in DuboCalc Project genoemd) worden samengesteld (gemodelleerd). Bovendien kunnen van een Project en van elk onderdeel daarvan de milieueffecten (MilieuKostenIndicator) worden berekend en geanalyseerd. De belangrijkste vensters in het Projectdocument: Het scherm van DuboCalc Project bestaat uit een Projectverkenner, het Onderbouwingsvenster en het Eigenschappenvenster (figuur 1). Een verkenner is een venster waarin Objecten kunnen worden geselecteerd en gemanipuleerd, vergelijkbaar met de Windows Verkenner. 1. Projectverkenner (links op het beeldscherm). Deze Verkenner toont de structuur van een Project (met onderverdeling in Varianten, Elementen en/of Items). 2. Onderbouwingsvenster (rechtsboven op het beeldscherm). Dit Venster toont de geselecteerde Variant, Element of Item in de Projectverkenner, de samenstelling (Items, Materialen en Processen). 3. Eigenschappenvenster (rechtsonder op het beeldscherm) Een venster met Eigenschappen dat van het geselecteerde Object in het Onderbouwingsvenster, alle beschikbare eigenschappen toont. 1 2 3 Figuur 2. Scherm Projectdocument 7
Starters Handleiding DuboCalc Project DuboCalc Bibliotheek versie: database met gestandaardiseerde Items Een DuboCalc bibliotheek versie is een database met standaard Objecten. Een DuboCalc bibliotheek versie bevat gevalideerde data met betrekking tot de milieueffecten van Items (Objecten samengesteld uit Bouwstenen) die vaak worden toegepast in GWW-werken en Bouwstenen (Materialen, Processen). De Items kunnen worden gekopieerd naar een Projectdocument. De DuboCalc Bibliotheek wordt periodiek geactualiseerd, vandaar dat in deze handleiding wordt gesproken over een versie. DuboCalc Project kan met meerdere versies van een Bibliotheek werken. Een Projectdocument is echter altijd gebaseerd op 1 versie van de Bibliotheek. De belangrijkste vensters in een DuboCalc Bibliotheek versie zijn vergelijkbaar met een Projectdocument: De Verkenners zijn vensters waarin Objecten kunnen worden geselecteerd: 1. Itemverkenner (links op het beeldscherm). Deze Verkenner toont de bibliotheek met Items gebruikmakend van categorisering op basis van de RAW-sytematiek. 2. Onderbouwingsvenster (rechtsboven op het beeldscherm). Deze Verkenner toont van het geselecteerde Item of de categorie in de verkenner, de samenstelling (Items of Materialen en Processen). 3. Eigenschappenvenster (rechtsonder op het beeldscherm). Een scherm met Eigenschappen dat per Object alle beschikbare eigenschappen van een geselecteerd Object toont. Onder het eigenschappenscherm wordt een extra scherm getoond met informatie over het geselecteerde. 1 2 3 Figuur 3. Scherm DuboCalc Bibliotheek versie 8
Modelleren 2 Modelleren in DuboCalc 2.1 Introductie modelleren in DuboCalc Modelleren is het samenstellen van een GWW-werk uit Objecten Een Gebruiker kan in het Projectdocument elk gewenst GWW-werk samenstellen uit de Objecten die beschikbaar zijn in de DuboCalc Bibliotheek versie. Een Project dient alle relevante informatie over het Werk te bevatten Om een goede analyse van de milieueffecten uit te kunnen voeren is het belangrijk dat de juiste informatie wordt ingevoerd (scope van de DuboCalc berekening). Een belangrijke vuistregel hierbij is dat in ieder geval die onderdelen worden ingevoerd die de bulk van de massa en van de kosten van het Werk bepalen. Daarbij moet niet alleen rekening worden gehouden met de Bouw van het werk. Het Gebruik (bijvoorbeeld energie voor verlichting), het Onderhoud en de EindeLevensduur (bijvoorbeeld de sloop van een werk) zijn ook verantwoordelijk voor een deel van de milieueffecten. Zie voor de bepaling van de exacte scope van de DuboCalc berekening, de aanbestedings- en contractstukken en het Protocol voor gebruik DuboCalc bij Duurzaam Inkopen RWS. Om zicht te krijgen op de milieueffecten die Objecten veroorzaken, wordt in het Eigenschappenvenster de MilieuKostenIndicator (MKI) en de bijdrage die het Object levert aan de MKI van de betreffende Variant getoond. Door het uitvoeren van analyses met DuboCalc kan worden bekeken welke onderdelen van een Werk binnen elke fase de meeste invloed hebben op de milieueffecten. Figuur 4. MilieuKostenIndicator 9
Starters Handleiding DuboCalc Project Modelleren met 3 verschillende Objecten Voor het samenstellen van een Project zijn verschillende typen Objecten beschikbaar: Varianten Elementen Items Varianten zijn de verschillende uitvoeringsvormen of alternatieven van een Project, waarvan de Gebruiker de milieueffecten met elkaar wil vergelijken. Elementen zijn de onderdelen van een Variant. Met Elementen kan de samenstelling van een Project worden gestructureerd. Items zijn Objecten die zijn samengesteld uit Materialen en Processen. Items bevatten o.a. informatie over levensduur, aanlegscenario en afvalscenario. In een DuboCalc Bibliotheek versie zijn Items opgenomen waarin de verschillende LCA fasen zijn onderbouwd. Selecteren Items vanuit een DuboCalc Bibliotheek versie Items uit een Bibliotheek versie kunnen op twee manieren toegevoegd worden aan de DuboCalc Bibliotheek: Via Snel zoeken Via Uitgebreid zoeken Snel zoeken is altijd beschikbaar in het hoofdscherm van DuboCalc Project in de rechter bovenhoek. De zoekresultaten van Snel zoeken worden getoond in een zwevend scherm boven op het hoofdscherm nadat de zoek actie is afgerond. De gevonden Items kunnen vanuit dit scherm naar Projectdocument worden gesleept (of gekopieerd). 10
Modelleren Snel Zoeken Zoekresultaten Figuur 5. Snel Zoeken Uitgebreid zoeken is beschikbaar in het menu Bewerken. Hiermee wordt de Bibliotheek versie getoond. Door te bladeren door de categorisering kunnen Items worden gevonden en naar een Projectdocument worden gekopieerd of gesleept (bij instelling Vensters onder elkaar ). Figuur 6. Uitgebreid Zoeken 11
Starters Handleiding DuboCalc Project 2.2 Stap 1 - Opbouwen structuur Project Een van de belangrijkste eigenschappen die gecontroleerd moeten worden is de opgegeven levensduur van het project. Deze staat standaard op 50 jaar. De projecteigenschappen kunnen worden aangepast door achtereenvolgens de volgende stappen uit te voeren: Met de muis selecteren van het project, vervolgens klikken op de rechtermuis toets en de optie projecteigenschappen selecteren in het pulldown menu dat verschijnt. Onderstaand scherm zal verschijnen. Figuur 7. Project eigenschappen In de Projectverkenner wordt een Werk (in DuboCalc Project genoemd) samengesteld (gemodelleerd). De structuur van een Project wordt opgebouwd door allereerst een Variant aan te maken: een mogelijke uitvoeringsvorm van het Werk. Dit wordt gedaan door (met de cursor staande op het project): Rechtermuisknop, Toevoegen, Variant of Menukeuze bewerken Toevoegen, Variant Figuur 8. Toevoegen 12
Modelleren Een nieuwe Variant heeft als eigenschappen een eenheid, hoeveelheid en levensduur (zie scherm Eigenschappen). Voor iedere alternatieve uitvoeringsvorm van het werk dient een aparte variant aangemaakt te worden. Een Variant wordt onderverdeeld in de hoofdonderdelen van het werk, die in DuboCalc Elementen worden genoemd. Dit wordt gedaan door (met de cursor staande op de variant): Rechtermuisknop, Toevoegen, Element of Menukeuze bewerken, Toevoegen, Element Het is mogelijk een fijnere onderverdeling te maken met een nieuwe laag van Elementen. Met behulp van Hernoemen (F2) kunnen de benamingen van elementen en varianten worden aangepast. 2.3 Stap 2 - Toevoegen Items Na invoer van de structuur van het Project wordt deze verder ingevuld met de Items die tijdens de Bouw nodig zijn. Deze informatie is bijvoorbeeld afkomstig van een kostencalculatie. De Items bevatten standaard al informatie over de fasen in de levenscyclus. Deze informatie wordt zichtbaar in het Onderbouwingsvenster zodra het Item is geselecteerd in de Projectverkenner. Items kunnen vanuit Verkenner van de Bibliotheek naar de Projectverkenner of het Onderbouwingsvenster van het Projectdocument worden gesleept. Het is ook hier weer mogelijk om Snel zoeken te gebruiken. De zoekresultaten worden in een zwevend scherm op het Hoofdscherm getoond en deze kunnen ook weer van hieruit naar de gewenste plaats worden gesleept of gekopieerd. Indien er bij de aanleg van het werk eerst bestaande constructies moeten worden verwijderd kunnen Items worden aangemerkt als Vrijkomend materiaal in het Onderbouwingsvenster. Als een Item als Vrijkomend materiaal wordt aangemerkt zullen door DuboCalc alleen de milieueffecten worden berekend van de einde levensduur fase inclusief de afvalverwerking van dat item. Deze mogelijkheid kan dus gebruikt worden als er tijdens de bouw materialen vrijkomen die afgevoerd moeten worden. Vul voor elk Item in ieder geval de Eenheid en de Hoeveelheid in binnen het Onderbouwingsvenster. 13
Starters Handleiding DuboCalc Project Figuur 9. Aanpassen eenheid en hoeveelheid Het is altijd mogelijk om een stap terug te gaan en de structuur van het Project aan te passen. Gebruiksfase In het algemeen worden Items default toegevoegd in de Bouwfase van een Element of Variant. Het is mogelijk om energieverbruik te definiëren met energie-items. Deze Items worden default in de Gebruiksfase geplaatst maar kunnen ook in de Bouwfase worden toegepast (bijvoorbeeld verlichting van het Werk tijdens de Bouwfase). Dit wordt gedaan door een andere fase te selecteren in de Drop down lijst van het betreffende Item. Figuur 10. Aanpassen fase Energie Items Vervolgens dienen voor alle Items de standaard Eigenschappen te worden aangepast in het Eigenschappenvenster (voorzover mogelijk). Afhankelijk van het type Item dat is toegevoegd zijn verschillende eigenschappen beschikbaar om aan te passen. De volgende typen Items zijn beschikbaar: Standaard item; hiervan kunnen geen eigenschappen gewijzigd worden. Energie item; dit item kan zowel in de Bouwfase als in de Gebruiksfase worden toegepast. Hier kan het energiegebruik worden opgegeven (kwh of L). Transport item; hiervan kan de transportafstand gewijzigd worden. Levensduur item; hiervan kan de levensduur gewijzigd worden. Een wijzigbare eigenschap is duidelijk te herkennen door het vetgedrukte lettertype van de eigenschap. 14
Modelleren Figuur 11. Aanpassen eigenschappen Onderhouds- en Einde Levensduurfase De gebruiker vult de fasen Onderhoud en Einde Levensduur niet in. DuboCalc berekent automatisch de vervanging van Items met een levensduur die korter is dan de projectlevensduur. Dit soort onderhoud hoeft niet apart te worden ingevoerd. Daarnaast zijn voor alle Items afvalscenarios en sloopprocessen opgenomen op basis waarvan de DuboCalc automatisch de milieueffecten van de Einde Levensduurfase berekent. Rijkswaterstaat probeert de meest voorkomende Items in de betreffende database voor de inschrijving op te nemen, zodat de DuboCalc Bibliotheek steeds vollediger wordt. Desondanks zal de database, zeker in het begin, nog niet volledig zijn. Dat betekent dat het kan voorkomen dat er Items niet zijn opgenomen die de gebruiker wel nodig heeft om de milieubelasting van zijn inschrijving uit te rekenen. Voor de procedure voor het toevoegen van nieuwe Items wordt verwezen naar paragraaf 6.2 van het Protocol voor Gebruik DuboCalc bij Duurzaam Inkopen RWS. 2.4 Stap 3 - Analyseren milieueffecten Bij het toevoegen van de Objecten in het Werk en het controleren en aanpassen van de eigenschappen wordt de MilieuKostenIndicator direct berekend. De berekeningsresultaten van verschillende varianten kunnen worden geanalyseerd door het uitvoeren van Vergelijk varianten. Dit wordt gedaan via het Menu (Extra -> Analyse) of via de Werkbalk. 15
Starters Handleiding DuboCalc Project Figuur 12. Vergelijk varianten De variant met de laagste MKI is de uitvoeringsvorm van het Werk die het minst milieubelastend is. Door het aanvinken van Uitsplitsen naar object bijdrage kan worden bekeken welke objecten binnen de geselecteerde variant de grootste bijdrage leveren aan de MKI. Door na te gaan of er voor deze objecten alternatieve (milieuvriendelijkere) bouwstoffen of processen mogelijk zijn kan de MKI van de variant omlaag worden gebracht. 16
Modelleren Figuur 13. Uitsplitsing naar Objectbijdrage. Het is aan te raden om de meest bepalende Objecten en fasen in het Project nogmaals na te lopen en de informatie zo mogelijk te verfijnen. Het is altijd mogelijk om stappen terug te gaan en de structuur van het Project aan te passen, Objecten toe te voegen of fase informatie te wijzigen. Ook de andere analyses, zoals de zwaartepunten analyse kunnen helpen om inzichtelijk te maken welke objecten het meeste aan de MKI van de Variant bijdragen. Figuur 14. Zwaartepunten analyse. Alle analyses die gemaakt kunnen worden met DuboCalc Project kunnen middels rapportage afgedrukt worden of opgeslagen worden in *.xls, *.rtf, *.html en *.pdf formaat opgeslagen worden. 17
3 Verklarende woordenlijst Aanlegscenario = Uitvoeringswijze waarop een Item wordt aangebracht in het werk Bouwsteen = Materiaal of Proces Element = Structuuronderdeel dat Items en/of andere (sub) Elementen bevat en één of meer fasen (in ieder geval Bouw) Fase = Onderdeel van de levenscyclus van een Object (Bouw, Gebruik, Onderhoud, EindeLevensduur) Item = Product zonder eigen milieueffecten, maar met een onderverdeling in de 4 fasen van de levenscyclus, waarvan de fasen Bouw en EindeLevensduur zijn ingevuld. Onderbouwingsvenster = Scherm met informatie over de opbouw van een object verdeeld over de Fasen van de levenscyclus Materiaal = Bouwsteen met materiaaltype (en massa) en milieueffecten Milieueffect = Een potentieel effect op het buitenmilieu, van een Materiaal of Proces, berekend met LCA-software buiten DuboCalc Modelleren = Samenstellen van een GWW-werk uit Objecten in DuboCalc Object = Bouwsteen of Structuuronderdeel Proces = Bouwsteen zonder materiaaltype (en massa), maar met milieueffecten Project = Gemodelleerd GWW-werk in DuboCalc Projectverkenner = Venster met de structuur van een Project, onderverdeeld in Objecten Structuuronderdeel = Element of Variant Variant = Structuuronderdeel dat Elementen bevat en geen fasen Verkenner = Venster in DuboCalc waarin Objecten kunnen worden geselecteerd Werk = GWW-werk 19