Raadsvoorstel strekt ter vervanging Raadsvergadering : 28 juni 2011 Voorstel : 2011-063 Agendapunt : <###> Zaaknummer : 1894/2011/18811 Documentnummer : 1894/2011/18989 Datum : 23 mei 2011 Onderwerp Vaststellen archeologiebeleid Peel en Maas Voorstel 1. Besluiten de archeologische waarden- en beleidskaart Peel en Maas vast te stellen 2. Besluiten het beleidsplan Archeologie Gemeente Peel en Maas en de daarin opgenomen beleidsuitgangspunten vast te stellen 3. Besluiten als gemeente borg te staan voor de kosten van de facilitering van een verstoringenkaart tot een maximumbedrag van 70.000,- waarbij het college de opdracht krijgt om na te gaan of de kosten (deels) gefinancierd kunnen worden via externe bronnen 4. Besluiten om het archeologiebeleid na een jaar te evalueren en dit terug te koppelen aan de raad Inleiding Op basis van het verdrag van Malta (Valetta, 1992) is sinds september 2007 de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) van kracht. De gemeente heeft de wettelijke taak gekregen om verantwoord om te gaan met het archeologisch erfgoed (zorgplicht). In zowel de perspectievennota als binnen het coalitieprogramma Verbinden en Versterken is onder andere als actiepunt opgenomen: Peel en Maas wil het bewustzijn van de cultuurhistorie bevorderen met een speciale aandacht voor bijzondere gebouwen en historisch erfgoed. Daarnaast wil de gemeente op evenwichtige en pragmatische wijze aandacht geven aan de archeologie. Waarden- en beleidskaart Archeologie vormt een formeel onderdeel van ons cultuurhistorisch erfgoed. 99 % van de archeologische resten in Nederland is niet aan het oppervlak zichtbaar, maar is verborgen in de bodem. We noemen dit het bodemarchief. Dit bodemarchief, waarin een groot deel van de informatie over onze geschiedenis is opgeslagen, is maar éénmalig raadpleegbaar. Het bodemarchief is kwetsbaar en niet regenereerbaar. Wat eenmaal verloren is gegaan komt niet meer terug. Daarvoor is een verwachtingen en waardenkaart opgesteld. De verwachtingenkaart geeft aan hoe hoog de kans is dat we in een bepaald gebied archeologische resten kunnen aantreffen. De waardenkaart zorgt ervoor dat deze archeologische resten niet verloren gaan door het stellen van oppervlakte- en dieptegrenzen. Bij het opstellen van de bestemmingsplannen in zowel in de kernen als buitengebied worden planregels opgenomen die een archeologisch vooronderzoek verplichten wanneer de oppervlakte en dieptegrenzen worden overschreden. Daarmee wordt ons cultuurhistorisch erfgoed op een goede en pragmatische wijze bewaard voor nu en in de toekomst. Raadsvoorstel 1894/2011/18989 1
De discussie en afweging om te komen tot een maatschappelijk verantwoord en uitgebalanceerd archeologiebeleid is niet eenvoudig gebleken. De gemeente Peel en Maas een unieke, bij uitstek agrarische gemeente, met een enorme diversiteit aan soorten landbouwgewassen en met name een unieke rol voor de aspergeteelt. Aspergeteelt en archeologie verdragen elkaar niet altijd vanwege de diepte van de bodemingrepen. In het beleidsplan is een generieke verstoringsdiepte van 40 cm opgenomen. De reguliere landbouw kan hiermee goed uit de voeten, maar de bovengenoemde sector niet. Hierin wil de gemeente faciliteren met een verstoringenkaart, waarbij percelen die nu of in het verleden dieper zijn verstoord een andere ondergrens krijgen. Tegelijkertijd heeft de gemeente de verantwoordelijkheid, ook voor onze toekomstige generaties, om zorgvuldig om te gaan met het bodemarchief. Bij de totstandkoming van het beleidsplan is nauw overleg geweest met de LLTB en het netwerk van amateurarcheologen Peel en Maas. Vanwege de zorgvuldige afweging en de unieke facilitering wil de gemeente Peel en Maas een pilotfunctie vervullen. De gemeente betrekt andere instanties (o.a. archeologen, LLTB) en overheden (Rijk, Provincie) bij deze pilot om de opgedane expertise te verspreiden en om de kosten van de pilot mee te financieren. Met het voorliggende beleidsplan, is de gemeente Peel en Maas in staat om op verantwoorde wijze een archeologiebeleid te implementeren dat een juiste balans weet te vinden tussen een goede omgang met het archeologisch erfgoed en andere maatschappelijke belangen die bij planontwikkelingen en in de land- en tuinbouw moeten worden gewogen. Doelstelling Met deze notitie willen we een helder, duidelijk, pragmatisch en verantwoord gemeentelijk archeologiebeleid vast laten leggen, waarbij zowel aandacht is voor cultuurhistorische als voor economische belangen van onze inwoners. Argumenten Het beleidsplan kent 16 beleidsuitgangspunten voor het archeologiebeleid. Hieronder zijn de meeste belangrijke uitgangpunten nader uitgewerkt. Voor verdere uitwerking en nadere toelichting op de beleidsuitgangspunten wordt uw raad verwezen naar bijgevoegd beleidsrapport. In de leeswijzer/samenvatting staan alle beleidsuitgangspunten opgesomd met een kort toelichting. Uitgebreide toelichting staat in het beleidsrapport. 1.1 De archeologische waarden- en beleidskaart van Peel en Maas (zie bijlage I beleidsplan) De waarden- en beleidskaart is een kaart die voor het gehele grondgebied van Peel en Maas aangeeft hoe hoog de trefkans is dat er in een bepaald gebied archeologische resten kunnen worden verwacht. De kaart is opgesteld door een professioneel bureau middels bureaustudie en veldonderzoek en is daarmee een feitelijk gegeven. De beleidskaart geeft invulling en voorwaarden aan de verschillende verwachtingen (zie 1.3). Middels deze kaart kan aan de voorkant aangegeven worden welke verwachting een gebied of perceel heeft en welke mogelijke archeologische onderzoeken plaats dienen te vinden. De archeologie zal als dubbelbestemming opgenomen worden in alle nieuwe bestemmingsplannen. 1.2 Zeven verschillende archeologische (verwachtings)waarden Binnen de gemeente Peel en Maas kennen we zeven verschillende verwachtingswaarden. De waarden variëren van wettelijk beschermde monumenten (waarde 1) tot gebieden zonder een archeologische verwachting (waarde 7). Voor deze (verwachtings)waarden kennen we verschillende onderzoeksplichten (zie 1.3). In (zeer) hoge en middel-hoge verwachtingsgebieden dient een archeologisch onderzoek plaats te vinden. In de gebieden met een lage of geen verwachting hoeft geen onderzoek meer plaats te vinden. 1.3 Beleidskaart: het vaststellen van ondergrenzen qua diepte- en oppervlakte Op basis van de verwachtingswaarden zijn er per waardecategorie ondergrenzen opgesteld. Bij de verschillende categorieën wordt een oppervlakte grens opgesteld: Raadsvoorstel 1894/2011/18989 2
terreinen met een hoge waarde hebben een verstoringsoppervlakte van 250 m2 hebben, terreinen van middel-hoge waarde 2.500m2 en voor lage verwachtingsgebieden gelden geen ondergrenzen. Ook wordt gewerkt met diepte-grenzen. Generiek gaan we uit van een maximale verstoringsdiepte van 40 cm. Ten behoeve van de nog verder te verfijnen verstoringenkaart zal ook nog een andere diepte voor de opgenomen reeds diepverstoorde percelen vastgesteld worden (zie punt 2.2). 2.1 Beleidsplan: uitgangspunt is dat de verstoorder/ initiatiefnemer betaalt Bij een bodemingreep waarbij beide ondergrenzen worden overschreden is archeologisch onderzoek noodzakelijk. De kosten van (voor)onderzoek en eventuele maatregelen ter bescherming van de archeologische resten zijn voor rekening van de verstoorder/ initiatiefnemer. 2.2 Faciliteren van de agrarische sector: opstellen van een verstoringenkaart De gemeente Peel en Maas faciliteert de potentiële agrarische verstoorder door het opstellen van een verstoringkaart. Alle percelen waarvan de bodem in de laatste decennia door agrarische bodembewerking, specifiek t.b.v. asperge- en schorsenerenteelt en boomteelt tot grotere diepte (> 40 cm) zijn bewerkt worden daar waar mogelijk in kaart gebracht. Na een representatieve steekproef worden deze percelen voor wat betreft de diepte-ondergrens archeologische onderzoeksplicht in plaats van 40 cm norm, vrijgesteld tot een beredeneerde generieke diepte. 2.3 Bestaande agrarische bouwvlakken en moderne woonwijken en bedrijventerreinen Bij regulier agrarisch grondgebruik (het ploegen tot een diepte van max. 40 cm) geldt geen nadere onderzoeksplicht, ongeacht de archeologische verwachtingswaarde van dat gebied. Daarnaast worden de agrarische bouwvlakken (zoals opgenomen in het nieuwe bestemmingsplan buitengebied) uitgezonderd van de dubbelbestemming archeologie. Bij moderne (naoorlogse) woonwijken en bedrijventerreinen wordt in gebieden met een hoge archeologische verwachting rekening gehouden met de te verwachten mate van verstoring van eventueel aanwezige archeologische resten. Een hoge verwachtingswaarde wordt waar mogelijk beredeneerd bijgesteld tot bijvoorbeeld een middelhoge verwachtingswaarde, waardoor de ondergrenzen onderzoeksplicht worden verruimd. Voor verdere uitwerking en nadere toelichting op de beleidsuitgangspunten willen we uw raad graag verwijzen naar bijgevoegd beleidsrapport. In de leeswijzer/samenvatting staan alle beleidsuitgangspunten opgesomd met een kort toelichting. Uitgebreide toelichting staat in het beleidsrapport. Kanttekeningen 1.1 Geen vaststelling nieuw beleid De voormalige gemeente Helden en de gemeente Peel en Maas hebben al een lang traject achter de rug wat betreft archeologie. Gaandeweg het traject zijn diverse mogelijkheden en problemen besproken en opgepakt. Dit resulteert in het voorliggende, welafgewogen beleid. Mocht echter blijken dat dit voorstel geen draagvlak vindt binnen de raad, vallen we terug op het huidige beleid waarbij we onder andere gebruik maken van de IKAW - Indicatieve Kaart Archeologische Waarden. Dit betekent meer onnauwkeurigheid, meer (onnodige) archeologische onderzoeken, hogere (onderzoeks)kosten, etc. Dit is niet in het belang van de archeologie, niet in het belang van het creëren en vasthouden van draagvlak voor archeologische belangen en het is niet in het belang van ondernemers in deze sector en het ondernemersklimaat in onze gemeente. Raadsvoorstel 1894/2011/18989 3
2.1 Verder afstemming en uitvoering van de verstoringenkaart De verstoringenkaart is een belangrijk instrument om breed draagvlak te verkrijgen van de agrarische sector. Indien de gemeente, zo mogelijk in partnerschap met andere organisaties/overheden, niet (financieel) faciliteert, is de kans groot dat de kaart niet van de grond komt. Daarmee verliest de gemeente een zware pijler en een groot stuk draagvlak van het toekomstige beleid. Immers, de huidige grondgebruikers krijgen te maken met een ondergrens van 40 cm diepte i.p.v. een nader vast te stellen verstoringsdiepte. De gemeente staat garant voor de kosten van de kaart, maar er worden grote inspanningen gedaan om samen met de agrarische sector de kosten op één of andere manier vergoed te krijgen. Bijvoorbeeld via het (gezamenlijk) aanboren van subsidies bij Provincie en Rijk. Financiën De gemeente heeft, onder andere deels met een provinciale subsidie, het opstellen van de archeologische waarden- en beleidskaart en het bijhorende beleidsplan in een eerder stadium bekostigd. Voor de verdere uitvoering van de beleidsuitgangspunten rondom het opstellen en controleren van de verstoringenkaart en om de rol van de amateurarcheologen te kunnen waarborgen is een bedrag van 70.000 nodig. Hiermee kan de benodigde steekproef gerealiseerd worden en wordt een budget gecreëerd voor de amateurarcheologen, van wie de medewerking in het kader van de uitwerking van de verstoringenkaart van groot belang. 3 opties voor bekostiging verstoringenkaart en amateurarcheologen Ten aanzien van de facilitering van het huidige beleid kunnen drie financiële opties aan uw raad voorgelegd worden: 1. De grondeigenaren/ agrarische sector betalen de facilitering zelf 2. De gemeente betaalt de facilitering 3. De kosten worden vooraf gefinancierd door de gemeente en de gemeente zoekt met collectieve partners (LLTB, Provincie, Rijk) naar externe financieringsbronnen Optie 1: De grondeigenaren betalen de facilitering zelf. Aan de ene kant is het logisch om de grondeigenaren (de belanghebbenden) deze kosten volledig zelf te laten betalen. Zij profiteren hier immers het meest van. Hun grond wordt tot een bepaalde diepte vrijgesteld van archeologisch onderzoek. Tevens zijn de kosten per individu gering. Echter, deze optie staat of valt bij grote collectieve (en vrijwillige) deelname aan de verstoringenkaart. Mocht een deel van de grondeigenaren niet participeren in deze vorm van facilitering, dan vervalt de meerwaarde van een dergelijke kaart en daarmee een belangrijke pijler en een breed draagvlak voor het nieuwe beleid. De gemeente legt met deze optie de realisatie van de kaart, wat toch een wezenlijk deel is van het toekomstige beleid, neer bij derden en kan alleen maar afwachten of de kaart daadwerkelijk tot stand komt. Daarnaast is het een forse administratieve klus om de benodigde bijdragen te innen (denk aan de vele grondeigenaren, georganiseerd en ongeorganiseerd!). Dit vergt nogal wat ambtelijke capaciteit: denk hierbij aan individuele mensen aanschrijven en informeren, de eigen bijdrages innen, financiële administratie bijhouden, mensen aanmanen, te woord staan bij vragen etc. Optie 2 : De gemeente betaalt de facilitering Groot nadeel is uiteraard het kostenaspect dat volledig voor rekening van de gemeente komt. Redenen om in te stemmen met optie 2 zijn: een snelle, efficiënte en goede realisatie van de kaart - de gemeente is immers kartrekker -, de ondernemers worden zo optimaal gefaciliteerd en daarmee wordt het draagvlak voor dit beleid zo groot mogelijk. Daarnaast wordt op deze manier bespaard op uitvoeringskosten (efficiencyslag, er hoeft immers niets geïnd of geregeld te worden). De kans is groot dat op deze basis alle grondeigenaren participeren en daarmee het draagvlak is gewaarborgd. Dit draagt immer ook bij aan de pragmatische insteek die gekozen is. Gemeente Peel en Maas loopt hiermee voorruit en zet zich op de kaart. Raadsvoorstel 1894/2011/18989 4
Optie 3: De gemeente staat garant voor de kosten van de facilitering van een verstoringenkaart zodat het proces doorgang kan vinden, maar probeert partners te vinden voor het dragen van deze kosten. Mocht dit niet het geval zijn dan vallen we terug naar optie 2. De gemeente gaat samen met andere (collectieve) partners in conclaaf om deze vernieuwde methode gefinancierd te krijgen. Van bijvoorbeeld de LLTB wordt een behoorlijke inspanningsverplichting verwacht om via hun (communicatie)kanalen draagvlak en financiën te vinden voor dit traject. Ook zal de gemeente zelf in overleg gaan met de Provincie om te kijken naar middelen. Groot voordeel is dat de kaart verder opgesteld en gecontroleerd kan worden en dat de gemeente in control is rondom dit traject. Enige nadeel is dat niet met zekerheid gezegd kan worden of de benodigde financiën geheel of gedeeltelijk bekostigd gaan worden. Mocht uiteindelijk blijken dat de gemeente en/of partners slechts gedeeltelijke of geen externe financiering krijgt, dan wordt teruggevallen naar optie 2. De voorkeur van het college is te kiezen voor optie 3, waarbij gezocht wordt naar collectieve belangenbehartigers/ partners. Mocht uiteindelijk blijken dat slechts gedeeltelijke of geen externe financiering verkregen wordt, dan wordt teruggevallen naar optie 2. De kosten van maximaal 70.000 zijn meegenomen in de 1 e bijstellingsrapportage 2011 en deze komen ten laste van de reserve Vernieuwingsimpulsen. Indien er subsidies beschikbaar komen, worden deze teruggestort in deze reserve. Communicatie Van meet af aan zijn belanghebbende partijen betrokken geweest bij het opstellen van het archeologiebeleid. Denk hierbij aan het netwerk van amateurarcheologen en de LLTB. Er is dus een grote rol weggelegd voor belangenbehartiger LLTB en het netwerk van amateurarcheologen voor verdere uitvoering van het beleid en te zorgen voor een goede en gedegen terugkoppeling naar hun achterban. Via deze kanalen wordt dus voornamelijk gecommuniceerd. Er zijn en zullen nog diverse bijeenkomsten georganiseerd worden, waaronder een inloopmiddag voor de agrarische sector om de verstoringenkaart verder aan te vullen. Na vaststelling van de beleidskaart en beleidsplan zal de gemeente daarnaast via eigen communicatiemiddelen breed communiceren. Zo zal de beleids- en verstoringenkaart digitaal ontsloten worden via de gemeentelijke website. Burgemeester en wethouders van de gemeente Peel en Maas, de gemeentesecretaris/directeur, drs. H. Mensink de burgemeester, W.J.G. Delissen-van Tongerlo Raadsvoorstel 1894/2011/18989 5
Behandelend portefeuillehouder(s): Janssen Bijlage(n): 1. Beleidsplan archeologie gemeente Peel en Maas 2. Archeologische beleidskaart gemeente Peel en Maas Raadsvoorstel 1894/2011/18989 6