terug naar de inhoud titel hoofdstuk Jaarverslag 2008 Nederlandse Vereniging van Banken terug naar de inhoud

terug naar de inhoud titel hoofdstuk Jaarverslag 2008 Nederlandse Vereniging van Banken terug naar de inhoud 1

naar de inhoud Jaarverslag 2008 Nederlandse Vereniging van Banken Bij het jaarverslag van de Nederlandse Vereniging van Banken 2008 behoort het Financieel Katern (Jaarrekening 2008). Deze jaarrekening is op te vragen via info@nvb.nl naar de inhoud

De Nederlandse Vereniging van Banken is in 1989 opgericht en behartigt de gemeenschappelijke belangen van de Nederlandse banken. Vrijwel alle in Nederland actieve banken, inclusief vestigingen van buitenlandse banken, zijn lid van de Nederlandse Vereniging van Banken. Voor de Europese belangen behartiging is de Nederlandse Vereniging van Banken lid van onder andere de European Banking Federation. Tevens onderhoudt de Nederlandse Vereniging van Banken ook zelf haar Europese contacten en blijft zij specifiek Nederlandse belangen naar voren brengen. Voor haar leden fungeert de Nederlandse Vereniging van Banken naast belangenbehartiger ook als kennis- en informatiecentrum. De Nederlandse Vereniging van Banken streeft naar een sterk, gezond en internationaal concurrerend bankwezen in Nederland. Zij behartigt de gemeenschappelijke belangen van de banksector, streeft naar effectieve markt werking en houdt rekening met de belangen van haar gesprekspartners.

Inhoud Verslag van Bestuur en Directie 6 Toezicht en financiële markten 10 Betalingsverkeer en criminaliteitsbeheersing 18 Consumentenzaken en ondernemingsklimaat 26 Sociaaleconomische aangelegenheden 30 Verenigingszaken 34 Leden 36 Colofon 38 5

Verslag van Bestuur en Directie Op vele manieren vormde 2008 een keerpunt. Een fase van economische groei kwam ten einde en vanaf de zomer nam de onrust op de financiële markten sterk toe. De val van Lehman Brothers in september 2008 bracht een vertrouwensschok teweeg in de financiële sector. Centrale banken versoepelden het monetaire beleid en verruimden de regels rond liquiditeitsverstrekking voor financiële instellingen. Overheden steunden het lokale bankwezen met kapitaalinjecties, garantieregelingen en stimuleringspakketten voor de economie. 2008: Einde aan groei en verdieping financiële crisis De Nederlandse Vereniging van Banken vervulde een zeer actieve rol in overleggen tussen betrokken instanties om de vertrouwensbreuk te herstellen. Zowel met de eigen leden als met overheid, toezichthouders en belangenorganisaties werd in ver schillende gremia op uiteenlopende wijze een bijdrage geleverd aan oplossingen voor de korte en de lange termijn. In Nederland leidde de crisis tot de volledige overname door de staat van twee Nederlandse instellingen en kapitaalinjecties in drie andere instellin gen. Klanten van Icesave bleken niet meer in de gelegenheid hun gelden op te vragen, wat leidde tot het in werking stellen van de noodregeling en daarmee het depositogarantiestelsel. Klanten verschoven in groten getale hun geld tussen banken en in heel Europa werd omwille van de rust op de markt de dekking van de deposito garantieregeling tijdelijk verhoogd. Depositogarantiestelsel In Nederland vond op 13 oktober 2008 de ver hoging van de depositogarantieregeling tot 100.000,- plaats. Gedurende de discussie hierover werd de Nederlandse Vereniging van Banken geconfronteerd met de betalingsonmacht van Icesave. Daarover werden met het ministerie van 6

terug naar de inhoud Verslag van Bestuur en Directie Financiën nadere afspraken gemaakt rond de omslag voor Nederlandse banken. Mede naar aanleiding van deze ontwikkelingen is een tripartiete werkgroep met vertegenwoordigers vanuit het ministerie van Financiën, de Nederlandsche Bank en de Nederlandse Vereniging van Banken aan het werk gegaan om te onderzoeken of, en zo ja, op welke punten het Nederlandse deposito garan tiestelsel verbeterd kan worden. Kredietverlening bedrijfsleven Het bedrijfsleven gaf in het najaar van 2008 het signaal af dat de kredietverlening door banken moeizaam verloopt in het verlengde van turbulentie op de financiële markten. In overleg met VNO-NCW en MKB-Nederland maakte de Nederlandse Vereniging van Banken concrete afspraken over vier onderwerpen: de benutting van de staats garantieregeling van 200 miljard euro, de benut t i ng va n de Eu ropese I nvester i ngsba n k- fac i l i teit, het uitbreiden va n ga ra nt ieregel i ngen voor kredietverlening van banken aan bedrijven en de opening van een informatiepunt over kredietver lening. De meeste punten zijn inmiddels gerealiseerd. Overleg hierover wordt in 2009 voortgezet. Adviescommissie Toekomst Banken In aansluiting op de lopende internationale onderzoeken naar de oorzaken van de crisis, besloot het bestuur van de Nederlandse Vereniging van Banken in november 2008 om een onafhankelijke des kundige commissie (Adv iescommissie Toekomst Banken) te vragen nader onderzoek te doen om lessen te trekken uit de kredietcrisis. De commissie bestond uit de leden Maas, Eijffinger, Van den Goorbergh en De Swaan. Het doel van de com - missie was om voor banken in Nederland lessen en aan bevelingen te formuleren die kun nen bijdragen aan het noodzakelijke herstel van vertrouwen. Basis voor vertrouwen bij consumenten zijn een hoge kwaliteit van dienstverlening en betrouwbaar en veilig betalingsverkeer. Op deze onderwerpen zette de Nederlandse Vereniging van Banken ook in 2008 hoog in, alsmede op de voorbereidingen op het Europese betalingsverkeer. Dienstverlening banken Banken voeren vanuit customer due diligence en strenge regelgeving een stringent beleid wat betreft de acceptatie van klanten. Maatschappelijke druk noopt banken om oplossingen te vinden voor zogenaamde unbankables, bedrijven die zich op hou den in het schemergebied tussen legaliteit en illegaliteit dan wel bedrijven met morele principes die niet overeenkomen met die van de bank. Banken betrachten bij zowel het belang van de klant als het maatschappelijk belang de grootst mogelijke integriteit. Voor particulieren hebben de banken een vangnet in de vorm van het Convenant Basis Bankdiensten. Voor zakelijke klanten is zo n regeling er niet, en wordt er vanuit elke bank gekeken naar de eigen achtergrond, de eigen bedrijfsvoering (kennis, ervaring, ri si co - beheersingsmaatregelen) en het imago. Inter - ban caire afspraken op dit punt worden niet gemaakt. Wel wordt de overheid gevraagd daar waar mogelijk via wetgeving duidelijkheid te verschaffen, zodat banken zich in hun accep tatie - beleid kunnen beroepen op door de overheid gestelde regels. Europees betalingsverkeer De Europese banken werken samen in de European Payments Council (EPC) aan de realisatie van de Single Euro Payments Area (SEPA, www.sepanl.nl). Dat is de overgang van nationaal naar Europees betalingsverkeer. Om dit te bevorderen worden Europese betaalproducten ontwikkeld. Op 28 janu ari 2008 werd de Europese overschrijving, de SEPA Credit Transfer (SCT), ingevoerd. In 2008 werden verder voorbereidingen getroffen terug naar de inhoud 7

voor de start van de Europese incasso, ook wel SEPA Direct Debit genoemd. Verder wordt op Europees niveau overlegd over de verdere standaardisatie voor kaartbetalingen. De Europese banken ontwerpen en implementeren dus nieuwe Europese betaalproducten. Maar voor een gelijk speelveld moet ook het juridisch kader van het betalingsverkeer worden geharmoniseerd. De Richtlijn betreffende betalingsdiensten in de interne markt (Payment Services Directive PSD) dient uiterlijk op 1 november 2009 in de wetgeving van alle lidstaten, dus ook Nederland, te zijn geïmplementeerd. De nieuwe wetgeving is vooral gericht op verbetering van de concurrentie op de Europese betaalmarkt en op verbetering van de bescherming en informatievoorziening van de consument. Veiligheid betalingsverkeer Vervolg 3x kloppen De veiligheid van betalingsverkeer heeft bij banken altijd zeer hoge prioriteit. Zij investeren aan zienlijk in de bestrijding van cybercrime. Voor de veiligheid van internetbankieren hebben banken én klanten een gezamenlijke ve r a nt wo or de l ij k he id. I n 2 0 07 l a nc e e r de de Nederlandse Vereniging van Banken de campagne 3x kloppen om consumenten nog meer bewust te maken van de risico s die internetbankieren met zich mee kan brengen als de consument zijn computer niet goed beveiligt. Er bleef echter behoefte bestaan aan meer informatie. In mei 2008 startte de Nederlandse Vereniging van Banken daarom de 3x kloppen - campagne over veilig internet bankieren opnieuw. Hiermee helpen de Neder landse banken con sumenten op weg om veilig te blijven internetbankieren. Banken laten consumenten zien hoe men zo veilig mogelijk kan internetbankieren en informeren hen dat illegale of verouderde software, het ontbreken van fire walls, actuele antivirus- en antispywareprogramma s, misbruik in de hand kunnen werken. Money mules De Nederlandse Vereniging van Banken startte in juni 2008 een preventieve online campagne ter bestrijding van de zogeheten money mules. Als money mule stel je je bankrekening aan criminelen ter beschikking, in ruil voor een beloning. Deze vorm van fraude is een maatschappelijk probleem, waarbij de Nederlandse Vereniging van Banken het als haar taak ziet om gezamenlijk met politie en het ministerie van Justitie op te trekken. De aftrap van de campagne vond plaats tijdens de Algemene Ledenvergadering in het bijzijn van minister Hirsch Ballin. Zowel politie als de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken hebben zich positief uitgesproken over de campagne. Skimming De Nederlandse Vereniging van Banken en individuele banken werken nauw samen met Currence en creditcardmaatschappijen aan de bestrijding van skimming, ofwel het kopiëren van de bankpas en pincode. Hoewel de gedupeerden van dit soort georganiseerde criminaliteit in beginsel schadeloos worden gesteld, kan skimming het vertrouwen in het elektronisch betalen schaden. Om dit tegen te gaan wordt overwogen de overgang op de veiliger EMV-chiptechnologie te versnellen. Witwassen Per 1 augustus 2008 is de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) van kracht geworden. In de wet was geen implementatietermijn opgenomen, waarna op verzoek van de Nederlandse Vereniging van Banken met de toezichthouders is overeengekomen dat zij tot 1 januari 2009 coulance betrachten bij de handhaving van de uit de Wwft voortvloeiende nieuwe bepalingen. Gebruik burgerservicenummer door banken De Nederlandse Vereniging van Banken pleit voor ruimere mogelijkheden om het burgerservice- 8

terug naar de inhoud Verslag van Bestuur en Directie nummer te gebruiken, onder meer bij de controle op identiteitsgegevens van klanten en als ordenend instrument in de interne bankadmini - straties. Het ministerie van Financiën heeft aangekondigd een wetsvoorstel daartoe voor te bereiden. De verwachting is dat dit wetsvoorstel voor de zomer van 2009 wordt ingediend bij de Tweede Kamer. Effectief onderhandelen in Europa De Nederlandse Vereniging van Banken heeft in 2008 stevig ingezet op het versterken van de Nederlandse invloed in Europese besluitvorming. Onder de vlag van het Holland Financial Centre verscheen in november 2008 het rapport Pushing the right buttons van de Werkgroep Effectief onderhandelen in Europa. Deze werkgroep heeft onder voorzitterschap van de Nederlandse Vereniging van Banken aanbevelingen gedaan om de belangenbehartiging van de Nederlandse financiële sector te optimaliseren. In het rapport wordt uitvoerig ingegaan op het lange en vaak complexe Brusselse besluitvormingsproces. Aansluitend hierop heeft het ministerie van Financiën het overleg over de Europese agenda geïntensiveerd door het opzetten van de Financial Services Strategy Dialogue (FSSD). Organisatie Nederlandse Vereniging van Banken De gevolgen van de financiële crisis zorgden in 2008 voor een enorme aandacht vanuit maatschappij, pers en politiek. De economische en maatschappelijke rol van banken kwam in 2008 onder zware druk te staan. Tijdens die druk speelde de Nederlandse Vereniging van Banken een actieve rol om belangrijke ontwikkelingen voor consumenten en bedrijfsleven, nu en in de toekomst, op duurzame wijze het hoofd te bieden. Dit alles in een periode waarin de Nederlandse Vereniging van Banken zich verder ontwikkelt tot een slagvaardige en effectieve lobby- en serviceorganisatie waarin twee duidelijk ver - schillende activiteiten, belangenbehartiging enerzijds en ledenser v ice anderzijds, cent raa l staa n. Bureau- en commissieoverleg trans for meren naa r een performance-, issue- en programma managementgedreven model. De dynamiek die deze transformatie met zich meebrengt gaat gepaard met veranderende rollen voor alle betrokkenen. Een belangrijke rol van de vereniging is die van belangenbehartiger in de politieke arena. De Nederlandse Vereniging van Banken opende in 2008 de deuren van haar Haagse kantoor. Met dit kantoor geeft de vereniging invulling aan de actievere opstelling als belangenhartiger. Boele Staal Wim Mijs Boele Staal voorzitter Wim Mijs directeur terug naar de inhoud 9

Toezicht en financiële markten In 2008 leidden de ontwikkelingen in de financiële markten tot het eerste verlies voor de Nederlandse banksector in zijn geheel. In navolging van andere landen werd in Nederland een verbod op short selling van effecten van een aantal beursgenoteerde financiële onder nemingen ingevoerd en werd een spoedwet aangenomen die het de toezichthouder mogelijk maakt om noodmaat regelen te nemen. De val van Lehman Brothers veroorzaakte een grote schokgolf in de sector. De daarop volgende deconfiture van Icesave en Indover noopten tot de inwerkingtreding van het depositogarantiestelsel. Daarnaast werd in 2008 onder meer het kapitaalraamwerk Bazel II van kracht, zijn de aanpassingen van de Capital Requirements Directive doorgevoerd, werd er overleg gevoerd over financiële verslaglegging en werd een nieuw wettelijk kader van kracht voor covered bonds. Depositogarantiestelsel Begin 2008 was de term depositogarantie stelsel alleen bekend bij insiders. Een jaar later weet vrij wel iedereen dat spaartegoeden worden gedekt tot een bedrag van 100.000,-. Het jaar 2008 was dan ook een bewogen jaar, waarin het deposito garantiestelsel zowel bij klanten als banken opeens midden in de aandacht is komen te staan. Van der Hoop Begin 2008 speelde de goede afhandeling van het faillissement van Van der Hoop. De rekening voor Van der Hoop diende nog betaald te worden. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft in dit kader bepleit dat bijvoorbeeld geen gebruik gemaakt hoefde te worden van de verklaring van de externe accountant, maar dat dit evengoed de handtekening van de interne accountant mocht zijn. Dit heeft tot vermindering van de kosten voor haar leden geleid. Daarbij is er bij de Nederlandsche Bank op aangedrongen om de bereke ning van de omslag van de kosten bij een eventueel volgend faillissement strikter te koppelen aan de bepalingen uit de regelgeving. Hiernaast heeft de Nederlandse Vereniging van Banken zich sterk gemaakt voor het oplossen van technische knel- 10

terug naar de inhoud Toezicht en financiële markten punten die uit het faillissement van Van der Hoop naar voren zijn gekomen. In samenwerking met de Nederlandsche Bank en het ministerie van Financiën zijn dan ook veel van deze knelpunten opgelost. Hierbij dient te worden gedacht aan het probleem rond het vroeg of laat indienen van claims en de beperking van de reikwijdte van de geografische dekking van het deposito garan tiestelsel. Kredietcrisis en Icesave Te midden van de financiële crisis probeerden verschillende lidstaten, door toezeggingen aan het publiek te doen, de rust in de eigen financiële markten terug te brengen. In enkele gevallen deden zij dit door de garantiebedragen aanmerkelijk te verhogen (sommige zelfs ongelimiteerd). Dit had als resultaat dat de onrust in Europa alleen maar werd vergroot. Daarom besloten de mi nisters van financiën tijdens de Ecofin-bijeenkomst van 6 en 7 oktober 2008 om het Europese minimumgarantie bedrag te verhogen naar 50.000,-, met de mogelijkheid hier naar boven toe vanaf te wijken. Nederland heeft toen aangegeven het garantiebedrag te verhogen naar 100.000,-. Dit werd wettelijk vastgelegd op 15 oktober 2008. Gedurende deze discussie werd Nederland geconfronteerd met de betalingsonmacht van Icesave, een bijkantoor van de IJslandse bank Landsbanki. Het depositogarantiestelsel trad uiteindelijk op 13 oktober 2008 officieel in werking. In vervolg hierop heeft de Nederlandse Vereniging van Banken zich hard gemaakt voor splitsing van de totale kosten van de betalingsonmacht van Icesave van 1,7 miljard euro. Na verschillende gesprekken met het ministerie van Financiën was het resultaat: IJsland betaalt het bedrag tot 20.877,-, wat neerkomt op 1,3 miljard euro. De banken betalen het bedrag onder de oude regeling, te weten het bedrag tussen de 20.877,- en 40.000,- (min 10% eigen risico); wat neerkomt op circa 230 miljoen euro. De staat neemt verder het bedrag tot 100.000,- voor haar rekening (100 miljoen euro). Wijziging EU-richtlijn In navolging van de Ecofin-bijeenkomst van 6 en 7 oktober 2008 besloot de Europese Commissie om de Europese richtlijn betreffende depositogarantiestelsels onder de loep te nemen. Al snel produceerde de Commissie voorstellen die verregaande gevolgen zouden hebben voor de banken. Zo wilde de Commissie het minimumgarantiebedrag verhogen naar 50.000,- zonder maximum, het gebruik van eigen risico afschaffen en de uitbetalingstermijn verkorten naar drie dagen (in plaats van de huidige termijn van maximaal 1 jaar). De Nederlandse Vereniging van Banken heeft actief stelling genomen in deze discussie om het Europees Parlement en de Europese Commissie ervan te overtuigen dat juist de rust in de markt verkregen kan worden door het harmoniseren tot één Europees garantiebedrag. Deze suggestie is in het uiteindelijke voorstel van de Europese Commissie opgenomen. Hierin staat vermeld dat per 31 december 2010 één geharmoniseerd Europees garantiebedrag dient te worden vastgesteld op 100.000,-. De Commissie onderzoekt tot die datum nog of dit wel de gewenste hoogte is van het bedrag en kan naar aan leiding hiervan aanpassingen plegen. Ook in dit proces blijft de Nederlandse Vereniging van Banken actief betrokken. De visie van de banken is dat een geharmoniseerd dekkingsniveau rond het gemiddeld spaarbedrag veel wenselijker is (rond de 30.000,- à 50.000,-). Mede naar aanleiding van het verhogen van het garantiebedrag in Nederland en de voorstellen van de Commissie is een tripartiete werkgroep in terug naar de inhoud 11

Toezicht en financiële markten het leven geroepen om te kijken naar de uitdagingen voor het Nederlandse depositogarantiestelsel van nu en voor in de toekomst. Samen met het ministerie van Financiën en de Nederlandsche Bank onderzoekt de Nederlandse Vereniging van Banken in 2009 of er een gemeenschappelijke visie bestaat over de punten waarop het stelsel even tueel zou moeten worden aangepast of verbeterd. De Nederlandse Vereniging van Banken is daarbij van mening dat, om niet in Nederland op de muziek vooruit te lopen, eerst de Europese discussies en onderzoeken afgerond dienen te zijn. Short selling Vanaf september 2008 heeft de Autoriteit Financiële Markten, in navolging van andere landen, een verbod op short selling van beursgenoteerde effecten van bepaalde financiële instellingen ingesteld. De Nederlandse Vereniging van Banken is vanaf juli 2008 actief betrokken geweest bij de discussie over dit onderwerp. De Nederlandse Ver eniging van Banken heeft vanaf het begin van de discussie benadrukt dat short selling als activiteit deel uitmaakt van de dagelijkse gang van zaken op de internationale financiële markten en dat dit als zodanig geen nadelige gevolgen voor banken, investeerders en/of eindbeleggers heeft. Dit is anders indien short selling instrumenteel is in het kader van marktmisbruik. Ook in buitengewone marktomstandigheden dient voorzichtigheid te worden betracht. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft daarom ook benadrukt dat er altijd een potentieel risico bestaat dat partijen die niet onder toezicht staan, marktverstorende operaties kunnen verrichten. Meer transparantie richting de toezichthouder is in dit op zicht wenselijk. De meningen over de vraag of het verbod van de Autoriteit Financiële Markten dat short gaan op beu r s -ge no teerde fi na nc iële i n stel l i ngen i n Nederland verbiedt daadwerkelijk de gewenste bescherming biedt, lopen uiteen. Verschillende consultaties met marktpartijen hebben dan ook geen eenduidig beeld opgeleverd over de wenselijkheid de maatregelen te handhaven dan wel af te schaffen. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft nauw contact onderhouden met de Autoriteit Financiële Markten over het moment en de manier waarop de maatregelen worden beëindigd. De Autoriteit Financiële Markten heeft uiteindelijk uit voorzorg haar tijdelijke verbod verlengd tot uiterlijk 1 juni 2009. Daarbij is aangekondigd dat de Autoriteit Financiële Markten zal overgaan tot afschaffing vóór 1 juni 2009 zodra de marktomstandigheden dat toelaten. Bazel II van kracht In 2008 werd het kapitaalraamwerk Bazel II van kracht voor alle banken. Onder Bazel II wordt onderscheid gemaakt naar: Pilaar 1: minimumsolvabiliteitseisen zoals gesteld door de toezichthouder. Pilaar 2: de interne kapitaalsplanning door het management. Pilaar 3: de informatieverstrekking aan het publiek. Bijzondere aandacht ging in 2008 uit naar de evaluaties onder Pilaar 2. Pilaar 2 bepaalt dat banken moeten beschikken over een beoor delings- en beheersingsproces om de toereikendheid van het interne kapitaal te bepalen (het internal capi tal adequacy assessment process: ICAAP). De toe - zic ht houder toet st ver volgen s de proce ssen en de toe reikendheid van het interne kapitaal van de banken in de supervisory review. In 2008 werd na overleg tussen de Nederlandse Vereniging van Banken en de Nederlandsche Bank de beleids regel Pilaar 2 definitief gemaakt. In het overleg werd vastgesteld dat de werkwijze van de Nederlandsche Bank ongewijzigd adequaat was en dat de definitie van ICAAP geen eigen Nederlandse verbijzondering behoefde. Voor de banken was 2008 ook het jaar waarin voor de eerste keer Pilaar 3 disclosures moesten worden uitgebracht. In mei 2008 verduidelijkte de toe- 12

terug naar de inhoud titel hoofdstuk terug naar de inhoud 13

zichthouder hoe bij deze disclosures de aanbevelingen van het Financial Stability Forum op dit gebied konden worden meegenomen. In Europees verband droeg de Nederlandse Ver eniging van Banken bij aan de door een brede groep internatio nale brancheorganisaties opgestelde Guidelines voor Pilaar 3. Het doel hiervan is om tegemoet te komen aan de publieke wens tot extra disclosure. Een lastig vraagstuk hierbij blijft, dat meer rapporteren niet altijd de juiste oplossing hoeft te zijn. De uitdaging is vooral om de juiste zaken te rapporteren. Aanpassing van de Capital Requirements Directive Veel energie is in 2008 door de bankexperts besteed aan de beïnvloeding van de Europese dis cussie over aanpassingen van de Capital Requirements Directive. Daarbij bleek dat de politieke wens om daadkrachtig op te treden rond securitisatie leidde tot een gedragseis aan de financiële instellingen om een deel van de te securi tiseren pakketten aan te houden. In samenwerking met de Nederlandsche Bank en het ministerie van Financiën is, zonder succes, getracht dit te voorkomen. Het uitein de lijke retentiepercentage bedraagt 5%. De overige wijzigingen in de Capital Requirements Directive betreffen: een beter beheer van interbancaire grote posities: de kredietverlening van banken aan één en dezelfde partij wordt beperkt; een beter toezic ht op g ren sover sc h r ij dende bankgroepen: er worden colleges van toezichthouders in het leven geroepen voor bank groepen die in meerdere EU-lidstaten actief zijn. Daarbij wordt meer duidelijkheid ge scha pen over de rechten en verantwoordelijkheden van de respectieve nationale toe zichthoudende auto riteiten; een verhoging van de kwaliteit van het bankkapitaal: er worden duidelijker, EU- brede crite ria vastgesteld om te beoordelen of hy- bride kapitaal (kapitaal dat zowel vreemd als eigen vermogen omvat) in aanmerking komt om te worden meegeteld als onderdeel van het totale kapitaal van de bank het bedrag dat bepalend is voor de hoeveelheid krediet die de bank mag verstrekken; een beter beheer van het liquiditeitsrisico: ook het beheer van het liquiditeitsrisico van bankgroepen die in meerdere EU-lidstaten opereren dat wil zeggen de wijze waarop zij de dagelijkse financiering van hun transacties waarborgen zal worden besproken en gecoördineerd binnen de colleges van toezichthouders. Een belangrijk ander agendapunt in 2008 betrof het blijvend benadrukken van de noodzaak om zo min mogelijk nationale discreties toe te staan in de toepasselijke regelgeving. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft op dit punt actief bijgedragen aan de Europese discussie en blijft ook in 2009 ijveren voor het zoveel mogelijk elimi neren van uiteenlopende nationale toepassings mogelijkheden. Financiële verslaglegging en fair value/waarderingsvraagstukken In 2008 kwamen fundamentele problemen in de Internationale Financial Reporting Standards naar voren. In het bijzonder de verplichting tot het waarderen van posities op huidige marktwaarde veroorzaakte een neerwaartse spiraal van prijzen. De solvabiliteit van banken kwam hiermee onder druk, hetgeen soms leidde tot gedwongen verkopen en verdere waardedalingen. De verplichting knelt bij banken vooral omdat de posities onderdeel zijn van een langetermijnbeleggingsbeleid en de marktprijzen in de huidige markt niet altijd maatgevend meer zijn voor een economisch juiste waardering. In het najaar van 2008 werd, in reactie op de druk vanuit de markt en politiek, door de International Accounting Stan dards Board een wijziging van de regels vastgesteld die ruimte biedt om financiële instrumenten te herindelen naar een categorie die gevrij waard is van de fair value eis. De Nederlandse Vereniging van 14

terug naar de inhoud Toezicht en financiële markten Banken heeft intensief met de European Banking Federation sa mengewerkt om de knelpunten rond fair value aan te kaarten. Daarnaast heeft de Nederlandse Vere niging van Banken actief geparticipeerd in de discussies bij het Committee of European Securities Regulators. In Nederland stimuleerde de Neder landsche Bank de discussie door op 8 okto ber 2008 een fair value seminar te organi seren. De Nederlandse Vereniging van Banken leidde een verhelderende discussie tussen banken, verzekeraars, toezichthouders en wetgevers. Eén van de thema s die naar voren kwam is dat het opdrogen van markten voor vrijwel alle belanghebbenden een nieuw fenomeen betrof. Ook de Autoriteit Financiële Markten was actief op het gebied van verslaglegging. De civielrechtelijke bevoegdheid om jaarstukken te beoordelen blijkt intensief te zijn gebruikt om de leden van de Nederlandse Vereniging van Banken te bevra - gen over hun werkwijze. Alhoewel geen sprake i s v a n e e n a d m i n i s t r at i e f r e c h t e l ij k e t o e z i c h t- be voegdheid was de feitelijke belasting van het toezicht op de banken significant. Daarbij blijkt in de praktijk de visie van de Autoriteit Financiële Markten rond sommige waarderings- en controlethema s af te wijken van die van de Nederlandsche Bank en die van de verschillende accountantsorganisaties. Een en ander kwam constructief aan de orde op een roundtable die de Autoriteit Finan - ciële Markten eind december 2008 organiseerde. Covered bonds Vanaf juli 2008 werd het nieuwe wettelijk kader van kracht voor gedekte schuldinstrumenten (covered bonds). De regelgeving is principle based en heeft ten doel dat Nederlandse instellingen toegang kunnen krijgen tot een grotere investorbase en in potentie ook lagere fundingkosten. In het najaar van 2008 is één covered bondspro gramma geregistreerd en te hopen is dat er in 2009 meerdere programma s volgen. Het voornemen van de Nederlandse Vereniging van Banken is om de ervaringen met het toezicht op covered bonds, na één jaar samen met de Nederlandsche Bank te evalueren. Nationaal regime MiFID: Markets in Financial Instruments Directive Vanaf 1 november 2007 is de MiFID-richtlijn in Nederland geïmplementeerd. De MiFID heeft tot doel om beleggingsdiensten in Europa te harmoni seren en een betere beleggersbescherming te bieden. In 2008 is door de Nederlandse Vereniging van Banken een actieve bijdrage geleverd aan de discussie over het nationaal regime MiFID voor tussenpersonen, dat per 1 april 2008 is ingevoerd. Daarbij is omwille van het level playing field gewaarborgd dat het hypothecair-kredietdeel van effectenhypotheken niet ook onderdeel is gewor den van transparantie-eisen. Implementatie Richtlijn oneerlijke handelspraktijken In het najaar van 2008 bleek dat in het wetgevingstraject rond de implementatie van de Richtlijn oneerlijke handelspraktijken niet voor alle partijen duidelijk was dat deze geen gevolgen heeft voor de prospectusaansprakelijkheid van banken. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft zich ervoor ingezet om te zorgen dat deze duidelijkheid tijdens de bespreking in de Eerste Kamer wél werd verstrekt. In antwoord op vragen van Kamerlid van den Beeten (CDA) heeft minister van Justitie Hirsch Ballin daarop verduidelijkt dat sectorspecifieke wetgeving prevaleert boven algemene wetgeving. Toezicht op Maat In 2008 heeft de Autoriteit Financiële Markten bij enkele leden van de Nederlandse Vereniging van Banken een pilot uitgevoerd met een nieuwe manier van toezicht houden: Toezicht op Maat. Deze werkwijze heeft ten doel om de wederzijdse terug naar de inhoud 15

Toezicht en financiële markten verwachtingen van toezichthouder en onder toezicht gestelde instelling transparant te maken. Uit een evaluatie van deze werkwijze bleek dat het doel om over en weer verwachtingen te delen zeer wordt gewaardeerd door de betrokken leden. Wél is er stevige reserve over het detailniveau en de aard van de informatie-uitwisseling die in de praktijk het gevolg kan zijn van de werk wijze. Het is aan de individuele banken om op dit punt eigen keuzes en afspraken met de toezichthouder te maken. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft hierbij richting de Autoriteit Financiële Markten onderstreept dat van de concrete afspraken van individuele banken geen precedentwerking naar alle leden kan uitgaan. Kennisbank Begin 2008 is de pilot van de Kennisbank Compliance geëvalueerd. Uit deze evaluatie is gebleken dat de Kennisbank heeft bijgedragen aan tijdswinst en kwaliteitsverbetering bij de gebruikers. De Kennisbank heeft ervoor gezorgd dat de vele wet- en regelgeving op het gebied van compliance overzichtelijk bijeen is gebracht. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft inmiddels het beheer van de Kennisbank op zich genomen en zal nagaan hoe deze onderdeel kan gaan worden van het toekomstige leden infor matiesysteem. Seminar Toezicht in Europa Op 22 mei 2008 organiseerde de Nederlandse Vereniging van Banken het symposium Toezicht in Europa. Vanuit internationaal en nationaal perspectief is stilgestaan bij de oorzaken en gevolgen van de marktturbulentie voor de bancaire sector. Hierbij kwamen vereisten rond transparantie, liquiditeitsrapportages, de wijze waarop gekeken wordt naar risicomanagement en hoe men om dient te gaan met waarderingsvraagstukken, aan de orde. Ook de structuur van Euro pees toezicht en de samenwerking van toezichthouders kwamen ruimschoots aan bod. De Nederlandse Vereniging van Banken stuurde medio 2008 haar visie op de gewenste wijzi gingen i n l iqu id iteit srappor t ages naa r de toezic hthouder. De uiteindelijke discussie over een nieuw liqui diteitsraamwerk verplaatste zich, door de marktomstandigheden, naar 2009. Kosten toezicht In het voorjaar van 2008 bleek dat de kosten voor het toezicht van zowel de Autoriteit Financiële Markten als de Nederlandsche Bank aanzienlijk waren gestegen. Door de in 2007 geldende kosten systematiek was bij de Nederlandsche Bank sprake van een directe doorberekening van kosten rond de overname van ABN AMRO. Bij de Autoriteit Financiële Markten werd de kostenverhoging veroorzaakt door themaonder zoeken die betrekking hadden op banken (onder andere met betrekking tot hypo theken en informatievoorziening). De Nederlandse Vereniging van Ban ken heeft in 2008 stevige kanttekeningen geplaatst bij de auto matische omslag en door berekening van deze kostenverhogingen en be pleit te een snel overleg over een nieuwe, meer stabiele systematiek. Toen medio 2008 uit een uitspraak van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven bleek dat in de voorgaande jaren een te grote reeks aan toezichthoudersactiviteiten was doorberekend, heeft de Nederlandse Vereniging van Banken samen met andere belangenorganisaties verzocht om snelle helderheid rond de te veel betaalde kosten. Als gevolg hiervan heeft de tariefvaststelling door het ministerie van Financiën later in het jaar plaatsgevonden. Voor de banken in totaal betekent dit dat enkele miljoenen buiten de kostentoerekening vallen. De prioriteitsstelling rond dit thema is in het najaar van 2008 overigens gewijzigd, gezien de diverse ontwikkelingen op de financiële markten. 16

terug naar de inhoud titel hoofdstuk terug naar de inhoud 17

Betalingsverkeer en criminaliteitsbeheersing De overgang van nationaal naar Europees betalingsverkeer is in volle gang. Speelde de komst van een Single Euro Payments Area zich vooralsnog achter de schermen af, in 2008 zagen de eerste zichtbare producten het levenslicht. Ook de consument ziet de tastbare effecten van het Europees betalingsverkeer. Maar hoe betalingsverkeer ook is georganiseerd, de veiligheid en betrouwbaarheid moeten gegarandeerd blijven. Toegankelijkheid en bereikbaarheid van bankdiensten Het Onderzoek knelpunten en oplossingen toegankelijkheid en bereikbaarheid betaaldiensten dat in opdracht van het Maatschappelijk overleg betalingsverkeer (MOB) in 2007 is uitgevoerd, laat zien dat er in Nederland geen generiek bereikbaarheidsprobleem bestaat. Indien zich lokaal problemen voordoen dan worden deze volgens de zogenoemde Werkafspraak bereikbaarheid be taaldiensten aangepakt. Deze Werkafspraak is een raamwerk waarmee mogelijke knelpunten in gezamenlijkheid kunnen worden opgelost. In 2008 heeft de Werkafspraak zich voor het eerst bewezen: de MOB-werkgroep Toegankelijkheid en Bereikbaarheid heeft een advies gegeven voor het oplossen van een gesignaleerd knelpunt te Irnsum en Poppingawier. Basisbankdiensten Zonder toegang tot het girale betalingsverkeer dreigt in onze moderne samenleving het gevaar van sociale uitsluiting. Per 1 januari 2004 werd daarom het Convenant basisbankdiensten van kracht. Op grond hiervan hebben iedere Neder lander en personen die een geldige verblijfs - titel hebben van 18 jaar en ouder recht op een werkende bankrekening. Aanvankelijk was de doel groep met name dak- en thuislozen, maar deze is in de loop van de jaren steeds verder uitgebreid. 18

terug naar de inhoud Betalingsverkeer en criminaliteitsbeheersing In december 2008 overhandigde Boele Staal, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, bijvoorbeeld symbolisch een bankpas aan me vrouw Nurten Albayrak, directeur van het Centraal Orgaan Asielzoekers (COA). Na maandenlange voorbereiding werd een grote groep voormalige asielzoekers in een gezamenlijk project van het Centraal Orgaan Asielzoekers en de Nederlandse Vereniging van Banken voorzien van een bank rekening, zodat zij ook financieel zelfstandig in de Nederlandse samenleving kun nen functioneren. Overigens behoort Nederland met dit convenant tot één van de meest vooruit strevende landen binnen Europa. Overstapservice Consumenten en MKB ers moeten zonder on - nodige rompslomp hun betalingsverkeer bij een andere bank kunnen onderbrengen, ook al krijgen zij dan een nieuw bankrekening nummer. De Overstapservice (www.overstapservice.nl) maakt overstappen makkelijk doordat zij geautomatiseerd bij- en afschrijvingen gedurende 13 maan den omleidt van de oude naar de nieuwe rekening. Omdat de Overstapservice in een duidelijke behoefte voorziet wordt deze aangepast aan de nieuwe betaalproducten in de Single Euro Payments Area. Ook hier is Nederland vooruitstrevend in Europa; in de meeste landen bestaat geen vergelijkbare dienst van de banken. Op verzoek van de Europese Commissie heeft het Europese bankwezen daarom afspraken gemaakt over algemene uitgangspunten voor het makkelijk wisselen van bank. De Overstapservice heeft daarbij onder meer als voorbeeld gediend. Binnenlands betalingsverkeer De Nederlandse Vereniging van Banken werkt samen met Detailhandel Nederland in de Stichting Bevorderen Efficiënt Betalen. Deze stichting ontwikkelt en financiert projecten die het toonbankbetalingsverkeer goedkoper en veiliger maken. De inspanningen zijn vooral gericht op het terugdringen van contant geld. In 2008 werd gewerkt aan herziening van het Convenant betalingsverkeer uit 2005 met het oog op de komst van de Single Euro Payments Area en nieuwe internationale betaalmerken. Inmiddels werd begin 2009 overeenstemming bereikt. De huidige nationale betaalproducten maken nu nog circa 98% van alle betalingen uit en zijn vrijwel alle eigendom van Currence Nederland (www.currence.nl). Deze ontwikkelden zich in 2008 als volgt: PIN en Chipknip Banken en andere maatschappelijke partijen, waaronder koepel- en brancheorganisaties van de detailhandel en consumenten, zijn ervan doordrongen dat het gebruik van contant geld minder effic iënt en m i nder vei l ig i s da n elek t ron i sc h betalen. Mede door de door Currence opgezette campagne Klein bedrag? PINnen mag!, steeg het aantal pinbetalingen in 2008 naar 1,756 miljard, een stijging van 10,6% ten opzichte van 2007. Incasso/machtigen en acceptgiro Het aantal transacties met incasso/machtigen blijft toenemen. In 2008 stegen de transacties met 4,1% ten opzichte van 2007 tot 1,226 miljard (2007: 1,177 miljard). In 2008 zijn er in totaal 171,5 miljoen acceptgiro s verwerkt. Dit is een opvallende groei van 1,2% ten opzichte van 2007 (2007: 169,4 miljoen) na jarenlange afname. ideal Het aantal ideal-betalingen in 2008 is met 87% explosief gestegen tot bijna 28 miljoen (2007: 15 miljoen). ideal is uitgegroeid tot het meest gebruikte online betaalmiddel. Consumenten waar deren vooral het gemak, de snelheid en de veiligheid van het betalen met ideal. Van de 750 grootste webwinkels accepteert inmiddels 84% ideal. Het is daarmee ook het meest geaccep teerde online betaalmiddel. terug naar de inhoud 19

Europees betalingsverkeer: Single Euro Payments Area (SEPA) In 2008 werden voorbereidingen getroffen voor de start van de Europese incasso, ook wel SEPA Direct Debit (SDD) genoemd, die de Nederlandse incasso zal vervangen. En op Europees niveau wordt overlegd over de verdere standaardisatie voor kaartbetalingen. Sinds begin 2007 is de Stuurgroep SEPA Nederland actief onder voorzitterschap van de Neder landse Vereniging van Banken. De Nederlandse Vereniging van Banken, de Nederlandsche Bank en Currence Nederland werken samen in deze Stuurgroep met het doel om de migratie naar SEPA zo goed mogelijk te laten verlopen. Er vindt een regelmatig overleg plaats met de Afstemgroep SEPA Nederland (ASN), die speciaal voor dit doel is opgericht onder het Maatschappelijk overleg betalingsverkeer. Het Maatschappelijk overleg betalingsverkeer formuleerde eerder naar aanleiding van het eerste SEPA-migratieplan een aantal zorgpunten. Gevreesd werd dat met de overgang naar SEPA belangrijke verworvenheden van het efficiënte Nederlandse betalingsverkeer verloren zouden gaan. Aan het oplossen van die zorgpunten hebben de banken in 2008 veel tijd en aandacht besteed. Zo zorgen banken dat de Overstapservice in Nederland wordt voortgezet voor de SEPA Credit Transfer en de SEPA Direct Debit. En om de overgang van de Nederlandse bankrekeningnummers naar het Internationaal Bank Account Number (IBAN) soepel te laten verlopen, wordt een spe ciale IBAN BIC-service gebouwd voor consumenten en bedrijven. Ook over het veilig gebruik kunnen maken van SEPA Direct Debit wordt overleg gevoerd met de Consu men tenbond. De invoering van de Europese incasso is complexer en vergt meer inspanning dan de Europese overschrijving, ook in het jaar 2009. De banken liggen goed op schema. Een belangrijke voorwaarde om de Europese incasso vanaf 2 november 2009 te kunnen invoeren is wel dat de Richtlijn betreffende betalingsdiensten in de interne markt is ingevoerd. In middels hebben de Euro pese Cent ra le Bank en de Europese Commis sie duidelijkheid verschaft over het verrekenen van kosten die de debetbank maakt voor de creditbank die incasseert. Multilaterale afspraken daarover zijn tot eind 2012 toegestaan. De Europese Centrale Bank en de Europese Commissie lijken te sugge reren dat daarna kosten rechtstreeks aan de gebruikers in rekening moeten worden gebracht. Implementatie Richtlijn betreffende betalingsdiensten in de interne markt Het is voor het eerst dat er in Nederland specifieke wetgeving voor betalingsverkeer komt. Tot nu toe hebben banken het juridische kader voor al met eigen productvoorwaarden gezet. De nieuwe richtlijn wordt gedeeltelijk in de Wet op het financieel toezicht en gedeeltelijk in het Burger lijk Wetboek opgenomen. Daarnaast wor den bepalingen van de richtlijn in een algemene maatregel van bestuur opgenomen. Nieuw is ook dat de Nederlandse Mededingingsautoriteit een specifieke wettelijke toezichtstaak krijgt in het kader van het betalingsverkeer, namelijk het toezicht op de toegang tot betaalsystemen (overigens nog geen eenduidig begrip). Het ministerie van Financiën heeft in 2008 markt partijen geconsulteerd. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft hierop uitgebreid gereageerd, want de consequenties voor de banken zijn enorm. Banken moeten ingrijpende wijzigingen doorvoeren in hun bedrijfsvoering en IT-systemen. Bestaande overeenkomsten en voorwaarden moeten worden aangepast aan de nieuwe wetgeving. Informatieverplichtingen aan cliënten wor den uitgebreid, terwijl ook een andere aansprakelijkheid ten opzichte van cliënten gaat gelden. Dit alles brengt hoge administratieve 20