Dieet Dirk Devroey 15 mei 2004 Lesdoelstellingen 1. Welke diëten zijn nuttig 2. Welke diëten zijn gevaarlijk Body mass index BMI = Quetelet Index BMI laat toe om uw gewicht te bepalen ten opzichte van uw lengte BMI=gewicht/lengte² (kg/m²) 1
Body mass index Normaal gewicht: 20-25 Overgewicht : 25-30 Obesitas: 30 40 Morbide obesitas: > 40 Overgewicht betekent dat een persoon meer weegt dan "normaal" voor zijn lengte. Obesitas kan gedefinieerd worden als een vorm van overgewicht die de gezondheid in gevaar kan brengen. Totale Dagelijkse Energiebehoefte (TDE) 1. De TDE wordt bepaald op basis van het rustmetabolisme en de activiteit. 2. Zelfs in rust verbruikt ons lichaam dagelijks een bepaalde hoeveelheid caloriën voor een hele reeks fysiologische functies (hernieuwing van cellen, werking organen, spijsvertering, ademhaling...). 3. Dit rustmetabolisme is afhankelijk van het lichaamsgewicht, de leeftijd en het geslacht. Totale Dagelijkse Energiebehoefte (TDE) 1. We kunnen onze TDE zelf beïnvloeden enkel door onze dagelijkse fysieke activiteit te verhogen, meer bewegen is meer energie verbranden. 2. De meeste mensen onder ons hebben een lichte of matige fysieke activiteit. We doen nauwelijks aan sport. 3. Sommige mensen doen zeer veel aan sport of hebben een fysieke job (zoals bv landbouwer of havenarbeider). 2
Calorie Calorie = Energie-eenheid De hoeveelheid warmte nodig om 1g water één graad Celcius te verwarmen. Boulemie 1. Eetstoornis gekenmerkt door onbeheerste "vreetbuien" en zelfopgewekt braken te voorkoming van gewichtstoename 2. Permanente overbezorgdheid over lichaamsomvang en -gewicht. Basaal metabolisme Energieverbruik dat voortvloeit uit de werking van de organen wanneer het lichaam in absolute rust is Vertegenwoordigt ongeveer 60% van het dagelijks energieverbruik bij personen met een sedentair of zittend leven 3
Dyslipidemie Een kwantitatieve en / of kwalitatieve afwijking van de lipoproteïnen (vervoeren de vetten in het bloed) Komt 5 tot 7 maal vaker voor bij zwaarlijvige personen dan bij personen met een normaal gewicht Dyslipidemie 1. Hypercholesterolemie = verhoging van cholesterol (totaal of LDL) 2. Hypertriglyceridemie = verhoging van triglyceriden 3. Dyslipidemie: 1 + 2 en/of daling van HDL Metabool syndroom 1. Abdominale obesiteit 2. Hypertensie 3. Lage HDL 4. Hoge TG 5. Insuline resistentie 4
INSULINERESISTENTIE 1. Dit is een vermindering van het biologisch effect van insuline (opname van glucose in de cellen). 2. Om dezelfde werking te bekomen moet de insulinesecretie verhogen d.w.z. hyperinsulinisme. KOOLHYDRATEN 1. Koolhydraten of suikers zijn vooral energetische voedingsmiddelen. 2. De meeste koolhydraten zijn van plantaardige oorsprong, gaande van fructose en glucose (in fruit en honing) over sacharose of "suiker" tot zetmeel (in graangewassen, aardappelen...). PROTEINEN 1. Proteïnen of eiwitten hebben in ons lichaam enerzijds een structurele rol (celwand, steunweefsel...) en anderzijds een functionele rol (hormonen, antistoffen, enzymen...). 2. Alle voedingsmiddelen bevatten eiwitten. 3. Men vindt ze voornamelijk in vlees, vis, eieren en melkproducten, maar ook linzen en bonen bevatten veel eiwitten. 5
LIPIDEN 1. Lipiden of vetten zijn de meest energierijke voedingsstoffen. 2. De lipiden in onze voeding zijn van dierlijke (boter, reuzel, room...) of van plantaardige (arachide-, olijfolie,...) oorsprong. 3. In ons lichaam vormen ze een belangrijke energiereserve. Daarnaast hebben ze ook nog een structurele rol (celmembraan...) en een functionele rol (hormonen...). HDL-CHOLESTEROL HDL = "High Density Lipoproteins". Deze voeren het teveel aan cholesterol van de perifere weefsels terug naar de lever voor verwerking. Dankzij dit gunstig effect van de HDL, met name op de arteriële vaatwand, wordt de cholesterol die door de HDL wordt getransporteerd (HDL-cholesterol) ook "beschermende" of "goede" cholesterol genoemd. LDL-CHOLESTEROL 1. LDL = "Low Density Lipoproteins 2. Deze zijn de belangrijkste vorm van transport van cholesterol naar de cellen. 3. De LDL nemen een belangrijke plaats in het ontstaan van arteriosclerose (aderverkalking). 4. De cholesterol die door de LDL wordt vervoerd, of LDL-cholesterol wordt dan ook "slechte" cholesterol genoemd. 6
TRIGLYCERIDEN 1. De vetten die wij innemen bestaan grotendeels uit triglyceriden, nl. voor 95%. 2. De triglyceriden zijn bovendien ook de vorm van opslag van energie in de vetweefsels en de vorm voor distributie van energie naar de cellen. TAILLE-HEUP-VERHOUDING 1. Meting welke toelaat zich een beeld te vormen van de verdeling van de vetmassa over het lichaam. 2. Op basis van deze verhouding kan men een onderscheid maken tussen appelvormige (androïde) en peervormige (gynoïde) obesitas. 3. Het risico van verwikkelingen neemt evenredig toe met deze verhouding. VISCERAAL VET 1. Vet met betrekking tot de inwendige organen. 2. Visceraal vet is het vet dat zich tussen en rond de organen in de buik bevindt. 7
Calorieaanbod Samenstelling dieet Matig gewichtverlies 8
Voedingspyramide Behandeling 5 à 10 % gewichtsverlies: een haalbaar doel met sterke vermindering van complicaties Studies toonden tevens aan dat het gewichtsverlies gepaard gaat met een verminderd risico op cardiovasculair lijden en diabetes type 2. Fasen van een dieet Afslankfase Stabilisatiefase 9
Aanvullende informatie 1. "Clinical Guidelines on the Identification, Evaluation and Treatment of Overweight and Obesity in adults 2. American Heart Association Guidelines for Weight Management Programs for Healthy Adults 3. AACE/ACE POSITION STATEMENT ON THE PREVENTION, DIAGNOSIS, AND TREATMENT OF OBESITY Voedingsaanpassingen en dieetrichtlijnen Er bestaan vele mogelijkheden om gewicht te verliezen, zoals vervangmaaltijden, een beperking van het calorieaanbod en vaste dieetschema's. Een daling van het energieaanbod zal leiden tot een gewichtsverlies op korte termijn, maar het probleem is dat het gewichtsverlies niet steeds zal behouden blijven. De meeste dieetinterventies, door professionele hulpverleners, omvatten daarom een gedragscomponent, met het doel het gewichtsverlies te behouden. Grondbeginselen voor dieetrichtlijnen om te vermageren Personen met overgewicht zouden de raad moeten krijgen om hun vet- en suikerverbruik te verminderen en de hoeveelheid fruit en groenten in hun dieet te verhogen. Ze moeten ook het alcoholverbruik beperken, "tussendoortjes" vermijden en proberen op regelmatige tijdstippen te eten. Dieetrichtlijnen moeten bij voorkeur aangepast zijn aan de persoon. Een goed startpunt is om de voeding aan te passen zodat de vetten slechts 30 % uitmaken van de dagelijkse energie aanbrengst. Een dieet met een reductie van het energie aanbod met 500 kcal is realistisch om een trage maar gestage gewichtsreductie te bekomen. 10
Grondbeginselen voor dieetrichtlijnen om te vermageren Een aanbod van 1000 kcal/dag is echter te streng volgens de voedingsdeskundigen. Zij stellen dat een energieaanbod lager dan 900 kcal/dag alleen in uitzonderlijke gevallen mag voorgeschreven worden, na een medisch advies en mits de nodige supplementen (vitamines en mineralen). Spijtig genoeg beginnen de meeste patiënten opnieuw bij te komen na enkele maanden; er zijn dus langere follow-up en stabilisatie programma's nodig om het gewichtsverlies te behouden. Gedragstherapie en psychologische ondersteuning De gedragstherapie steunt op technieken zoals conditionering en bevestiging. Ze kunnen aangeleerd worden in groep of op individuele basis. Zwaarlijvigheid is geen stompzinnig symptoom: zij heeft een rol in zijn persoonlijke organisatie en een functie in zijn relationele omgeving. Het falen van een dieet komt vaak voort uit een individueel verdedigingsmechanisme en/of uit de weerstand van de omgeving. Het moreel lijden wordt vaak ontkend, nochtans is het door te doen praten, en vooral te doen praten over plezier, angst, liefde dat wij erin slagen het lichamelijk lijden te verminderen. Goede hulpmiddelen in de behandeling van zwaarlijvigheid zijn een betere zelfkennis van de patiënt en een erbij betrokken omgeving. Gedragstherapie en psychologische ondersteuning Het doel van de psychologische aanpak is om het eindresultaat van de behandeling en om de levenskwaliteit van de patiënt te verbeteren. De aandacht wordt verlegd naar de geschiedenis en de gevolgen van de gewichtstoename, naar de gevoelsbetekenis ervan voor de persoon en naar zijn functioneren in de familiale dynamiek. Dit houdt in dat het verlenen van medische hulp aan de zwaarlijvige, dient ingepast in een persoonlijke zelfontleding en dat de eventuele voordelen die er uit voortvloeien kunnen leiden tot een herstel in die zin dat de persoon zelf die verbetering heeft bewerkstelligt en niet het eventuele geneesmiddel." 11
Lichaamsbeweging De meeste vermageringprogramma's omvatten een component 'lichaamsbeweging' en de combinatie van een dieet en oefeningen (zelfs al gaat het slechts om lichte stretchoefeningen) lijkt nuttiger te zijn dan een dieet alleen. De oefeningen hebben het bijkomende voordeel dat ze de zelfwaardering verbeteren en zijn gewoonlijk goed voor de cardiovasculaire gezondheid. Vermageringsmiddelen: werkingsmechanismen 1. Reductie van het energieaanbod 2. Vermindering van de vetabsorptie 3. Toename van het energieverbruik Reductie van het energieaanbod De eetlustremmers, ook anorexigenen genoemd, werken in op centraal niveau, ter hoogte van de hersenen. Ze beïnvloeden de neurotransmitteractiviteit; serotonine bijvoorbeeld is een cerebrale boodschapper die het hongergevoel van de mens kan beïnvloeden. Men onderscheidt verschillende klassen: - Geneesmiddelen die inwerken op het catecholaminerg systeem (amfetamines en derivaten ervan) - Geneesmiddelen die inwerken op serotoninerg systeem (fenfluramine, dexfenfluramine) - SNRI of "Serotonin and noradrenalin Reuptake Inhibitor" 12
Catecholaminerg systeem 1. Amfetamine en derivaten ervan werken ter hoogte van het centrale zenuwstelsel (CZS). 2. Ze verminderen onder meer het hongergevoel en de voedselinname. 3. Daarnaast hebben ze ook stimulerende eigenschappen en bestaat er een risico voor verslaving en gewenning. 4. Begin 2000 heeft de Belgische overheid beslist de meeste van deze geneesmiddelen van de markt terug te trekken. Serotoninerg systeem 1. Fenfluramine, dexfenfluramine 2. Deze geneesmiddelen verminderen de voedselinname door het verzadigingsgevoel bij inname van voedsel te verhogen. 3. Ze verhogen dus eerder het verzadigingsgevoel dan dat ze de eetlust remmen. 4. Fenfluramine en dexfenfluramine werden wereldwijd van de markt genomen omwille van een verhoogd risico op hartklepletsels en pulmonale hypertensie. SNRI of "Serotonin and Noradrenalin Reuptake Inhibitor" 1. Dit geneesmiddel heeft een effect op niveau van de neurotransmitters serotonine en noradrenaline. 2. Het leidt tot een dosis afhankelijke reductie van de voedselinname. 3. De meest frequente bijwerkingen zijn constipatie, droge mond en slapeloosheid. 13
Vermindering van de vetabsorptie Er zijn geneesmiddelen die de werking van de spijsverteringsenzymen of de absorptie van de vetten vanuit de gastro-intestinale tractus blokkeren en daardoor de totale hoeveelheid beschikbare energie verminderen. Het eerste product van dit type inhibeert de maagen pancreaslipasen door lokaal in te werken ter hoogte van de gastro-intestinale tractus. Het voorkomt de absorptie van 30% van de ingenomen vetten, die uitgescheiden worden via de stoelgang. Het gewichtsverlies wordt vooral bekomen door een vermindering van het visceraal en subcutaan vet. Toename van het energieverbruik De energie kan "verbrand" worden door fysieke inspanningen of door een wijziging van het basaal metabolisme (BM) via veranderingen in het sympathisch zenuwstelsel. Geneesmiddelen die het BM en de thermogenese beïnvloeden, zoals de ß3-agonisten, worden momenteel onderzocht. Resultaten van klinische studies zijn eerder teleurstellend ondanks soms spectaculair effect bij knaagdieren. Energetische voedingsstoffen 1. We onderscheiden 4 energetische voedingsstoffen: de eiwitten, de vetten, de koolhydraten en alcohol. 2. Deze voedingsstoffen bevatten niet dezelfde hoeveelheid calorieën: - 1 gr eiwitten levert 4 kcal - 1 gr vetten levert 9 kcal - 1 gr koolhydraten levert 4 kcal - 1 gr alcohol levert 5.6 kcal 14
Oorzaken van overgewicht 1. Energiebalans 2. Menopauze 3. Gedrag 4. Genen 5. Socio Economisch Korte Adviezen Doe meer aan lichaamsbeweging Wandel minimaal driemaal per week gedurende minstens 30 minuten. Sluit je aan bij een wandelclub of een turnclub. Stappen is voldoende, fietsen en zwemmen zijn ook goed. Lopen, tennis, squash en andere actieve sporten zijn enkel aangeraden voor getrainde personen. 15
Eet gezond Gebruik een gevarieerde voeding met veel vers fruit, verse groenten en volkorenbrood. Beperk de inname van vlees, inclusief het beleg op de boterhammen. Beperk het gebruik van alcohol, vetten, sauzen en suiker. Beperk de inname van calorieën Beperk zoveel mogelijk eieren in de voeding (ook in gebak en sauzen). Beperk gedroogde of oliehoudende vruchten zoals amandelen, okkernoten, hazelnoten, pinda s, pistachenoten en kokosnoten. Vers fruit is goed maar vermijd fruit dat ingeblikt is op siroop, gekonfijt fruit of fruit op alcohol. Vermijd snoep, chocolade, alcohol, sauzen en bereide charcuterie zoals krabsalade, vleessalade of bereide gehakte biefstuk (americain préparé). Beperk ook de inname van cholesterol Beperk de inname van cholesterol Gebruik geen boter maar gebruik speciale margarine of minarine voor het brood en plantaardige oliën om te bakken. Eet veel groenten, liefst gestoomd of rauw, maar zonder saus of boter. Eet vooral volkorenbrood en vermijd koffiekoeken, pasta met eieren, gratin dauphinois, frieten, kroketten en chips. Gebruik zoveel mogelijk magere zuivelproducten zoals magere melk, kaas en yoghurt. Vermijd vette kazen en eieren. Eet bij voorkeur mager vlees (filet) of kip en vis zonder het vel. Vermijd orgaanvlees en bereide vleeswaren. 16
Beperk de inname van zout Voeg geen zout toe aan voedingswaren. Beperk bereide voedingswaren zoals diepvriesmaaltijden en charcuterie omwille van het hoge zoutgehalte. Vermijd chips en gezouten nootjes. Voorkom jicht Beperkt varkensvlees, gans, wild, sardines, haring, ansjovis, forel, zalm, kabeljauw, orgaanvlees, peulvruchten en spinazie. Gebruik liefst geen alcohol maar drink veel water. Probeer uw gewicht onder controle te houden. Suikerziekte Beperk snoep, chocolade, ijs, confituur en koekjes. Gebruik zo nodig kunstmatige zoetstoffen zoals aspartaam of sacharine. Eet dagelijks 1 à 2 stukken vers fruit, eet volkoren rijst, deegwaren en brood. Drink water, thee of koffie maar voeg geen suiker toe. Gebruik ongezoete fruitsappen en light frisdranken met mate. Sla geen maaltijden over en begin met een ontbijt. Gebruik drie maaltijden per dag en neem twee tussendoortjes. Doe voldoende aan lichaamsbeweging en probeer u ideaal gewicht te benaderen. 17
Goede diëten Goede diëten KORTE ADVIEZEN ALGEMEEN MAAG - DARMSPAREND DIEET Calciumrijk dieet CONSTIPATIEDIEET HOE HET SUIKERGEHALTE IN HET BLOED NORMAAL KRIJGEN DIEET ARM AAN VERZADIGDE VETZUREN DIEET BIJ MAAGKLACHTEN Toronto vermageringsdieet DIEET BIJ VERHOOGD URINEZUURGEHALTE VERMAGERINGSDIEET 1000 CAL VERMAGERINGSDIEET 1200 CAL AANBEVELINGEN OM GEWICHT TE VERMINDEREN VERMAGERINGSDIEET: ALGEMENE RAADGEVINGEN VETARM EN VEZELRIJK DARMDIEET HOE ZOUT BEPERKEN? Gevaarlijke diëten 18
Atkins dieet Dr. Robert C. Atkins (1931-2003) was een hartspecialist uit New York die zich toegelegd heeft op het behandelen van mensen met overgewicht. Hiervoor ontwikkelde hij een geheel eigen dieet, dat lijnrecht tegenover de (ook nu nog) gangbare diëten stond. Het uitgangspunt van het dieet, of liever gezegd de leefwijze van Dr. Atkins komt erop neer dat je onbeperkt eiwitten en vet mag eten. Het eten van koolhydraten moet echter zoveel mogelijk beperkt worden. Atkins gaat ervan uit dat overgewicht te maken heeft met een storing in de stofwisseling. Het hormoon insuline is hierbij de grote boosdoener. Principe Atkins dieet Door een onjuist evenwicht tussen het eten van koolhydraten en de productie van insuline worden er onnodig veel vetreserves aangemaakt en ontstaat een vermoeid en hongerig gevoel. Door het beperken of weglaten van koolhydraten uit de voeding wordt de bloedsuiker gestabiliseerd, de insulineproductie verlaagd en om af te vallen het belangrijkste; de vetreserves worden aangesproken. Deze vetverbranding heet ketose. Tijdens het volgen van het dieet kun je zelf vaststellen of je in ketose bent door jezelf te testen met behulp van Ketostix. Als de vetverbranding in volle gang is merk je al snel dat het hongergevoel vermindert en het afvallen begint. Zonder suikers en geraffineerde koolhydraten valt je lichaam niet terug op een lage bloedsuikerspiegel die het h l d idh id kt DE ATKINS REGELS GEEN Aardappelen Rijst Pasta Brood Suiker (snoep,koeken) Meelproducten...maar WEL: Vlees Vis Eieren Kaas Roomboter De meeste soorten groente en sommige soorten fruit 19
Principe proteinendieet 1. Het hyperproteïnedieet stoelt op de aanvoer van uitsluitend proteïnen en op een bijna volledig verbod op suiker en vet. 2. Dit leidt tot ketogenese en tot neoglucogenese, met andere woorden: een verandering van onze stofwisseling. 3. Dit is te danken aan het verbranden van onze vetvoorraad en het leidt tot de productie van energie en van ketonische lichamen die een gevoel van verzadiging, en dus van hongerstilling, veroorzaken. Bijwerkingen proteinendieet 1. Slechte adem 2. Diarree 3. Constipatie 4. Orthostatische hypotensie 5. Haarverlies 6. Nachtelijke krampen en spierzwakte 7. Hoofdpijn 8. Verstoring van de maandstonden Herbalife Al de Herbalife shakes bevatten 52 essentiele voedingstoffen en mineralen op natuurlijke basis. De shakes kunnen op verschillende methodes klaar gemaakt worden om variatie te brengen in het dieet. 20
Doelstellingen Montignac Methode De Methode Montignac heeft 4 doelstellingen: 1. Een goede beheersing van het lichaamsgewicht: dat wil zeggen: afvallen voor iemand die vetzuchtig of te zwaar is en handhaven van het gewicht van iemand die een normaal gewicht heeft. 2. Bescherming van hart en bloedvaten door de juiste keuze van de vetten. 3. Verbeteren van de geestelijke en fysieke conditie door voeding rijk aan vitaminen en mineralen. 4. Het samen laten gaan van voedingswaarde en gastronomie. 8 principes Montignac Methode 1. Tellen van calorieën heeft geen nut 2. Genoeg eiwit 3. "Goede" koolhydraten (fruit, volkorenproducten en bonen) 4. Vezelrijke voeding 5. "Goede" vetten (olijfolie, vis en gevogelte) 6. Ruim vitaminen en mineralen 7. Scheiden van vetten en koolhydraten 8. Lichaamsbeweging is goed 21