VOORONTWERP BESTEMMINGSPLAN CHEMELOT SITTARD-GELEEN VERKENNEND ARCHEOLOGISCH EN CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK

Transcriptie

1 VOORONTWERP BESTEMMINGSPLAN CHEMELOT SITTARD-GELEEN VERKENNEND ARCHEOLOGISCH EN CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK 1. Wettelijk kader In 1992 werd het Verdrag van Valletta ( Malta ) opgesteld. Dit Verdrag stelt dat bij ruimtelijke ontwikkelingen de archeologische waarden een onlosmakelijk onderdeel van de belangenafweging dienen te zijn. In Nederland is het Verdrag van Valletta wettelijk verankerd in de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMz), als aanpassing op de Monumentenwet Op 1 september 2007 is de WAMz in werking getreden. Het Verdrag en de WAMz hebben tot gevolg dat er archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd vóórdat er bodemverstorende ingrepen kunnen plaatsvinden. In de Monumentenwet is de bescherming van het archeologische erfgoed geregeld. Deze wet verplicht gemeenten om bij de vaststelling van een bestemmingsplan en bij de bestemming van de in het plan begrepen gronden, rekening te houden met de in de bodem aanwezige of te verwachten archeologische waarden (artikel 38a). In de Wet Ruimtelijke Ordening (WRO) is het bestemmingsplan ge(her)positioneerd als het centrale instrument binnen de ruimtelijke ordening. Het is om die reden van groot belang de consequenties die voortvloeien uit het archeologiebeleid op de juiste wijze planologisch en juridisch te verankeren. Het belangrijkste doel van de wetgeving is de bescherming van archeologische waarden in de bodem (in situ) omdat de bodem doorgaans de beste garantie biedt voor een goede conservering. Inventariserend onderzoek moet duidelijk maken welke archeologische waarden verwacht kunnen worden en/of aanwezig zijn. De onderzoeksresultaten van een verkennend en/of waarderend inventariserend onderzoek bepalen het verdere vervolgonderzoek. In het plangebied Chemelot is er tot op heden nauwelijks inventariserend archeologisch onderzoek uitgevoerd. Derhalve is ten behoeve van het bestemmingsplan een zogenaamd verstoringsonderzoek uitgevoerd; dit is ook als bijlage bij het bestemmingsplan opgenomen. 2. Archeologische Thema s in het Plangebied Chemelot 2.2. Bronnen ARCHIS2 & Archeologische beleidskaart voor de Gemeente Sittard-Geleen (2012) Fysisch-geografische kenmerken van het plangebied

2 Het plangebied bevindt zich ten zuidwesten van de bebouwde kom van Geleen en heeft een oppervlak van circa 800 ha. Op zoek naar ontginbare lagen steenkool verrichtte een Duitse firma al in 1901 boringen bij Lutterade. De eerste boortoren van Staatsmijnen verrees hier pas in 1916, drie jaar later werd begonnen met het uitdiepen van een schacht en het duurde nog vier jaar voordat de eerste kilo steenkool werd bovengehaald. Op 1 januari 1926 ging de Staatsmijn Maurits officieel in bedrijf. De komst van de mijn en de daaruit voortvloeiende chemische bedrijvigheid van het Stikstofbindingsbedrijf (1929) veranderde het karakter van het landschap grondig. In enkele decennia werd het dunbevolkte landbouwgebied getransformeerd tot een dichtbevolkt industriegebied Bekende Archeologische Waarden in het plangebied In de Monumentenwet 1988 is vastgelegd dat archeologische vondsten en grondsporen gemeld moeten worden bij de Bevoegde Overheid. Het maakt daarbij niet uit of het gaat om toevalsvondsten (van het oppervlak geraapt of bijvoorbeeld aangetroffen in een bouwput) of om vindplaatsen die door middel van archeologisch onderzoek ontdekt en/of onderzocht zijn. In principe moeten archeologische bodemvondsten worden gemeld bij de Bevoegde Overheid. Van de vondstmelding worden de gegevens uiteindelijk door medewerkers van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in ARCHIS, het geautomatiseerde archeologische informatiesysteem van Nederland, vastgelegd. Hiertoe krijgt iedere vondstmelding een ARCHIS-waarnemingsnummer. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is verantwoordelijk voor het beheer van ARCHIS. Uit ARCHIS en uit de verwachtings- en beleidsadvieskaart voor de Gemeente Sittard-Geleen blijkt, dat binnen het plangebied geen archeologische monumenten en geen vondstmeldingen bekend zijn. In ARCHIS staan voor het plangebied 15 archeologische waarnemingen geregistreerd. Het betreft locaties waar archeologische vondsten en/of waarnemingen zijn gedaan. Deze waarnemingen zijn met het waarnemingsnummer aangegeven in de volgende tabel: Waarnemingsnr. Toponiem Complextype Begindatering Einddatering Oude Postbaan Neolithicum vroeg Neolithicum vroeg Oude Postbaan Neolithicum vroeg A Neolithicum vroeg A Graetheide Nederzetting, onbepaald IJzertijd vroeg IJzertijd vroeg Graetheide Nederzetting, onbepaald Neolithicum vroeg A Neolithicum vroeg A Graetheide Nederzetting, onbepaald Neolithicum vroeg A Neolithicum vroeg A Hennekens Nederzetting, onbepaald Neolithicum vroeg A Neolithicum vroeg A 3656 Kerensheide Nederzetting, onbepaald Neolithicum vroeg A Neolithicum vroeg A 6560 Oude Postbaan Nederzetting, onbepaald Neolithicum vroeg A midden A Krawinkel Nederzetting, onbepaald IJzertijd vroeg IJzertijd midden Stikstofbindingsbedrijf Crematiegraf, Romeinse villa IJzertijd

3 Voormalige Staatsmijnspoorweg Lindenheuvel Staatsmijn Maurits Steinstraat Nederzetting, onbepaald Romeins villa(complex) Middeleeuwen laat B Middeleeuwen laat B 2.6. Archeologische verwachting in het plangebied De archeologische beleidskaart (2012) geeft indicatief inzicht paragraaf). gemeente Sittard-Geleen en beleidssnota archeologie en monumenten in de in het plangebied te verwachten waarden (zie ook volgende 2.7. Maatregelen Het algemene uitgangspunt is om het archeologisch erfgoed in situ te bewaren en te streven naar een extensieve vorm van landgebruik. In het buitengebied dient gestreefd te worden naar een extensieve vorm van agrarisch landgebruik (bijv. grasland) en naar natuurinrichting zonder diepe bodemingrepenn (dus bijv. niet diepploegen). Wanneer dit niet mogelijk is, gelden er bij bodemingrepen verschillende ondergrenzen voor verschillende soorten gebieden en vindplaatsen. Dezee zijn weergegeven in de volgende tabel:

4 Uit de archeologische beleidskaart (beleidsnota archeologie en monumenten 2012) blijkt dat voor het plangebied met name de categorieën 2, 3 en 4 aan de orde zijn. Zoals aangegeven geeft dit een indicatief beeld en is voor het plangebied aanvullend een zogenaamd verstoringsonderzoek uitgevoerd. Op basis van de resultaten van dit laatste onderzoek zijn de relevante gebieden als dubbelbestemming op de verbeelding opgenomen en in de planregels beschreven, respectievelijk archeologische waarde 1,2 en Toevalsvondsten Indien er uit de regels geen onderzoeksplicht geldt, kunnen er toch tijdens de uitvoering van de werkzaamheden archeologische waarden worden aangetroffen die niet eerder zijn aangetoond door middel van archeologisch onderzoek. In deze gevallen gelden de bepalingen zoals genoemd in de Monumentenwet 1988, laatste wijziging van 1 september 2007, paragraaf 7, artikel 53, lid 1 en 2. In dat geval heeft de uitvoerder van de grondwerken altijd de plicht om de archeologische vondsten te melden bij de Bevoegde Overheid, de Gemeente Sittard-Geleen, en de werkzaamheden op de locatie stop te zetten. 3. Cultuurhistorische Thema s in het Plangebied Chemelot 3.1. Toelichting De gemeente Sittard-Geleen is rijk aan cultuurhistorisch erfgoed. In Sittard-Geleen zijn circa 200 Rijksmonumenten en ongeveer 230 gemeentelijke monumenten aangewezen. Ook zijn al een aantal stadsgezichten aangewezen. Met de komst van de Staatsmijn Maurits (1 januari 1926), veranderde het karakter van het gebied in korte tijd. Van een landelijk agrarisch gebied rond één kleine provinciestad, Sittard, werd het in enkele decennia een industrieel gebied met twee stedelijke kernen, Sittard en Geleen. Ook de industrialisatie heeft haar sporen en haar monumenten nagelaten binnen de gemeente. Het industrieel erfgoed omvat onder andere het in de stijl van de Amsterdamse school opgetrokken hoofdgebouw van de Staatsmijn Maurits. De beeldbepalende koeltorens zijn helaas niet bewaard gebleven, maar de constructiewerkplaats en de watertoren hebben inmiddels een monumentenstatus Bronnen De Integrale Erfgoedkaart voor de Gemeente Sittard-Geleen, de Archeologische beleidskaart (2012), en structuurvisie Sittard-Geleen 3.3. Cultuurhistorische Waarden in het plangebied

5 Voor het behoud van monumenten geldt de Monumentenwet. Buiten de Monumentenwet heeft de Gemeente Sittard-Geleen de regels betreffende de gebouwde monumenten in 2010 vastgelegd in de gemeentelijke Verordening Cultuurhistorie Sittard-Geleen Hierin is aangegeven hoe monumenten aangewezen kunnen worden, hoe omgegaan dient te worden met behoud van de monumenten en hoe hiervoor subsidie kan worden aangevraagd. In de Structuurvisie Sittard-Geleen wordt een beschrijving geven van de ruimtelijke structuur, de cultuurhistorische betekenis, de functies en de architectonische principes. In bestemmingsplannen en in bouwplannen moet rekening worden gehouden met de karakteristieken van de locatie, en de aanwezige monumenten. In het plangebied bevinden zich de volgende cultuurhistorische waarden: Monumentnr. Bouwhistorisch element Periode Soort monument Hoofdgebouw Staatsmijn Maurits 20 ste eeuw Rijksmonument 065 Constructiewerkplaats Staatsmijn Maurits 20 ste eeuw Gemeentelijk monument 066 Watertoren Staatsmijn Maurits 20 ste eeuw Gemeentelijk monument 4. Bestemmingstechniek Gebieden met een bijzondere, archeologische waardevolle identiteit zijn via een dubbelbestemming in het bestemmingsplan opgenomen. De dubbelbestemming Waarde - Archeologie komt bovenop de primaire bestemming en wordt op de Verbeelding (= bestemmingsplankaart) aangeduid. De voor Waarde - Archeologie aangewezen gronden zijn dus, behalve voor de andere daar voorkomende bestemming(en), mede bestemd voor het behoud en de bescherming van de archeologische waarden van de gronden. Rijksmonumenten zijn beschermd in het kader van monumentenwet. De gemeentelijke monumenten zijn beschermd in het kader van de gemeentelijke monumentverordening.