Mantelzorgers en werk Samenvattend rapport Kenmerk: 20450 November 2016 1
Inhoudsopgave Geschreven voor Inleiding 3 Conclusies 5 Resultaten Mantelzorg, werk en belasting 7 Ondersteuning mantelzorgers 13 Steekproef en verantwoording 17 Geschreven door Claudia Busato Jessica van Ruitenburg Nicolien van Peursem Onderzoeker nicolien@totta.nl 020-514 13 20 2
Inleiding
Achtergrond Doelstelling 10 november vindt voor de 18 e keer de Dag van de Mantelzorg plaats. Op deze dag worden mantelzorgers in het zonnetje gezet. De FNV wil ook inspelen op deze dag door aandacht te besteden aan de werkomstandigheden van mantelzorgers. Daarom heeft zij Totta Research gevraagd onderzoek te doen onder mantelzorgers, en specifiek naar mantelzorgers die naast hun zorgtaken ook (betaald) werk hebben. De afgelopen jaren is er op verschillende vlakken bezuinigd op de zorg. Dit kan zijn weerslag hebben op mantelzorgers. De onderzoeksvragen van dit onderzoek zijn daarom als volgt: Neemt de druk op mantelzorgers toe? Welke rol spelen de bezuinigingen hierin? Het doel met dit onderzoek is om eventuele problemen aan te kaarten. Daarnaast wil de FNV graag weten of zij nog meer kan betekenen voor mantelzorgers. In dit rapport vatten wij de belangrijkste resultaten uit het onderzoek samen. Hierbij kijken we naar de gemiddelde mantelzorger in Nederland (een representatieve groep) en naar FNV-leden die mantelzorger zijn en daarnaast werken. 4
Conclusies
Conclusies Werkende mantelzorgers willen graag blijven werken maar vinden dat wel zwaar Het merendeel van de werkende mantelzorgers (zowel gemiddelde Nederlander als FNV-leden) vindt het fijn om te (blijven) werken naast hun zorgtaken. Maar de belasting heeft wel regelmatig effect op het werk. Een derde voelt zich vaak gespannen. Verder is er een flinke groep die minder is gaan werken om te kunnen mantelzorgen. Eén derde van de mantelzorgers voelt zich flink belast door de zorg De mate van belasting van mantelzorgers in Nederland loopt sterk uiteen, maar een derde voelt zich behoorlijk of zeer zwaar belast. Werkende mantelzorgers ervaren niet meer belasting dan anderen. Ze voelen zich juist minder vaak belast. Mogelijk komt dat doordat zij over het algemeen wat minder tijd aan het mantelzorgen besteden per week. Een kwart van de werkende mantelzorgers vindt dat het mantelzorgen zwaarder is geworden door de bezuinigingen op de zorg. En een wat kleinere groep heeft het gevoel dat de zorg ook van mindere kwaliteit is geworden. De meerderheid ziet echter geen verschil. Onder FNV-leden zien meer mantelzorgers gevolgen van de bezuinigingen; de helft vindt de zorg zwaarder geworden. Werkende mantelzorgers hebben behoefte aan flexibel werken en aan meer professionele hulp bij de zorg Met betrekking tot het werk, hebben werkende mantelzorgers het meest behoefte aan flexibele werktijden en thuis kunnen werken. FNV-leden hebben daarnaast veel behoefte aan betaald verlof. Als het gaat om de zorg, zijn de belangrijkste behoeften professionele hulp bij de zorg zelf en hulp bij regelwerk en administratie. Deze laatste behoefte is erg sterk bij mantelzorgende FNV-leden; bijna de helft wil minder hoeven regelen en aan te vragen. 6
Resultaten Mantelzorg, werk en belasting
Aandeel mantelzorgers onder werkenden in tien jaar tijd verdubbeld Uit cijfers van het Sociaal Cultureel Planbureau (meest recente meting in 2012) blijkt dat het aandeel mantelzorgers onder werknemers de afgelopen jaren sterk gestegen is. Tussen 2002 en 2012 is het aandeel mantelzorgers onder werkenden zelfs verdubbeld. @@ De helft van de werkende mantelzorgers besteedt twee uur per week of minder aan mantelzorg. Een kwart besteedt vier uur of meer per week aan mantelzorg. http://www.scp.nl/dsresource?objectid=3ed79ec3-8c30-418e-9084-bd4470819b98&type=org 8
Mantelzorgers blijven graag werken naast de zorg maar vinden dat wel zwaar 60% van de werkende mantelzorgers wil graag (betaald) werk blijven doen naast het mantelzorgen. Maar het mantelzorgen heeft wel degelijk effect op hun werk. Een kwart is minder gaan werken vanwege de mantelzorg. En een derde is vaak gespannen door de combinatie van werken en mantelzorg. Ook FNV-leden die zowel betaald werk doen als mantelzorgen, willen heel graag blijven werken. Het valt op dat deze groep over het algemeen wel meer last heeft van spanning door de combinatie van werk en zorg. En zij voelen zich ook in wat sterkere mate schuldig richting collega s omdat ze veel energie kwijt zijn aan de mantelzorg. Van een schuldgevoel richting collega s of degene die ze verzorgen, hebben niet zo veel werkende mantelzorgers last. Combinatie mantelzorg en werk (basis: NLrep - geeft mantelzorg en werkt; n = 107) Doet graag (betaald) werk naast mantelzorg (basis: NLrep - geeft mantelzorg en werkt; n = 107) Weleens ziek gemeld op werk 36% 35% 12% 13% 3% 28% 2% 8% 6% 32% 25% Helemaal oneens Oneens Niet oneens, niet eens Eens Helemaal eens Weet niet/geen mening FNV: 70% (helemaal) eens FNV: 21% (helemaal) eens FNV: 60% (helemaal) eens Schuldig richting collega s Minder gaan werken of gestopt Schuldig richting verzorgde Vaak gespannen door combinatie 16% 23% 32% 30% 19% 31% 25% 32% 32% 17% 19% 21% 22% 17% 25% 8% 5% 4% 6% 5% Helemaal oneens Oneens Niet oneens, niet eens 7% Eens Helemaal eens Weet niet/geen mening 9
Een derde van de mantelzorgers voelt zich flink belast De mate van belasting van mantelzorgers in Nederland loopt sterk uiteen. Een derde voelt zich behoorlijk of zeer zwaar belast. De helft ervaart een beetje belasting en één op de zes voelt zich nauwelijks belast. Het valt op dat werkende mantelzorgers zich niet zwaarder belast voelen. Integendeel; zij voelen zich minder vaak (29%) behoorlijk / zeer zwaar belast dan niet-werkende mantelzorgers (38%). Dit kan komen door de wijze waarop zij mantelzorg bieden; zo besteden werkende mantelzorgers over het algemeen minder tijd aan het mantelzorgen. Het kan ook zijn dat de combinatie met werk afleiding geeft die het gevoel van belasting vermindert. Belasting mantelzorgers (basis: NLrep - geeft momenteel mantelzorg; n = 230) Werkende FNV-leden die mantelzorgen voelen zich een stuk meer belast dan de gemiddelde mantelzorger in Nederland. 64% van deze mensen voelt zich behoorlijk tot te zwaar belast. Een duidelijke verklaring voor dit verschil kunnen we niet direct uit de resultaten afleiden. Belasting werkende mantelzorgers FNV (basis: FNV-leden - geeft momenteel mantelzorg en heeft (betaald) werk; n = 1391) 28% 6% 15% 50% Niet of nauwelijks belast Een beetje belast Behoorlijk belast Zeer zwaar belast Overbelast Werkende mantelzorgers in Nederland: 30% behoorlijk / zeer zwaar / over-belast 7% 6% 12% 46% 30% Niet of nauwelijks belast Een beetje belast Behoorlijk belast Zeer zwaar belast Overbelast 10
Werkende FNV-leden ervaren voornamelijk hoge belasting bij 4 uur mantelzorg per week of week Op de vorige pagina zagen we dat bijna twee derde van de werkende FNV-mantelzorgers zich flink belast voelt door hun mantelzorgtaak. Hoeveel uur deze mensen (betaald) werk doen is niet (direct) aan de belasting gerelateerd. Ook voor wie een mantelzorger zorgdraagt (partner, kind, ouder, bekende) en of ze die zorg nog met anderen delen, maakt niet uit voor de mate waarin ze zich belast voelen door de zorg. De hoge belasting door mantelzorg is voornamelijk gerelateerd aan het aantal uur in de week dat ze mantelzorg verlenen. In de groep die 1 uur per week of minder mantelzorgt, voelt 14% zich behoorlijk belast maar niemand ervaart zeer zware of overbelasting. Bij 4 uur mantelzorg of meer per week is het aandeel dat zich behoorlijk belast voelt of erger al twee derde (67%). En dat stijgt verder bij een nog hoger aantal uren mantelzorg per week. Bij mensen die veel uren mantelzorgen, heeft dat ook invloed op hun werk; ruim een kwart geeft aan dat ze minder zijn gaan werken vanwege de mantelzorg. Maar ook deze groep blijft over het algemeen graag werken naast de zorg: twee derde geeft aan het fijn te vinden om te werken naast het mantelzorgen. Belasting door mantelzorg - naar uren mantelzorg (basis: FNV-leden - geeft momenteel mantelzorg en heeft (betaald) werk; n = 1391) 1 uur of minder 2 tot 4 uur 4 tot 10 uur 10% 4% 10 tot 20 uur 1% 13% 20 uur of meer 2% 10% 36% 27% 34% 51% 56% 48% 54% 31% 35% 19% Niet of nauwelijks belast Een beetje belast Behoorlijk belast Zeer zwaar belast Overbelast 16% 11% 23% 11% 3% 4% 11
Bezuinigingen op de zorg maken het voor veel mantelzorgers zwaarder Bijna de helft van de mantelzorgers in Nederland merkt verschil door de bezuinigingen op de zorg. Ze zien dat er minder professionele hulp is en dat die efficiënter wordt ingericht; meer verschillende gezichten en minder persoonlijke aandacht. Ook noemen meerdere mensen de wachttijd voor zorg, die is toegenomen. Eén op de vijf heeft het gevoel dat de kwaliteit van de zorg die verzorgden ontvangen, in de afgelopen twee jaar slechter is geworden. Aan de andere kant is er ook een aardige groep die het idee heeft dat de zorg juist beter is geworden. Een kwart van de werkende mantelzorgers ervaart sinds deze bezuinigingen dat de combinatie tussen mantelzorg en werk zwaarder is geworden. Drie kwart ziet geen verschil. Onder werkende en mantelzorgende FNV-leden ervaart ruim de helft dat de combinatie tussen mantelzorg en werk zwaarder is geworden sinds de bezuinigingen. Effect bezuinigingen voor werkende mantelzorgers (basis: geeft momenteel mantelzorg en heeft (betaald) werk) Kwaliteit totale zorg vergeleken met 2 jaar terug (basis: NLrep - geeft momenteel mantelzorg; n = 230) 20% 12% 69% Kwaliteit is beter geworden Kwaliteit is gelijk gebleven Kwaliteit is slechter geworden Toelichtingen op het gevolg van bezuinigingen: minder tijd voor zorg, minder handen aan het bed, meer verwarring minder vertrouwde krachten minder professionele hulp beschikbaar, lange wachttijden overal FNV (n = 1391) Nederland (n = 107) 27% 53% 72% 46% Zwaarder geworden Gelijk gebleven Minder zwaar geworden meer kosten, minder vergoedingen. Zo wordt het leven beperkter? mensen moeten veel meer zelf regelen en hoe ik dat voor elkaar krijg, mag ik zelf uitzoeken 12
Resultaten Ondersteuning mantelzorgers
Belangrijkste wens van werkende mantelzorgers is flexibele werktijden en -locatie Ongeveer een derde van de werkende mantelzorgers heeft met zijn / haar werkgever afspraken gemaakt over de combinatie van mantelzorger en werk. Dit geldt ook voor FNV-leden, al is deze groep wat minder tevreden over die afspraken dan de gemiddelde Nederlandse mantelzorger. De meeste gemaakte afspraken gaan over het tijdelijk aanpassen van werktijden, thuiswerken, opnemen van vakantiedagen en betaald verlof. Dit sluit aan bij de behoeften van werkende mantelzorgers; het meest behoefte hebben zij aan flexibele werktijden, gevolgd door thuiswerken en betaald verlof. Van deze afspraken hebben FNV-leden meer behoefte aan betaald verlof en het kunnen aanpassen van hun arbeidstijd (dus minder uren gaan werken). De gemiddelde werkende mantelzorger in Nederland heeft juist wat meer behoefte aan thuis kunnen werken. Afspraken gemaakt met werkgever (basis: geeft momenteel mantelzorg en werkt voor werkgever) Wensen / behoeften rondom werk, bij combinatie met mantelzorg - top 4 (basis: geeft momenteel mantelzorg en heeft (betaald) werk) 63% 67% 6% 30% Nederland (n = 92) 11% 22% FNV (n = 1122) Nee Ja, maar ik ben/ was hier niet tevreden over Ja, en ik ben/ was hier tevreden over Flexibele werktijden Thuis kunnen werken Betaald verlof Aanpassen arbeidstijd 13% Nederland (n = 107) 21% 24% 24% FNV (n = 1326) 36% 36% 43% 40% 14
Mantelzorgers willen graag ondersteuning bij de zorg De behoeften van werkende mantelzorgers, als het gaat om de zorg, liggen op twee gebieden; professionele hulp bij de zorg zelf en hulp bij regelwerk en administratie. Deze laatste behoefte is erg sterk bij mantelzorgende FNV-leden; bijna de helft wil minder hoeven regelen en aan te vragen. Een mantelzorgmakelaar kan regelklussen van een mantelzorger overnemen. Een derde van de FNV-leden die minder regelwerk zou willen, vindt dat een interessante optie en dat geldt vooral voor jongere werknemers. De meerderheid echter ziet in een mantelzorgmakelaar niet de oplossing. Mogelijk kan de FNV deze mensen hier wel goed bij helpen. Meer professionele zorg / thuiszorg Meer ondersteuning professionele zorg Minder hoeven regelen Minder ingewikkelde correspondentie Wensen / behoeften rondom mantelzorg, bij combinatie met werk - top 4 (basis: geeft momenteel mantelzorg en heeft (betaald) werk) Nederland (n = 107) 20% 23% FNV (n = 1391) 26% 31% 31% 35% 33% 46% Mantelzorgmakelaar als oplossing voor regelwerk (basis: FNVleden - mantelzorg en (betaald) werk en wil minder hoeven regelen; n = 639) 34% Behoefte aan 66% Geen behoefte aan 15
Meerderheid niet-mantelzorgers verwacht wel met mantelzorg te maken te krijgen Van de werkende FNV-leden die momenteel geen mantelzorger geven, verwacht drie kwart hier in de toekomst wel mee te maken te krijgen, als zorgende of als verzorgde. Bijna de helft van de leden vindt het ook normaal dat je zorgt voor de mensen om je heen, dat hoort erbij. Dit beeld geldt voor alle leeftijdsgroepen (25 jaar en ouder), leeftijd maakt hierbij dus geen verschil. De leden verwachten dat het zwaar is om mantelzorg en (betaald) werk te combineren. Twee derde denkt niet dat die twee goed te combineren zijn en ruim de helft vindt dat er onvoldoende regelingen zijn voor mensen die werk en mantelzorg combineren. Krijg ooit te maken met mantelzorg Steeds meer mensen geven mantelzorg Zorgen voor mensen om je heen hoort erbij Mantelzorg volgens niet-mantelzorgers (basis: FNV-leden - werkt maar geeft geen mantelzorg; n = 1143) 3% 4% 7% 13% 17% 15% 30% 30% 47% 28% 35% 26% 9% 9% 12% 10% 3% Helemaal oneens Oneens Niet oneens, niet eens Eens Helemaal eens Weet niet/geen mening Mantelzorg en werk volgens niet-mantelzorgers (basis: FNV-leden - werkt maar geeft geen mantelzorg; n = 1143) Mantelzorg en werk zijn goed te combineren 17% 48% 20% 8% 6% Voldoende regelingen voor combinatie werk / mantelzorg 16% 38% 17% 4% 23% Helemaal oneens Oneens Niet oneens, niet eens Eens Helemaal eens Weet niet/geen mening 16
Steekproef & verantwoording
Verantwoording Dit onderzoek is uitgevoerd middels een online vragenlijst. 11.023 panelleden van het Ledenpanel FNV zijn uitgenodigd om deel te nemen. Halverwege het veldwerk hebben diegenen, die de vragenlijst nog niet hadden ingevuld, een herinnering ontvangen om alsnog deel te nemen. Ook is door de FNV een link naar het onderzoek (open link) verspreid en zijn werknemers aangemoedigd die link te verspreiden onder collega s. Daarnaast heeft een groep van 300 mantelzorgers uit een access panel de vragenlijst ingevuld. Deze groep is na weging op 3 variabelen (leeftijd, geslacht en herkomst) representatief voor mantelzorgers in Nederland. Aantal deelnemers: 2761 Ledenpanel FNV: 3775 (onder wie 1078 nu mantelzorgen) Via open link: 1148 (onder wie 892 nu mantelzorgen) Via access panel: 311 Responspercentage panel: 34% Veldwerkperiode: 7 25 oktober Gemiddelde invulduur: 9,5 minuten 18
Mantelzorgers in Nederland, gewogen* Werkende mantelzorgers bij de FNV n=311 n=1391 Geslacht Geslacht Man 39% Vrouw 61% Man 29% Vrouw 71% Leeftijd Leeftijd 34 jaar of jonger 14% 35 t/m 44 jaar 12% 45 t/m 54 jaar 22% 55 t/m 64 jaar 26% 65 jaar of ouder 26% 34 jaar of jonger 3% 35 t/m 44 jaar 7% 45 t/m 54 jaar 35% 55 t/m 64 jaar 52% 65 jaar of ouder 2% *Ongewogen: 42% man en 58% vrouw; < 34 jaar: 10%, 35 t/m 44 jaar: 11%, 45 t/m 54 jaar: 21%, 55 t/m 64 jaar: 33%, 65+: 25% 19